NECM el-DÎN SA'ÎD b. MUHAMMED el-SA'ÎDÎ'NİN ŞERH ARÛZ el ...

sadece Arap edebiyatında doğup, gelişen arûz ilmi hakkında bilgi vermeye
çalışacağız.
Arûz, yukarıda bahsi geçen üç edebiyatta da “hecelerin uzunluk ve
kısalıkları temeline dayanan nazım ölçüsü” anlamında kullanılmaktadır 44 .
Halîl b. Ahmed’in arûzu bir ilim dalı haline getirmesi ile ilgili farklı
rivayetler vardır. Bunlardan bir kaçını aktaralım:
Anlatılanlara göre Halîl b. Ahmed, Mekke’de Allah’a, şimdiye kadar
kimsenin yapamadığı bir ilimle kendisini rızıklandırması için dua etmiş ve ona bu
ilmin kapıları açılmıştır 45 .
Yine Abdullah b. el-Mu‘tez’den rivayet edildiğine göre, Halîl b. Ahmed,
Basra’da çamaşırcıların sokağından geçerken, onların çamaşırları yıkarken
çıkarmış oldukları farklı tokmak seslerini duymuş, durup bu farklılıkları
dinledikten sonra, bu manada gizli bir ilimle meşgul olacağına dair söz vermiş ve
arûz ilmini inşâ etmiştir 46 .
Bir ilim dalı haline gelmeden önce Arapların arûzla ilgili bilgileri ise
şöyledir: Onlar bu ilmi Halîl b. Ahmed’in isimlendirdiği şekliyle olmasa bile
biliyorlardı. Bu durum, tıpkı onların i‘râb ilmi ortaya çıkmadan önce cümlelerini
düzgün bir şekilde kurmalarına benzemekteydi. Sonuç olarak Halîl b. Ahmed bu
ilmi sistematik bir şekle getirmiş ve insanların bilgisine sunmuştur 47 .
Şiir cahiliyye döneminden bu yana Arapların hayatında vazgeçilmez bir
unsurdu. Onlar develerini otlatırken, çocuklarını avuturken, kuyulardan su
çekerken, savaşırken ve günlük işlerin hemen hemen hepsinde şiir söylerlerdi.
Arapların ilk devirlerde şiir söylerken kullandıkları vezin recez vezniydi.
Dolayısıyla recez 48 vezni diğer vezinlerden önce çıkmıştır 49 . Daha sonra Halîl b.
44 Dilçin, a.g.e., s.3.
45 el-Hamevî, Yûkût, M‘ucem el-Udebâ (Thk: İhsân Abbâs), Beyrût 1993, III, 1262;
Taşköprüzâde Ahmed Efendi, Mevzû'ât el-'Ulûm (Çev: Kemalettin Muhammed Efendi),
İstanbul 1313, I, 245.
46 el-Hamevî, a.g.e., III, 1269; Taşköprüzâde, a.g.e., I, 245.
47 ‘Atîk, ‘Abd el-'Azîz, ‘İlm el-Arûz ve el-Kâfiye, Beyrût 1915, s.8-9.
48 Recez'in, şiir ya da vezin olduğu hususunda alimler ihtilaf etmişlerdir. Bu konuda daha geniş
16