NJB-1510

Vooraf
497
Opkomst en ondergang van de klachtplicht
10
Het kon de crediteur zomaar gebeuren: eerst
geconfronteerd worden met een tekortschietende
debiteur en dan ook nog een schadevergoedings-
of ontbindingsactie zien stranden op een beroep van
diezelfde schuldenaar op schending van de klachtplicht.
Neem Edco die petten van Far Trading koopt. Aangesproken
tot betaling stelt Edco dat de geleverde petten ondermaats
zijn. Far werpt vervolgens schending van de klachtplicht
tegen (art. 7:23 BW). Omdat gebruikelijk is dat geleverde
goederen meteen steekproefsgewijze worden gecontroleerd,
moet het probleem (kort) na aflevering op 21 april 2000
ontdekt zijn, zeker nu de petten ook nog zijn omgepakt.
Bovendien heeft Edco wel over verkeerde kleuren geklaagd
op 21 april. Over de kwaliteit echter pas op 4 juli. Nu dat
niet binnen bekwame tijd na ontdekking is, is Edco te laat,
zo vindt ook het hof: Edco moet alsnog betalen.
Na aanvankelijk een onbeduidend bestaan te hebben
geleid, werd de in art. 6:89 (algemeen) en 7:23 (non-conformiteit)
gesitueerde klachtplicht rond de eeuwwisseling
door de praktijk ‘ontdekt’. Zij kreeg daarbij ruim baan van
de Hoge Raad. Bij niet tijdig klagen verliest de crediteur al
zijn rechten. Een beroep op schending van de klachtplicht
behoort sindsdien tot de standaardverweren van tekortschietende
debiteuren.
Natuurlijk verdienen zij bescherming tegen late en
moeilijk te betwisten klachten. Zij mogen rekenen op tijdig
onderzoek en, mocht er iets mis zijn, op tijdig protesteren.
De ruimhartige rechtspraak voegde echter een
opmerkelijke variant toe aan de rechtsfiguren die gevolgen
verbinden aan tijdsverloop. Bij verjaring is enkel tijdsverloop
reden voor rechtsverlies, doch betreffen de termijnen
minimaal enkele jaren. Bij rechtsverwerking is enkel
tijdsverloop onvoldoende: vereist zijn bijzondere omstandigheden
zoals onredelijke benadeling van de debiteur of
verzwaring van diens positie.
Precies daartussenin manoeuvreerde zich de klachtplicht.
Zij lijkt op rechtsverwerking zij het dat de cruciale
rechtsgevolgen niet pas bij bijzondere omstandigheden
optreden maar toch al bij enkel tijdsverloop. Zo is feitelijk
sprake van verjaring maar dan na zeer korte tijd. Dat verklaart
de aantrekkingskracht. De balans was echter zoek:
de belangen van de teleurgestelde crediteur leken achtergesteld
bij die van de tekortschietende debiteur.
Kritiek kon niet uitblijven. Deze vergaande bescherming
van wanprestanten is toch niet terecht? De Hoge
Raad werd opgeroepen minder snel schending van de
klachtplicht aan te nemen althans de rechtsgevolgen te
matigen door niet steeds rechtsverlies op te leggen maar
op maat gesneden oplossingen zoals een tegemoetkoming
op het vlak van het te leveren bewijs.
Het blijkt niet aan dovemans oren gericht. Relativering
is troef in recente rechtspraak. 1 Of de crediteur tijdig heeft
geklaagd, is (buiten consumentenkoop) afhankelijk van alle
omstandigheden van het geval, waaronder de vraag of en zo
ja welk nadeel de debiteur van het tijdsverloop ondervindt.
Dat tijdsverloop is dus niet doorslaggevend. De rechter
dient rekening te houden met enerzijds het ingrijpende
rechtsgevolg voor de crediteur (verval alle rechten) en
anderzijds met de concrete belangen waarin de debiteur is
geschaad door het late tijdstip van klagen zoals een benadeling
in zijn bewijspositie of aantasting van de mogelijkheden
de gevolgen van de wanprestatie te beperken.
Daarmee zijn we al sterk opgeschoven in de richting
van rechtsverwerking: verval van rechten is niet langer
aan tijdsverloop gekoppeld, maar vereist bijzondere
omstandigheden. In Edco/Far Trading 2 trekt de Hoge Raad
deze lijn door. In cassatie betoogt Edco dat het hof bij de
vraag of zij tijdig heeft geklaagd, niet op alle omstandigheden
heeft gelet en vooral niet op de vraag of Far werkelijk
nadeel heeft nu Edco pas op 4 juli heeft geprotesteerd.
Voor het eerst spreekt de Hoge Raad van specifieke
in de wet geregelde vormen van rechtsverwerking. In het
kader van de stelplicht en bewijslast bij 6:89/7:23 legt hij
vervolgens de link met dit leerstuk. Stelplicht en bewijslast
zijn pas aan de orde indien de schuldenaar een klachtplichtverweer
voert. Ambtshalve toepassen is niet toegestaan.
Voert de schuldenaar dit verweer dan rusten
stelplicht en bewijslast met betrekking tot de feiten die
een beroep op art. 6:89/7:23 kunnen dragen juist op hem.
Het is immers een bevrijdend verweer. Het is dus aan verkoper
om te stellen wanneer het gebrek door de koper
ontdekt is of had moeten zijn én dat door tijdsverloop
inmiddels geen sprake meer is van tijdig klagen. Tegelijkertijd
is voor de vraag naar verval noodzakelijk vast te
stellen of en zo ja op welk moment is geklaagd. Hier geldt
dan een bijzondere regel in de zin van art. 150 Rv: het is
aan de crediteur (Edco) te stellen of en zo ja op welk
moment is geklaagd. Zou ook hier de stelplicht bij de debiteur
liggen dan zou te zeer afbreuk worden gedaan aan de
beschermende strekking van art. 6:89/7:23.
In casu komt Edco duur te staan dat zij niet kan verwijzen
naar eerdere stellingen over aan- of afwezigheid
van nadeel voor Far door het tijdsverloop. Ambtshalve
onderzoek stond het hof niet vrij. Het heeft zich gericht
op de vraag of de door Far gestelde feiten voldoende zijn
voor een beroep op art. 7:23. Als gezegd heeft Far gesteld
dat het gebrek kort na aflevering op 21 april moet zijn
ontdekt en dat Edco op die datum alleen over verkeerde
kleuren heeft geklaagd. Dat Far geen nadeel van het tijdsverloop
tot 4 juli heeft ondervonden, had Edco zelf moeten
betrekken bij haar betwisting van Fars art. 7:23-verweer.
Bij een gemotiveerd beroep van Far op nadeel zou
deze hiervan het bewijsrisico dragen.
Met dit arrest is de zaak rond: de klachtplicht van
art. 6:89/7:23 is niet meer dan een specifiek geval van
rechtsverwerking. Dat geldt niet alleen haar toepassingsvoorwaarden
en rechtsgevolgen, maar ook stelplicht en
bewijslast. Zo wordt aan de reële belangen van zowel
tekortschietende debiteur als teleurgestelde crediteur
recht gedaan. Het evenwicht is hersteld.
Ton Hartlief
1. Zie onder meer HR NJ 2013, 5 en HR NJ 2014, 495-497
2. HR RvdW 2015, 66
Reageer op NJBlog.nl op het Vooraf
NEDERLANDS JURISTENBLAD – 13-03-2015 – AFL. 10 611