Arbeidsflexibiliteit en ontslagrecht - Wetenschappelijke Raad voor ...

mobiliteit, interne arbeidsmarkten en arbeidsverhoudingen – naar een nieuwe dynamiek?
effecten van de genereuze regelingen die de gevolgen van afslanking, reorganisatie
en sluiting in de jaren zeventig en tachtig opvingen via vertrek uit de arbeidsmarkt
door middel van vut, wao en verlengde ww. Zij citeren de studie van
Trommel en Van Vroom (1993: 107-108) die in een vergelijkende serie casestudies
vaststelden dat zowel bij krimpende als groeiende bedrijven werknemers massaal
uittraden en dit toeschreven aan het Loreley-effect van vervroegde uittreding,
ofwel de blijvende “aantrekkingskracht van de mogelijkheid van uittreding,
ongeacht de sociale, organisatorische of financiële wenselijkheden en mogelijkheden”.
Deze collectivisering van de vervroegde uittreding vlakt uiteraard de
lokale effecten van krimp en groei op de baanmobiliteit van werknemers af. Per
saldo betekent het dat werkgevers in groeiende bedrijfstakken en beroepen meer
mensen op de externe arbeidsmarkt moeten werven om de effecten van
vervroegde uittreding op te vangen.
Tekenend voor een individualistisch mobiliteitsregime als het Amerikaanse is
dat individuele kenmerken van werknemers zoals onderwijs en ervaringsjaren
bij dezelfde werkgever (tenure of anciënniteit) een belangrijke factor zijn bij
vrij-willige externe baanmobiliteit. Vooral in de Nederlandse paneldata bleef,
na controle voor de effecten van zelfselectie, weinig van deze invloed over en
DiPrete e.a. zien het collectivistische mobiliteitsregime van Nederland in de
jaren tachtig dan ook als de tegenpool van de weinig gereguleerde Amerikaanse
arbeidsmarkt (zie ook tabel 2.3). Voorzichtigheidshalve voegen we hieraan toe
dat er sinds de jaren tachtig wel wat is veranderd en met name de toegang tot
wao, vut en ww aanzienlijk is beperkt. Overigens hebben alle hier onderzochte
landen, met uitzondering van Japan en Frankrijk, de ontslagbescherming afgezwakt
en geeft de ontwikkeling van de decommodificatie-index (zie Esping-
Andersen 1990) aan dat het moeilijker is geworden om een bestaan buiten de
arbeidsmarkt te financieren met sociale uitkeringen bij werkloosheid, al blijven
de saillante verschillen tussen bijvoorbeeld Scandinavië en Nederland aan de ene
kant en de meer liberale markteconomieën (vs en vk) bestaan. Tevens zien we
dat vooral in Zweden en Nederland actief arbeidsmarktbeleid aan betekenis heeft
gewonnen (tabel 2.3).
2.3 veranderende interne arbeidsmarkten en het nieuwe
psychologisch contract
2.3.1 van internalisering naar externalisering als dominante
bedrijfsstrategie
De twintigste eeuw is er een geweest van toenemende bedrijfsconcentratie. De
dominante bedrijfsstrategie was gericht op internalisering, de absorptie van
onzekerheid in de omgeving, bijvoorbeeld door middel van verticale integratie
(Chandler 1977). Door de grotere omvang van bedrijven en vooral de toename
van grote bedrijven ontstond er ruimte voor interne baanmobiliteit en werd het
mogelijk en soms ook wenselijk de interne arbeidsmarkt van de externe arbeidsmarkt
af te schermen. In de interne arbeidsmarkt gelden veeleer administratieve
25