Arbeidsflexibiliteit en ontslagrecht - Wetenschappelijke Raad voor ...

278
arbeidsflexibiliteit en ontslagrecht
6.4.1 afzonderlijke instituties en reallocatie
Ontslagbescherming en werkloosheidsuitkeringen
Werkloosheidsuitkeringen en ontslagbescherming zijn de basisingrediënten van
een optimaal systeem van arbeidsmarktinstituties (Blanchard en Tirole 2004a en
2004b). Ontslagbescherming en werkloosheidsuitkeringen zijn twee vormen
van een verzekering tegen inkomensfluctuaties. Beide instituties hebben een
direct effect op de mobiliteit tussen banen (Bertola 2004) en introduceren inefficiënties
in het proces van ‘creatieve destructie’.
In financiële termen bestaat ontslagbescherming meestal uit twee componenten.
Ten eerste vindt er veelal een financiële overdracht plaats van de werkgever naar
de werknemer (zoals een ontslagvergoeding of gouden handdruk). Ten tweede
omvat ontslagbescherming directe kosten betaald door de werkgever in het geval
van ontslag (administratieve kosten, enz.). Beide componenten kunnen verschillend
uitwerken op de arbeidsdynamiek. De financiële overdracht is equivalent
aan een belasting op ontslag en heeft een direct negatief effect op reallocatie: laagproductieve
banen blijven inefficiënt lang bestaan en de creatie van nieuwe banen
wordt ontmoedigd door de ontslagkosten (bijvoorbeeld Bentolila en Bertola
1990; Mortensen en Pissarides 1999). Men verwacht hierdoor dus een negatief
verband tussen ontslagbescherming en reallocatie. Het netto-effect op het niveau
van werkgelegenheid is echter onzeker. Rekenexercities op basis van theoretische
modellen voorspellen vaak een negatief netto-effect (Mortensen en Pissarides
1999).
Een ontslagvergoeding kan hetzelfde effect hebben zolang lonen niet geheel flexibel
zijn. Echter, Lazear (1990) beargumenteert dat als lonen wel flexibel zijn, een
ontslagvergoeding geen effect heeft. Werknemers zullen lagere lonen accepteren
in ruil voor de mogelijke toekomstige ontslagvergoeding. Bentolila en Bertola
(1990) stellen dat ontslagbescherming de cyclische fluctuaties van werkgelegenheid
vermindert. In goede tijden zullen er minder mensen aangenomen worden,
en in slechte tijden worden minder mensen ontslagen.
Naast ontslagbescherming leiden ook werkloosheidsuitkeringen tot een inefficiënte
allocatie van middelen. Hiervoor zijn twee belangrijke oorzaken aan te
geven. In de eerste plaats verbeteren werkloosheidsuitkeringen de onderhandelingspositie
van werknemers waardoor lonen en loonkosten omhoog gaan, de
creatie van nieuwe banen wordt ontmoedigd en de vernietiging van banen met
een relatief lage productiviteit wordt gestimuleerd. In de tweede plaats verminderen
werkloosheidsuitkeringen de kosten van werkloosheid en daarmee de
prikkels om een baan te zoeken. Bij dit effect zijn zowel de duur van de uitkering
als het proces van toezicht en sanctionering van belang.
Op basis van de bestaande empirische en theoretische literatuur komen Fredriksson
en Holmlund (2003) tot de conclusies dat de optimale werkloosheidsuitkering
afneemt met de duur van de werkloosheid en dat toezicht en sancties op het