Tijdschrift Gezondheid en Politiek jaargang 1986 nr 3

40 Tijdschrift voor Gezondheid en Politiek - oktober '86
Deskundigheid
De verhouding tussen vraag en aanbod
op de arbeidsmarkt hangt samen met
de omvang van het arbeidsreservoir:
het aantal personen dat potentieel inzetbaar
is. De omvang van het arbeidsreservoir
hangt samen met de mate
van (gelegaliseerde) deskundigheid
die nodig is in het desbetreffende beroep.
Hoe minder deskundigheid er
nodig is, hoe minder scholing, hoe groter
het arbeidsreservoir. De mate van
deskundigheid (dus het vereiste scholingsniveau)
is afhankelijk van de
maatschappelijke (h)erkenning daarvan.
De omvang van het arbeidsreservoir
van verplegend personeel hangt
dus samen met de mate waarin de deskundigheid
van de verpleegkundige en
ziekenverzorgende maatschappelijk
wordt erkend. Indicaties voor deze erkenning
zijn de toekenning van exclusiviteit
voor de uitoefening van het beroep
(titel-bescherming), en de ruilwaarde
(datgene wat de maatschappij
als tegenprestatie biedt), -zoals salariëring,
rechtspositie, 'autonomie en
mogelijkheden tot bijscholing."
Wat is nu precies de deskundigheid
van een gediplomeerd verpleegkundige
of ziekenverzorgende? Frits Hogewind
slaat deze deskundigheid niet
hoog aan. Verpleegkundigen die verdwijnen
kunnen worden vervangen
door maatschappelijke dropouts en
door verpleegkundigen die zich uit het
arbeidsproces hebben teruggetrokken
om voor hun gezin te zorgen. De communicatie
met demente bejaarden, de
opvang van psychotische mensen, de
omgang met zwakzinnige kinderen, de
begeleiding van stervende mensen en
hun familieleden, de verpleging van
iemand met een hartinfarct en van patiënten
na een operatie, dit alles
vergt slechts de aangeboren vrouwelijke
zorgzaamheid, en het overwicht
dat met de jaren komt. Vrouwen die
vroeger verpleegster zijn geweest
moeten wel worden bijgeschoold in de
nieuwe medische technieken, en in de
vernieuwingen op organisatorisch gebied,
maar voor de rest is hun vrouwelijke
zorgzaamheid nog even goed of
zelfs beter ontwikkeld dan in hun
jonge jaren.
De opvatting dat zorgzaamheid een
aan vrouwen aangeboren eigenschap
is, stamt uit de Victoriaanse tijd: "
Waar toch heeft de vrouw zich beter en
nuttiger kunnen ontwikkelen dan bij
het verzorgen en verplegen van haar
lijdende medemensen?" ... "Immers ik
aarzel niet te zeggen dat naast en na
het moederschap geen enkele werkkring
in onzen maatschappij is op te
noemen waarvoor de vrouw krachtens
aanleg en overgeërfde eigenschappen
zo uitnemend past als die van pleegzuster".
Ook werd toen al zo nu en dan
de gedachte geopperd om verplegen
als vrouwelijke dienstplicht in te voeren."
Zolang de opvatting dat zorgzaamheid
eigenlijk een aangeboren vrouwelijke
eigenschap is nog de overhand heeft
bij beleidsmakers en geldschieters, zo
lang is het arbeidsreservoirvrijwel onuitputtelijk.
Vraag en aanbod zullen
op elkaar blijven reageren als de
voortdurende beweging van eb en
vloed. Ook zullen ze even onbeïnvloedbaar
blijken.
Arbeidsverhoudingen
Een aspect dat mede bepalend is voor
de werking van de arbeidsmarkt
wordt gevormd door de arbeidsvoorwaarden
en de arbeidsverhoudingen.
De arbeidsvoorwaarden voor verplegend
personeel zijn niet goed, maar
matig tot slecht. Het salaris dat men
verdient door de onregelmatigheidstoeslag
gaat ten koste van mogelijkheden
tot ontplooiing van het privéleven.
Wie bovendien carrière maakt raakt
deze toeslag kwijt, waarna een tamelijk
mager salaris overblijft. In vergelijking
met het bedrijfsleven, wordt de
verantwoordelijkheid die (coördinerend)
hoofdverpleegkundigen en
praktijkopleiders dragen slecht betaald.
De vergelijking met het inkomen
van specialisten leidt helemaal
tot diepe treurnis. Toch verdienen specialisten
dat inkomen onder meer bij
de gratie van een goed draaiende verplegingsdienst.
Maar de opbrengst van
de arbeid (in geld), de vereiste creativiteit
voor het werk (de invoering van
nieuwe methoden en therapieën) en
het resultaat (de genezing) worden
door de specialisten gemonopoliseerd.
De arbeidssatisfactie van verpleegkundigen
wordt daardoor in negatieve
zin beïnvloed. Zij moeten het doen met
de dankbaarheid van de patiënten (een
taart bij de koffie) en met de solidariteit
van collega's. Het komt neer op de
vanzelfsprekendheid van de vrouwelijke
zorgzaamheid en de voldoening
die deze met zich meebrengt. Daarom
ook gaat de zogenaamde "wet van de
schaarste" - die behelst dat bij krapte
van het arbeidsaanbod de beloning
stijgt - hier niet Op.5
Oplossingen
Ons inziens is een structurele oplossing
nodig voor dit structurele probleem.
Deze moet gebaseerd zijn op
onderzoek naar de factoren die het arbeidsmarktmechansisme
voor verplegend
personeel beïnvloeden. Wij vermoeden
dat de oplossing kan worden
gezocht in enerzijds maatregelen ter
verhoging van de arbëidssatisfactie en
ter voorkoming van burnout, anderzijds
in het bevorderen van carrièreplanning.
De arbeidssatisfactie kan groter
worden door invoering van het systeem
van patiënttoewijzing in plaats
van taaktoewijzing. De deskundigheid
kan benoembaar worden door het uitvoeren
van verpleegkundig onderzoek
en door kwaliteitscriteria op te stellen."
Bij het verpleegkundig onderzoek
worden aspecten van het verpleegkundig
handelen geëvalueerd of
op hun effectiviteit getoetst. Daadwerkelijke
invloed op beleidszaken
die in instellingen aan de orde zijn
leidt zeker ook tot verhoging van de
arbeidsmotivatie en -satisfactie.
Loopbaanbeleid en carrièreplanning
dragen naar onze mening eveneens
structureel bij aan het oplossen
van de problemen. Het percentage 18tot
24-jarigen is in de verpleegkundige
beroepsgroep extreem hoog, en om
hierin verandering te brengen moet
het vrouwen makkelijker worden gemaakt
om moederschap en werk te
combineren. Geen individuele maar
structurele oplossingen, bijvoorbeeld
langer zwangerschapsverlof, de mogelijkheid
van verlof bij ziekte van een
kind, en verlof tijdens de schoolvakanties.
Dan kunnen vrouwen ècht op een
andere manier over hun toekomst denken.
Een andere mogelijkheid is het
creëren van deeltijdbanen ook op het
niveau van management en organisatie.
Dat zou ook aan mannen die dat
wensen de mogelijkheden bieden om
werk en ouderschap te combineren.
Tenslotte lijkt het ons noodzakelijk
om de opleidingsweg voor verpleegkundigen
radicaal te wijzigen. Het
systeem van inservice-onderwijs is een
te opportunistisch en ad hoc-instrument
gebleken om de arbeidsmarkt
voor yerplegend personeel adequaat te
hanteren .••
Noten
1. Cora Bakker-van der Kooij, "De maatschappelijke
positie van verpleegsters in de
periode 1880-1940", Tijdschrift voor Geschiedenis
96 (1983) 454-475.
2. A. Roelens, .Burnout in de Verpleging",
Acta Hospitalia 1986/2.
3. Marie-José Willemse, "Beroepsinnovatie
en maatschappelijke ontwikkelingen",
Tijdschrift voor Ziekenverpleging 38 nr. 6
(1985).
4. Cora Bakker-van der Kooij, Mara. Pleegzuster
zijn. Ontwikkelingen in de ziekenverpleging
en de organisatiepogingen van
verpleegsters in Nederland, 1870-1920" ,
Tweede Jaarboek voor Vrouwengeschiedenis,
Nijmegen, 1981.
5. Truus Spijker en Victor van Gemert,
"Verdichtsel en Werkelijkheid. Een verkenende
studie van de ambivalentie ten aanzien
van zorgen en verzorgen in de verpleging",
Lochem 1982.
6. Hannie Giebing, "Een afdelingsgebonden
toetsing voor het verpleegkundig handelen,
een methode voor kwaliteitsbewaking
en bevordering", Tijdschrift voor Ziekenverpleging
39, nr. 20 (1986).