Sociale Aktie, opnieuw bekeken - History of Social Work

mogelijk de technieken van de misleiding moeten analyseren,
ons eigen valse. bewustzijn ontdekken in een onbarmhartige
konfrontatie ervan met onze realiteit. De burgerlijke demokratie
is niet onbruikbaar om tot maatschappelijke veranderingen
te komen, maar vooralsnog is zij meer een verhulling van
onze werkelijke onvrijheid dan een stimulans tot vrijheid.
1.5. Van Onderen: bewustwording door aktie
Juist toen we met Herhert Marcuse begonnen te geloven dat
de arbeidersmassa in het westen niet langer meer de feitelijke
draagster was van de revolutie, kwamen de arbeiders weer in
beweging.2 7 'De één-dimensionale mens' bleek tegenstrijdiger
dan bij er op het eerste gezicht uitzag. De harmonieuze overlegorganen
van Sociaal Ekonomiese Raad (SER) en Stichting
van de Arbeid - toeristiese attrakties van het arbeidsvredige
Nederland - begonnen moeilijker te funktioneren. De 'vrije
loonpolitiek' bracht aktie aan de basis in de bedrijven. Het bedrijvenwerk
ontwikkelde zich, en daarmee de strijdlust op de
werkvloer. Stakingen in de havens, in de strokarton, en zelfs
bij Hoogovens, later bedrijfsbezettingen met als eersteling die
van Enka, konflikten tussen bedrijvenwerk en ondernemingsraden
waren evenzovele tekenen van het feit dat er 'van onderen'
beweging kwam.2 8 De georganiseerde arbeidersbeweging
reageerde op deze beweging, probeerde die beweging leiding
te geven maar kon dat slechts doen door een hardere opstelling
tegenover het kapitaal. De 'immateriële' eisen kwamen in
het onderhandelingspakket over de arbeidsvoorwaarden: vrijheid
van werken voor de bedrijvenwerkers bijvoorbeeld, meer
zeggenschap voor de arbeiders in de leiding van de onderneming.
Nivellering van inkomen werd een belangrijke inzet van
de vakbeweging, gekaderd in de bredere doelstelling: een
rechtvaardiger verdeling van macht, kennis en inkomen. Het
is waar dat deze gewijzigde opstelling van de vakbeweging het
bestaande kapitalistiese systeem nog niet aantast. Tegelijkertijd
is waar, dat in het verschuiven van de vakbandsstrategie van
overleg -, via onderhandelingen -, naar konfliktstrategie de
beweging in de arbeidèrsklasse zichtbaar wordt.29 ·Waarmee
ook de kontekst van sociale aktie zich wijzigt. De tegen-kulturele
aanval op de bestaande maatschappij gaat geleidelijk
over in de strategie van 'de lange mars door de strukturen'.3o
26
I.
'In den beginne is de daad', stelt Rosa Luxemburg, sprekend
over bewustwordingsprocessen. Het onbewuste, het ageren
vanuit bedreigde belangen, of die nu de arbeidsvoorwaarden of
de voorwaarden van wonen en milieu betreffen, gaat aan het
bewuste vooraf. Vanuit de bizondere ervaringen kan pas de algemene
kennis groeien, het maatschappelijk inzicht. Eerst is er
de konkrete belangenstrijd aan de basis. Maar daardoor komt
dan ·ook een bewustwordingsproces op gang, of althans ontstaan
de voorwaarden daartoe, dat wel degelijk afrekent met
de idee, als zou klassestrijd een versleten begrip uit de oude
marxistiese rommeldoos zijn.31
We zullen twee arbeiders uit 'Van Onderen' (VARA-tv serie
voor en door àrbeiders) aan het woord laten, die ieder vanuit
een eigen 'inspiratie' in feite hetzelfde bewustzijn tot uiting
brengen. 'Ik zou het wel willen uitschreeuwen, het vliegt me
soms naar de keel. Bij de fabriekspoort houdt de vrijheid
op ... Niets is erger dan geestelijk dood te zijn. Dit doet de
moderne fabriek met wetten, daterend van de 19de eeuw. Ik
verlang naar steun in de rug. De verworpenen der aarde worden
nog gevonden in de fabriek. Ik ben geen rode rakker.
Het is de bijbel die mij inspireert en stimuleert om te vechten
tegen het harde onrecht, begaan door moderne mensen met
19de eeuwse gedachten. Die nieuwe machines uitvonden, maar
niet in staat waren zichzelf te vernieuwen, laat staan de maatschappij
.' 32 ·
'Dat er een enorm wantrouwen is (tegen de organisaties van
de arbeidersbeweging, P.R.) dat kan toch niet anders! Hoe
is het nou in vredesnaam mogelijk - al die mensen die jarenlang
gehoord hebben van je moet samenwerken, algemeen
belang, terwijl een kind weet dat zolang de mensheid bestaat
het algemeen belang het belang van de heersende klasse is.
Maar ze moesten het maar slikken. Nou hebben ze dus op hun
manier goed en fatsoenlijk samengewerkt. Plotseling hebben
de heren weer eens een kink in de kabel van hun rottige
ekonomie gemaakt. De centjes gaan gevaar lopen, bedrijven
worden gesloten. En al die jongens die zo braaf hebben
samengewerkt, krijgen een schop onder hun kont en staan
op straat. Bovendien krijgen ze dan nog eens een trap na,
want, zeggen ze, door jullie hoge looneisen veroorzaken jullie
de inflatie, en die inflatie is een van de oorzaken waardoor
het bedrijf gesloten moest worden. Wat dan weer de zoveelste
27