teşekkürlerimi sunarım. Ayrıca araştırmanın çeşitli aşamalarında yardımlarıyla bana yol gösteren hocalarım Prof. Dr. Talat SAKALLI, Prof. Dr. Mustafa ÇETİN, Yard. Doç. Dr. Musa YILDIZ'a, <strong>el</strong> yazma eserin temininde yardımlarını esirgemeyen hocam Prof. Dr. Hüseyin ELMALI'ya ve isimlerini burada sayamayacağım değerli hocalarım ve arkadaşlarıma da teşekkürlerimi sunarım. Sevim ÖZDEMİR Isparta 2001 GİRİŞ ESERİN YAZILDIĞI DÖNEMİN GENEL ÖZELLİKLERİ A-Dönemin Siyasî Durumu: Abbasî ve Emevî dönemlerinde tüm yetkileri <strong>el</strong>lerinde bulundurarak hüküm süren halif<strong>el</strong>er, M.920’lerden itibaren eski kuvvet ve yetkilerini yavaş yavaş kaybetmeye başlamış, hatta başkenti bile yönetmede acz içine düşmüşlerdi. 8
Halif<strong>el</strong>iğin çözülüp eski gücünü yitirmesinde dış faktörlerden çok iç faktörler daha fazla rol oynamıştır. Bunlar arasında, sömürü ve aşırı vergi uygulamaları, Araplarla Arap olmayanlar, müslümanlarla yeni müslüman olmuş insanlar ve müslümanlar ile Zımmîler arasında gözle görülür farklar sayılabilir. Kendi içinde çözülmüş duruma g<strong>el</strong>en imparatorluk, dış faktörler olarak kabul edilen Moğol veya Tatar saldırılarıyla artık yıkılmaya yüz tutmuştur 2 . Bundan sonra İslam Tarihinde yeni bir dönem başlamıştır. Moğol istilâları ile anılan bu dönem, Hülagu (ö.664/1265)’nun, Bağdatı 656/1258 yılında işgaliyle başlar. Bu durum İslam dünyasında siyasî bakımdan büyük değişikliklere yol açmış ve İslam dünyası Moğol, Türk ve Arap unsurların hüküm sürdüğü bölg<strong>el</strong>ere ayrılmıştır. Bu dönemde Moğollar Hind’ten Suriye’ye kadar olan bölgeyi, Türkler Suriye’den Mısır’a kadar olan bölgeyi, Araplar ve Berberîler ise Kuzey Afrika ve Yemen bölg<strong>el</strong>erini <strong>el</strong>lerinde tutuyordu 3 . Bağdat’ı işgal ederek halifeyi öldüren 4 , benzeri duyulmamış bir şekilde insanlara zulmeden 5 ve Abbasî hilafetine son veren Moğollar, daha sonra Suriye ve Filistin’e doğru ilerlemiş, Harran, Halep, Humus, Hama ve Şam’ı <strong>el</strong>e geçirdikten sonra Mısır’a yön<strong>el</strong>mişlerdir 6 . Moğol istilasından kurtulabilen Abbasîler, Mısır’a kaçmış ve Abbasî hilafetini de oraya taşımışlardır 7 . İstilaları esnasında Moğollar, ilk ciddî eng<strong>el</strong>le Filistin’de ‘Ayn Câlût’ta karşılaşmışlar ve Memluklulara yenik düşmüşlerdir. Bu yenilgi sonucu başta Şam olmak üzere Suriye’nin büyük şehirleri geri alınmıştır 8 . Böylece tüm Suriye 2 Hitti, K. Philip, Siyasî ve Kültür<strong>el</strong> İslâm Târîhi (Türkçeye Çev: Salih Tuğ), İstanbul 1980, III, 763-764. 3 Furat, Ahmed Suphi, Arap Edebiyatı Tarihi I, İstanbul 1996, s.326. 4 İbn Kesîr, Ebû <strong>el</strong>-Fidâ, <strong>el</strong>-Bidâye ve <strong>el</strong>-Nihâye (Thk: Ahmet ‘Abd <strong>el</strong>-Vahhâb Fetih), Kahire 1994, XIII, 228; İbn Tağriberdî, <strong>el</strong>-Nucûm <strong>el</strong>-Zâhira fî Mulûk Mısra ve <strong>el</strong>-Kahire, Kahire, VII, 50. 5 <strong>el</strong>-Suyûtî, C<strong>el</strong>âl <strong>el</strong>-Dîn ‘Abd <strong>el</strong>-Rahmân, Târûh <strong>el</strong>-Hulefâ, Mısır 1952, s.526. 6 Furat, a.g.e., s.326. 7 Corcî Zeydân, Târih Âdâb <strong>el</strong>-Luğa <strong>el</strong>-‘Arabiyye (Thk: Şevkî Zayf), III, 9; Zayf, Şevkî, <strong>el</strong>-Fenn ve Mezâhibuhu fî <strong>el</strong>-Nesr <strong>el</strong>-‘‘Arabî, Kahire 1977, s.376. 8 Furat, a.g.e., s.326. 9
- Page 1 and 2: T.C SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİT
- Page 3 and 4: c. Kahire II Nüshası…………
- Page 5 and 6: أ ‘ ض z ب b ط t ت t ظ z ث
- Page 7: Halîl b. Ahmed'in sistemini takip
- Page 11 and 12: kendini göstermeye başlamış ve
- Page 13 and 14: kendi ırkından olmayanlarla evlen
- Page 15 and 16: olmasını sağlayan ağaç kütü
- Page 17 and 18: Ahmed ilk Abbâsî Döneminin başl
- Page 19 and 20: el-Ahfeş’in arûz ilmine “Mute
- Page 21 and 22: 3. Cer harflerinin sonlarında bulu
- Page 23 and 24: . Dâire el-Mu’telif ( تلف ا
- Page 25 and 26: . 112 Aczun son kelimesine verilen
- Page 27 and 28: فاعِلاتُنْ zihâfları
- Page 29 and 30: işlemdir. Bir harfin sakin kılın
- Page 31 and 32: A-Kâfiyenin Lügat ve Terim Anlaml
- Page 33 and 34: el-Te’sîs :(التأسيس)
- Page 35 and 36: el-Ğuluv ve el-Ğalî ( والغا
- Page 37 and 38: a. el-İkvâ :(الإقواء)
- Page 39 and 40: 2. el-Sinad adı verilen ve revî h
- Page 41 and 42: Şöyleki; Taşköprîzâde, bu ese
- Page 43 and 44: Bu nüsha da nesih yazı sitiliyle
- Page 45 and 46: المبج ِّل بكسر الجي
- Page 47 and 48: dördüncü eserinin ismi ise Şerh
- Page 49 and 50: SONUÇ Cahiliyye döneminden bu yan
- Page 51 and 52: BİBLİYOGRAFYA ‘Abd el-‘Azîz
- Page 53 and 54: Dilçin, Cem, Örneklerle Türk Şi
- Page 55 and 56: el-Ferrâ, Ebû Zekeriyyâ Yayhâ b
- Page 57 and 58: el- İbn Fârîs, Ebû el-Hüseyin
- Page 59 and 60:
el-Kayrâvânî, Ebû İshâk İbr
- Page 61 and 62:
Şerh Dîvân İmr‘i el-Kays (Thk
- Page 63 and 64:
________, el-Kustâs fî 'İlm el-A
- Page 65 and 66:
دخل في زمرة طالِبى
- Page 67 and 68:
آثيرا وإنما قلنا 269
- Page 69 and 70:
وحصرها في خمسة عشر
- Page 71 and 72:
لا'' شرمةٍ. أما م
- Page 73 and 74:
وقعت باآثر منه فالم
- Page 75 and 76:
أقول الرصين المحكم
- Page 77 and 78:
و'' قوله أربع مع ثل
- Page 79 and 80:
البيت من الطويل،
- Page 81 and 82:
قوله وتلك لدى الجمه
- Page 83 and 84:
قوله وقد اُص ِّلا ط
- Page 85 and 86:
و'' أقول لما فرغ من
- Page 87 and 88:
مفصلا في القسمين ال
- Page 89 and 90:
والمنسوب يُثن َّى م
- Page 91 and 92:
لا'' يسمى صدر المد
- Page 93 and 94:
الأفاعيل فإن الر
- Page 95 and 96:
قال بعض الشارحين وم
- Page 97 and 98:
قوله وخِلفُ الخِل
- Page 99 and 100:
لا'' في اللفظ سواء
- Page 101 and 102:
فإِنّ الموتَ ل
- Page 103 and 104:
البيت من الهزج زاد
- Page 105 and 106:
للبناء في هذا البحر
- Page 107 and 108:
تقسيمنا وعلى ما ذآر
- Page 109 and 110:
والقبض حذف الخامس ا
- Page 111 and 112:
626 ولا آُل ُّ مُوتٍ
- Page 113 and 114:
ونحوُه يحذف النون ا
- Page 115 and 116:
الزحاف والثلمِ وا
- Page 117 and 118:
أجيب بأن فيهما مان
- Page 119 and 120:
وَما قَبلَهُ اَسْ
- Page 121 and 122:
فَقُل عَجُزٌ والع
- Page 124 and 125:
آأِنّا ذَمَمْنا ز
- Page 126 and 127:
وامّا القيد الراب
- Page 128 and 129:
والجواب عن الضرب ال
- Page 130 and 131:
أقول الجواب عن الأ
- Page 132 and 133:
يقال وَلّى حثيثًا أ
- Page 134 and 135:
للساآن. لأن الأ
- Page 136 and 137:
قوله ومن الغريب الب
- Page 138 and 139:
م ط هذه دائرة مقبو
- Page 140 and 141:
الشعر) 832 من فرق ني
- Page 142 and 143:
. 855 استِعمالَ . . ،
- Page 144 and 145:
بالمتقد ِّم الأسب
- Page 146 and 147:
895 وَإذا صَحَوْتُ
- Page 148 and 149:
الضربُ الرابع مقط
- Page 150 and 151:
وآأنّ الخليل إنم
- Page 152 and 153:
آام ل وافر وافر آام
- Page 154 and 155:
قال بعض الشارحين هز
- Page 156 and 157:
مخصوص بالخرم دون غي
- Page 158 and 159:
فعَروضُه هى ضربُه
- Page 160 and 161:
فيكون تصريع العروض
- Page 162 and 163:
. . . ِ : ولا خيرَ في
- Page 164 and 165:
وتوجيهه 1044 إشارةبر
- Page 166 and 167:
هذه دائرة مكفوف ال
- Page 168 and 169:
1064 والخامس يَؤول
- Page 170 and 171:
الرجز في الجزء الرا
- Page 172 and 173:
الذى لاتُرسَ مع
- Page 174 and 175:
وذهبَ طائفةٌ ا
- Page 176 and 177:
لا يجيء من أقوال مش
- Page 178 and 179:
يجيء على أصله 1170 وج
- Page 180 and 181:
العروض الأولى لئ
- Page 182 and 183:
ثلثة أسباب وهى تن م
- Page 184 and 185:
مجموعى ٌّ لأنه لو
- Page 186 and 187:
ليس بمجموع وذلك لأ
- Page 188 and 189:
وقالَ لأنّ الو
- Page 190 and 191:
يُحمل آلامُه على
- Page 192 and 193:
. 1351 : 1345 1346 البحور ف
- Page 194 and 195:
صَرَمَتْكَ جَارِ
- Page 196 and 197:
ولمّاتركَالناظمُ
- Page 198 and 199:
في المُثم َّنِ أ
- Page 200 and 201:
يُحاآِى صوتَ ال
- Page 202 and 203:
1451 (هذا باب القافي
- Page 204 and 205:
مُتكأوسٍ حاصلٍ
- Page 206 and 207:
قالَ بعض الشارحين
- Page 208 and 209:
في المديد و غيرِه ا
- Page 210 and 211:
فإنّه غيرُ الم
- Page 212 and 213:
و( و( بعده شيءٌ
- Page 214 and 215:
آلّ حرفٍ أشدّ
- Page 216 and 217:
. . 1543 فَقَدْ فارَق
- Page 218 and 219:
فقال لا يجوز تبدّله
- Page 220 and 221:
1565 (رويين استعيدا)
- Page 222 and 223:
ورابعُها الإشباع
- Page 224 and 225:
1600 ثمانيةَ عشَر
- Page 226 and 227:
الأبيات رافعة أو ن
- Page 228 and 229:
وَقل ِّلْهُ أو با
- Page 230 and 231:
آما يُصرع في الأول
- Page 232 and 233:
. 1681 وذاكَ لأَن َ
- Page 234 and 235:
1698 و النصب من الإن
- Page 236 and 237:
قالَ ابن يعيش 1731 ف
- Page 238 and 239:
اقول 1756 وفي الشيءُ