BURGERSCHAP - Nationaal Onderwijsmuseum

Een bijzonder schetsboek Tijs van Ruiten
Bij het bekijken van een schoolplaat van Johan Herman Isings of Cornelis Jetses
valt op hoe goed beide illustratoren er in slaagden hun onderwerpen op een
trefzekere, historisch verantwoorde en gedetailleerde manier weer te geven,
zonder dat hierbij de aantrekkingskracht van het beeld te veel werd aangetast.
Dat afbeeldingen van hun schoolplaten ook tegenwoordig in onderwijsmethoden
en boeken veelvuldig opduiken, geeft nog maar eens aan hoe zij het specialisme
van het ontwerpen van een schoolplaat tot in de finesses beheersten. In de
collectie van het Nationaal Onderwijsmuseum bevindt zich sinds kort een uniek
schetsboek van Cornelis Jetses (1873-1955), dat ons inzicht geeft in de wijze
waarop een schoolplaat tot stand kwam. Van hem zijn niet veel schetsboeken
bekend. Het overgrote deel van zijn schetsen en ontwerpen, die hij eigenlijk altijd
op losse bladen maakte, worden in Groningen bewaard bij het archief van de
Jetses Stichting en zijn uitgever Wolters. Het schetsboek heeft een oblong formaat
van 27 bij 18 centimeter. Jetses kocht het schetsboek in Bremen waar hij tot 1909
vijftien jaar woonde en werkte voor het atelier van de Duitse historieschilder
Arthur Fitger. Hij nam het echter pas jaren later in gebruik, toen hij terug was
in Nederland, waar hij na een periode in Zeist, met vrouw en kind rond 1920 in
Scheveningen neerstreek. Naast schetsen van een Haagse tram, enige portretten
en de Scheveningse Thaborschool bevat het schetsboek vooral voorbereidend
werk voor de schoolplaat Aan het hof van Karel de Grote. Hoewel deze schoolplaat
pas in 1941 werd afgerond, was Jetses midden jaren dertig al druk met de plaat
bezig. In 1935 had hij zijn vakantie naar Duitsland zo ingericht dat hij op zijn reis
verschillende plekken aan kon doen die met Karel de Grote in verband stonden.
Op zeven schetsboekbladen staan tekeningen van gebruiksvoorwerpen,
bouwfragmenten, kleding, sieraden en kerkschatten. Ze zijn soms voorzien
van een kleine aantekening over de herkomst, het kleurgebruik of de datering.
Bij nadere bestudering blijkt zijn reis hem onder andere bij het Kunstgewerbemuseum
in Keulen, de Kaiserpfalz in Gelnhausen, de Könighalle van de Abdij in
Lorsch, het National Museum in München en de abdij van Kremsmünster in het
Salzburgerland bracht. Uiteindelijk heeft Jetses veel van zijn schetsen verwerkt
in de schoolplaat. De kapitelen uit de abdij van Lorsch, de kelk uit Kremsmünster,
de vazen en schenkkannen uit de musea, maar ook de kleding en houding van de
geschetste personen zijn op de plaat terug te vinden.
Het schetsboek geeft ons een prachtig inzicht in de werkwijze van Cornelis Jetses
en de soms lange weg die aan het het maken van een schoolplaat vooraf ging.