Arbeidsflexibiliteit en ontslagrecht - Wetenschappelijke Raad voor ...

mobiliteit, interne arbeidsmarkten en arbeidsverhoudingen – naar een nieuwe dynamiek?
negentig van twee tot vier procent (Dunnewijk 2000). Op uitzendgebied was
Nederland tot 1999 koploper, maar sindsdien is het marktaandeel van uitzendwerk
drastisch teruggelopen, ten dele om conjuncturele redenen, maar waarschijnlijk
ook als gevolg van de strengere eisen aan het werkgeverschap van
uitzendorganisaties in de Wet Flexibiliteit en Zekerheid uit 1999.
Uit onderzoek op basis van een representatieve steekproef van Amerikaanse
bedrijven uit 1997 bleek dat 20 procent gebruikmaakt van flexibele arbeidscontracten
voor het eigen personeel in dienst (hetzij via oproepcontracten of contracten
voor bepaalde tijd) ruim 50 procent een beroep doet op uitzendkrachten en
bijna 40 procent op inleenbedrijven en onderaannemers (Kalleberg en Marsden
2005). Verder bleek dat bedrijven uitzendarbeid inzetten bij kernactiviteiten waar
ze controle over willen behouden, zoals productie, r&d en klantenadministratie.
Daarentegen gebruiken ze inleenbedrijven voor functies die het verst van hun
kernactiviteiten afstaan, zoals veiligheid, schoonmaak, catering, reparatie, soms
ook it en personeelsadministratie. Op zich betekent deze ontwikkeling niet dat
de interne arbeidsmarkt verdwijnt, wel dat ze kleiner wordt. Het zou ook kunnen
betekenen dat het onderscheid intern versus extern, wat de uitvoering van het
werk vager, maar wat betreft de rechten en arbeidsvoorwaarden van werknemers
juist scherper wordt. Het naast elkaar werken van werknemers, die soms dezelfde
activiteiten verrichten of in teams met elkaar samenwerken maar verschillende
rechten en vooruitzichten hebben, is op macroniveau een uitdaging aan het
arbeidsrecht en de sociale zekerheid (Supiot 2001) en op microniveau, binnen de
onderneming, een hrm-probleem en roept veel vragen op met betrekking tot
competentiemanagement, scholing en mobiliteit van personeel.
Opmerkelijk is dat in de vs veel geschoolde werknemers via uitzendcontracten
werken. Ruim driekwart van alle bedrijven in de verwerkende industrie in de vs
gebruikt uitzendkrachten (Houseman 2001). Daarnaast is ook het gebruik van
tijdelijke contracten, direct in dienst van de werkgever waar het werk plaatsvindt,
toegenomen en werken vooral in de nieuwe sectoren als ict en media, velen op
basis van ‘werk’-opdrachten in plaats van ‘arbeidscontracten, dat wil zeggen
buiten het arbeids- en sociale zekerheidsrecht. Internationale cijfers van onder
meer de oeso (zie tabel 2.7) laten echter zien dat de omvang van tijdelijk werk en
zelfstandige arbeid in de Verenigde Staten relatief beperkt is. In Nederland,
Zweden, Japan, Frankrijk en Duitsland werkt een veel groter deel van de werknemers
op tijdelijke basis en is de groei van tijdelijke contracten in de jaren
negentig veel groter geweest. Ook is in de vs het aandeel van ‘zelfstandigen’
tamelijk bescheiden. Dit houdt verband met het verdwijnen van de kleine boer en
middenstand, een ontwikkeling die nu Japan in zijn greep heeft en ook in Europa
nog steeds voor een teruggang van zelfstandige arbeid zorgt. Overigens moet bij
de vergelijking tussen landen wel rekening gehouden worden met institutionele
verschillen. Strengere ontslagwetgeving leidt in veel landen tot het gebruikmaken
van tijdelijke contracten als noodoplossing. Als werkgevers makkelijk van
vast personeel afkomen en wetgeving en vakbonden hen daaraan niet kunnen
hinderen, dan is er weinig redenen om een apart kanaal voor ‘tijdelijke contrac-
41