Arbeidsflexibiliteit en ontslagrecht - Wetenschappelijke Raad voor ...

4 flexibiliteit en ontslagrecht
Alexandra Baris en Evert Verhulp
deel i
scholing en ontslag
flexibiliteit en ontslagrecht
Begin 2005 heeft de ser op verzoek van het kabinet geadviseerd 1 over de (nieuwe)
inrichting van de ww waarbij ook vragen met betrekking tot de vormgeving en
de functie van het ontslagrecht een rol spelen. Uit de adviesaanvraag blijkt dat de
overheid streeft naar het treffen van maatregelen die kunnen bijdragen aan de
beperking van werkloosheid. Het gaat dan om het bevorderen van de uitstroom
van werknemers uit de ww, maar ook wordt nagedacht over de maatregelen die
worden getroffen ter preventie van werkloosheid van werkenden. De noodzaak
tot beperking van de werkloosheid staat buiten kijf. De sociaal-economische
gevolgen van werkloosheid, op alle niveaus, zijn daarvoor ernstig genoeg.
Betaalde arbeid vormt de primaire bron van zelfstandig inkomen. Het is daarnaast
voor veel mensen de basis van (zelf)respect. Voorkoming van werkloosheid
is aldus bezien een maatschappelijk maar ook een individueel belang.
De laatste jaren is een duidelijke tendens te herkennen naar grotere verantwoordelijkheid
van de partijen bij de arbeidsovereenkomst. Zeker in het geval de
werknemer arbeidsongeschikt wordt is deze tendens onmiskenbaar. Bij dreigende
werkloosheid is die trend minder duidelijk, maar zeker ook zichtbaar. In het
Verenigd Koninkrijk is die tendens zichtbaar geworden toen Blair vanaf 1998
The Third Way introduceerde, waarbij als kern geldt “no rights without responsibilities”.
Dat leidt ertoe, in de woorden van Fredman, dat “benefits can be withdrawn
if people do not take up opportunities” (Fredman 2004).
Deze maatschappelijke wederkerigheid wordt al snel teruggeleid tot de partijen
bij de arbeidsovereenkomst, ook in Nederland. In het preadvies voor de Nederlandse
juristenvereniging schrijven Van der Heijden en Noordam: “Van een
werkgever mag worden verwacht dat hij zijn werknemer in staat stelt zijn
‘arbeidsmarktwaarde’ op peil te houden, van een werknemer mag op zijn beurt
worden verwacht dat hij hieraan medewerking verleent.” (2001: 123) Indien beide
partijen zich volledig van hun verantwoordelijkheid hebben gekweten, menen
deze auteurs dat het de vraag is of de werknemer zonder meer een vergoeding bij
ontslag dient toe te komen. Het wetenschappelijk bureau van het cda beantwoordt
deze vraag ontkennend in het rapport Zekerheid op maat (2004).
Mensen zijn zelf als eerste verantwoordelijk voor hun toekomst (pvda 2005). Als
dus een werknemer de mogelijkheid wordt geboden zich te scholen en zodoende
zich te onttrekken aan werkloosheid of de kans werkloos te worden kan beperken,
lijkt de huidige maatschappelijke opvatting steeds meer te zijn dat die werk-
131