NJB-1510

Opinie 502
Stemmen bij volmacht
One man, one secret vote?
Robert Steenbergen 1
In 2014 stond het thema verkiezingen volop in de
belangstelling. Met de gemeenteraadsverkiezingen in
maart en de verkiezingen voor het Europees Parlement
in mei was er genoeg voer voor discussie. 2 De Kiesraad
heeft zoals gebruikelijk na de verkiezingen een
advies uitgebracht aan de Minister van Binnenlandse
Zaken en Koninkrijksrelaties. 3
In het advies van de Kiesraad wordt onder andere
gesproken over het ronselen van volmachten bij de
gemeenteraadsverkiezingen. Het stemmen bij volmacht is
een punt dat de afgelopen jaren al bij verschillende verkiezingen
onderwerp van kritiek is geweest, met name
vanuit de OVSE. In aanloop naar de verkiezingen voor de
Provinciale Staten en de waterschappen wordt in dit artikel
na enkele algemene opmerkingen over waarnemersmissies
op die kritiek ingegaan.
1. Waarnemersmissies
Bij verkiezingen in een van de lidstaten worden door de
OVSE, de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in
Europa, met regelmaat waarnemersmissies georganiseerd.
Waarnemers bekijken dan de gang van zaken tijdens de
verkiezingen.
Er is alle reden om waarnemersmissies te steunen.
Kritiek op de zogenaamde nieuwe democratieën is er
genoeg. De stembussen zijn soms doorzichtig, kiezers worden
in bussen van stembureau naar stembureau gereden,
of er wordt niet geregistreerd dat iemand al gestemd
heeft. Waarnemersmissies rapporteren over dergelijke
misstanden, zodat het betreffende land het verkiezingsproces
kan verbeteren.
Ook vanuit Nederland klinkt regelmatig kritiek op de
stembusgang in andere landen. Regeringen worden aangespoord
om de rapporten serieus te nemen. Men zou
verwachten dat Nederland datzelfde doet, maar dit is,
zoals hieronder wordt betoogd, lang niet altijd het geval.
In Nederland wordt vaak gedacht dat ‘wij’ de verkiezingen
perfect geregeld hebben, dus waar zou de OVSE over kunnen
klagen?
2. De volmacht
De OVSE is over het algemeen inderdaad positief over de
wijze waarop verkiezingen in Nederland geregeld zijn en
de wijze waarop deze plaatsvinden. Toch heeft de OVSE bij
iedere verkiezing dezelfde kritiek: het stemmen bij volmacht.
4 Het stemmen bij volmacht, ingevoerd in 1928,
biedt kiezers die niet in persoon aan de stemming kunnen
meedoen de mogelijkheid toch van hun actief stemrecht
gebruik te maken. Het verlenen van de volmacht
kan op twee manieren: door een schriftelijke aanvraag of
door overdracht van de stempas, de zogenaamde onderhandse
volmacht. De schriftelijke volmacht is ook in andere,
ons omringende landen een bekend fenomeen, maar
wat betreft de onderhandse volmacht is Nederland vrijwel
het enige land dat deze manier van stemmen kent. Omdat
de onderhandse volmacht een laagdrempelige, makkelijk
te regelen manier is, wordt deze in Nederland verreweg
het meest gebruikt. 5
3. Kritiek op het stemmen bij volmacht
Hoe nobel het doel van de volmacht ook is, volgens de
OVSE is het in strijd met twee essentiële principes van het
verkiezingsproces: het beginsel van one man, one vote en
het stemgeheim. 6 De OVSE raakt met de kritiek een goed
– maar politiek gevoelig – punt.
Ten eerste het beginsel van one man, one vote. Dit
principe houdt in dat iedere kiezer één stem heeft; meervoudig
stemmen is uiteraard niet toegestaan. Als het kies-
Auteur
van het verkiezingsproces?’, NJB
2014/1058, afl. 21, p. 1427-1431.
3. Advies van de Kiesraad naar aanleiding
van de gemeenteraadsverkiezingen en de
verkiezing voor het Europees Parlement
2014, geraadpleegd via www.kiesraad.nl/
sites/default/files/
Advies%20n.a.v.%20gemeenteraadsverkiezingen%20en%20verkiezing%20Europees%20parlement%202014.pdf;
bijlage
bij Kamerstukken II 2013/14, 31142, 46.
4. De meest recente rapporten zijn OSCE/
ODIHR, Elections assessment mission report
(2007), OSCE/ODIHR, Early Parliamentary
Elections Mission Report (2010) en OSCE/
ODIHR, Early Parliamentary Elections Mission
Report (2012). Deze zijn te vinden op
http://www.osce.org/odihr/elections/
netherlands.
5. H. van der Kolk, Over het aantal volmachtstemmen.
Een verkennend rapport
voor de Kiesraad over het gebruik van
volmachtstemmen in gemeenten bij de
Tweede Kamerverkiezingen van 2012, de
gemeenteraadsverkiezingen van 2014 en de
Europese verkiezingen van 2014, p. 4,
geraadpleegd via www.kiesraad.nl.
6. Zie voor de Tweede Kamerverkiezingen
van 12 september 2012: OSCE/ODIHR,
Early Parliamentary Elections Mission Report
(2012), p. 6.
1. Mr. R. Steenbergen is juridisch medewerker
bij de afdeling bestuursrecht van de
Rechtbank Midden-Nederland. De bijdrage
is op persoonlijke titel geschreven. Auteur
bedankt prof. mr. R. de Lange en mr. L.
Roorda voor hun opmerkingen.
Noten
2. Zie bijvoorbeeld R. de Jong, ‘Stemvrijheid
en stemgeheim. Eroderende waarborgen
NEDERLANDS JURISTENBLAD – 13-03-2015 – AFL. 10 627