Op het leven - Disk

4- ’08
OndersteBoven
Cultuurproblematiek
Het bewerken van natuur tot cultuur zit in
het bloed van de mens. Om zich een woonplaats
in de natuur te verschaffen maakt de
mens gebruik van de techniek. Vroeger was
de inzet van de techniek nog zeer beperkt,
bijvoorbeeld door het gebruik van pijl en
boog. Tegenwoordig heeft de techniek een
enorme invloed op ons leven. We zijn op vele
fronten gebonden aan de techniek: computer,
verlichting, internet, mobieltjes, etc. Als we
in Nederland om ons heen kijken, wordt de
techniek volop gebruikt om natuur om te
zetten in cultuur: woningen, steden, spoorrails,
wegen, dijken, zelfs weilanden, bossen en de
dierentuin. Deze kunstmatige leefomgeving
beschermt de mens en verschaft vele mogelijkheden.
Tegelijkertijd keert deze bewerking
zich op dit moment tegen de schepping,
bijvoorbeeld door de uitstoot van CO 2
en
de bijbehorende verandering van het klimaat.
Tevens worden veel dieren en ecosystemen
bedreigd door onze vormgeving van de cultuur.
De rode lijst van het International Union
of World Conservation laat zien dat 40% van
de onderzochte soorten in de natuur met
uitsterven wordt bedreigd. Concreet betekent
dat 1 op de 4 zoogdieren, 1 op de 3 planten,
1 op de 8 vogels en bijna de helft van alle reptielensoorten.
Ook onze eigen huismus staat
op de rode lijst van bedreigde broedvogels.
Paradox
We stuiten hier dus op een paradox. Het
doel van de techniek is weliswaar om het
menselijk leven te beschermen, te dienen en
te bevorderen, maar op dit moment schaadt
en bemoeilijkt zij het echter ook. De wijze
waarop wij onze cultuur, bijvoorbeeld woningbouw,
infrastructuur, industrie en landbouw
vormgeven, is vaak een bedreiging voor de
aarde, dieren, planten en bomen en daarmee
uiteindelijk ook voor de mens. De schepping
kreunt en zucht. De aarde is wel bewerkt,
maar bewaard?
Waarom bewerkt de mens de natuur op deze
manier? De theoloog Erik Borgman stelt dat
het de angst is die ons hier brengt. De angst
voor de natuur als een grillige en onbedwingbare
kracht, die door groots machtsvertoon
in bedwang moet worden gehouden. Maar
nog veel belangrijker is de angst voor de
armoede en achterstand, angst voor de
schaarste die ervoor zorgt dat mensen niet
op hun eigen ervaring durven vertrouwen bij
het vormgeven van het goede leven. Daarom
besteden we de zeggenschap over het goede
leven uit aan deskundigen. Deskundigen
bepalen wanneer onze economie goed draait
en wat dit ‘goed draaien’ inhoudt. Psalm 104
gaat niet met deze angst in debat, maar toont
een ander beeld van de schepping. Het toont
een beeld van de verhouding tussen de mens
en de niet-menselijke schepping waarin de
angst niet regeert. Volgens Borgman is de
belangrijkste bijdrage van het scheppingsgeloof
aan de milieucrisis dat er wel vijanden
in de natuur zijn, maar dat de natuur geen
vijand is. De natuur hoeft dus niet bestreden
te worden. Hierdoor verdwijnt de reden om
de natuur te onderdrukken. De mens mag de
aarde bewerken, maar ook bewaren. Nu de
chaos niet constant op de loer ligt, ontstaat
er ruimte om beter na te denken over een
andere omgang met de natuur.
Een belangrijke bouwsteen in deze omgang is
de poging om te groeien in fijngevoeldigheid
ten aanzien van de niet-menselijke schepping.
Onbekend maakt immers onbemind. Dit
betekent het ontwikkelen van fijngevoeldigheid
ten aanzien van de vogels in de nesten,
de wilde ezels in het veld en de klipdas in
de kloof. Hiervoor zijn plaatsen nodig waar
het mogelijk is om contact te hebben met de
33