JBC 12.pdf - De Koninklijke Hollandsche Maatschappij der ...

Een kind kan op een bepaalde manier lastig zijn voor de ouder, bijvoorbeeld als het huilt
of ongehoorzaam is, en zo het stress-systeem van de ouder activeren. Als een ouder niet
in staat is met deze stress om te gaan kan dit resulteren in mishandeling. De eerste studies
op dit gebied richtten zich vooral op fysieke mishandeling en lieten zien dat ouders die
hun kinderen fysiek mishandelden, een sterkere stressreactie hadden bij het kijken en
luisteren naar huilen van baby’s (zie McCanne & Hagstrom, 1996). Soortgelijke resultaten
werden ook gevonden in meer recente studies met grotere onderzoeksgroepen en waarbij
gebruik is gemaakt van gestandaardiseerde observaties van ouder-kind interacties. Ouders
die minder sensitief reageerden op hun eigen kind en die hardhandiger disciplineerden
hadden een sterkere stressreactie op huilgeluiden van baby’s dan andere ouders (Joosen
et al., in press; Joosen et al., in voorbereiding). Op dit moment onderzoeken wij het
functioneren van het stress-systeem bij mishandelende en niet-mishandelende moeders,
waarbij we ook kijken naar de invloed van eigen ervaring met mishandeling in de jeugd,
omdat dit een risico betekent voor het zelf gaan mishandelen als ouder.
Intergenerationele overdracht
Grofweg kunnen we stellen dat ongeveer 30 procent van de ouders die in hun eigen jeugd
slachtoffer waren van mishandeling, ook hun eigen kinderen mishandelen. Mogelijke
mechanismen die deze intergenerationele overdracht kunnen verklaren, hebben te
maken met het reguleren en interpreteren van emoties en met stressregulatie. In het
voorgaande is beargumenteerd dat deze factoren zowel gevolgen van mishandeling als
risicofactoren voor het mishandelen van de eigen kinderen zijn. Verder kunnen genen
een rol spelen in de intergenerationele overdracht. We weten uit dieronderzoek en
tweelingonderzoek bij mensen dat mishandeling niet direct te verklaren is door genen.
Resusapen die opgroeiden bij mishandelende moeders maar biologische moeders hadden
die niet mishandelden, hebben bijvoorbeeld een aanzienlijke kans om hun eigen
kinderen te gaan mishandelen. Dit is echter niet het geval bij apen die mishandelende
biologische moeders hadden maar opgroeiden bij moeders die veel aan goede verzorging
deden (Maestripieri, 2005). Er bestaat dus waarschijnlijk geen hoofdeffect van genen op
mishandeling. Recent onderzoek lijkt wel te wijzen op een andere rol van genen, namelijk
het beïnvloeden van de vatbaarheid voor omgevingsinvloeden (Ellis, Boyce, Belsky,
Bakermans-Kranenburg, & Van IJzendoorn, 2011). Kinderen met een bepaald genotype
zijn vatbaarder voor positieve en negatieve omgevingsinvloeden (zoals mishandeling)
en het is daarom goed mogelijk dat genen wel een effect hebben op het al dan niet
doorgeven van mishandeling naar de volgende generatie. De precieze rol van emotie- en
stressregulatie en genen in de intergenerationele overdracht van mishandeling is echter
nog niet bekend en is onderwerp van één van onze lopende studies.
Wat kunnen we eraan doen?
Allereerst is het van belang te kijken naar de risicofactoren in de omgeving. De belangrijkste
risicofactoren voor mishandeling zijn lage opleiding en werkloosheid. Er is natuurlijk geen
direct oorzakelijk verband tussen opleiding of werkloosheid en mishandeling, maar toch
zou een forse investering in scholing en werkgelegenheid stress kunnen wegnemen bij
50