Sociale Aktie, opnieuw bekeken - History of Social Work

aan finaliteit van de doelstelling binnen de strategie. In zijn
'Het beroep op de stad van de toekomst' geeft Bert Ter Scheggei
ons wat dit· vraagstuk betreft enkele zeer goede handreikingen:
'De revolutie mag niet aan de wet van de tegenstander
vervallen. Voor de revolutie geldt dat een technies-etiese afstemming
van het middel op het doel betekent, dat geweld tot
het noodzakelijke wordt beperkt en dat er een vanuit de humanitaire
doelstelling gegeven voorkeur is voor macht in de
vorm van geweldloosheid ... Juist ook hier moet uitkomen,
dat de revolutie origineler en inventiever is dan de reaktie, die
erop uit is in fantasieloosheid de status-quo te handhaven .. .'
Ter Schegget bevestigt hiermee dat het doel de middelen niet
heiligt, dat, als we ons daaraan niet houden, de revolutie verwordt
tot nieuw despotisme, haar eigen doelstellingen verschraalt
en haar eigen kinderen verslindt. Toch vindt hij, dat
anderzijds voorkomen moet worden dat er van deze regel
'bruin misbruik' wordt gemaakt: 'Al te licht immers vervallen
wij in moraliseren, waarbij wij aan de revolutie allerlei eisen
gaan stellen op voorwaarde waarvan zij "verantwoord" mag
heten. Het histories proces trekt zich van deze eisen niets aan,
terwijl de revolutionairen als politici verantwoording moeten
nemen, niet voor een eties-schone, maar een histories-konkrete
revolutie. Het is, met andere woorden, van het hoogste belang,
dat wij het doel van de revolutie zo verhelderen en verklaren,
dat duidelijk wordt hoe er inderdaad een heiligende
werking van kan uitgaan op de middelen. In het doel licht
dan de toekomstige orde op, waarbinnen een nieuw etos reeds
nu, anticiperend, in patroon schiet ... Als middel en doel werkelijk
dialekties op elkaar zijn betrokken, heiligt niet alleen
het middel het doel - zoals toen Rosa niet opstond in de bus
te Montgomery -, maar dan heiligt het doel ook de middelen'.1D6
Het doel(enplan), de strategie, heiligt dus enerzijds inderdaad
de te hanteren revolutionaire technieken niet zonder
meer. Voor zover door deze technieken heen de uiteindelijke
doelstelling oplicht, worden ze echter wél door dat doel geheiligd.
Maar nu moeten we toch nog even terug naar de opponent die
ons tegenwierp dat het doel de middelen niet heiligt. In de
meeste gevallen reageren we namelijk niiet adekwaat op hem
als we een etische verantwoording van ons revolutionaire handelen
gaan geven. Doorgaans wil hij namelijk alleen maar ge-
20J
zegel hebben dat hij tégen radikale omvorming van de samenleving
is, een maatschappij overigens die struktuur-geworden
lijfelijkheid is van het doel-dat-de-middelen-heiligt. Als social
actionists moeten we er kien op zijn om te onderscheiden of
zulke kanttekeningen worden gemaakt door mensen die werkelijk
achter de veranderingsdoeleinden staan, of zulks alleen
maar voorwenden: 'Met jullie doeleinden ben ik het wel eens,
maar .. .' en dan komt meestal een voorwaarde waaruit valt
af te lezen dat het openingsgedeelte van de zin repressief is
en onwaarachtig. Tegen de zulken valt vol te houden dat doel
en middelen elkaar opvreten, zo één zijn ze. Zij zitten namelijk
te wroeten in het doelenplan, en hebben het doorgaans niet
over de technieken. Hoe het ook zij, we moeten gespitst zijn
op wat de kritikus bedoelt en vanwaaruit hij spreekt. Tegelijk
moeten we kien zijn op de gevaren van elke revolutionaire
strijd. Gevaar nummer één is altijd weer dat revolutionairen
die éne revolutie voor dé revolutie aanzien, in plaats van het
historiese van dit proces, de kontinuïteit van de revolutie, of,
wat de Chinezen noemen het kulturele ervan te zien.
Het tweede gevaar is ongetwijfeld dat van de romantisering
van het geweld. Onder 'technieken' (6.9.6.) hebben we dit gevaar
al gesignaleerd en besproken.
Het derde gevaar voor de revolutionair is, dat hij in de urgentie
van de aktie en de hitte van de strijd zijn doeleinden verschraalt
en vergeet de explosieve kracht van utopieën present
te stellen. Ook hierover is reeds het een en ander gezegd onder
'strategie' (4.3.).
Het vierde gevaar dat de revolutionairen bedreigt is dat zij
door de urgentie van het werk, de hitte van de strijd, de reakties
van de gevestigde machten en de weerstanden in de basis
vervallen tot dogmatiek en mechanisties werken. Daardoor
wordt niet langer de noodzaak van konstante analyse beseft,
wordt de dialektiek van de maatschappelijke gebeurtenissen
niet meer onderkend en ontstaat de 'één-dimensionale' sektariese
aanval, het ultra-linkse dat weinig effekten sorteert.
Deze vier gevaren moeten we trachten te bezweren door permanent
bezig te blijven met onderzoek, in teorie en praktijk
op basis van de analytiese vuistregels die reeds eerder zijn geformuleerd.
We bezweren deze gevaren ook door permanent
kritiek op onszelf en elkaar uit te oefenen, door de metodiek
van de kulturele revolutie tot de onze te maken.
203