De ondertoezichtstelling. Een beschrijving van het wettelijk kader

gezinsvoogdij-instelling van het Leger des Heils)
de Raad had verzocht een ontheffingsverzoek in
te dienen en de Raad dit weigerde. Deze zaak is in
2002 aan de Raad van State voorgelegd. De Raad
van State oordeelde dat er niet bestuursrechtelijk
geprocedeerd kan worden tegen de beslissing van
de Raad om geen ontheffingsverzoek aan de rechter
te doen. Vervolgens heeft het AJL het OM benaderd,
die wel een verzoek tot ontheffing heeft ingediend.
De kinderrechter heeft dit verzoek uiteindelijk
toegewezen en de ouders ontheven uit het gezag.
12.1.3 De ontheffing in de praktijk (jurisprudentie)
In de praktijk blijkt niet altijd duidelijk wanneer een verzoek
tot ontheffing kans van slagen heeft. BJZ vindt soms dat de
raad te terughoudend is met het indienen van verzoeken
tot ontheffing bij de kinderrechter. De Raad zegt op zijn
beurt dat dit komt omdat ontheffingsverzoeken regelmatig
worden afgewezen door de kinderrechter. Dit heeft onder
andere te maken met eerdere uitspraken van de Hoge
raad. De hoofdlijn van de Hoge raad was jarenlang
dat er geen gedwongen ontheffing mogelijk was zolang
ouders (volledig) instemden met de uithuisplaatsing van
hun kind. De oTS kon dan doorlopen.
Zo oordeelde de Hoge Raad in 1997 dat het Hof de
ontheffing van een vader die veroordeeld was tot
negen jaar gevangenisstraf vanwege doodslag van
de moeder van de kinderen (die geen contact meer
met vader wilden) terecht had afgewezen. Reden
voor dit oordeel was dat het Hof had vastgesteld dat
de vader nadrukkelijk en bij herhaling had verklaard
de kinderen in het pleeggezin te zullen laten en er
voldoende vertrouwen was dat hij zich daaraan zou
houden. Op deze uitspraak is, mede in verband met
het recht op family life van deze kinderen met hun
pleegouders, veel kritiek gekomen.
De Hoge raad lijkt inmiddels enigszins op het eerder
ingenomen standpunt terug te komen. Uit recentere
uitspraken van de Hoge raad blijkt dat een verzoek tot
(gedwongen) ontheffing toch kan worden toegewezen,
ook al stemt de ouder in met de uithuisplaatsing.
Belangrijk is dan wel dat de rechter zijn beslissing
uitvoerig motiveert.
Zo oordeelde de Hoge Raad in 2000 dat het Hof Den
Bosch terecht had geoordeeld dat in dat specifieke
geval vergaande eisen moesten worden gesteld
aan de bereidheid van de ouders om het kind in het
pleeggezin te laten. Het kind was namelijk al kort na de
geboorte in het pleeggezin geplaatst en ongestoorde
voortzetting van de hechting in het pleeggezin was
in het belang van het kind. De ontheffing werd in
dat geval, ondanks de medewerking van de ouders,
uitgesproken.
V ER D ERSTREk k EN D E M a aT R EG ELEN: O NTHEFFI N G O F O NTZET TING
D E O N D ERTO E ZICHTSTELLI N G
54
12.2 Ontzetting
12.2.1 Wanneer kan een ontzetting worden
uitgesproken?
De ontzetting wordt van oudsher gezien als de ‘meest
onterende maatregel’, omdat op grond van de wet sprake
moet zijn van verwijtbaar gedrag van de ouder. De
ontzetting komt in de praktijk niet vaak voor (minder dan
1 procent van het totale aantal maatregelverzoeken).
In eerste instantie had de ontzetting zelfs tot gevolg
dat de ontzette ouder werd uitgesloten van actief
en passief kiesrecht, maar deze regeling is in 1983
afgeschaft.
De ontzetting kan alleen worden uitgesproken als deze
in het belang van het kind noodzakelijk is. De ouder kan
ontzet worden op een van onderstaande gronden (artikel
269):
1. misbruik van het gezag of grove verwaarlozing van de
verzorging/opvoeding;
2. slecht levensgedrag;
3. een onherroepelijke strafrechtelijke veroordeling
wegens een met of tegen de minderjarige gepleegd
delict;
4. een onherroepelijke strafrechtelijke veroordeling tot
een vrijheidsstraf van twee jaar of meer;
5. het in ernstige mate veronachtzamen van aanwijzingen
van de gezinsvoogd; of
6. gegronde vrees voor het terugeisen of terugnemen
van een pleegkind.
Niet alleen een ouder, maar ook een voogd kan worden
ontzet. Voor ontzetting uit de voogdij geldt nog een
aantal specifieke gronden (artikel 327). Zo kan een
voogd ontzet worden als hij niet in staat is tot een
behoorlijke uitoefening van de voogdij of failliet is. ook
als een voogd procedeert tegen de minderjarige of
niet over de beginseltoestemming beschikt die nodig is
voor opname van een buitenlands pleegkind kan deze
ontzet worden. als BJZ de voogdij uitoefent, kan BJZ in
bepaalde gevallen worden ontzet, zoals bij misbruik van
bevoegdheid, verwaarlozing van de taak, bij faillissement
of wanneer BJZ een proces tegen de minderjarige start
(artikel 328).
12.2.2 Wie kan om een ontzetting verzoeken?
De ontzetting kan worden verzocht door de andere ouder,
een van de bloed- of aanverwanten van de kinderen
tot en met de vierde graad, de Raad en het Openbaar
Ministerie (artikel 270). Wordt de ontzetting gevraagd in
verband met de vrees dat ouders hun kind terugeisen of
terugnemen uit het pleeggezin, dan kan dit verzoek ook
door pleegouders worden ingediend.
12.3 gevolgen van ontneming van het gezag
Wordt beide ouders (of voogden) het gezag ontnomen,
dan zal de rechtbank een ander met de voogdij moeten