Oraties van professor mr. A. (Alexander) de Becker en ... - CAOP

POLITIEK EN AMBTENARIJ:
SPANNINGEN IN EEN VERSTANDSHUWELIJK
voor de verhoudingen tussen politiek en overheidsorganisatie,
zeker als er iets misgaat.
c. Politieke sturingsmogelijkheden afgenomen
door minder bewindslieden
Waar de internationale trend is het versterken
van politieke sturing op de ambtelijke organisatie,
heeft het huidige kabinet de politieke sturingsmogelijkheden
verminderd door het mes te zetten
in het aantal bewindslieden. Het verminderen
van de bestuurlijke drukte is in het algemeen te
prijzen en vanuit de voorbeeldfunctie moest een
daad worden gesteld. De vraag is wat dit doet met
de balans in ons politiek-ambtelijke systeem. Je
kunt mijns inziens niet in het algemeen stellen,
zoals professor Peters doet, dat de invloed van
ambtenaren hierdoor is toegenomen. 44 Dat hangt
er namelijk van af of er bewindslieden in een
kabinet zitten met meer of minder bestuurskracht
en of het bewindslieden zijn die veel of weinig
vertrouwen hebben in hun ambtenaren, die een
deel van hun taken kunnen doen. Wél is de kans
dat de invloed van ambtenaren is vergroot in dit
systeem toegenomen. Niet de invloed van ambtenaren
neemt toe, maar de kans dat hun invloed
toeneemt, neemt wel toe. Ook is er kans op dat
bewindslieden die tegen de grenzen aanlopen van
hun ‘span of control’, zorgen voor vertraging van
besluitvorming, minder politieke sturing of geen
besluitvorming. Minder sterke politieke sturing
kan leiden tot een minder complementaire relatie.
44 Peters, J. (2011)
54 POLITIEK EN AMBTENARIJ: SPANNINGEN IN EEN VERSTANDSHUWELIJK
d. Herindeling van departementen
Een beproefde aanpak op het terrein van organisatiestructuren
is dat de structuur de strategie moet
volgen. Dit kan echter betekenen dat elk nieuw kabinet
een nieuwe structuur zou moeten verzinnen
voor de rijksoverheid die bij het nieuwe regeerakkoord
past. Of is het toch beter te kiezen voor een
bestendige structuur? Relevante factoren die een
rol spelen bij beantwoording van deze vraag zijn
synergie en checks and balances. Bij het verschuiven
van departementen neemt ergens in het systeem
de synergie toe, maar elders neemt synergie
weer af. Wat is de balans? Hoe wil je checks and
balances inbouwen? Wil je politieke belangenafweging
in de Ministerraad laten plaatsvinden of
laat je dat aan een individuele minister over? Of
wil je zelfs de politieke belangenafweging laten
plaatsvinden binnen ambtelijke directies?
Meestal leveren herindelingen op dat kokers verschuiven,
maar niet verdwijnen. Dat is geen probleem
als het gaat om ‘gezonde verkokering’, daar
waar checks en balances in een politieke afweging
nodig zijn. Ongezonde ‘territorium verkokering’
moet wél worden aangepakt. Dit kabinet heeft een
aantal maatregelen genomen die dit tegengaan.
Mijn conclusie is dat er een adaptieve overheidsstructuur
nodig is, waarin sterke politieke sturing
gepaard gaat met voldoende onafhankelijkheid
van de ambtenaren. We moeten daarbij zorgen dat