BURGERSCHAP - Nationaal Onderwijsmuseum

deelstudies, kunnen vertellen. Het resultaat is een
degelijk en uitvoerig overzichtswerk.
De vraag is of de auteurs erin geslaagd zijn om
de beperkingen van de gespecialiseerde geschiedschrijving
en de reader als handboek te overstijgen en samenhangende
beelden van de verschillende periodes, en liefst
ook over periodes heen, te construeren op basis van de
huidige inzichten. Dat is geen geringe opgave omdat
we met vele specialismen te maken hebben, zoals de
geschiedenis van het gezin, het kind, het gehandicapte,
verwaarloosde en criminele kind; de geschiedenis van
de wees- en opvanghuizen, de kinderbescherming, de
armenzorg, de jeugdverenigingen, de kinderliteratuur,
de seksualiteit, de medisch-pedagogische zorgen en
het onderwijs. Al met al moeten we constateren dat de
samenhang te wensen overlaat. De beschrijvingen van
de sociale contexten, stromingen, denkbeelden en praktijken
staan betrekkelijk los naast elkaar. Ook de grote
lijnen over de periodes heen worden niet getrokken.
Gezinsontwikkelingen bijvoorbeeld komen per periode
wel aan de orde, maar zonder verwijzing naar voorgaande
ontwikkelingen.
Kinderliteratuur komt
incidenteel voor en
de lezer krijgt geen
indruk van ontwikkelingen
over langere
periodes. Seksualiteit
is uiteraard een thema,
maar ook hier ontbreken
de grote ontwikkelingslijnen.
Er is
nog een ander punt
van kritiek. De auteurs
besteden nauwelijks
aandacht aan ontwikkelingen
en discussies in
de huidige pedagogische historiografie. De opkomst van
de gespecialiseerde geschiedschrijving ging gepaard met
intensieve discussies over theoretische perspectieven,
maar daarvan is in dit boek vrijwel niets terug te vinden.
De geringe aandacht voor het probleem van de interpretatie
doet tekort aan datgene wat die onderwijsen
opvoedingsgeschiedenis zo fascinerend maakt: het
besef van de vele manieren waarop we dat verleden
kunnen interpreteren, en het voortdurende wetenschappelijke
debat over deze interpretaties.
De vraag of dit handboek de nadelen van de
Van het
verlangen
naar
opvoeden
binnen een
groeiende
pedagogische
ruimte
reader overwint door een geïntegreerd en consistent
verhaal van het verleden te bieden, kan dan ook maar
gedeeltelijk bevestigend worden beantwoord. Omdat
de auteurs het trekken van de grote lijnen achterwege
laten, blijft het beeld gefragmenteerd.
Het verlangen naar opvoeding van Dekker kent
een thematische invalshoek. Daardoor is een doorlopende
verhaallijn verzekerd. Dekker analyseert de geschiedenis
van het verlangen naar opvoeden binnen een groeiende
pedagogische ruimte, zoals verbeeld en verwoord in
Nederland tussen 1600 en 1900. Centraal staan gezin en
kind, veel korter passeren de school en opvangtehuizen
de revue. Om manifestaties van het pedagogisch verlangen
op het spoor te komen richtte Dekker zich op iconografisch
materiaal: schilderijen, tekeningen en prenten.
Daarnaast onderzocht hij gedrukte bronnen, waaronder
adviesliteratuur voor opvoeders, teksten en gedichten
voor kinderen en autobiografieën. Het zijn bekende
bronnen, die Dekker opnieuw interpreteert vanuit zijn
vraagstelling. Nieuw aan zijn werkwijze is de bewuste
integratie van iconografisch materiaal in zijn analyse.
De studie is opgezet rond drie ijkpunten: 1650,
1800 en 1900. Dekker concludeert dat het verlangen
naar opvoeding sinds de vroegmoderne tijd onverminderd
sterk is geweest. Wat er veranderde was de manifestatie
van dit verlangen en de ruimte die het in beslag nam.
Lag het primaat aanvankelijk bij het gezin, vanaf 1800
vond een uitbreiding plaats naar de school en gezinsvervangende
instituties, rond 1900 uitmondend in de
leerplichtwet en de kinderwetten. Ook de ideologische
basis veranderde: van een zuiver godsdienstig fundament
(1650) naar gerichtheid op mens en maatschappij (1800),
waarop de schoolstrijd volgde en publieke opvoeding en
onderwijs opgingen in een verzuilde structuur (1900).
Dekker weet de grote lijnen te trekken, maar dit
zijn geen opzienbarende conclusies. Ze bevestigen het
beeld zoals we dat kennen. Wel levert de studie, een
veel gedetailleerder beeld op van veranderende visies
op kinderen en hun opvoeding. Maar ook een beeld met
beperkingen. De bronnen verwijzen bijna uitsluitend naar
de denkbeelden en praktijken van de sociale elite. Dekker
doet weinig moeite om dat beeld te corrigeren of aan te
vullen. Bovendien weet hij maar moeilijk maat te houden
bij het citeren van de bronnen. Tekstfragmenten, gedichten
en schilderijen volgen elkaar op zonder veel nieuws
toe te voegen aan het verhaal dat Dekker wil vertellen.
Dekker kiest met zijn thema voor een neutrale invalshoek,
waarin het accent ligt op het beschrijven van een
HANDLEIDINGEN DECEMBER 2008 | LESSEN 4 11