NECM el-DÎN SA'ÎD b. MUHAMMED el-SA'ÎDÎ'NİN ŞERH ARÛZ el ...

değişiklikler beytin ahengini etkilemektedir. Bazı bahrlerin birkaç arûzu ve birkaç
darbı vardır. 88
E. Arûz İlmindeki Dâireler:
Halîl b. Ahmed on altı bahri “dâire” adı verilen beş şekil altında toplamış
ve ondan sonra gelenler de bu dâireleri onun koyduğu şekilde devam
ettirmişlerdir. Fakat hiç kimse bu dâirelerin içeriği hakkında açıklayıcı bir bilgi
vermemiştir 89 .
Bu konu hakkında ilk araştırmayı yapan kişi Alman Oryantalist Gotthold
Weil’dir. Weil, Arap arûz sistemini, iki açıdan tenkit etmiştir. Bunlardan ilki,
metot eksikliğidir. İkincisi ise, Arap yazı sisteminden meydana gelen hatadır 90 .
Sistemin dâire diye adlandırılmasının sebebi bir bahirden, diğer bahre
geçişin dâire yoluyla olmasındandır 91 .
Dâirede, belirli bir noktadan başlanır ve o noktadan takiple dönerek dâire
içindeki bahirlerden biri elde edilir. Aynı dâireden başka bir noktadan
başlandığında ise diğer bahr elde edilir 92 .
Şimdi bu beş dâire ve bu dâireleri oluşturan bahrler hakkında bilgi
verelim;
a. Dâire el-Muhtelif ( المحتلف ‏(دائرة : Bu dâire Tavil 93 , Medîd ve Basît
bahrlerinden oluşmaktadır. Muhtalif diye adlandırılmasının sebebi, bahrlerindeki
tef‘ileler farklılığından dolayıdır. Yani bazı tef‘ileler humâsî, bazısı ise subâîdir 94 .
88 Nihad M. Çetin, “Arûz”, DİA., III, 428.
89 el-Ya‘lâvî, Muhammed, Eştât fî el-Luğa ve el-Edeb ve el-Nakd, 1992. s. 21; el-‘İlmî,
Muhammed, el-
Arûz ve el-Kâfiye, Mağrib 1983. s. 120
90 Tenkitler hakkında daha geniş bilgi için bkz: Weil, “Arûz”, İA, İstanbul, I, 627-628.
91 el-‘İlmî, a.g.e., s. 120.
92 el-Kâşif, a.g.e., s. 42-43.
93 Tavîl Bahri hakkında daha geniş bilgi için bkz: Dabîrsiâqî, M., “Bahr-e Tawîl”, EI 2 , London
1989, III, 503-504.
94 el-Hatîb el-Tibrîzî, a.g.e., s. 7-10; el-Y‘alâvî, a.g.e., s. 22.
22