BURGERSCHAP - Nationaal Onderwijsmuseum

Van de Redactie
Het is misschien een open deur, maar onderzoek naar
het verleden van opvoeding en onderwijs is doorgaans
gekleurd door het vakgebied, de theoretische bagage en
belangstelling van de onderzoeker. Deze werkt bovendien
niet in een vacuüm, maar laat zich inspireren door bijvoorbeeld
de actualiteit. Ook een onderzoeker is weer
kind van zijn tijd. Uiteraard dient hij of zij zich daarvan
bewust te zijn en voldoende distantie in acht te nemen.
Deze thematiek komt onder meer naar voren in het
artikel van Jan Lenders, onderzoeker van de Radboud
Universiteit in Nijmegen. Hij beschrijft vanuit welke
invalshoeken de afgelopen twee eeuwen zulk onderzoek
is gedaan en hoe selectief men daarin was. Ook recente
opvoedings- en onderwijshistorische overzichtswerken
passeren de revue. Hij bespreekt hoe deze onderling op
hoofdlijnen van elkaar verschillen.
Dat de actualiteit vaak inspiratiebron is voor de
geschiedbeoefening komt ook tot uitdrukking in de tentoonstellingen
die het Nationaal Onderwijsmuseum organiseert.
Aanhaken bij wat mensen nu bezig houdt, biedt
vaak verrassende inkijkjes in het verleden. Dat verleden
kan ook heel dichtbij liggen. Dat is bijvoorbeeld het geval
met de op 21 november 2008 geopende tentoonstelling
Goed voor Elkaar. Deze kwam tot stand in samenwerking
met de CED-Groep. CED staat voor Centrum voor
Educatieve Dienstverlening. De groep is vooral werkzaam
in de regio Rotterdam. Hier zijn 350 professionals in
dienst die scholen en andere organisaties ondersteunen
in hun aanbod van en reflectie op het onderwijs. Een van
de projecten in de afgelopen tien jaar is burgerschap en
sociale competentie. De tentoonstelling laat zien wat op
scholen in de regio Rotterdam aan dit thema is gedaan
en trekt ook enkele lijnen door naar een verder verleden.
Nu is burgerschapsopvoeding een onderwerp dat
weliswaar de discussie over het onderwijs in de laatste
vijftien jaar sterk bepaalt, maar is allerminst een uitvinding
van deze tijd. Dat vormde een reden om in dit
nummer wat meer historische achtergronden te belichten.
Burgerschapsvorming en opvoeding tot burgerschap
is een thematiek die in de tijd van de Franse Revolutie
de gemoederen bezig hield. Het artikel ‘Burgerschapsopvoeding
in de school’ geeft daarvan een beschrijving.
Opmerkelijk is dat aanvankelijk goed burgerschap verbonden
was met religie. Het was in het Nederland van
rond 1800 en nog lang erna onbestaanbaar dat een
mens geen kerklid was en het bestaan ontkende van
wat men toen het ‘Opperwezen’ noemde. Die vanzelfsprekende
connectie van burgerschap met religie is
in de tweede helft van de twintigste eeuw grotendeels
verdwenen. De afdeling Opvoedingsfilosofie van de
Vrije Universiteit beoogt religie terug te brengen in
het publieke debat over het onderwijs. Een van de leden
van de afdeling, Ina ter Avest, bespreekt in haar artikel
‘Religieus burgerschap: een uitdaging,’ wat religie tegenwoordig
weer sterker dan voorheen tot een aspect van
burgerschapsopvoeding maakt.
Burgerschapsopvoeding heeft van oudsher niet
alleen de morele vorming op het oog, maar ook het
bevorderen van de cohesie in de samenleving. Daarom
vond men de vaderlandse geschiedenis belangrijk: een
gemeenschappelijk verleden zou de gevoelens van eenheid
stimuleren. In de negentiende eeuw verschenen talloze
historische verhalen voor jong en oud. Geschiedenis
verwierf nog voor dit vak in 1857 verplicht werd, een
vaste plek in het programma van menige lagere school.
Vele vaderlandse liederen werden vervaardigd die hetzelfde
doel dienden. Ze werden gezongen op scholen en
op bijeenkomsten van verenigingen. Er ontstonden zelfs
aparte verenigingen ter bevordering van de volkszang.
Door het bundelen van krachten kwamen er na 1920
volkszangdagen tot stand, die aangestuurd werden
door een landelijke commissie. De rubriek Leesles in
dit nummer schenkt aandacht aan het bundeltje liederen
dat ter gelegenheid van de eerste nationale volkszangdag
in 1922 verscheen. Ook taal en literatuur vormden middelen
bij uitstek om de nationale eenheid te bevorderen
en kinderen en jongeren voor te bereiden op een
volwaardige deelname aan de maatschappij. Dat
komt tot uitdrukking in de recensie van het boek
van G.J. Johannes, Dit mag u niet onverschillig wezen.
Het nummer sluit af met een beeldrapportage
van een schetsboek van de bekende illustrator en
schilder Cornelis Jetses. Het is een uniek document
dat het Nationaal Onderwijsmuseum enkele maanden
geleden heeft aangekocht.
Marjoke Rietveld-van Wingerden
DECEMBER 2008 | LESSEN 4 3