BURGERSCHAP - Nationaal Onderwijsmuseum

More documents

Recommendations

Info

Franse revolutie De discussie over de opvoeding tot burgerschap ontstond al in de tweede helft van de achttiende eeuw. Burger is een aanduiding die rechtstreeks ontleend is aan de Franse revolutie met zijn idealen van vrijheid, gelijkheid en broederschap. Toen tijdens de Franse overheersing (1795-1813) de nationale overheid verantwoordelijk werd voor het onderwijs, een taak die voorheen aan de kerk was toebedeeld, kwam burgerschapsvorming in het onderwijs centraal te staan. De bekende zinsnede in de eerste nationale onderwijswetten van 1801-1806 over het doel van het onderwijs geeft die belangstelling voor goed burgerschap als volgt weer. Het onderwijs moet kinderen opvoeden ‘tot alle maatschappelijke en christelijke deugden’, tot mensen die deugdzaam handelden. 2 Dit kwam niet uit de lucht vallen. In het Verlichtingsklimaat van de tweede helft van de achttiende eeuw zijn er talrijke publicaties verschenen die al wezen op de verantwoordelijkheid van de overheid in het onderwijs en de noodzakelijke veranderingen die daarin nodig waren. Wetenschappelijke en andere genootschappen schreven er prijsvragen over uit. 3 Goed leren samenleven moet je op school leren Deugd Verlichtingspedagogen waren ervan overtuigd dat goede opvoeding en goed onderwijs tot een beter, verstandiger type mens zou leiden. Daarom mocht geen enkel kind van de ‘weldaet der scholen’ worden uitgezonderd. 4 Deze gedachte had tot gevolg dat er aandacht kwam voor het onderwijs aan kinderen met een beperking. De opvoeding tot deugd beheerste de inhoud van het onderwijs Elk land, ook Nederland, kreeg omstreeks 1800 een of meerdere doven- en blindenscholen.Volksopvoeding, stond in dienst van de vorming tot een moreel hoogstaand mens. In Nederland heeft de Maatschappij tot Nut van ’t Algemeen daarin een belangrijke rol gespeeld. Deze stichtte spaarbanken om mensen aan te sporen tot spaarzaamheid, biblio- theken om het lezen te stimuleren en scholen om zo als model voor andere scholen te dienen. De opvoeding tot deugd beheerste de inhoud van het onderwijs, maar ook die van boeken en in het bijzonder kinderliteratuur. Gehoorzaamheid, vlijt, beleefdheid, bescheidenheid en verdraagzaamheid vormden de meest voorkomende deugden. Vaak ging deze morele vorming gepaard met het nodige aan kennisoverdracht. Kennis is deugd zouden sommige verlichtingspedagogen beweren. Ondeugd is gewoon onkunde. 5 Voorwoorden in kinderen schoolboeken vermeldden dan ook tot ver in de negentiende eeuw dat het de bedoeling was kennis en deugd aan te kweken. Omdat de Nederlandse overheid vooral geïnteresseerd was in morele vorming, richtte zij zich allereerst op het lager onderwijs. Daarin liep zij voorop ten aanzien van de ons omringende landen. Daar was men vaker gericht op het hoger onderwijs om een goed opgeleid kader te creëren. 6 De nadruk op deugdzaamheid leidde ertoe dat leesonderwijs het hoofdbestanddeel in het onderwijs was in de eerste helft van de negentiende eeuw. Bij alle mogelijke lessen werd kinderen het verschil tussen goed en kwaad ingeprent. Gehoorzaamheid speelde op tal van niveaus een rol: aan de overheid, ouders, onderwijzer. Vele scholen voerden geleidelijk andere vakken in als geschiedenis en aardrijkskunde, maar ook hier bestond de leerstof vooral uit het lezen van ‘zedekundige’ verhalen. Voorbeelden van goed en fout gedrag voerden de boventoon. Dat ging vaak zo ver dat misdragingen van volwassenen teruggevoerd werden op ‘onbehandelde’ ondeugden in de kinderjaren. Zo werd dronkenschap vaak gekoppeld aan overmatige snoeplust in de jeugd. Dat was ook het geval in het slot van een gedicht getiteld ‘De dronkaard’ in een kindertijdschrift: ‘En laat toch nimmer, wie gij zijt, De snoeplust u bekoren; Daaruit wordt ligt in later tijd Uw ongeluk geboren. Wat van een snoeper worden kan, Dat kunt gij zien in deze man.’ 7 Cohesie in de samenleving Door deze deugdenbenadering in school en gezin, via schoolboeken en andere kinderliteratuur, kristalliseerde zich zo het beeld van de ideale persoon uit. Behalve het ‘kweken’ van deugdzame personen had de overheid nog een ander doel met burgerschapsopvoeding, 16 LESSEN 4 | DECEMBER 2008 <strong>BURGERSCHAP</strong>SVORMING
Uit: M.E.H. Budden (1834). De dorpsschool. Eene reeks van nuttige en aangename vertellingen voor kinderen die gaarne wijs en deugdzaam willen worden namelijk het bevorderen van de cohesie in de samenleving. Voorheen bestond Nederland uit zeven vrij autonome provincies. Na de vestiging van de eenheidsstaat in 1795 stond de regering voor de taak om de republiek om te vormen tot een eenheid. Het onderwijs kreeg daarin een belangrijke taak toegekend. Dat blijkt al duidelijk uit de instructie die de Nationale Vergadering in 1798 ontwierp voor Nederlands eerste Agent van Nationale Opvoeding – nu zouden we minister van onderwijs zeggen. Deze J.H. van der Palm moest met een wetsvoorstel komen waarin opgenomen zou zijn dat ieder kind naar school moest en dat scholen tot taak hadden Het onderwijs kreeg ook een taak in het bevorderen van de taalkundige eenheid van het land kinderen te wijzen op hun rechten en plichten. Deze waren samengevat in het liberale beginsel: wat gij niet wilt dat u geschiedt doe dat ook een ander niet. Van het naleven ervan hing ‘de duurzaamheid, het behoud en het geluk van het Vaderland’ af. De instructie sprak zelfs van jonge burgers en burgeressen als het over schoolkinderen ging. Ook zou het onderwijs kinderen moeten leren dat het algemeen belang boven het persoonlijk belang ging. 8 Het onderwijs kreeg ook een taak in het bevorderen van de taalkundige eenheid van het land. Taalkundige integratie hing immers af van de mate waarin de bevolking de lees- en schrijfkunst machtig was. In het begin van de negentiende eeuw kon nog steeds 40% van de bruiden en 25% van de bruidegoms niet een handtekening onder de huwelijksakte zetten. Zo’n handtekening geldt voor onderzoekers als een maatstaf voor de alfabetiseringsgraad, aangezien kinderen pas leerden schrijven als ze het lezen redelijk beheersten. Het onderwijs kon zo bovendien bijdragen aan de <strong>BURGERSCHAP</strong>SVORMING DECEMBER 2008 | LESSEN 4 17
Page 1: 4 PERIODIEK VAN HET NATIONAAL ONDER
Page 4 and 5: Aalmoezen geven was in 1850 een bel
Page 6 and 7: Selectieve blik op het verleden Ove
Page 8 and 9: Verzuilde en ontzuilde ideeëngesch
Page 10 and 11: Marx, Elias en Foucault fungeerden
Page 12 and 13: De hoofdtekst wordt ondersteund met
Page 14 and 15: Processen waarin intenties voortdur
Page 16 and 17: Burgerschapsvorming in de school Ma
Page 20 and 21: Salzman bracht de deugden op een ve
Page 22 and 23: Reformatie in de zestiende eeuw was
Page 24 and 25: In 2005 was het dan eindelijk zover
Page 26 and 27: Als gevolg van de veranderde status
Page 28 and 29: De school begon als een onderwijsex
Page 30 and 31: het bekende Onder moeders paraplu v
Page 32 and 33: Sporen van scholen Niet naar binnen
Page 34 and 35: maar tot op de dag van vandaag een
Page 36 and 37: Recensie G.J. Johannes (2007) Dit m
Page 38 and 39: Museumagenda Signalement TENTOONSTE
Page 40 and 41: Nieuwe Aanwinst OORLOGS- HERINNERIN
Page 42 and 43: Schoolplaat van Karel de Grote, waa
Page 44 and 45: Naast schetsen van aardewerk en juw
Page 46 and 47: Twee uitgewerkte schetsen van krijg
Page 48 and 49: Onder aan de pagina zijn drie onder
Page 50: Colofon Lessen, periodiek van het N

BURGERSCHAP - Nationaal Onderwijsmuseum

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?