Download UVV-info "Darwin" - deMens.nu

uvvISSN 0772-6627 • Afgiftekantoor Brussel XVerantwoordelijke uitgever: Sonja EggerickxVerschijnt tweemaandelijks2009 - 26 ste jaargang nr. 2 info

UNIE VRIJZINNIGE VERENIGINGEN VZWFederaal SecretariaatBrand Whitlocklaan 871200 Sint-Lambrechts-WoluweT 02 | 735 81 92F 02 | 735 81 66cmd.federaal@uvv.bewww.uvv.beHOOFDREDACTIEAnne-France KetelaerMarina Van HaerenREDACTIEMEDEWERKERSFranky BusscheLiza JanssensKlaas NijsSonny Van de SteeneJenoff Van HulleEmily VertéLAY-OUTGrafiekGroepUVV-infoWORDT GRATIS VERSPREID BINNEN DE VRIJZINNIGE GEMEENSCHAP.DE REDACTIEVANUVV-INFO IS NIET VERANTWOORDELIJK VOOR DE INHOUDVAN DE DOOR DERDEN GELEVERDE ARTIKELS.Lid van de Unievan de Uitgevers vande Periodieke PersCONFORM DE WET TOT BESCHERMING VAN DE PERSOONLIJKE LEVENSSFEER TENOPZICHTE VAN DE VERWERKING VAN PERSOONSGEGEVENS (8 DECEMBER 1992)DELEN WIJ U MEE DAT EEN AANTAL VAN UW PERSOONSGEGEVENS OPGENOMENWORDEN IN ONS ADRESSENBESTAND.UVV ZAL, ALS HOUDER VAN DIT BESTAND, UW GEGEVENS VERWERKEN IN HET KADERVAN VOLGEND DOELEIND: VERSPREIDEN VAN PUBLICATIES EN INTERNE COMMUNICATIE.OP SCHRIFTELIJK VERZOEK, GERICHT AAN MEVROUW MARINA VAN HAEREN,SECRETARIS-GENERAAL, BRAND WHITLOCKLAAN 87 TE 1200 SINT-LAM BRECHTS -WOLUWE, KAN U EEN OVERZICHT KRIJGEN VAN DE DOOR UVV OVER U OPGESLAGENPERSOONSGEGEVENS. ONJUISTE GEGEVENS VERBETEREN WIJ OP UW VERZOEK.REACTIES OP DIT NUMMER KAN U STEEDS DOORMAILEN NAAR INFO@UVV.BE,DEZE WORDEN, NA OVERLEG EN GOEDKEURING DOOR DE KERNREDACTIE,GEPLAATST OP DE WEBSITE BIJ DE RUBRIEK REACTIES VAN DE DESBETREFFENDEUVV-INFO OF VERSCHIJNEN IN DE VOLGENDE UVV-INFO.INhoudPAGINAVan de redactie .........................................................................................................................................3Dossier: Darwin?¬ Uit de evolutionaire kast. Een beeldenstormer op kousenvoeten. - Jasmien Peeters ............................................................4¬ De oorsprong van soorten, 150 jaar later. - Nathalie Gontier .........................................................................................8¬ De vloeibare Darwin: levensbeschouwing en zingeving in evolutie. - Wiske Verhaest en Tom De Mette ..................................12¬ Darwin vs. het creationisme. - Klaas Nijs................................................................................................................16¬ “De natuur trekt zich van ons geen bal aan.” Interview met Johan Braeckman. - Jenoff Van Hulle .........................................20¬ “Ik zie hem overal aan het werk!” Interview met Dirk Draulans. - Sonny Van de Steene .....................................................24¬ Darwin, alife and kicking… ook bij jongeren? Interview met Reen Tallon. - Patrick Bruggeman .............................................28¬ Down House, de woning van Darwin. - Franky Bussche..............................................................................................32¬ Mevr. Darwins muffinpudding - Jasmien Peeters ......................................................................................................33¬ Een voor u geselecteerde Darwin-literatuurlijst. - Franky Bussche..................................................................................34Actualiteit¬ Opiniestuk ‘60 jaar morele dupliciteit (oftewel: het mensenrechtenbeleid van de bange blanke man)’ - Sonja Eggerickx .............35¬ Opiniestuk ‘Zalig Kerstfeest maar niet voor homo’s’ - Sonja Eggerickx ............................................................................36¬ Opiniestuk ‘Zet een kanarie in het Pantheon!’ - Joseph M. Asselbergh............................................................................37¬ Persbericht ‘Voor kwaliteit en onafhankelijkheid van de pers!’ .....................................................................................39¬ Persbericht Hoopvol Brussel - Charles Picqué, Jos Chabert, Marina Van Haeren e.a. ............................................................39¬ Lezersbrief ‘Ja, we bestaan’ - Sonja Eggerickx..........................................................................................................40¬ Samenwerken aan het vrijzinnig-humanistische project .............................................................................................41¬ De Zangfaculteit - Het leven zoals het is ................................................................................................................41Brieven aan Darwin¬ Gerard Bodifees brief aan Darwin ........................................................................................................................42¬ Anne Provoosts brief aan Darwin .........................................................................................................................45Een moreel consulent vertelt…¬ A walk to remember… - Ilse Rotsaert ...................................................................................................................48Internationaal¬ Religie onbelangrijk voor Europeanen - Jenoff Van Hulle.............................................................................................50¬ Vrij-on-zinnig - Jenoff Van Hulle...........................................................................................................................50Kruiswoordraadsel ..................................................................................................................................51Jongeren en cultuur¬ Spore: Darwin of God? - Emily Verté .....................................................................................................................52Info Vrije Universiteit Brussel .............................................................................................................55Centra Morele Dienstverlening ...........................................................................................................56

UVV-Info | 26 ste jaargang nr. 2Maart - April 2009Verschijnt tweemaandelijksVerantwoordelijke uitgever: Sonja EggerickxVande RedactieFEESTJE BOUWENDIT VOORWOORD VERSCHIJNT NET TE LAAT OM ‘LANG ZAL CHARLES LEVEN’TE ZINGEN: OP 12 FEBRUARI 2009 VIERDEN FANS OVERAL TER WERELDDARWINS 200STE VERJAARDAG. TOCH HEBBEN WE REDENEN OM TE FEES-TEN: HET IS MÉÉR DAN EEN EER OM DARWIN TE HONOREREN ALS EEN VANDE GEESTELIJKE STAMVADERS VAN HET VRIJZINNIG HUMANISME. DE UNIEVRIJZINNIGE VERENIGINGEN WIJDT MET GEPASTE FIERHEID EEN VOLLEDIGEUVV-INFO AAN DARWINS EVOLUTIETHEORIE. EEN SCHATPLICHTIGE HOMMA-GE: HIJ HEEFT MEE BAAN GERUIMD VOOR EEN HUMANISTISCHE ZINGEVING ENZELFBEPALING.BOEGBEELD VAN DE REDEKWATONGEN BEWEREN DAT DARWIN (‘FETISJ VAN HET NEOLIBERALISME’) ENDE EVOLUTIETHEORIE (‘EEN MYTHOLOGISCHE VERDICHTING’) OP HUN PARA-DIGMATISCHE RETOUR ZIJN. DARWIN BLIJFT EVENWEL EEN HEROÏSCH BOEG-BEELD VAN DE REDE. HIJ WAS EEN MAGISTRAAL WETENSCHAPPER DIE DEINTELLECTUELE MOED HAD OM AAN DOGMA’S EN CONVENTIES VOORBIJ TEGAAN. EEN PIONIER DIE EEN LANS BRAK VOOR REDELIJKHEID EN VRIJ ONDER-ZOEK. DE EVOLUTIETHEORIE INSPIREERT NOG STEEDS EN ZINDERT NA IN TALVAN WETENSCHAPPELIJKE DISCIPLINES.GEHARREWARDARWIN LEGDE IN 1837, NA ZIJN VIJF JAAR DURENDE AVONTURENREIS METDE BEAGLE, AARZELEND DE EERSTE PUZZELSTUKKEN VAN ZIJN EVOLUTIETHEO-RIE. IN ALLE STILTE EN BESCHEIDENHEID WERKTE HIJ VERDER. PAS IN 1859HAASTTE HIJ ZICH OM ZIJN IDEEËN, NA MEER DAN TWINTIG JAAR HARDLABEUR, TE PUBLICEREN. COLLEGA-WETENSCHAPPER WALLACE SPEELDEIMMERS MET GELIJKAARDIGE IDEEËN EN WAS NIETSVERMOEDEND OP WEG OMDARWINS SCOOP AF TE SNOEPEN. HET LEVEN VAN DARWIN, 19DE EEUWSEHUMAN INTEREST, LEEST ALS EEN TREIN. NIET ALLEEN WAS DARWIN EENWETENSCHAPPER VAN FORMAAT, ZIJN CORRESPONDENTIE SCHETST HEM OOKALS EEN AIMABEL MAN, KIND VAN HET VICTORIAANSE TIJDPERK EN EENWARME VADER VAN 10 KINDEREN. DARWIN WAS EEN REVOLUTIONAIR TEGENWIL EN DANK. HIJ WAS VEELEER EEN BEDACHTZAME NATUURONDERZOEKERDIE NIET NODELOOS WILDE BRUUSKEREN: HET GEHARREWAR OVER ZIJN THEO-RIE SLOEG HIJ VAN AAN DE ZIJLIJN GADE.GOD NOCH GEBODDE MEESTE VAN DARWINS TIJDGENOTEN GELOOFDEN NOG STEEDS IN GOD.MORALITEIT, RELIGIE EN REDE LAGEN MIJLENVER BUITEN HET BEREIK VANWETENSCHAPPELIJKE VERKLARINGEN. VOOR DE LEEK STOND HET SCHEPPINGS-VERHAAL UIT GENESIS BUITEN KIJF: MEN GELOOFDE DAT DE SOORTEN ONVER-ANDERLIJK WAREN. NET ZOALS HET GETAL PI ALTIJD 3,14159… ZAL BLIJ-VEN EN DE DEFINITIE VAN EEN PARALLELLEPIPEDUM VASTSTAAT. ER WÀSBOVENDIEN GEEN VALABEL VERKLARINGSMODEL VOOR HANDEN. DE VOORUIT-STREVENDE INTELLIGENTSIA FLIRTTE WEL LINKS EN RECHTS MET ONHANDIGETHEORIEËN (BIJVOORBEELD LAMARCK: HET ORGANISME WIL ZELF VERANDE-REN, HEEFT CREATIVITEIT EN INVENTIVITEIT, AANGELEERDE OF VERWORVENEIGENSCHAPPEN WORDEN OVERDRAGEN AAN NAKOMELINGEN), MAAR DIEHINGEN VAKER MET HAKEN EN OGEN AAN ELKAAR DAN DAT ZE HET MATERI-ALISME EEN DIENST BEWEZEN. UITEINDELIJK SCHETSTE DARWIN EEN MECHA-NISME MET GOD NOCH GEBOD: DE DOOD ALS EEN CREATIEVE KRACHT DIEENKEL DE NUTTIGE VARIATIES SELECTEERT. GEEN VOORZIENIGHEID, GEEN EIND-BESTEMMING, ENKEL DUIZELINGWEKKENDE ONVERSCHILLIGHEID… HETANTROPOCENTRISME KREEG NOG MAAR EENS EEN UPPERCUT VAN JEWELSTE:DE MENS WERD ‘GEDEGRADEERD’ VAN KROON OP DE SCHEPPING TOT EEN‘SOORT ONDER DE SOORTEN’.BUITENSPEL GEDRIBBELDGOD WERD BEHENDIG BUITENSPEL GEDRIBBELD DOOR DE ELOQUENTEDARWIN, MAAR OOK DE MENS TUIMELDE PROMPT VAN ZIJN PIËDESTAL. EENKLEIN DUWTJE VOLSTOND: DARWIN SCHREEF MAAR ÉÉN ENKELE ZIN OVER DEMENS IN ZIJN MAGNUM OPUS. MAAR IEDEREEN DIE ON THEORIGIN OFSPECIES LAS, KON WELHAAST NIET ANDERS DAN CONCLUDEREN DAT OOK DEHOMO SAPIENS SAPIENS HET LEVENSLICHT ZAG IN DE STRIJD OM HETBESTAAN. NOCHTANS BEPERKTE DARWIN ZICHZELF VOORZICHTIGHEIDSHALVETOT “MUCH LIGHT WILL BE THROWN ON THE ORIGIN OF MAN AND ITS HISTORY.”DE MENS DE MAAT VAN ALLE DINGEN EN EEN GOD IN ’T DIEPST VAN ZIJNGEDACHTEN. EEN MAGERE TROOST OF EEN BEVRIJDING VAN EEN GODSDIEN-STIG KEURSLIJF?POLYDACTYLIE.HAD DE MENS TWAALF VINGERS, ZOU HIJ DAN EEN VIRTUOZER PIANIST ZIJN?OF ZOUDEN WE TIJDENS HET TYPEN STRUIKELEN OVER ONZE VINGERS? AANWELKE VINGER ZOUDEN WE ONZE TROUWRING DRAGEN? ZOUDEN NAGELBIJ-TERS MEER FRUSTRATIE WEG KNAGEN? ZOU CHANEL MEER ‘LE VERNIS N°159’ VERKOPEN? ZOUDEN WE MEER VINGERS IN DE PAP HEBBEN? HOE ZOU‘EEN WELGEMEENDE F*CK YOU’ ER UIT ZIEN? DE COVER IS NIET GEHEEL VANDE POT GERUKT: POLYDACTYLIE KOMT VAAK VOOR. IN 2005 IS IN DEAMERIKAANSE STAAT OREGON BIJVOORBEELD VINCENT GEBOREN MET 14VOLWAARDIGE TEENTJES EN 12 VOLWAARDIGE VINGERTJES. IN HET NAJAARPUBLICEERT UVV EEN CAHIER OM DUIMEN EN VINGERS, ONGEACHT HET AAN-TAL, BIJ AF TE LIKKEN: EEN SELECTIE BRIEVEN VAN DARWIN (HIJ SCHREEF ERMEER DAN 14.000) WORDEN BEANTWOORD DOOR BEKENDE EN MINDERBEKENDE PERSONEN. DARWIN HAD IN ZIJN STUDEERKAMER EEN SPIEGEL ZÓOPGEHANGEN, DAT HIJ DE POSTBODE KON ZIEN WANNEER DEZE DE WEG NAARZIJN HUIS INSLOEG. DWANGMATIG E-MAIL CHECKEN IS EEN PEULENSCHIL. INDEZE UVV-INFO LEEST U ALVAST DE FIJNE BIJDRAGEN VAN AUTEURS GERARDBODIFEE EN ANNE PROVOOST. KIJK OOK GERUST REIKHALZEND UIT NAAR DEDARWIN-ACTIVITEITEN DIE UVV IN IEDERE VLAAMSE PROVINCIE EN BRUSSELORGANISEERT. HET LAMARCKISME IS REEDS LANG GEFALSIFIEERD: UW KINDE-REN ZULLEN ER GEEN GIRAFFENNEK AAN OVER HOUDEN...JASMIEN PEETERSMOREEL CONSULENT CMD MECHELENENPATRICK BRUGGEMANMOREEL CONSULENT CMD VILVOORDE

DossierUit de evolutionairekastEen beeldenstormerop kousenvoetenJasmien Peetersmoreel consulent CMD MechelenOUDE LIEFDE ROEST NIET.IK BLIES, ALS ARDENT DARWIN BEWONDERAARSTER, HET STOF VAN M’N EINDVERHANDE-LING EN SCHOFFELDE TERUG IN DE LEVENSBESCHOUWELIJKE COULISSEN VAN DARWIN.IN DIT ARTIKEL BEKIJKEN WE HOE HIJ, ALS MELKMUIL NOG STUDENT THEOLOGIE, UITEINDELIJKEEN STAATSBEGRAFENIS KREEG ALS ZELFVERKLAARD AGNOST. WE SCHETSEN HOE WETENSCHAPEN LEVENSBESCHOUWING ALS EEN DUBBELHELIX DOORHEEN ZIJN PARCOURS SLINGEREN.Lanterfantende amateursportmanIn zijn kindertijd is er aan godsdienstigeinvloeden geen gebrek. Gedoopt inde anglicaanse kerk, dompelt zijn moederhem onder in het unitarisme (éénpersoon in de godheid).Als kind krijgt hij op internaat de bijnaamGas, omdat hij samen met zijnoudere broer Erasmus uren experimenteertin hun geïmproviseerde chemielabin het tuinhuis. Als scholier scheerthij vooral als speelvogel hoge toppen.Als hij van huis naar het internaat rent,bidt hij tot God om op tijd te komen enhij verwondert zich erover hoe goed hijwordt geholpen.Voorbestemd om net als zijn liberalevader arts te worden en de familietraditieverder te zetten, vertrekt hij opzestienjarige leeftijd naar de medischefaculteit van Edinburgh. Hij is echtergedegouteerd door de brute en chaotischesfeer die er heerst. Hij walgt vanbloed en dissecties, en de amputatieop een kind is hem levenslang bijgebleven.Zijn vader is allerminst gelukkig metCharles’ weerzin en gebrek aan studieijver.Hij vreest dat zijn zoon een ‘lanterfantendeamateursportman’ zalworden, die zijn tijd verdoet met jagen,kevers verzamelen en paardrijden.De oplossing dient zich aan in degedaante van… priesterstudies. Methet respectabele beroep van geestelijkezal Darwin in een landelijke parochietoch de tijd en ruimte hebben voorzijn passie voor natuurwetenschappen.En ja, in februari 1826 vertrekt Darwinnaar Camebridge!Darwin schrijft in zijn autobiografie dathet bespottelijk lijkt dat hij ooit priesterwilde worden, gezien hoe fel zijn gelovigetijdsgenoten hem later hebbenaangevallen.De dingen zouden anders uitdraaien…4 MAART-APRIL 2009

DossierIn januari 1874 woonde hij een spiritueleseance bij zijn broer bij. TegenEmma zei hij later dat het allemaalbedrog was en dat er heel veel bewijsmateriaalzou nodig zijn om hem vanhet tegendeel te overtuigen. Enige tijdlater wordt de charlatan ontmaskerd…In The Descent of Man schrijft hijgepassioneerd over het ‘weldadig plezier’om de onjuistheid van bepaaldevisies aan te tonen, zo een dwaalwegaf te sluiten en de weg naar de waarheidte openen.Voldoende feitenmateriaalIn 1844 legt hij de laatste hand aan een230 pagina’s tellend essay. Hij schetsthierin zijn ideeën, maar vindt het tevroeg om uit de evolutionaire kast tekomen. Niet alleen vreest hij de reacties,maar hij wil ook eerst voldoendefeitenmateriaal verzamelen om zijntheorie te onderbouwen en te stuttenmet argumenten. Zijn ideeën bekendmakenzou hij pas 15 jaar later doen.Maar dat zijn theorie té waardevol enbaanbrekend was om verloren te gaan,daar was hij van overtuigd. Hij maakteen soort testament op waarin hij aanzijn echtgenote vraagt om de paper tepubliceren, mocht hem iets overkomen.Hij trekt hier een aanzienlijkesom geld voor uit.Later zou het wetenschappelijke eerbewijzenregenen en krijgt hij de erkenningdie hij verdient. Maar de eerste 20jaren werkt hij alleen, ‘with a little helpfrom his friends’.Haar in de teleologische boterIn de eerste helft van de 19de eeuwgingen wetenschap en godsdienst nogonafscheidelijk hand in hand. Hetgeloof in de Schepping was vanzelfsprekend.Een natuuronderzoeker be -studeerde met veel liefde en bewonderinghet geniale werk van God. Deschijnbare doelgerichtheid in de natuurleek zijn bestaan enkel te bejubelen ente bevestigen: het oor ontworpen omgeluidsgolven op te vangen, de longenontworpen om gas uit te wisselen tussenlucht en bloed…Men koppelde aan de schijnbare doelmatigheidin de natuur het bestaan vaneen intelligent ontwerp. Maar Darwin,spelbreker, legde voorzichtig een weldoordachtehaar in deze teleologischeboter. Hij biedt als eerste een volwaardigematerialistische verklaring voor defascinerende complexiteit in de natuur.Hij illustreert hoe de blinde krachtenvan natuurlijke selectie de wonderewereld verwezenlijken. Ziedaar! Op 22november 1859 biedt Darwin met zijnOn the Origin of Species de intellectuelemogelijkheid van een atheïsme.Velen bedanken in de daaropvolgendejaren de intelligente ontwerper voorbewezen diensten en bieden hem zijnwelverdiende pensioen aan.Groteske levensbeschouwelijkeconsequentiesDarwin wist dat zijn ontdekking van hetmechanisme van natuurlijke selectieeen baanbrekende wetenschappelijkevooruitgang zou mogelijk maken.Hebben zijn ideeën hem die eerstejaren soms eenzaam gemaakt? Hij worsteldealleen met alle existentiëleimplicaties die zijn theorie met zichmee bracht. Pas in 1844 nam hij enkelebevriende wetenschappers in vertrouwen.Zo schrijft hij aan zijn goedevriend Hooker, Brits botanicus, delegendarische woorden: “…I am almostconvinced (quite contrary to the opinionI started with) that species are not (itis like confessing a murder) immutable”(11 januari 1844).Natuurlijke selectie betekent een radicaalander perspectief op het leven ende wereld. Langzaam sijpelen de groteskelevensbeschouwelijke consequentiesvan zijn wetenschappelijkwerk door: geen opperste rechtvaardigheid,geen onzelfzuchtigheid, geenabsolute zin, geen onsterfelijke ziel…De duizelingwekkende onverschilligheidvan evolutie gaat nergens heen.Blind toeval regeert, met de sceptervan meedogenloze competitie.Migraine, flatulentie,braakneigingenEen staande ovatie voor de intellectuelemoed en volharding van Darwin. Hijwijdde zijn leven aan een revolutionairidee met de impact van een copernicaanseomwenteling. Als dissidentmiste Darwin het comfort van de algemeneconsensus, maar wellicht lag ervoor hem meer intellectuele voldoeningin zijn wetenschappelijk onderzoek.Twijfelde hij in de desolate uren vanzijn slapeloze nachten al eens een keeraan zijn eigen gezond verstand? Zelfsde feiten konden niet verhinderen datDarwin leed aan migraine, flatulentie,braakneigingen, insomnia… Sommigeauteurs stellen dat hij de psychischespanningen die zijn werk met zich meebrachten, somatiseerde. Anderen gelovendat hij ziek is geworden op zijn reismet de Beagle (bijvoorbeeld de ziektevan Chagas). De literatuur biedt hieromtrentgeen uitsluitsel. Maar de eerstehypothese klinkt zeker aannemelijk:de metafysische implicaties vanzijn ideeën zorgden voor veel internespanningen. Bovendien werkte hij (te)hard en legde de lat voor zichzelf hoog.De evolutionaire dansIn 1871 publiceert hij The Descent ofMan. Waar hij in On the Origin ofSpecies angstvallig zwijgt over demens, wijdt hij er later een heel boekaan. Leidmotief: het idee dat evolutiede verschillen tussen mensenrassenonderling, en tussen mens en dier (ookwat betreft mentale vermogens) verklaart.De mens is niet het werk vaneen afzonderlijke scheppingsdaadmaar stamt af van een of andere minderhoog georganiseerde vorm. Ookonze morele kwaliteiten ontspringende evolutionaire dans niet: hun fundamentligt in onze sociale instincten, dieongetwijfeld eveneens werden verworvendoor natuurlijke selectie.Definitieve wigHet vooruitzicht als een eenzame vrijgezeloud te worden, schrikt Darwin af.Hij vraagt zijn jongste nicht EmmaWedgewood ten huwelijk. Hun verstandshuwelijk(1839) groeit uit tot eenstringente band en een diepe liefde.In 1851 stierf de negenjarige Annie,de oudste dochter en oogappel vanDarwin, na een jaar lang ziek geweestte zijn. Darwin was een rationeelwetenschapper, maar zijn peperkoekenvaderhart brak van verdriet. Eendaguerreotype (soort foto) van Anniehield Darwin sindsdien gezelschap in6 MAART-APRIL 2009

zijn werkkamer. Emma vond troost inhaar christelijke geloof, zoniet Darwin.De Darwins bleven de plaatselijkeparochie steunen, maar Charles namniet langer deel aan zondagse kerkbezoeken.Hij maakte liever een wandeling.De dood van zijn dochter sloegeen definitieve wig tussen hem eneen christelijke God.Ook het lijden (van mensen, maar evengoedvan andere levende wezens) en dedood waar hij als natuuronderzoeker zovaak getuige van was, kan Darwin, halfzachtei, moeilijk verzoenen met deBijbel. Hij geeft in een brief (22 mei 1860)aan zijn gelovige vriend en Amerikaansbotanist Asa Gray zelf het voorbeeld vande sluipwesp (Ichneumonidae) die zijncalled a theist depends on the definitionof the term: which is much too large asubject for a note. In my most extremefluctuations I have never been anatheist in the sense of denying theexistence of a God. - I think that generally(& more and more so as I grow older)but not always, that an agnostic wouldbe the most correct description of mystate of mind” (7 mei 1879).Darwin was een beeldenstormer opkousenvoeten: hij heeft zich nooit antikerkelijkopgesteld, noch gebondenaan een bepaalde ideologische strekking.Controverse schuwde hij, omdathij geloofde dat dit zelden iets oplevert,maar integendeel een afschuwelijktijdverlies en veel irritatie veroorzaakt.Bovendien beet hij liever zijntong af dan anderen (en vooral zijnechtgenote Emma) te kwetsen metgratuite sceptische uitspraken overgeloof en godsdienst.L’Atelier de l'artiste, een daguerreotype uit 1837 door Louis Daguerre.Darwin heeft het geloof van Emmaaltijd gerespecteerd, al zocht hij naareen wankel evenwicht tussen eerlijkheiden respect. Emma vreesde datDarwins opvattingen hen in het hiernamaalszouden scheiden. Ze deelden liefdeen leven, maar waren op levensbeschouwelijkvlak mijlenver van elkaarverwijderd. Toewijding en zorg wistendeze kloof evenwel te overbruggen.Niet alleen om Darwins wetenschappelijkecapaciteiten te prijzen, vervallenwe in idolate superlatieven. Ook dezachtheid van zijn karakter, zijn mededogen,eenvoud en vriendelijkheidwerden alom geprezen.Weerzinwekkende doctrineDarwins grootvader, vader en broerwaren bovendien liberale vrijdenkers. Inzijn autobiografie schrijft hij nauwelijkste kunnen begrijpen waarom mensenwillen dat het christendom de waarheidvertelt. Want dat impliceert dat mensendie niet geloven, waaronder bijna al zijnvrienden, eeuwigdurend gestraft worden.En dat is volgens Darwin een weerzinwekkendedoctrine.eitjes legt in rupsen. De parasiet, evolutionairbijzonder goed uitgerust meteen legboor, verzekert zich van versvlees: hij eet zijn verlamde gastheervan binnenuit levend op, een trage engruwelijke dood voor de rups.Valse bescheidenheidWie zich verdiept in Darwins oeuvre,zijn brieven, boeken en autobiografie,en naar een sluitend antwoord zoektwat betreft zijn (on)geloof, raakt algauw het levensbeschouwelijke noordenkwijt: hij is niet steeds consistentin zijn uitspraken en wekt de indrukzich te verbergen achter onwetendheid,noem het boudweg valsebescheidenheid.Hij vond dat hij als wetenschapperslecht geplaatst was om metafysischeuitspraken te doen.Drie jaar voor hij overlijdt, schrijft hijaan auteur Fordyce:“What my own views may be is aquestion of no consequence to any oneexcept myself. - But as you ask, I maystate that my judgment often fluctuates.Moreover whether a man deserves to beVerbonden met al wat leeftDarwin is gestorven op 19 april 1882.Zijn laatste woorden zouden zijngeweest: “I am not the least afraid todie.” Het verhaal dat hij zich op zijnsterfbed tot het christendom bekeerdzou hebben, is een hardnekkige fabel.Wars van metafysische aangelegenheden,blijkt uit zijn oeuvre dat Darwin,geniaal en genereus, zich verbondenvoelde met al wat leeft. Hij eindigt TheDescent of Man met de zin “…wij moetenerkennen dat de mens met al zijnnobele kwaliteiten… nog steeds hetonuitwisbare stempel draagt van zijneenvoudige afkomst.”Moraliteit mag dan een materialistischeoorsprong hebben, tussen levendewezens onderling bestaat een verwantschapdie soorten, ras, stand engeneraties overstijgt, en ons verbindtdoor de eeuwen, verleden en toekomstheen.Meer lezen?• Darwin Correspondence Project:www.darwinproject.ac.uk• De Laender Jan. Het verdriet van Darwin. Over de pijnen de troost van het rationalisme. 2004, acco.• Darwin, Charles. De afstamming van de mens enselectie in relatie tot sekse. 2002, uitgeverijNieuwezijds.• Darwin, Charles. The Autobiography of CharlesDarwin. 2003, Icon Books Ltd.MAART-APRIL 2009 7

DossierDe oorsprong van soorten,150 jaar laterNathalie GontierFaculty of Science, Section Philosophy of the Life Sciences, University of Lisbon, Portugal& Centrum voor Logica en Wetenschapsfilosofie, Vrije Universiteit Brussel, BelgiëIN 2009 IS HET 200 JAAR GELEDEN DAT CHARLES DARWIN, DE GRONDLEGGER VAN DEMODERNE EVOLUTIETHEORIE, GEBOREN WERD. BOVENDIEN WORDT DIT JAAR NIET ENKEL DEGEBOORTEDAG VAN DARWIN HERDACHT, HET IS TEVENS EXACT 150 JAAR GELEDEN DAT ZIJNBOEK, ON THE ORIGIN OF SPECIES BY MEANS OF NATURAL SELECTION (DE OORSPRONG VANSOORTEN DOOR MIDDEL VAN NATUURLIJKE SELECTIE), VOOR HET EERST GEPUBLICEERD WERD.DIT BELANGRIJK WERK FUNDEERDE NIET ENKEL DE MODERNE EVOLUTIEBIOLOGIE, HET LEIDDEBOVENDIEN OOK TOT DE ONTWIKKELING VAN EEN SECULIERE LEVENSBESCHOUWING. DE 2009HERDENKINGEN ZIJN DAAROM REDEN GENOEG OM DE OUDE THEORIEËN VAN DARWIN TE EVA-LUEREN IN HET LICHT VAN DE HEDENDAAGSE EVOLUTIEBIOLOGIE. WELKE ASPECTEN VANDARWINS THEORIE WORDEN VANDAAG NOG STEEDS AANVAARD? ZIJN ASPECTEN VAN ZIJN LEERVERWORPEN? EN IS NATUURLIJKE SELECTIE HET ENIGE MECHANISME WAARLANGS DE EVOLUTIEVAN LEVEN ZICH VOLTREKT? DEZE VRAGEN WORDEN IN DIT ARTIKEL VAN NADERBIJ BEKEKEN.In 1831 ging de toen tweeëntwintigjarigeDarwin aan boord van het schipHMS Beagle en begon hij aan een reisrond de wereld die vijf jaar zou duren.Het doel van de wereldreis was, naastchronometrische onderzoekingen, hetin kaart brengen van de kusten vanPatagonië en Tierra Del Fuego (Burrow,1972). De tocht ging van Engeland naarde oost- en westkust van Zuid-Amerikawaarna de Beagle koers zette voor deStille Zuidzee om vervolgens aan temeren in, onder andere, Nieuw-Zeeland, Australië, Tasmanie en Zuid-Afrika; om daarna terug naar Zuid-Amerika te reizen alvorens het huiswaartsnaar Engeland vaarde. Het zijnvoornamelijk de grote hoeveelheid fossielendie hij vond in Zuid-Amerikasamen met de rijke biodiversiteit eigenaan de Galapagoseilanden, zo herkendeDarwin later zelf, dat aan de basiszouden liggen voor zijn idee dat soortenevolueren of ‘transmuteren’ zoalshij het noemde. Het zou echter meerdan twintig jaar duren vooraleerDarwin zijn theorieën omtrent de veranderlijkheidvan soorten zou kenbaarmaken in zijn magnum opus.Wat was de kerngedachte van deOrigin? Aan de basis van Darwins evolutietheorieligt het idee dat soortenenerzijds, en individuen die tot dezesoorten behoren anderzijds, een enormevariatie vertonen, zowel lichamelijkals gedragsmatig. Sommige lichamelijkeof gedragsmatige eigenschappenlaten een organisme beter toe om teoverleven in een bepaalde omgevingdan andere eigenschappen: ze helpenin de “strijd om te bestaan” zoalsDarwin het noemde. Een jachtluipaardmet sterke poten en een grote snelheidbijvoorbeeld kan makkelijker gazellenten prooi maken. Giraffen met een8 MAART-APRIL 2009

lange hals kunnen beter aan de opperstebladeren van de bomen. Zulke voordeligeeigenschappen worden adaptatiesgenoemd. Naast adaptatiesbestaan er ook heel wat lichamelijkeen gedragsmatige eigenschappen dieeen organisme eerder hinderen en deoverlevingskansen eerder belemmeren.Een olifant kan haar kalf verstotenomdat ze de geur van haar kalf nietherkent. Een appendix bijvoorbeeldkan ontsteken en zonder medischeingreep kan dit dodelijk zijn.Bovendien is deze variatie in eigenschappenvaak erfelijk, kinderen lijkensterk op hun ouders. Eigenschappenkunnen dus doorgegeven worden vande ene generatie op de andere.Organismen die eigenschappen bezittendie hun overlevingskansen vergroten,met andere woorden organismendie aangepast zijn of adaptief zijn aandie omgeving, zullen vaak ook meerkinderen hebben dan organismen metmaladaptieve eigenschappen. Dezelaatsten zijn soms niet in staat om teoverleven in de omgeving waaraan zijniet goed aangepast zijn; of overlevensoms niet lang genoeg om een vruchtbareleeftijd te bereiken; of zijn doorhun maladaptieve eigenschappen mindergoed in staat om bij te dragen aande overlevingkansen van hun kinderen.Daarom zal er op lange termijn eennatuurlijke selectie plaatsvinden.Organismen met nadelige eigenschappenzullen langzaam verdwijnen, terwijlorganismen met voordelige eigenschappennatuurlijk geselecteerd worden.Dit wil zeggen, ze zullen omwillevan hun betere overlevingskansen huneigenschappen makkelijker doorgevenaan de volgende generatie en zo zullenop lange termijn voordelige eigenschappenzich verspreiden over depopulatie. Natuurlijke selectie kan erop deze manier uiteindelijk zelfs voorzorgen dat het spectrum van eigenschappendie alle organismen binneneen bepaalde soort vertonen, verschuift.Bepaalde eigenschappen, kunnenverdwijnen omdat de organismenniet meer in staat zijn ze door te gevenaan een volgende generatie. En somskunnen ook nieuwe eigenschappenontstaan, die, indien voordelig ooknatuurlijk geselecteerd, natuurlijk verspreidzullen worden over de volgendegeneraties.Dergelijke verschuivingen kunnen overeen lange tijdsspanne uiteindelijk leidentot het ontstaan van nieuwe soortenuit oude soorten. Op lange termijnkunnen individuen van een bepaaldesoort zo sterk gaan verschillen van deoorspronkelijke leden van die soort datze niet langer seksueel compatibel zijn.Meer bepaald, de voorouders van eensoort zouden, indien terug tot levengebracht, niet langer in staat zijn omvruchtbare nakomelingen te producerenmet hedendaagse leden van diezelfdesoort. Maar toch kunnen de jongeregeneraties onderling, en de vooroudersonderling, wel vruchtbare nakomelingenproduceren. In zo’n gevalspreekt men van speciatie: het ontstaanvan een nieuwe soort.Speciatie kan eveneens ontstaan wanneerleden van dezelfde soort gedurendeeen groot aantal generatiesgesplitst worden van elkaar, doordat zebijvoorbeeld uitwijken uit hun oorspronkelijkeomgeving en anderegebieden gaan bewonen. Als dergelijkescheiding lang aanhoudt, dan kanhet spectrum van aanwezige eigenschappenin beide groepen dusdanigverschillen dat de twee groepen welonderling maar niet met elkaar vruchtbarenakomelingen kunnen produceren.Dit zijn, in een notendop, de kerngedachtendie aan de basis liggen vanDarwins evolutieleer.Hoe is deze theorie aangepast doorheende 150 jaar die volgden na deeerste formulering door Darwin? Hetbasisprincipe van natuurlijke selectieis nog steeds hetzelfde, maar demoderne evolutietheorie heeftDarwins ideeën wel uitgebreid en inzekere mate ook gecorrigeerd(Gontier, 2006). Darwin dacht bevoordeelddat alle lichaamscellen een rolspeelden in de doorgave van erfelijkmateriaal (door hem gemullen ge -noemd). En in navolging van Lamarckging ook Darwin ervan uit dat erfelijkmateriaal modificeerbaar was en ineen verbeterde vorm doorgegevenkon worden. Vandaag weten we datgenen de dragers zijn van erfelijkmateriaal; dat genen niet modificeerbaarzijn en dus niet in een verbeterdestaat doorgegeven kunnen worden;en dat enkel de genen aanwezig in desekscellen een rol spelen bij de erfelijkheid.Bovendien weten we dat deerfelijkheid verloopt volgens vastewetten die Gregor Mendel voor heteerst geformuleerd heeft. En, dankzijHugo de Vries weten we dat nieuweeigenschappen ontstaan ten gevolgevan genetische mutaties enerzijds, of,zo weten we dankzij Thomas HuntMorgan, ten gevolge van genetischerecombinaties. De Moderne Synthese,het standaardparadigma binnen demoderne evolutiebiologie (het neodarwinisme)wordt dan ook een synthesegenoemd precies omdat hetDarwins mechanisme van natuurlijkeselectie combineert met Mendelserfelijkheidsleer, de Vries’ mutatietheorie,en Morgans en andere populatiegeneticihun ideeën omtrent hetontstaan van variatie en speciatie.MAART-APRIL 2009 9

DossierDe Moderne Synthese kan echter nietalle aspecten van de evolutie van levenverklaren. Wanneer men aanneemt datleven evolueert op basis van natuurlijkeselectie, dan impliceert dit dat deevolutie van soorten een traag en gradueelproces is waarbij kleine mutatiesover een zeer lange tijdsspanne uiteindelijkzullen leiden tot speciatie.Homo habilisDergelijke attitude impliceert ook dater een serie van fossiele intermediairengevonden moet worden, een idee datDarwin reeds postuleerde. Wan neermen bijvoorbeeld aanneemt dat mensenzijn geëvolueerd uit aapachtigenop basis van natuurlijke selectie, danimpliceert dit dat paleontologischeopgravingen moeten leiden tot hetvinden van de beenderen van eenserie van tussenwezens, niet langeraap, maar nog geen mens. En hoeweler een hele reeks van hominiden(mensachtigen) zijn gevonden die wekunnen plaatsen na de evolutie van deaap en voor de evolutie van de mens,waaronder de welgekende Homohabilis en de Homo erectus, kunnendeze soorten niet echt intermediairengenoemd worden. We kunnen metgrote zekerheid zeggen dat ze onzevoorouders zijn en dat we uit hen zijngeëvolueerd, maar dit zijn reeds‘echte’ soorten. Er bestaan, voor zovergekend, geen tussenvormen tussenbijvoorbeeld Homo habilis en Homoerectus en toch zijn de beenderen vandeze verschillende soorten al dusdanigverschillend van elkaar om ze teerkennen als een nieuwe soort.Het gebrek aan intermediairen werdlange tijd toegeschreven aan eengebrek aan paleontologische opgravingen.Vandaag gaan een toenemendegroep van onderzoekers er echter vanuit dat evolutie zich niet steeds traag engradueel moet voltrekken, zoals Darwindacht. Integendeel, evolutie kan zichsprongsgewijs voordoen. Stephen J.Gould en Niles Eldredge (1993), beidepaleontologen, ontwikkelen in de jaren70 van de vorige eeuw in dit verband detheorie van punctuated equilibrium.Beide zijn experten in de cambrischeperiode. Dit is een periode die 540 miljoenjaar geleden begon en zo’n 55 miljoenjaar duurde. In deze periode deedzich rond 530 miljoen jaar geleden eenware explosie voor van phyla van meercelligeorganismen. Deze periode wordtmet andere woorden gekenmerkt dooreen explosie van meercellige organismenmet verschillende lichaamsvormen,veelal zonder dat er intermediairengevonden kunnen worden tussen dezeverschillende lichaamsvormen. Wel kaner een grote variatie van genera ensoorten binnen deze phyla onderscheidenworden. De theorie van punctuatedequilibrium stelt dat soorten vrij snelkunnen evolueren en eigenlijk relatiefweinig veranderen eens ze geëvolueerdzijn. De variatie van eigenschappen binneneen soort kan sterk verschillen,maar deze micro-evolutie leidt nietnoodzakelijk tot speciatie, enkel tot eenverschuiving van eigenschappen. Opdatspeciatie (macro-evolutie) zich voltrektmoeten andere biologische processenzich voordoen, biologische processen diede auteurs macromutaties noemden. Deonderliggende processen van zulkemacromutaties waren voor de auteurstoentertijd ongekend.Vandaag echter kunnen we wel verklarenhoe evolutie zich soms sprongsgewijskan voltrekken, dit wil zeggen hoenieuwe soorten kunnen evolueren uitoudere zonder intermediairen. Demoleculaire biologie heeft aangetoonddat genetisch materiaal kan opgedeeldworden in structurele genen en regulatievegenen. Structurele genen zijngenen die coderen voor bepaaldeeigenschappen zoals haarkleur, lengte,de vorm van lippen enz. Regulatievegenen daarentegen zijn genen dielangs de proteïnen waarvoor ze coderenandere genen kunnen aan en uitzetten.Op deze manier zijn regulatievegenen in staat de opbouw van eenorganisme, de lichaamsvorm enz. teorchestreren. We weten bijvoorbeelddat dezelfde regulatieve genen geactiveerdzijn bij de ontwikkeling van delichaamsvorm van een zeester en delichaamsvorm van een mens. En degenen die actief zijn bij de ontwikkelingvan vliegen hun facetogen zijn ookactief bij de ontwikkeling van onzeogen. Wat verschilt, is het tijdstip vanactivatie van deze regulatieve genenen de interactie die deze genen aangaanmet andere genen langs de proteïnenwaarvoor ze coderen. Een kleinemutatie in een dergelijk regulatief genkan daarom, van de ene generatie opde andere, leiden tot de ontwikkelingvan nieuwe structuren en lichaamsvormen.Degelijke mutaties kunnen zelfszorgen voor speciatie, indien de mutatiezorgt voor een seksuele incompatibiliteittussen de oude en nieuwegeneratie. Op deze manier kan evolutiezich dus zeer snel voltrekken, somszelfs van de ene op de andere generatie.De studie van deze genetischeinteracties omhelst vandaag een specifiekveld dat de epigenetica wordtgenoemd, ook wel bekend als de disciplinedie onderzoek doet naar de relatietussen de evolutie van individuenen hun ontwikkeling tijdens hunlevensloop (evo/devo: evolution/evolutieen development/ontwikkeling).Evolutie op basis van natuurlijke selectieimpliceert tevens dat evolutie eenlineair proces is. Grootouders gevenhun erfelijke eigenschappen door aanouders die hun eigenschappen doorgevenaan hun kinderen. Kinderen kunnenhun genetische eigenschappenniet doorgeven aan hun grootouders.Nieuwe soorten ontstaan derhalve uitoude soorten door diversificatie en speciatie.Evolutie op basis van natuurlijkeselectie wordt daarom vaak voorgesteldals een boomstructuur, waar eenindividuele stam leidt tot een serie vandikke takken (genera), gevolgd dooreen geweldige variatie van twijgjes10 MAART-APRIL 2009

(soorten) aan die takken waaraan danbladeren groeien (individuen). Vandeze takken, of met andere woordenvan soorten, wordt bovendien aangenomendat ze niet kunnen kruisen of inelkaar smelten en ze kunnen evenmin,eens gegroeid, krimpen of ‘teruggroeien’tot de knop waaruit ze eens ontstonden.Stamboom van de mensToch kunnen dergelijke processen,zoals kruising van soorten zich voordoenin de natuur. Meer zelfs, er wordtvandaag aangenomen dat dergelijkeprocessen zich wel eens meer kunnenvoordoen dan splitsingen, alleen kanmen deze kruisingen niet verklaren opbasis van de theorie van evolutie opbasis van natuurlijke selectie.De theorie die dergelijke kruisingenwel kan verklaren heet de endosymbi-ogenetische theorie en deze werd, inhaar moderne vorm, voor het eerstgeformuleerd door Lynn Margulis(1998) in de jaren 60 van de vorigeeeuw. Alle organismen die de aardebevolken kunnen opgedeeld worden intwee grote celtypen: prokaryoten,meestal eencelligen en voornamelijkbacteriën, en eukaryoten, meercelligeorganismen zoals planten, dieren enschimmels. De cellen van alle meercellige,eukaryotische organismen bevattennaast een celkern, met daarin het genetischmateriaal dat georganiseerd is opchromosomen, ook kleine cellichaampjes.Voorbeelden van zulke cellichaampjeszijn mitochondria, die betrokkenzijn bij de verwerking van zuurstof, enchloroplasten, cellichaampjes die aanwezigzijn in alle plantencellen en dieeen rol spelen bij de fotosynthese.Kenmerkend aan deze cellichaampjes isdat zij ook genetisch materiaal bezitten.De studie van dit genetische materiaaltoont echter aan dat deze cellichaampjesooit op zich levende bacteriënwaren. Twee miljard jaar geleden zijnverschillende bacteriën in symbiosegaan leven met elkaar. Symbiose houdtin dat verschillende soorten in zeernauw contact met elkaar gaan leven,soms zelfs in elkaar, vergelijkbaar metdarmflora, bacteriën die in onze darmenleven. De symbiose van deze vroegebacteriën werd permanent en onomkeerbaar,en leidde op deze manier totsymbiogenese: het ontstaan van nieuwemeercellige soorten door de samensmeltingvan eencelligen. Mitochondriabijvoorbeeld zijn afkomstig van purperbacteriën,die lang geleden andere eencelligeorganismen penetreerden, enchloroplasten zijn geëvolueerd uit cyanobacteriën.Symbiogenese is derhalveeen evolutionair mechanisme dat zichvoltrekt langs symbiose. Het verklaarthoe soorten kunnen ontstaan doorsamensmelting in plaats van afsplitsing.Darwins principe van natuurlijke selectieis vandaag nog steeds een belangrijkmechanisme dat deels verklaart hoesoorten kunnen evolueren door afsplitsingvan oudere soorten. Het is echterniet het enige mechanisme dat aan debasis ligt van evolutie. Symbiogenese iseen evolutionair mechanisme dat verklaarthoe soorten kunnen ontstaandoor samenvoeging van bestaandesoorten. En punctuated equilibrium,gecombineerd met epigenetica, verklaarthoe evolutie zich niet enkel traagvoltrekt, zoals Darwin dacht, maar hoeevolutie snel kan plaatsvinden.Bronnen• Burrow, J.W. 1972 ‘Introduction.’ In Darwin, C. Theorigin of species by means of natural selection or thepreservation of favoured races in the struggle for lifeedited with an introduction by J.W. Burrow.Harmondsworth: Penguin.• Darwin, C. 1859 The origin of species. London: Murray.• Gontier, N. De oorsprong en evolutie van leven, 15 vanhet standaardparadigma afwijkende thesen? Brussel:VUBPRESS.• Gould, S.J. & Eldredge, N. 1993 Punctuatedequilibrium comes of age. Nature 366 (6452,1993): 223-227.• Margulis, L. 1998 The symbiotic planet. London:Phoenix, Orion Books.MAART-APRIL 2009 11

DossierDe vloeibare Darwin:levensbeschouwingen zingeving in evolutieWiske Verhaest en Tom De MetteVrije Universiteit BrusselHET VALT MOEILIJK TE ONTKENNEN OF TE WEERLEGGEN DAT DE EVOLUTIETHEORIE VANCHARLES DARWIN VAN EEN HEEL GROTE INVLOED IS GEWEEST OP ONS WESTERSE WERELD-BEELD EN DERHALVE OOK OP ONZE DENKSFEREN, WAARBINNEN WE DOORGAANS ZOWEL ALSINDIVIDU EN ALS GEMEENSCHAP TOT EEN LEVENSBESCHOUWING KOMEN. MISSCHIEN KUN-NEN WE EEN LEVENSBESCHOUWING OMSCHRIJVEN ALS EEN RICHTLIJN OF REFERENTIEPUNTBESTAANDE UIT ZOWEL RATIONELE ALS SPIRITUELE ELEMENTEN DIE MEE DE ONTWIKKELINGVAN ONZE ZINGEVING BEPALEN. ZINGEVING, ALS GEDEELDE MENTALE REPRESENTATIES VANMOGELIJKE RELATIES TUSSEN DINGEN, MENSEN EN GEBEURTENISSEN, VERVULT VOLGENSBAUMEISTER (1991) TWEE FUNCTIES IN ONS LEVEN: WE LEREN PATRONEN IN DE WERELDRONDOM ONS ONDERKENNEN OM TE KUNNEN VOORSPELLEN WAT ER KAN GEBEUREN ÉN WEKUNNEN ONS LEVEN VORMGEVEN DOORDAT HET BESLISSINGEN, GEDRAG EN EMOTIES REGU-LEERT. ZIN GEVEN IS DUS ZOWEL BETEKENIS ALS RICHTING GEVEN. WIJ TRACHTEN IN WATVOLGT NA TE GAAN HOE MENSEN VANDAAG OMGAAN MET DE COMBINATIE VAN VERSCHIL-LENDE DENKSFEREN EN ZIN GEVEN AAN HUN DAGELIJKS LEVEN.Levensbeschouwing en hedendaagszin geven bevraagdIn 2005 werden 2000 Vlamingenbevraagd over levensbeschouwing enzingeving (Verté en Verhaest, 2005).Ruim de helft (57,3%) van deVlaming en geeft in dit levensvragen -onderzoek aan dat hun levensbeschouwingeen invloed heeft op hundagelijkse leven. Zonder hun levensbeschouwingenzou het leven van deéén op de drie Vlamingen (34%) ernaar eigen zeggen heel anders uitzien.We gingen na hoe die invloedzich ondermeer kan uiten. Bij hetnemen van belangrijke beslissingenspeelt de levensbeschouwing een rolvoor bijna de helft van de mensen(48,4%). Toch geeft twee derde vande Vlamingen (67,7%) aan dat onzebeslissingen gebaseerd dienen te zijnop beschikbaar bewijsmateriaal. Eenkwart van de mensen neemt hieringeen stelling in. Ook speelt levensbeschouwingvoor een derde van de respondenten(31%) een leidende rol inhun politieke opvattingen, terwijl ruimeen kwart van de Vlamingen (27,9%)hierover geen uitgesproken meningheeft. Acht op de tien Vlamingen zijnwel van mening dat politiek los moetstaan van godsdienst.Het onderzoek schetste daarnaast eenbeeld van hoe wetenschap (rede) engeloof (religie) zich tot elkaar verhoudenals bronnen van kennis om hetleven richting te geven. Ruim de helft(57,1%) van de Vlamingen is algemeenvan mening dat geloof enwetenschap als denkwijzen naastelkaar kunnen bestaan, terwijl 16%meent van niet. Volgens twee derdevan de Vlamingen (69,7%) dient kennisover de wereld wel verkregen doormiddel van observatie, experiment en12 MAART-APRIL 2009

ationele analyse. Slechts 6,5% is hethier niet mee eens en bijna een kwartvan de Vlamingen neemt geen stellingin. Dat het geloof ons veel kan lerenover de wereld en de mensen, wordtdoor een derde van de mensenbeaamd (37%) of ontkend (30%), terwijlook een derde geen mening heeft(32,9%).Hoewel werd vastgesteld dat mensendie zichzelf in mindere mate of geheelniet gelovig beschouwen wetenschappelijkekennisverwerving sterkeronder schrijven als richtinggevend,geven zowel gelovigen als niet-gelovigenduidelijk blijk van openheid naarmeerdere bronnen van kennis. Er isdaarnaast geen onderscheid tussengelovigen en niet-gelovigen meer vastte stellen wanneer kennis als zoektochtnaar de waarheid wordt gezien:de meeste mensen (85,8%) menendat we nooit alles zullen weten overde wereld, ook niet dankzij de wetenschap.Drie kwart van de Vlamingen(75,3%) meent dan ook dat geenenkele waarheid definitief is.De invloed van postmodernismeDe postmoderne conditie waarin weverondersteld worden te leven, isgekenmerkt door het wegvallen vanzekerheden, die ons worden aangereiktdoor grote verhalen al dan nietontstaan en ontwikkeld binnen hetwetenschappelijke denkraam of degeloofsfeer. In ieder geval betreft hethier telkens verhalen die ons in staatstellen tot een bepaald wereldbeeldte komen, oftewel een idee te vormenvan hoe de wereld nu juist inelkaar zit en op basis hiervan richtingte geven aan ons leven. De evolutietheorievan Darwin is eigenlijk netzo’n groot verhaal dat bepalend isvoor ons wereldbeeld en dus ook vooronze beschouwing van en zingevingaan het leven in die wereld. Groteverhalen zijn doorgaans gegrond ineen alomvattend concept. In hetgeval van Darwin kunnen we stellendat dit concept neerkomt op (biologische)evolutie en meer in het bijzonderde natuurlijke selectie.Zoals we konden afleiden uit de eerdervermelde onderzoeksresultaten,kunnen mensen zich vinden in elementenvan tal van verschillendelevensbeschouwelijke visies en vaakin wisselende verhoudingen. Mensenzijn als het ware puzzelaars die hunbeschouwelijke visie, hun levensbeeldvan de wereld bijeensprokkelen. Alswe aannemen dat dit puzzelwerk eenmanier is om antwoorden te vindenop de grote levensvragen en webovendien die levensvragen als problemenopvatten waarvoor verschillendeoplossingen mogelijk zijn, dankomen we tot een opmerkelijke analogietussen de totstandkoming vanlevensbeschouwing en wetenschap.Deze analogie is schatplichtig aan KarlPopper. Elke wetenschappelijke theorieof empirische bevinding biedt eenoplossing voor een openstaand probleemen problematiseert tegelijkvoorgaande oplossingen. Hierbijspeelt het principe van trial and error.In de wetenschap worden allerleihypothesen getest en de hypothesedie deze test het best doorstaat, wordt-voorlopig althans-een aanvaardeMAART-APRIL 2009 13

Dossiertheorie. Als blijkt dat nieuwe bevindingenof volgende hypothesen dezetheorie kunnen weerleggen, danwordt ze geëlimineerd en vervangendoor een nieuwe theorie. Van belangbij dit selectieproces is net dat het eenonophoudelijk proces kan blijven,waarbij geen enkele oplossing ooit dédefinitieve oplossing is of geen enkeletheorie ooit als absolute en onbetwistbarewaarheid kan gelden. Eentheorie die botst met de ervaring vande werkelijkheid zorgt immers voornieuwe informatie (Buskes, verwijzendnaar Popper, 2008: 260-261). Inhet oplossen van het levensbeschouwelijkevraagstuk volgen mensen eengelijkaardige methode: de bruikbaarheidvan een zingevingskader wordtvoortdurend getoetst aan dagdagelijkseervaringen en bijgesteld waarnodig. Hoewel de cognitieve componentvan persoonlijke zingeving moeilijkkan betwist worden, is kennis vande wereld niet de enige en ook nietnoodzakelijk de dominante componentin de wijze waarop wij structuur,richting en coherentie geven aan onsbestaan. Waarden en (levens)doelenzijn motieven die eveneens een rolspelen. Ook concrete (en soms ookminder concrete) levensgebeurtenissenen hoe we deze ervaren, zijn vaninvloed op onze zingeving. Kennis,waarden en ervaringen staan niet losvan elkaar, maar zoeken naar overeenstemmingom het leven zin tegeven (cf. Reker en Wong, 1988).Wellicht moet het bij Darwin en dienslevensbeschouwing niet anders zijngeweest. Ook over hem is gewetendat zijn persoonlijke levenservaringenmeermaals zijn levensbeschouwelijkevisie in vraag hebben gesteld. Metandere woorden: niet alleen zijnbevindingen als wetenschapper hebbeneen rol gespeeld in de ontwikkelingvan zijn levensovertuiging en zijnwereldbeeld, maar evengoed striktpersoonlijke gebeurtenissen die zo’ndiepe impact op hem hebben gehad,moeten mee aan de bron liggen vantwijfels en uiteindelijk het verlies vanzijn geloof. De dood van zijn tienjarigdochtertje Anne Elisabeth (Annie) in1851 wordt vaak als de aanleidinggezien voor dit geloofsverlies. Maarhet is evenzeer zo dat Darwins heleleven gekenmerkt werd door nogalwat levensbeschouwelijke turbulentiewaarbij naast eigen levenservaringenook tal van wetenschappelijke inzichten,theologische (o.a. Paley enPusey) en filosofische opvattingen(o.a. Hume en Comte) van invloed zijngeweest (cf. Brown, 1986). Hoewelwe Darwin bezwaarlijk een postmodernistkunnen noemen, blijkt hij aposteriori op levensbeschouwelijk vlaknet zo’n puzzelaar als de hedendaagsebricoleur.Levensbeschouwingals vloeiend algoritmeDat het principe van trial and errorniet enkel van toepassing is op decognitieve component van zingeving,vindt vandaag gevolg bij verschillendeauteurs. Dat wil echter niet zeggen datzingeving bewust, rationeel of intentioneelgebeurt.Onder meer met betrekking tot destelling dat waarden door een individugekozen worden op basis van hunbruikbaarheid in functie van het dagelijksleven, zien we de idee van toetsingterugkeren. Ons dagdagelijkshandelen is hier een belangrijke motivatorvoor de waarden die we onderschrijven,niet vanzelfsprekend omgekeerd.In dit expressief individualisme(oa. Taylor, 1991; Bellah, 1985) is demens een autonoom individu dat zijnof haar unieke en authentieke zelfrealiseert en ontplooit, en van daaruithet eigen leven vormgeeft. Dit individuwil (en moet) het leven zelf zingeven en construeert derhalve eenleefstijl uit de bronnen die voorhandenzijn. Waarden zijn bijgevolg eenmiddel tot zelfexpressie geworden,een manier om zichzelf te realiserenvia erkenning door anderen. Gauchet(1998, Nl. vertaling 2006) stelt danook dat overtuigingen en waardenidentiteiten worden. Individuen verbindenhun identiteit niet langer metwat hen overstijgt, maar eerder metwat hen kenmerkt en onderscheidtvan anderen. Net die bijzonderhedenvormen in sociaal opzicht de basisvoor contact met de anderen. Het individukiest zijn gemeenschap en versterktzo zijn zelfgekozen identiteit.Dit ondermijnt het vanzelfsprekendbehoren tot een zekere gemeenschapen stelt het individu verantwoordelijkvoor het ontwikkelen van een eigensociaal netwerk.Met betrekking tot identiteit biedt ookBauman interessante overwegingen inhet licht van wereldbeeld, zingevingen levensbeschouwing. In de visie vanBauman (1997) is het postmodernewereldbeeld uitgegroeid tot vloeiendeof vloeibare moderniteit, waarbij individueleidentiteit wordt opgebouwdrond een leefstijl die is gekenmerktdoor consumptie. Het individu maaktconstant keuzes op basis van een zogroot mogelijke openheid van optiesom te verwerven en het zo veelmogelijk vermijden van engagemententen aanzien van gemeenschap enmaatschappij. De constructie van identiteitis bijgevolg niet meer gebaseerdop solide fundamenten binnen eensociaal-maatschappelijk kader, maar isveeleer experimenteel van aardgeworden. Met de opties en de middelendie voorhanden zijn, bouwt hetindividu een eigen leefstijl uit diegekenmerkt is door zowel instrumenteleals doelgerichte rationaliteit(Bauman, 2004: 49). De vergelijkingvan die experimentele identiteitsconstructiewordt wel eens gemaakt metde leefstijl van Don Juan, waarbij eensolide, cohesieve identiteit construerenals een opgave en een beperkingvan individuele vrijheid wordtbeschouwd die enkel leidt tot inflexibiliteit(Bauman, 2004: 53).Het mag duidelijk zijn dat het individuals zingever tot bricoleur verworden is.Deze levensbeschouwelijke bricolagekunnen we dan ook omschrijven als hetzelf maken van kleine betekenissystemenmet beschikbare middelen omtegemoet te komen aan de voortdurendeverandering in de ervaring met dewereld (Hervieu-Léger, 2005). De bronnendie het individu hiervoor terbeschikking heeft, zijn toegenomenonder invloed van globalisering, migratieen nieuwe technologische ontwikke-14 MAART-APRIL 2009

lingen (digitale media). De toegang totcontact met andere levensbeschouwelijkeopvattingen is sterk verruimd.Daarbij is het comfort om in contact tezijn (‘being in touch’) zonder de ongemakkenvan aanraking (‘touching’) vanopmerkelijk belang: we vervangen depaar diepgaande relaties door een massaalnetwerk van dunne, oppervlakkigecontacten, aldus Bauman (2004: 69).We zien voorts ook de aard van bronnenveranderen. Uit eerdere visies die weaan bod brachten, kunnen we eenlevensbeschouwelijk consumentismeafleiden, waarbij steeds meer goederenen diensten worden verbonden metwaarden die op hun beurt een bepaaldeidentiteit voorstaan. In die zin islevensbeschouwing alsmaar dichter bijhet dagelijkse leven gaan staan en verdwijntnagenoeg de notie van transcendentienaar de achtergrond. De levensbeschouwelijkehorizon is mobielgeworden, gekristalliseerd tot een provisionelehorizon van begrijpen of verstaanen waarbij het postmoderne subjecteen interpretator is van een fluxvan boodschappen zonder transcendenteresolutie (Vattimo, 1999).Tot slot: het is mogelijk om een parallelte maken met het algoritme in deevolutietheorie van Darwin. Dit algoritmebestaat uit variatie, selectie enreplicatie, in het licht van overlevingen vooruitgang. Op levensbeschouwelijkvlak kan de hedendaagse bricoleurbedacht worden met de vloeibarevariant van dit algoritme, waarbij hetindividu beschikt over een ruime variatievan keuzes, vervolgens over devrijheid beschikt daarin een selectie temaken en volgens in zijn eigen procesvan identiteitsconstructie tot eenreplicatie komt van zingeving dieevenwel nooit definitief is, maarvoortdurend opnieuw kan getoetst envervangen worden.Referenties• Bauman, Z. (1997) Postmodernity and its discontents.Cambridge: Polity Press.• Bauman, Z. (2004) Identity. Conversations withBenedetto Vecchi. Cambridge: Polity Press.• Baumeister, R. (1991) Meanings of Life. Londen: TheGuilford Press.• Bellah, R. N. (1986) Habits of the heart. Individualismand commitment in American Life. New York: Harperand Row.• Brown, F.B. (1986). The Evolution of Darwin’sTheism. Journal of History of Biology, Vol. 19, No. 1(Spring 1986), pp. 1-45. D. Reidel Pubishing.• Buskes, C. (2008) Evolutionair denken. De invloed vanDarwin op ons wereldbeeld. Amsterdam: UitgeverijNieuwezijds.• Gauchet, M. (1998) La réligion dans la democratie.Parijs: Gallimard. (Nederlandse vertaling (2006)Reiligie in de democratie. SUN, Amsterdam).• Hervieu-Léger, D. (2005) Bricolage vaut-il dissémination?Quelques réflexions sur l’operationnalitésociologique d’une métaphore problématique.Social Compass, 52 (3), pp. 295-208.• Reker, G. & Wong, P. (1988). Aging as an individualprocess: Toward a theory of personal meaning. In:J. E. Biren & V. L. Bengston (Eds.), Emergent theoriesof aging, New York: Springer, pp. 214–246.• Taylor C. (1991), The Ethics of Authenticity, HarvardUniversity Press, Cambridge.• Vattimo, G. (1999, Eng. vertaling). Belief (Credere diCredere). Cambridge: Polity Press.• Verté, D. & Verhaest, W. (2006). Het levensvragenonderzoek.UVV-info, uitgave van de Unie VrijzinnigVerenigingen. Extra editie jaargang 2006. Brussel: UVV.MAART-APRIL 2009 15

DossierDarwinvs.het creationismeKlaas Nijsconsulent-stafmedewerkerHET MOET GEZEGD ZIJN: WEINIG THEORIEËN KRIJGEN ZOVEEL CREATIEVE TEGENKANTING TE VER-WERKEN ALS DE EVOLUTIETHEORIE VAN DARWIN, DIE EEN DOORN IN HET OOG BLIJFT VAN WATGEMEENZAAM DE CREATIONISTEN WORDT GENOEMD: EEN BONTE VERZAMELING VAN (FUNDA-MENTALISTISCHE) GELOVIGEN DIE DE THEORIE KOST WAT KOST VERWERPEN ALS WAARHEID ENVECHTEN VOOR GELIJKE KANSEN VOOR CREATIONISTISCHE OORSPRONGS THEORIEËN IN HET ONDER-WIJS. VOORLOPIG VOORAL POPULAIR IN AMERIKA, MAAR ONDERTUSSEN OOK AL TERUG TE VIN-DEN IN DE ISLAMITISCHE WERELD EN -DICHTER BIJ HUIS- IN DE NEDERLANDSE ‘BIBLE BELT’.“Alles wat daar een beetjevan afwijkt, zoals homoseksualiteit,abortus, euthanasie,rechten van het individu,daar zijn ze heel sterk tegen.Er zit daar in feite een heelconservatieve maatschappelijkeagenda achter.”STEFAAN BLANCKENochtans was het niet altijd hommelestussen gelovigen en Darwin. Op heteind van de 19 de eeuw, toen zijn theorieover de oorsprong van soortenbegon door te breken aan de anderekant van de plas, lagen de meeste kerkenen hun bezoekers hoegenaamdniet wakker van de ‘hersenspinselenvan die vreemde vogel’. Ieder zijnmeug was zo’n beetje de teneur. Deproblemen begonnen eigenlijk pas inde jaren 1910, toen het onderwijssysteemin de VS grondig werd hervormd.Stefaan Blancke, onderzoeker bij deUniversiteit Gent en specialist in alleswat naar creationisme neigt, vertelt datde grotere toegang van kinderen tothet onderwijs conservatieve Amerik a -n en schrik aanjoeg, aangezien de darwinistischeevolutietheorie sinds deeeuw wisseling een prominente plaatshad verworven in de schoolboeken biologie.Als leraars kinderen massaal zoudenvertellen dat ze eigenlijk afstammenvan dieren, zouden deze zich ooksnel als dieren gaan gedragen, of datwas althans de vrees. Gekoppeld aaneen algemene afkeer voor de oprukkendemodernisering en de daarbijhorende schrik voor het verlies van deprominente plaats voor geloof binnende maatschappij kwam er een eerste16 MAART-APRIL 2009

sterke tegenreactie. ‘Goede christenen’bonden de strijd aan met de evolutieleer,die God zou verdrijven uit desamenleving en de mensen tegenelkaar ging pitten in een dog-eat-dogworld.Vreemd genoeg vonden ze hierin eenbondgenoot bij de zogenaamde ‘progressieven’in de overheid en vooral bijde figuur van William Jennings Bryan,een vooraanstaand lid van deDemocratische partij en meervoudigpresidentskandidaat. Die partij profileerdezich toentertijd op basis van eenprogramma dat ‘morele vooruitgang’wilde realiseren door het stemmen vanwetten met een morele grondslag.Deze gedachte lag mee aan de basisvan de wettelijke afschaffing van deslavernij en de prohibitiewetten in deVS. Maar hun objectieve bondgenootschapmet de fundamentalistisch-christelijkekant van Amerika, met wie zede vrees deelden voor de socialegevolgen van het darwinisme, maakteuiteindelijk wel dat ze steeds meer ineen conservatieve hoek gedrukt raakten.Anti-evolutionaire wetten maaktenopmars en in de ondertussenberuchte Scopes-zaak wist Bryan debelangen van de staat Tennessee indeze met succes te verdedigen, waardoorhet pad werd geëffend om evolutiezowat 30 jaar lang uit de schoolboekente weren.Vrij van zorgen over amorele lessenbiologie hielden de creationisten zich indie tijd vooral bezig met discussiesonder elkaar over de meest kleinedetails van Genesis en het daarbij bijhorendepseudowetenschappelijke ge -neuzel. Het gemeenschappelijk gelovigfront verkruimelde onder het gebrekaan een gemeenschappelijke vijand enwaar het vooral de oude aardecreationistenwaren, die vroeger de plakzwaaiden en aan de grondslag lagenvan het initiële succes van deze beweging,waren het nu vooral de jongeaardecreationisten die steeds meeraanhang vonden. Waar de oude aarde -creationisten wel nog aanvaardden datde aarde er al langer was en dat dedagen in Genesis eigenlijk moestengeïnterpreteerd worden als lange periodes,waren de jonge aardecreationisten,die vooral bestonden uit SevenDay Adventists, er rotsvast van overtuigddat ze werkelijk zo’n 6.000 jaaroud is. Een stelling die ze nog steeds,tegen alle bewijzen in, gebruiken.En toen daalde de hemel neer opaarde, of ging, beter gezegd, de aardede hemel in.De lancering van de Sputnik in eenbaan rond de aarde (1957) schokte deAmerikaanse samenleving. De strijdom de verovering van de ruimte dreigdein het voordeel van de Sovjetsbeslecht te worden. Het was alle hensaan dek om het wetenschappelijk tij tedoen keren, te beginnen met een grondigehervorming van de wetenschappelijkeopleidingen in het Amerikaanseonderwijs. De lessen biologie stondenvoortaan -tot spijt van velen- weer inhet teken van de evolutieleer. Het verzetertegen nam evenzeer weer toe,maar een uitspraak van het Ameri -kaans Hooggerechtshof in 1968 maaktehier een scherp einde aan door antievolutiewetten,zoals die van Tennes see,ongrondwettelijk te verklaren en tegelijkertijdhet bijbelse scheppingsverhaaluit de klaslokalen te weren.Een tegenreactie bleef, zoals te verwachtenwas, niet lang uit en degevonden oplossing was op zijn minstcreatief te noemen: vanaf nu zou creationismezich in een wetenschappelijkjasje kleden en bekend staan als creationscience. Het bijbelse scheppingsverhaalwerd overgoten met een sausjevan ‘wetenschappelijke’ argumentenen de evolutieleer werd met eenzelfdebeweging meteen ook ‘wetenschappelijk’tegengesproken. En als de eneopgewaardeerd wordt en de andereneergesabeld, komen ze op een gelijkniveau van wetenschappelijkheid testaan en verdienen ze het allebei alsgelijkwaardig onderwezen te wordenin de scholen. Althans toch volgensproponenten van het wetenschappelijkcreationisme, die zich echter vergistenin de verbetenheid van het AmerikaansHooggerechtshof om de grondwettelijkbepaalde scheiding van Kerk en Staatte garanderen. In 1987 werden deondertussen in het leven geroepenequal time-wetten dan ook alsongrondwettelijk verklaard.Deze tweede, grondige nederlaagdwong de beweging om zich wel vanhaar creatiefste kant te tonen en eenmiddel te vinden om het etiket ‘religie’ten alle koste van haar gedachtegoedte verwijderen. “En zo is men metintelligent design op de proppen gekomen,”aldus Stefaan Blancke. “Maar alsje goed kijkt naar hoe die mensen zichverenigen en met welke argumentenze naar voor komen, dan zie je welheel duidelijk dat het eigenlijk weereen nieuwe verschijningsvorm van creationismeis.” In de leer van het intelligentontwerp (Intelligent Design of ID)vermijdt men angstvallig alle verwijzingennaar een (bepaalde) God, maarstelt men dat bepaalde biologischefenomenen zodanig complex zijn datwe hun bestaan niet zomaar kunnentoeschrijven aan mechanismes zoalsMAART-APRIL 2009 17

Dossiernatuurlijke selectie en de daaruit volgendegeleidelijke evolutie, maar datdeze het werk moeten zijn van eenintelligent ontwerper, wiens identiteitof hoedanigheid (meestal) onbenoemdblijft. De werking van het oog of nog,het bacterieel zweepstaartje, zijn veelgeciteerde voorbeelden van dergelijkintelligent ontwerp, onderschraagd“Uit een onderzoek, gevoerdin 2001, blijkt dat 1 op de 2Amerikanen eigenlijk een jongeaardecreationist is. En maar1 op 10 aanvaardt de (wetenschappelijke)evolutietheorie.Beangstigende cijfers,eigenlijk…”STEFAAN BLANCKEdoor pseudowetenschappelijke conceptenzoals ‘onherleidbare complexiteit’(zie ook kaderstuk).“In zekere zin zijn ze zelfs nog meer uitgesprokenin hun bedoelingen dan decreationisten. Eén van de bekendstedenktanken van het ID, dat nu de Centrefor Science and Culture heet, maar vroegerde Centre for the Renewal of Scienceand Culture werd genoemd, formuleertbijvoorbeeld niet alleen ‘wetenschappelijke’bezwaren tegen de evolutietheorie,maar richt zijn pijlen ook meer algemeentegen de seculiere maatschappij en deidee van basisrechten waarop onzemoderne maatschappij gestoeld is. Menzou daar liever willen teruggrijpen naareen systeem van Natural Law, de wettendie God vastgelegd heeft, zoals dezegenoteerd staan in de Bijbel. Alles watdaar een beetje van afwijkt, zoals homoseksualiteit,abortus, euthanasie, rechtenvan het individu, daar zijn ze heel sterktegen. Er zit een heel conservatievemaatschappelijke agenda achter ensamenwerking met groeperingen die detien geboden als wet zouden willengebruiken, is niet uitgesloten. Je ziet daarzelfs het fenomeen van aparte vergaderingenvoor mannen en vrouwen terugopduiken, om maar iets te noemen.”Er bestaat wel een spanningsveld tussende jonge aardecreationisten, voorwie de letterlijkheid van de Bijbel eenbelangrijk gegeven is, en de aanhangersvan het intelligent ontwerp, maarbeide groepen hebben ondertussenook vrucht ontdekt in samenwerking,in het bestrijden van de gemeenschappelijkevijand. “Phillip Johnson zegt bijvoorbeelddat hij eigenlijk graag eengrote tent wil maken, eentje waaronderálle creationisten kunnen schuilen.Voorlopig noemen ze dat dan design ende belangrijkste gemeenschappelijkedoelstelling is evolutieleer uit de scholente weren, en in één beweging ookhet materialisme en secularisme buitente kuisen. Een keer dat die strijdbeklonken is, hebben ze nog een heerlijketijd om over de details van deSchepping te kunnen discussiëren. Bestwel cynisch. Maar wegens het belangvan die letterlijkheid van Genesis dusOnherleidbare complexe systemen-Irreducible complex systems:Omdat dit begrip centraal staat in deleer van ID, geven we er graag eenklein beetje meer uitleg over.Een onherleidbaar complex systeem(an irreducible complex system)wordt door Michael Behe, één vande grondleggers van de ID-beweging,gedefinieerd als “een systeemdat samengesteld is uit diverse goedbij elkaar passende en samenwerkendedelen die bijdragen aan debasisfunctie, en waarbij de verwijderingvan één van de onderdelenleidt tot een falen van het systeem.Dergelijk onherleidbaar complexsysteem kan niet direct wordengeproduceerd (dat wil zeggen alsgevolg van een voortdurende verbeteringvan de aanvangsfunctie diemiddels hetzelfde mechanisme blijftwerken) door kleine opeenvolgendewijzigingen van het voorgaande systeem,want elke voorloper van eenonherleidbaar complex systeemwaaraan een onderdeel ontbreekt,functioneert per definitie niet.”Vertaling uit Engels: Stefaan Blancke, Waarom is demuizenval-analogie van Michael Behe misleidend enwetenschappelijk niet overtuigend?niet zo gemakkelijk aanvaardbaar vooriedere YEC-aanhanger (nvdr.: YEC –jonge aardecreationisme oftwel youngearth creationism).”Het fenomeen blijft trouwens nietbeperkt tot de VS. Ook in de islamitischewereld zie je het creationisme als bewegingsterk opkomen, met de onlangsdoor de Yayha-organisatie gratis verspreiddeAtlas of Creation als niet onbesprokenhoogtepunt. Ook in Nederlandis de creationitische beweging relatiefsterk. “Ze spreken daar zelfs over eeneigen zogenaamde ‘Bible Belt’; dieloopt ten Oosten van Nederland enmaakt dan een lus naar Zeeland. Er is indie streek bijvoorbeeld een plan oppoten gezet om een creationismemuseumop te richten in de Hoge Veluwe,naar het voorbeeld van de Amerikanen.Daar bestaan al vrij concrete plannenrond. Ze gaan daar nu ook een folderactieorganiseren, waarbij ze een 8-bladigefolder willen verdelen onder zo’n6 miljoen adressen. Dat zou zo’n€400.000 moeten kosten, geld dat zewillen ophalen door predikanten enkerkraden aan te schrijven. Ter vergelijking,een project als dat van JohanBraeckman kost zo’n €200.000 voor vierjaar… en ondertussen kan je inNederland zelfs al stickers kopen voorop de brievenbus, naar analogie met dietegenreclame, met daarop: ‘Geen creationisme,wel darwinisme’.”“In België is er op dat vlak wel een ietsandere traditie, hetgeen waarschijnlijk temaken heeft met onze rooms-katholiekeachtergrond. Hier is echter ook wel eenonderzoek gedaan naar de vraag of menaanvaarde dat de mens afkomstig zoukunnen zijn van een andere diersoort endaar bleek dat 25% het niet wist en 25%er niet mee akkoord was. Ik denk dus dater wel een mogelijke voedingsbodemzou kunnen bestaan voor creationisme,moesten ze het op de een of anderemanier hier van de grond kunnen krijgen.Ik denk trouwens dat de meestemensen zich er ook niet goed vanbewust zijn dat wat zij denken somsnauwer aansluit bij creationisten dan bijde evolutieleer. Niet iedereen weet watdie theorie nu juist precies inhoudt en18 MAART-APRIL 2009

het is ook niet zo eenvoudig. Het lijkt weleenvoudig en dat is eigenlijk het probleem.Over fysica bijvoorbeeld zul jeniet veel mensen zich horen uitspreken,dat gaat wat boven hun hoofd, maarevolutietheorie, dat gaat over onszelfen we denken al snel dat we daar danook iets over kunnen vertellen, maareigenlijk is dat allemaal heel complexFSM, Flying Spaghetti monster© www.venganza.orgen duurt het wel even voor je ze onderde knie hebt. Mensen gaan de theorienogal snel op een intuïtieve maniergaan invullen, op een eigen wijze in -kleden en dat nodigt heel gemakkelijkuit tot verkeerde interpretaties.”“De creationisten en ID’ers zijn trouwensook gewoon zeer sterk in hetconstrueren van pseudoargumenten.Als je niet oplet, ben je al snel mee inhun redenering. Ze halen citaten uit decontext, citeren papers die nooit hebbenbestaan, construeren de evolutietheoriegewoon fout en leiden er danabsurde consequenties uit af… Het zijnnatuurlijk ook geen domme jongens,Johnson bijvoorbeeld is professor in derechten aan de University of Berkeley,Demsky heeft doctoraten in de wiskundeen de filosofie, er zitten biochemistentussen en ga zo maar verder. Alsleek heb je ook eenvoudigweg geentijd om dat allemaal te gaan controlerenen alles lijkt zo wetenschappelijk.”Maar goed, ondertussen werd ook intelligentontwerp aan een rechterlijke toetsonderworpen. In Dover, Pennsylvania,werd in 2004 in de lokale schoolraadbesloten dat de lessen biologie voortaanvooraf zouden gegaan worden door demededeling dat de evolutietheoriegewoon een theorie was en geen feit.Leerlingen dienden zich bewust te zijnvan het feit dat er ook andere theorieënbestaan over het ontstaan van het leven,zoals intelligent ontwerp. Een aantalouders legden hierop klacht neer bij derechtbank. De rechter kwam tot de conclusiedat intelligent design wel degelijkreligie is en dus geen plaats had in delessen wetenschap.Het zou echter tegen de traditie van decreationisten ingaan als ze hierop geenreactie formuleerden, voortaan scharen zezich achter de oproep om ‘critical thinking’(kritisch denken) te stimuleren. Ze hanterennu ook een heel gamma aandemocratische termen, zoals balancedtreatment, equal time en fairness. Zoappeleren ze aan het sterk democratischegevoel dat bij de meeste (gematigde)Amerikanen leeft. “Let op”, zegtStefaan Blancke, “het gaat dan wel enkelover kritisch denken ten aanzien van deevolutietheorie! Eerst had je dus het creationisme,dan het wetenschappelijkcreationisme, dan het intelligent ontwerpen nu dus het kritisch denken enacademische vrijheid enzovoorts. Diemoeten dan de deur openen voor creationistischeleerkrachten, want als jebezwaren mag formuleren tegen evolutieleerdan kom je bijna automatisch bijcreationitische bezwaren terecht. Het isnog maar zeer de vraag in hoeverre heteerste amendement, dat de scheidingvan Kerk en Staat vooropstelt, hierop vantoepassing zal zijn. Maar goed, er is éénvoordeel en dat is dat het in de VS is toegestaanhistorisch te reconstrueren voorde rechtbank. Men zou zo kunnen aantonendat de aangehaalde argumentenniet nieuw zijn en in religieuze hoek tesitueren vallen. Hopelijk heeft de rechterdaar dan oor naar.”FSM - de kerk van de FlyingSpaghetti MonsterHet Vliegend Spaghettimonster is deGod van een geloof dat het vliegendspaghettimonsterisme (the Churchof the Flying Spaghetti Monster)heet en dat door een zekere BobbyHenderson is begonnen op het internet.Deze beweging is bedoeld alsparodie op het besluit van de regionaleoverheid van de Amerikaansestaat Kansas om tijdens biologielessennaast de evolutieleer verplichtook de theorie van het intelligentontwerp te onderwijzen. Hendersonstuurde een officiële brief naar deKansas Board of Education (deonderwijscommissie van Kansas)waarin hij eiste dat in de klas aanhet geloof in het VliegendeSpaghettimonster evenveel tijd zouworden besteed als aan de christelijkeen andere scheppingsverhalen,gezien deze ook binnen het kadervan intelligent ontwerp paste. Veelonderwijzers uit Kansas steunden deactie omdat satire één van de weinigewapens was die ze nog in destrijd konden gooien tegen debeslissing.Dit ‘geloof’ is sindsdien een waarinternetfenomeen geworden, metvolgelingen die de woorden van hun‘noedelige meester’ preken als hetenige ware geloof. Deze volgelingennoemen zich soms ook pastafari(een woordspeling op rastafari).MAART-APRIL 2009 19

Dossier“De natuurtrekt zich van onsgeen bal aan”Interview met Johan BraeckmanJenoff Van Hulleconsulent-stafmedewerkerHET BUREAU VAN PROF. DR. JOHAN BRAECKMAN OP HET DEPARTEMENT LETTEREN ENWIJSBEGEERTE VAN DE GENTSE UNIVERSITEIT LIGT ER IETWAT CHAOTISCH BIJ. IN HET MID-DEN STAAT EEN ANTIEKE BRUINE SCHRIJFTAFEL. OP EN NAAST DE SCHRIJFTAFEL LIGGEN BOE-KEN, VEEL BOEKEN. VOOR MIJ, OP EEN SALONTAFELTJE, EEN EXEMPLAAR VAN SCIENTISTSCONFRONT CREATIONISM. INTELLIGENT DESIGN AND BEYOND. EEN EMPIRISCH BEWIJS VOOR“Mensen liggen niet wakkervan het feit dat tijd en ruimterelatief zijn of dat E= mc²,maar wel van de ideedat ze zijn geëvolueerd uiteen aapachtige voorouder”HETGEEN IK UIT VERSCHILLENDE BRONNEN HAD VERNOMEN, WAS GELEVERD: JOHANBRAECKMAN IS EEN AUTORITEIT OP HET VLAK VAN EVOLUTIETHEORIE EN HIJ STELT ALLES INHET WERK OM VRIEND EN VIJAND OP EEN GOED ONDERBOUWDE MANIER TE INFORMERENOVER HET WERK VAN DARWIN.Johan Braeckman is 43 jaar en studeerdeWijsbegeerte aan de UniversiteitGent en Menselijke Ecologie aan deVrije Universiteit Brussel. In 1993-1994studeerde hij Environmental History enHuman Ecology aan de Universiteit vanCalifornië in Santa Barbara. En in 1997promoveerde hij tot doctor in deWijsbegeerte aan de Universiteit Gentop het proefschrift De natuurlijke ordetussen noodzaak en toeval, welwillendheiden vijandschap, ontwerp enevolutie: de darwinistische transitie.Op dit moment is hij onder andere ookvoorzitter van De Maakbare Mens, eenhumanistische organisatie die hetpubliek kritisch en correct wil informerenover medische en biotechnologischeontwikkelingen.“Onlangs bezocht ik het CreationMuseum in Amerika”, vertelt JohanBraeckman. “In dit museum wordt deBijbel voorgesteld alsof het een wetenschappelijkhandboek is. Het initiatiefkostte zo’n 27 miljoen dollar en ondertussenkwamen er al ongeveer 500.000bezoekers over de vloer. Het is alsof jein een parallel universum loopt.”Hoe komt het dat evolutietheorie en religiezo nauw verweven zijn?Om eerlijk te zijn denk ik dat we hetnog niet exact weten. Daarvoor is meer20 MAART-APRIL 2009

onderzoek naar de geschiedenis van deevolutietheorie en haar maatschappelijkeimpact nodig. Maar wat zekermeespeelt, is het feit dat evolutietheorieeen wetenschappelijke theorie isdie over ons gaat: wie zijn we, waarkomen we vandaan, waar gaan wenaar toe, hoe maakbaar zijn we, deverhouding tussen nature en nurtureenz. Of om het met een boutade tezeggen: mensen liggen niet wakkervan het feit dat tijd en ruimte relatiefzijn of dat E= mc², maar wel van deidee dat ze zijn geëvolueerd uit eenaapachtige voorouder.Het doet iets met ons mensbeeld.Inderdaad. Het biedt een ander mensbeelddan dat wat je in andere traditiesvindt, religieuze maar ook wetenschappelijke.Zo bestaat er vandaag binnende wetenschap en filosofie veel discussieover evolutiepsychologie. Voor mijis het evident dat je over de menselijkepsychologie nadenkt vanuit devraag: hoe ontwikkelde onze psychologiezich. Maar dit blijkt niet voor iedereeneven vanzelfsprekend te zijn. Nietalleen onder creationisten, maar ook inacademische kringen leeft de idee dateen evolutionair mensbeeld aanleidinggeeft tot pessimisme. De mens zou danniets anders zijn dan een laagje vernismet daaronder agressie, bedrog enz.Alsof je een soort cynische kijk op demens ontwikkelt wanneer je een evolutionaireperspectief accepteert.Welk alternatief stellen ze dan voor?Men gaat er liever vanuit dat de menseen stuk boetseerklei is, dat je kankneden tot alles wat maar wenselijk is.Dergelijke visie ligt in de lijn van hetBritse empirisme met filosofen zoalsJohn Locke en David Hume, en hettwintigste-eeuwse behaviorisme. Endeze visie heeft aanhangers zowel inreligieuze middens als in links-progressieveacademische hoek. Men vindtelkaar daar door de gezamenlijke verwerpingvan het mensbeeld achter deevolutietheorie. De vraag die voor mijdan fundamenteel is, luidt: heeft mendat mensbeeld wel goed begrepen?En?Ik denk het niet. Bovendien kan menmoeilijk ontkennen dat het kneedbaarheidsmodelook excessen heeft gekend.Mao, Stalin, Lenin en Hitler vertrokkenallemaal van zo’n model. Zo beweerdeLenin dat mensen als ijzererts zijn. Jegooit ze in de oven en je bakt ervan watje wil. We kennen allemaal de gevolgenvan zijn visie. Natuurlijk moet je hetkneedbaarheidsmodel in zijn historischecontext plaatsen.Hoe bedoelt u?© PETER JONCKHEERE - WWW.GRAFIEKGROEP.BEIn de zeventiende eeuw sprak JohnLocke over de mens als a white paper,een blank slate; de mens die wordtgeboren als een onbeschreven blad.Wat betekende dat de slaaf, prins enkoning als baby fundamenteel gelijkwaren. Het was de maatschappij en dehistorische context die hen zo verschillendmaakte. Toen ging van die visieeen sterke emancipatorische kracht uit,iets waarvan we nog steeds de vruchtenplukken.In 2001 publiceerde u een boek met detitel Darwins moordbekentenis. Wie of watheeft Darwin vermoord?Toch wel een aantal zaken, denk ik. Teneerste maakte hij komaf met eenmensbeeld dat wij nu predarwinistischMAART-APRIL 2009 21

Dossiernoemen, namelijk dat de natuur er isvoor de mens en zich aanpast aan onzenoden. Het zijn wij die aangepast zijnaan de natuur en niet omgekeerd. Denatuur trekt zich van ons geen bal aan.Ten tweede doorprikte hij de christelijkevisie van het intelligent design. Hetoog en het kniegewricht zijn niet doorGod gecreëerd, maar zijn het resultaatwetenschap weten we ook steeds meerover het ontstaan van de natuurlijkeorde, zowel in de kosmos als watbetreft het biologische. Orde kan ookontstaan zonder dat er ‘intelligentie vanbovenaf’ aan te pas hoeft te komen. Ditis overigens de fundamentele betekenisvan het door Darwin ontdekte mechanismevan natuurlijke selectie.“Wat de buurvrouw verteltover één of ander geneesmiddelwordt veelgemakkelijker geloofd daneen rapport over datzelfdegeneesmiddel inbijvoorbeeld The Lancet”van een blind mechanisch proces, datwij nu kennen als evolutie door selectie.Men zegt wel eens dat op de dagvan de publicatie van On the Origin ofSpecies in één klap 3.000 jaar natuurtheologievan tafel werd geveegd.Een ware revolutie.Inderdaad. Van de ene op de anderedag diende de mens zijn visie op denatuur, de kosmos, zichzelf, zijn herkomsten zijn status te herzien. Ja, daarherstel je niet zo snel van.Darwin worstelde zelf ook met zijn geloof.Is dit het ultieme bewijs dat geloof en evolutietheoriemoeilijk verzoenbaar zijn?Dit is een moeilijke vraag. We wetenniet goed hoe Darwin er in zijn diepstebinnenste over nadacht. We weten weldat hij evolueerde van creationist tot inelk geval agnost. Maar een agnost isniet iemand die over alles wat met religiete maken heeft, denkt: het kanwaar zijn of niet. Dus als je zegt datDarwin een agnost was dan moet jemeteen de vraag stellen: agnost metbetrekking tot wat? Met betrekking tothet ontstaan van tijd en ruimte was hijzeker een agnost. En dat was logischvoor die tijd. Zo had men absoluut noggeen idee over de big bang en was ergeen elementaire deeltjesfysica. Dusvolgens Darwin was het best mogelijkdat materie en ruimte door Godgeschapen waren. Maar met betrekkingtot andere vragen was hij in zekerezin atheïst. Geloofde hij in een goddie zoals in het Oud Testament allesheeft geschapen? Nee, natuurlijk niet.Geloofde hij in een god die is tussengekomenom de evolutie te sturen?Nee. Geloofde hij in een god diebepaalde structuren heeft bedacht engemaakt, zoals intelligent designersdenken? Zeker niet. En ga zo maar door.Wat denkt u over het ontstaan van tijd enruimte?Ikzelf en veel mensen samen met mijgaan natuurlijk een stap verder danDarwin. We weten nu heel wat meerhierover dan in de negentiende eeuw.We hoeven er niet langer van uit tegaan dat het ontstaan van de kosmosenkel kan worden begrepen door hetbestaan van een schepper, een ‘intelligenteontwerper’, aan te nemen. Nietalleen zijn er hiervoor geen goedeargumenten. Dankzij de moderneBegin vorig jaar ging u in De Zevende Dag indebat met de imam Nordin Taouil. U leekenigszins ontredderd bij het aanhoren van hetgeendie man verkondigde. Of heb ik het mis?Ontredderd ben ik daar niet door, somswel een beetje moedeloos. Ik ben al eenaantal jaren bezig met de problematiek enweet ondertussen waaraan ik me kan verwachten.Maar het blijft moeilijk te gelovendat zoveel mensen een mens- enwereldbeeld aanhangen dat zo volkomenhaaks staat op onze beste wetenschappelijkeinzichten. Het toont in elk geval aandat er nog veel werk aan de winkel is.In welke zin?Wel ja, mensen zoals Nordin Taouilhalen hun informatie onder andere bij22 MAART-APRIL 2009

Harun Yahya. Harun Yahya is een islamitischcreationist. Hij associeert evolutietheoriemet racisme, Hitler, de Holo -caust…, dus met alles wat slecht is.Zelfs 9/11 is volgens Harun Yahya hetwerk van ‘darwinisten’, zoals hij zenoemt. Waarom? ‘Darwinisten’ zijn inzijn ogen mensen die denken dat ergeen moraal bestaat en dat wij ‘slechtsbeesten’ zijn. Hij bekijkt de evolutietheorieals een ideologie, als een doorhet imperialistische Westen uitgevondenmanier van denken om anderegebieden en religies in de wereld teonderwerpen. Dit heeft natuurlijk nietsmet wetenschap te maken en het raaktkant noch wal. Als blijkt dat mensenzoals Nordin Taouil, die toch over eenzeker gezag beschikken binnen hungemeenschap, deze ‘theorie’ accepteren,dan doet dit toch wel een aantalvragen rijzen. Bovendien gaat het nietenkel over de evolutietheorie, maarook over de wetenschappelijke methodein het algemeen. En de wetenschappelijkemethode doet je dingenaccepteren die je misschien liever nietzou accepteren.Maar waarom hebben sommigen het danzo moeilijk om de wetenschappelijkemethode te accepteren?Ik denk dat je daar een helder antwoordkunt op geven. De wetenschappelijkemethode gaat in tegen onzedagelijkse intuïtieve manier van denken.Laat ik het als volgt illustreren:roddel is voor de meeste mensen nogaltijd de belangrijkste bron van informatie.Wat de buurvrouw vertelt overéén of ander geneesmiddel wordt veelgemakkelijker geloofd dan een rapportover datzelfde geneesmiddel in bijvoorbeeldThe Lancet. “De buurvrouwhaalt het uit eigen ervaring”, zegt mendan. Mensen doen niet spontaan eendubbelblindonderzoek om een beweringop zijn waarheid te toetsen. Kijkmaar naar gans de discussie overhomeopathie. De meeste mensen diedergelijke middeltjes gebruiken en vijfdagen later genezen zijn, leggen eenrechtstreeks verband tussen het middeltjeen hun genezing. Je mag met138 dubbelblindstudies afkomen, dithaalt niets uit. Het is zeer moeilijk ommensen uit te leggen dat er geen verbandis als ze niet getraind zijn in dewetenschappelijke methode.Waarop sommige gelovigen dan de balterugkaatsen en beweren dat het geloof inde wetenschap ook maar een geloof is.Het is niet gemakkelijk om in het kortuit te leggen wat er fout is aan dezeredenering. Maar ik zal een pogingdoen. Voor mij is geloof iets wat jeaccepteert zonder voldoende bewijs ofgeldige argumentatie. Je gelooft datJezus Lazarus uit de doden heeft opgewekt,punt. Men keek neer op deongelovige Thomas die bewijzenvroeg. Het geloof wordt zwakker naarmateje meer eisen van betrouwbaarheidstelt. En ik begrijp de logica daarachter:een gelovige die pas gelooft alshij er bewijzen voor heeft, is geenbetrouwbare gelovige. Met anderewoorden, als gelovige moet je bepaaldeopvattingen aannemen, dogma’sbijvoorbeeld, zonder dat er bewijzenvoor zijn. Hoe overtuigender je gelooftzonder bewijzen, hoe betrouwbaarderje bent als gelovige. In het geval vanwetenschap is het net het omgekeerde.Daar accepteer je pas iets als hetdoor de filter van kritisch onderzoek isgegaan. En wat is kritisch onderzoek?Dit is een gans arsenaal aan wetenschappelijkemethodes: onafhankelijkeobservatie, dubbelblindonderzoek,controle, experimenten…De Britse evolutiebioloog Richard Dawkinsweigert om met creationisten in debat tetreden omdat je hen dan geloofwaardigmaakt. Gaat u daarmee akkoord?Ja, absoluut. Maar je kunt het nietaltijd volhouden. In het geval van DeZevende Dag ben ik op de vraag ingegaanomdat ik wist dat de imam zekerzou komen. Dan moet iemand hetdebat aangaan. En aangezien ik enigszinsvertrouwd ben met het onderwerpkon ik evengoed zelf gaan.Bovendien vond ik dat het debat eeninformatieve waarde had. Niet zozeerdoor de argumenten die in het debatnaar voor kwamen, maar wel doordatOp 12 februari, de tweehonderdsteverjaardag van Charles Darwin, isde website www.evolutietheorie.beonline gegaan. De website geeft in duidelijketaal, geïllustreerd met beeldenen filmmateriaal, uitleg over alles watte maken heeft met evolutietheorie.mensen konden horen hoe de imamdenkt over evolutietheorie en wetenschap.Maar elk jaar word ik ook doorstudenten biologie of anderen uitgenodigdom deel te nemen aan eendebat, met creationisten, op onze universiteit.Dit praat ik hen dan uit hethoofd. En dit om dezelfde reden dieDawkins aanhaalt. Je moet die mensengeen platform op de universiteitaanbieden. Zelfs al zou je het debat oppunten winnen, dan nog verlies jeomdat je die mensen de status vanexpert of autoriteit geeft. Je laat tochook FC De Kampioenen niet tegenAnderlecht of Brugge spelen. Doe jedit toch, dan beschouwen de creationistende uitnodiging en het debat opzich als een wijze van ‘erkenning’.Natuurlijk loop je het risico dat menzal beweren dat je het debat niet durftaan te gaan. Dit is de prijs die jebetaalt voor de keuze om niet rechtstreeksmet creationisten te debatteren.Volgens mij is het veel beter omzo goed mogelijk mensen te informeren,en dit uiteraard op een zo objectiefmogelijke manier.U legt een verband tussen het aanleren vande wetenschappelijke methode en gelijkekansen in het onderwijs. Hoe ziet u dit?Dit is heel eenvoudig. Als jongeren arts,ingenieur, professor, journalist… willenworden dan moeten ze de wetenschappelijkemethode, in de brede zinvan het woord, aanleren en gebruiken.Doen ze dit niet dan sluiten ze zichzelfuit van verschillende studies. Daarom ishet belangrijk dat je alles goed uitlegtaan jonge mensen. Je kunt er nietvroeg genoeg mee beginnen.Meer infowww.johanbraeckman.beMAART-APRIL 2009 23

Dossier“Ik zie hem overalaan het werk!”Interview met Dirk DraulansSonny Van de Steeneconsulent-stafmedewerkerBRUSSELS MEDIA CENTER. BURELEN VAN KNACK. EVEN WACHTEND IN EEN FUNKY PAARSEZETELENDAARKOMTDIRK DRAULANS, BIOLOOG EN KNACK-JOURNALIST, ENTHOUSIAST ENOPGEWEKT AAN. HIJ LEIDT ME VIA DE REDACTIE, DIE INTEGENSTELLING TOT DE LOBBY GONSTVAN DE BEDRIJVIGHEID, NAAR EEN VERGADERZAALTJE. NA EEN DRUK OP DE REC-KNOP VANDE DICTAFOON VUUR IK M’N VRAGENAF. VRAGEN OVER DARWINS THEORIE, ZINGEVING ENNATUURLIJK OMTRENT DRAULANS’ RECENT VERSCHENEN BOEK HET SUCCES VAN SLECHTE SEKS.Viva la evolución!Wat betekent Darwin voor u?Ik zie hem overal aan het werk! Ik beneen groene jongen. Vogels, vlinders enbloemen fascineerden me reeds vanjongsaf. Nog steeds boeit biologie en inhet bijzonder evolutiebiologie me mateloos.Darwin is overal! Onlangs las ik eenartikel over meerkikkers. Mensen willenin hun tuin vijvers en daarin kikkers.Onze eigen kikkers zijn beschermd enkunnen niet zomaar getransporteerd enverhandeld worden. Er is echter geenenkele limiet aan de import van exotischekikkers, zoals de grote groene kikkeruit Midden-Europa. Hierdoor neemtde grote groene kikker, omdat ie dubbelzo groot is als onze kikker en hier heelgoed gedijt, de winkel over. Dat is ooknatuurlijke selectie. Nergens heb ik ooitiets gelezen dat meer impact had in hetbegrijpen van hoe we zelf functionerenen waar we van komen dan de evolutietheorievan Darwin. Toen m’n uitgevervroeg of ik naar aanleiding van 150jaar On the Origin of Species een boekwou schrijven, was dat logisch voor meom te doen.Wat betekent Darwins theorie, volgens u,voor de mensheid en de samenleving?Het kan zorgen voor een beter begrip.Het is goed te weten hoe het komt datbijvoorbeeld onze hersenen gewordenzijn wat ze zijn. Dit betekent niet datalles wat we doen een evolutiebiologischemotivering moet hebben.Wanneer ik een mooie blonde vrouwmet de perfecte maten aan de toog ziehangen, dan beslis ik zelf of ik op haaraf stap of niet. Datzelfde principe kan jeook toepassen op het systeem. Wehoeven de organisatie van het systeem24 MAART-APRIL 2009

niet te baseren op de principes van deevolutietheorie. Er is geen darwinistmet gezond verstand die de natuurlijkeselectie als een perfect modelbeschouwt om de maatschappelijkeorganisatie mee te regelen. Uit eindelijkis die theorie een harde theorie. Inonze samenleving werd bijvoorbeeldgeopteerd voor sociale zekerheid. Dithoudt in dat we de individuen die ineen natuurlijke selectie sans pardonzouden geliquideerd worden, beschermen.Op dit moment zitten we in eencomfortabele situatie waar we bij gratievan onze culturele ontwikkeling, degeneeskunde en technologie het onskunnen permitteren en dus de pretentiekunnen hebben om die natuurlijkeselectie overboord te gooien.Toen Darwin zelf op een gegeven ogenblikzag dat een indianenstam in Zuid-Amerika zijn ouderen achterliet om testerven, was ie gechoqueerd. Waar -schijnlijk was dat vanuit hun standpuntmet het oog op het overleven van degroep noodzakelijk, anders zouden zehet niet doen. Zo ook beslissen wij hierop een gegeven moment dat het vooreen aantal mensen genoeg is geweest,maar dan op een ander niveau en andereschaal. Ongetwijfeld moet Darwingeworsteld hebben met de consequentiesvan zijn eigen inzichten en zekermet de toepassing ervan op de mens.Waarom is het belangrijk dat mensen zichbewust zijn van het mechanisme van evolutie?Enerzijds omdat het beschikbare enonweerlegbare kennis is, en anderzijdsom te voorkomen dat je vastraakt in denksystemen die fout zijn.De mens heeft de gave van hetweten, waarom zouden we kennisdan niet aanleren en assimileren? Demechanismen zijn er trouwens toch.Zelfs als we niet weten dat ze er zijn,doen ze hun werk. Het is dus nietnodig te weten dat de evolutietheorieer is om ze te laten functioneren. Integenstelling tot sommige kruisvaarderstegen het creationisme ben ikvan mening dat niet iedereen de evolutietheoriemoet assimileren. Het iseen theorie met een ongelofelijkeimpact op de beeldvorming over watwij zijn, waar wij vandaan komen enwaar we naartoe gaan. En wat datlaatste betreft: naar niks dus. Of weworden gecremeerd en verdwijnenals energie in het grote niks, of weworden begraven en opgegeten doorde kleine beestjes. Het is echter nietomdat die theorie een grote impactheeft, dat je iemand kan verplichtenom deze te accepteren. Ik kan perfectaannemen dat mensen geloven ineen god en een schepping door god,en niet willen weten dat ze van apenafstammen. De evolutietheorie heeftechter wetenschappelijk bewijsbaregrond en het creationisme niet. Jemoet deze laatste dan ook niet in debiologieles onderwijzen als eenmogelijke ontstaanstheorie van hetleven. Hoewel je niemand kan verplichtenom de evolutietheorie teaccepteren, moet je wel blijven proberendie mensen met wetenschappelijkeargumenten te overtuigen.Uiteindelijk komt het neer op dezelfdelogica van wat natuurlijke selectiedoet. Steeds betreft het een statistischecurve, met extremen langs beidekanten. In deze context is hetgewoonweg onmogelijk dat iedereende theorie aanneemt. Hoewel ze opsommige momenten meer zal bestredenworden en op andere meersalonfähig zal zijn, ben ik ervan overtuigddat de evolutietheorie nooitmeer zal verdwijnen.Zin in evolutie?Wat denkt u over het creationisme en hetintelligent design?Het is tijdverlies en dogmatisme. Erwordt een aanval gelanceerd op ietsdat niet meer aan te vallen is. En dogmatismeis in alle omstandigheden verwerpelijk.Op een gegeven ogenblikwas er op de redactie van Knack eendiscussie over of we aandacht moetenbesteden aan het creationisme of niet.Ik vond en vind van niet. Het is bij onseen marginaal verschijnsel, laat hetdan ook een marginaal verschijnselzijn. Dat het in de Verenigde Staten aande orde is, moeten we zeker rapporteren.Het is een maatschappelijk fenomeenin het buitenland, dat je op diemanier kan presenteren. Maar je moetgeen creationisten aan het woord latenomdat ze er zijn. Ik denk trouwens datfilosofen er zich meer zorgen overmaken dan biologen. Bij mijn weten iser in ons land geen enkele evolutiebioloogdie actief tegen het creationismestrijdt. Dit waarschijnlijk omdat het zoeen marginaal verschijnsel is. Terwijlfilosofen misschien hun kop brekenover hoe dat nu kan.Waarom denkt u dat mensen de behoeftehebben om in iets te geloven als creationismeof intelligent design?Het is een makkelijke manier om dingendie je niet snapt te kunnen verklaren.Als je er iemand bovenzet die hetwel weet, is dat uiterst comfortabel. Nuspreek ik over intelligent design.Creationisme is een ander paar mouwen.Je moet er zoveel voor onder demat schuiven en gewoon aannemen,dat ik er met mijn gezond verstand nietbij kan dat er iemand is die dat über-MAART-APRIL 2009 25

Dossierhaupt doet. Tenzij die persoon nietsanders kent dan de Bijbel. Wat op zichbevreemdend is, aangezien er van allekanten, de geologie, biologie, geografie…,prikkels op ons af komen.In uw boek worden verschillende zakenaan de hand van de evolutietheorie verklaard:vriendschap, racisme, verdraagzaamheid,solidariteit... Hoe verklaart uiets als godsdienst evolutionair?Recente inzichten verklaren godsdienstals een mechanisme dat samenwerkingop grote schaal tussen niet verwantemensen mogelijk maakt. Wantin de meeste godsdienstige systemenworden mensen aangezet tot ‘goed’zijn, solidair zijn en hun naasten tebeminnen, terwijl we eigenlijk uit eencontext komen waarbij we per definitieeen aversie hadden tegenover alleswat we niet kenden. Godsdienst moeteen nuttig model geweest zijn omdathet schaalvergroting op zijn minst vergemakkelijkten misschien wel versneldmoet hebben.Daarnaast zullen godsdiensten ookmodellen geweest zijn om zaken te verklaren.Wij leven in een tijd waarin werelatief veel weten, maar een duizendjaar geleden was dit niet zo. Een tijdterug zat ik in de brousse van Zuidoost-Kameroen tussen indrukwekkende gorilla’s.Op een nacht hoorde ik een onwaarschijnlijkgeheimzinnig geluid. Dat bleekeen dominante gorilla te zijn, die bangwas voor de bliksem. Wanneer je ietskan introduceren die dat stuurt, dan kanje het voor jezelf en je overleving makkelijkermaken. Op deze manier kan bijgeloofontstaan zijn bij de mens, waardan later structuren op geënt werden,die uitmondden in iets nuttig op groteschaal.Hoe legt u religieus fanatisme evolutiebiologischuit?De natuur experimenteert blind. Zoalseerder gezegd is alles te herleiden toteen gausscurve. Waar je bijvoorbeeldlangs de ene kant briljante geestenhebt als Charles Darwin of Bill Gates,heb je langs de andere kant crimineelpsychopatische als Marc Dutroux of JackThe Ripper. Religieus fanatisme kan jevolgens hetzelfde stramien verklaren.Als godsdienst nuttig blijkt voor deoverleving van de soort, dan zal hetblijven bestaan. Maar ook hier heb je erdie doorschieten naar de extremen. Opeen gegeven ogenblik zal er iemandgemaakt worden die het té ver gaatzoeken. De slinger zal echter steedsterugkomen, want dat zijn geen leefbareindividuen. Ofwel blazen ze zichzelfop, ofwel blazen ze anderen op enbelanden ze in de gevangenis waar zezich niet kunnen voortplanten.Hoe verklaart u ethiek evolutionair?Darwin zei zelf dat moraal een eigenschapmoet geweest zijn die het levenin een groep interessanter moetgemaakt hebben. Ethiek moet eenconcurrentieel voordeel voor de morelegroep op de niet-morele groep hebbengegeven. Het moet naar analogiemet godsdienst een soort lijmfactorgeweest zijn, waardoor mensen makkelijkermet elkaar gingen samenwerken.Als oorlogsverslaggever voor Knackmerkte ik dat onder oorlogsomstandighedenhet niet evident is om moreel teblijven. Iedereen, met uitzondering vanecht karaktervolle mensen, plooienterug op de eigen overleving. Ethiek iseen beschavingskwestie. Wanneer hetmoeilijk gaat, dan komt het onderzware druk te staan.Hoe verklaart u iets als atheïsme volgensevolutionaire theorie?Atheïsme vindt grond in een samenlevingwaar alles goed gaat en er geenbehoefte is aan uitwegen, zoals eenander leven of iets ‘hoger’ in de wolken.Heeft evolutie een doel?Er is geen doel. Dit betekent niet dat ergeen sturing kan zijn. Iets als de menselijkehersenen bijvoorbeeld werdenzo succesvol omdat ze zichzelf versterkten.Dus zo blind is evolutie niet. Hetfeit dat iets op een gegeven ogenblikontstaat, berust echter wel op toeval.Wanneer je de tijd zou terugrollen totpakweg de dinosauriërs en je laat dieterug los, dan komt er iets helemaalanders. Je moet maar naar jezelf kijken.Hoe hebben je ouders elkaar ontmoet?Hoeveel kans was er dat net dat enezaadcelletje dat jou maakte, zorgdevoor een bevruchting, terwijl er perzaadlozing 200 miljoen zaadcellengelost worden en je weet dat als eenander zaadcel de bevruchting zougedaan hebben, er een ander kind ge -creëerd zou zijn. De statistische kansdat jij hier nu bent, toont aan dat ergeen doel achter kan zitten. Dezelfdeanalyse kan je toepassen op de mensals soort. Er zijn minstens 10 mensensoortengeweest die het niet gehaaldhebben. Die na minder dan een miljoenjaar uitgestorven waren. Nietszegt trouwens dat wij als soort het oplange termijn geweldig zullen doen.We maken alles zo ingewikkeld dat erniet veel nodig is om het systeem tedoen mislopen. Wanneer dat gebeurtkomt de natuurlijke selectie terug aande orde. De best aangepasten aan denieuwe omgeving zullen overwinnen.Op pagina 395 in uw boek staat: “Velemensen worden bang als ze denken in eenbiologisch keurslijf gedwongen te worden,als slaaf van hun eigen genen te wordengepresenteerd.” In hoeverre beschikkenwe over een vrije wil?Vrije wil is een kwestie van waar je zesitueert. Een Nederlands experimentwees uit dat er soms een vertragingvan 7 seconden kan zijn tussen hetmoment dat de hersenen iets registrerenen het ogenblik dat je je daar zelfvan bewust bent. Veel mensen vragenzich af waar onze vrije wil zit als onzehersenen ons sturen. Die vrije wil zitgewoon 7 seconden vroeger dan hetmoment waarop je je daarvan bewustwordt. Het zijn jouw hersenen. Het isjouw netwerk dat je draagt en stuurt.Waarom zou je van iets bewust moetenzijn om te kunnen spreken van vrijewil? Volgens mij zit het probleem vanvrije wil in het feit dat het aan bandengelegd wordt door het systeem.Wanneer iemand bijvoorbeeld wil sterven,vanuit zijn of haar vrije wil, dankan dat niet zomaar van de overheid.26 MAART-APRIL 2009

Seksuele evolutie?In uw boek heeft u het er vaak over datman en vrouw gemaakt zijn voor een serieelmonogaam leven. Het zou evolutiebiologischte maken hebben met de tijd nodigom een baby te maken bij één partner.Waarom blijven mensen dan toch voor eenlange tijd, bijvoorbeeld 50 jaar, samen? Isdaar enig evolutionair voordeel bij?Dit betreft dezelfde variatie, dezelfdestatistische klokvormige curve, die inalles zit. Langs de ene kant heb je deextreme van mensen die 50 jaar gezelligbij elkaar blijven en dat fantastischvinden, langs de andere kant bevindenzich mensen die nog geen week metiemand kunnen samenblijven. De grotegemiddelde deler wordt bevolkt doormensen die serieel monogaam zijn.Mensen die een aantal keer, 3 à 5 keer,van partner wisselen. Het is dus nietomdat seriële monogamie statistischde gemiddelde programmatie is die ineen mens aanwezig is, dat dit vooriedereen van toepassing is. Het gaatsteeds over een brede waaier metlangs beide kanten extreme afwijkingen.Belangrijk in het overleven vaneen soort is net de grote variatie. Het isdat mechanisme dat ervoor zorgt datopties opengehouden worden in functievan wat er zich in de toekomst kanaanbieden.U heeft het in uw boek over het evolutionairevoortplantingsvoordeel dat mannenhebben door ontrouw te zijn. Ze kunnenmakkelijk vrouwen bevruchten en hoevener niet noodzakelijk veel energie in te steken,terwijl een zwangere vrouw het kindzeker al 9 maanden in haar buik meedraagt.Wat is nu het evolutionaire nut vanvrouwenontrouw?Daar zijn verschillende verklaringenvoor. Ten eerste is het voor vrouwenook nuttig om een sterke genetischevariatie te verkrijgen in hun nakomelingen.Zo is er een grotere kans dat eréén tussen zit die het goed zal doen.Ten tweede biedt ontrouw de mogelijkheidvoor vrouwen om zich ‘op te werken’.Wanneer je van partner verandert,kan je je in principe verbeteren.Hoe kan je vrouwen die vruchtbaar zijn,maar resoluut geen kinderen willen evolutionairverklaren?Zelfontplooiing past totaal niet in het biologischeverhaal. Voorlopig is er nog geenuitleg voor, tenzij een puur culturele.Hoe verklaart u draagmoederschap (al danniet of wel altruïstisch) evolutionair?Draagmoederschap bevindt zich in depraktijk meestal in de familiesfeer. Eenzus doet dat bijvoorbeeld voor eenander zus. De genen zijn voor een deelgemeenschappelijk. In andere gevallensitueert het zich meer in de economischesfeer. Een vrouw wordt dan alswinkel beschouwd. Meer moet daarniet achter gezocht worden. Draag -moederschap blijft uiteindelijk een vrijbelastende kwestie.U heeft het in uw boek voornamelijk overseksuele selectie, maar één facet van demenselijke seksualiteit, namelijk homoseksualiteit,kreeg 1 pagina op een boekvan 480 pagina’s. Vindt u dat in de contextvan seksuele selectie niet wat weinig?Ja, maar in de biologische betekenisvan het woord is homoseksualiteit eenprobleem, omdat je ervan uitgaat datiets dat zich niet voortplant, weggeselecteerdzal worden. En toch is het er.Zo heb ik het ook geschetst in mijnboek. Met uitzondering van enkelen iser niemand met gezond verstand dienog denkt dat homoseksualiteit eenziekte is die je ergens in je kinderjarenopdoet. Maar wat is het dan? Welkefunctie heeft het voor het voortbestaanvan de soort? Het kan een helperssyndroombetreffen. In grote gezinnen kanhet nuttig zijn dat er iemand zich nietvoortplant, maar wel meehelpt met deopvoeding en overleving van de neefjesen nichtjes. Zij dragen ook een deelvan zijn of haar genen. Hierdoor wordende kenmerken van homoseksualiteittoch nog bewaard. Er zijn echtergeen of nauwelijks aanwijzingen tevinden die deze theorie ondersteunen.Een meer recente theorie beweert dathomoseksualiteit een neveneffect zoukunnen zijn van extra vruchtbaarheid.Homoseksualiteit zou meer voorkomenbij kinderen van een vrouw met veelkinderen. Toch is er op dit ogenblikmaar weinig grip op, misschien is erwel een totaal andere verklaring voor.Jezelf terugvinden in evolutieIn uw boek schrijft u op pagina 12: “Dit boekwil niet het zoveelste boek zijn waarin deevolutietheorie wordt uitgelegd voor eenbreed publiek.” Wat is uw boek dan wel?Het boek is een echte toepassing. Ikhoop dat veel mensen zich herkennenin het verhaal zoals het gebracht wordt.Het is niet louter en alleen gemaakt omte weten te komen wat natuurlijke enseksuele selectie zijn. De intentie is datje bepaalde aspecten van jezelf terugvindtin die puur biologische beschrijving.Het boek is bedoeld als eyeopener.Over Het succes van slechte seksDRAULANS GEEFT IN ZIJN BOEK EEN KORTE MAARDEGELIJKE EN BEGRIJPBARE UITLEG OVER DARWIN,ZIJN PUBLICATIES EN THEORIE. DE AUTEUR SPITSTZICH VERDER VOORAL TOE OP DARWINS BOEK THEDESCENT OF MAN, AND SELECTION IN RELATIONTO SEX EN DAARUIT STROMEND DE MECHANISMENEN IMPLICATIES VAN SEKSUELE SELECTIE. HIJ GEEFTINZICHT IN DRIJFVEREN EN ACTIES VAN DE MENSVANUIT DE EVOLUTIONAIR BIOLOGISCHE INVALS-HOEK EN MET HEEL VEEL PLAUSIBELE DAGDAGE-LIJKSE EN ACTUELE VOORBEELDEN. ZO ZIJN ERLINKS NAAR MAATSCHAPPELIJKE ZAKEN ZOALSEXTREEMRECHTS, DE MIGRANTENGEMEENSCHAP,VERKEER…DRAULANS GEEFT DOORHEEN HET BOEK BLIJKVAN EEN OPRECHTE BEWONDERING VOOR DENATUUR EN IN HET BIJZONDER DE DIERENWE-RELD. HET SUCCES VAN SLECHTE SEKS IS EEN DIKBOEK MET KORTE HOOFDSTUKKEN, LEEST ALS EENTREIN EN BEVAT HUMOR DIE DE ENE LEZER ALMEER ZAL KUNNEN SMAKEN DAN DE ANDERE.ALS ZIJN BEDOELING IS OM NIEUWE INZICHTENOVER JEZELF TE ONTDEKKEN, DAN IS IE DAARMET GLANS IN GESLAAGD! KORTOM, EEN FASCI-NEREND BOEK DAT JE DOET STILSTAAN BIJ JEZELFEN DE SOORT MENS.Het succesvan slechte seksDirk DraulansJ.M. MeulenhofAmsterdam, 2008EAN 978-90-8542-160-3MAART-APRIL 2009 27

DossierDarwin,alife and kicking…ook bij jongeren?Interview met Reen TallonPatrick Bruggemanmoreel consulent CMD VilvoordeIK HERINNER ME HET NOG. OP HAAR BUREAU LAGEN STAPELS INGEVULDE VRAGENLIJSTEN.IK HAD NOOIT GEDACHT DAT IK HAAR TERUG ZOU OPZOEKEN. WE SPREKEN AF, IN HETCAFETARIA, TEGENOVER DE INGANG VAN HET VERNIEUWDE ZELFSTUDIECENTRUM, MIJN STEKVAN DESTIJDS. EEN INTERVIEW MET REEN TALLON, MOMENTEEL STUDIETRAJECTBEGELEIDSTERWETENSCHAPPEN VUB EN VERBONDEN AAN HET CSB (CENTRUM VOOR STUDIE ENBEGELEIDING) VUB.Vorig onderzoek toont aan dat jongeren inVlaanderen vrij open stonden ten aanzienvan het evolutionaire denken.Het was een kleinschalig onderzoek,kleinschalig maar intensief. We hebbentoen een driehonderdtal leerlingenbevraagd, zowel uit het vrijeonderwijs als uit het gemeenschapsonderwijs.Er is een representatievesteekproef over de verschillende scholenopgemaakt. Met een uitgebreideschriftelijke vragenlijst werd gepeildnaar religieuze overtuiging, interessevoor en buitenschools contact metnatuurwetenschappen, en opvattingenover evolutionaire begrippen. Datresulteerde in stapels vragenlijst. Deverwerking daarvan was heel tijdrovenddaar het voornamelijk open vragenwaren. We hebben alleen eenbeeld voor leerlingen uit het secundaironderwijs in Vlaams-Brabant. De openheidis voornamelijk te vinden op heteinde van het secundair onderwijs.Wanneer horen jongeren over evolutietheoriein het onderwijs?Om evolutie te kunnen begrijpen,moet je een aantal biologische conceptenmachtig zijn. Die hoor je over deverschillende jaren van het onderwijs.Pas op het einde wordt het als lesinhoud gegeven. Dat is in het tweedejaar van de derde graad, en enkel enalleen voor leerlingen die algemeensecundair onderwijs volgen. Evolutiemaakt reeds geruime tijd deel uit vanhet leerprogramma van de natuurwetenschappen,maar tot voor hetschooljaar 2005-2006 was het geenwettelijke verplichting om er over tedoceren. Vanaf dan, het schooljaarwaarin de eindtermen voor de derdegraad van kracht gingen, kwam er ver-28 MAART-APRIL 2009

andering in. De eindtermen dicterennamelijk dat de evolutietheorie welgekend moet zijn. Tijdens de polemiekin Nederland (nvdr.: de Neder landseminister van onderwijs wou eenkamerdebat openen om de intelligentdesigntheorie op scholen te onderwijzen)hebben ze ook het onderwijs inVlaanderen bevraagd. Er waren toenstemmen om evolutie in meerdererichtingen aan bod te laten komen.Minister van Onderwijs, Frank Vanden -broucke, besliste dat de evolutietheorieook zal worden opgenomen in debasisvorming van het kunstsecundaironderwijs, technisch secundair onderwijsen beroepssecundair onderwijs(nvdr.: zie bronvermelding).En waarover gaat het dan?© PETER JONCKHEERE - WWW.GRAFIEKGROEP.BEEvolutie als lesonderwerp, dan krijgende leerlingen iets te horen over Darwinen Lamarck. Die twee theorieën wordentegenover elkaar geconfronteerd.Ze krijgen voorbeelden van selectie,zoals de verandering van schutkleurvan de berkenspanner (nvdr.: een typemot) onder invloed van luchtvervuiling,en bespreken argumentenafkomstig uit verschillende wetenschapsdomeinenvoor evolutie en deevolutietheorie. Het is wel zo dat erbinnen het curriculum van biologieheel wat gelegenheden zich aanbiedenom iets te zeggen over evolutie.En dan hang het eigenlijk af van opwelke manier de leerkracht er meeomgaat. Mijn indruk is dat het biologieonderwijsnog steeds teveel als feitenmateriaalwordt aangeleverd.Leerlingen leren bijvoorbeeld heelgedetailleerd een oog beschrijven. Jezou dat anders kunnen doen door bijvoorbeeldverschillende typen ogen tebeschrijven, te vergelijken en de ontwikkelingente gaan bekijken. De evolutionairevraagstelling is momenteelonvoldoende aanwezig. Nogmaals, eris voldoende openheid in het curriculumom evolutie veel eminenter aanwezigte brengen. Het lijkt me interessantom te weten te komen hoe leerkrachtendit aankaarten. Is het zo datleerkrachten het aanbrengen maar datleerlingen het nog niet kunnen bevattenen dat ze het achterwege laten? Ofis het eerder dat ze de kennis overbrengenzonder het kader aan te brengen.Wat precies?U stipt een interessante piste aan. Zijn erplannen?In 2002 werd de studie gedaan. Deopflakkering van het creationisme enintelligent design in Amerika is toch inzekere mate overgewaaid naar Europa.Zo is er Italië, waar ze een wetsvoorstelhebben ingediend om evolutie uit hetonderwijs te halen. Er is Neder land,waar de idee naar voor is gebracht datintelligent design ook zijn plaats in hetonderwijs diende te krijgen. Dus nietzozeer direct uitspraken over evolutiemaar het heeft wel een boost gegevenaan het debat. En dan heeft deEuropese Commissie een voorstel ingediendwaar gesteld wordt dat evolutieenkel en alleen in de lessen wetenschappenzou moeten gegeven worden.Dat is voorgelegd en in eersteinstantie tegengehouden ge weest doorde EVP-fractie, onder andere doorVlaams parlementslid Luc Van denBrande (CD&V). Nadien is het wel doorgekomen.Als reactie daarop verscheener een opiniestuk in Le Soir (24 november2007) en De Morgen (14 december2007). Op de hieraan gekoppelde petitiekwam een behoorlijk grote respons.De krachten zijn dan gebundeld omopvolging gegeven. Het huidige maatschappelijkedebat laat vermoeden dater een verandering van opvattingengaande is, ook bij jongeren, en datvraagt om de nodige aandacht. Zokomt er vanuit de Uni versiteit van GentMAART-APRIL 2009 29

Dossiereen project, gedragen onder meer doorprof. Johan Braeckman, dat de receptieen de kennis van de evolutietheorie inVlaan deren wil verbeteren. Op het vlakvan peiling naar de receptie van deevolutietheorie wordt momenteel vanuitde Vrij Universiteit Brussel en deUniversiteit van Gent aan een bevraginggewerkt.Opvattingen van jongeren veranderen. Zijnde huidige inspanningen toereikend?Je kunt je afvragen wanneer het nuecht geschikt is om over evolutie tebeginnen. Dat is al een punt op zich. Inde ontwikkeling van jongeren zijn erfasen waar ze rijp zijn voor abstracties.Evolutie heeft het ook niet mee.Bijvoorbeeld, evolutie en het tijds -aspect. Je observeert dagelijks datnakomelingen van een soort eveneenstot die soort behoren, mensen brengenmensen voort en katten katten.Dagdagelijks is evolutie dus niet evident.Evolutie valt dan ook grotendeelsslechts indirect af te leiden. Neem hetconcept van natuurlijke selectie. Ophet eerste gezicht een niet zo moeilijkconcept. Het omvat twee afzonderlijkeprocessen: ‘willekeurige’ variatie binnende populatie en selectie van gunstigevarianten. Maar de combinatievan toeval én gerichtheid, het denkenop verschillende organisatieniveaus ende gehanteerde tijdsconcepten makenhet de jongeren moeilijk. Zo zie je datorganismen aangepast zijn aan hunomgeving. Jongeren zien dit vaak alseen door noodzaak gedreven proces.Wat gebeurt er met een groep bruineberen wanneer je die op de Zuidpoolzet? Heel wat jongeren gaan er vanuitdat er wel een mutatie moet ontstaanen dat er dan een witte beer ontstaat.Dat betekent dat men ervan uitgaatdat de omgeving direct of via ‘gerichte’mutatie verantwoordelijk is voorveranderingen in individuen. Dat iseen type van misconcept dat hardnekkigblijft leven. Daarenboven wordener rond bepaalde aspecten van de evolutietheorie,wat overigens de normalegang van zaken is binnen de wetenschap,volop wetenschappelijke discussiesgevoerd. Zo is er de vraag of soortennu voornamelijk door allopatrischeof door sympatrische soortvorming(nvdr.: de discussie of een geografischeafscheiding al of niet aan debasis van soortenvolutie ligt) zijn ontstaan.Als je die wetenschappelijkenuanceringen erbij wil nemen, wordthet een kluwen.Wat met de jongeren die zedenleer volgen?In de studie wordt een onderscheidgemaakt tussen aanvaarden en niet.De trend is dat bij jongeren die aangavenniet gelovig te zijn de aanvaardinghoog is. Sommigen geloofden eerderin spontane generatie en slechts weinigenonder hen zijn creationisten. Devraag is wel niet gesteld of ze evolutieals een wetenschappelijke feit aanvaarden.Het is bekend dat gelovigejongeren daar momenteel twijfelachtigtegenover staan. Zeker bij moslimjongeren.Daar ligt de menselijke evolutiegevoelig. Een onderzoek inAntwerpen toonde dit aan (nvdr.: zie‘Een sluier voor het gezicht' een bijdragevan An Bogaerts, Knack,31/08/05)). Er is ook melding vanweigering om les te volgen, zelfs vanbiologiestudenten. Terwijl er toentertijdminder weerstand was tegen hetwerk van Darwin in de islamwereld,dan in Europa. Het was bij het vorigeonderzoek niet de bedoeling om moslimjongereneruit te halen. Je neemt30 MAART-APRIL 2009

een representatief staal en daar ziteen kleine groep waarvan je merkt dater iets aan de hand is, maar je hebt teweinig empirisch materiaal om verderte analyseren. En wat de leerlingenzedenleer betreft, het merendeel vande leerlingen in het secundair onderwijskomen uit het vrij onderwijs. Hetmerendeel van de bevraagde jongerenzal geen zedenleer gevolgd hebben.En wat voor de leerkrachten zedenleer?Wacht hen een speciaal jaar?De vraag is of zij evolutie op zich moetengeven. Het is een wetenschap. Inde meeste gevallen ontbreekt de biologischexpertise om een correct beeldte geven van evolutie. Gezien de misconceptendie er zijn, zou je die mogelijkongewild kunnen versterken. Eenander aspect is de mogelijkheid vaneen polarisatie van vrijzinnigen enhumanisten op de evolutieleer, waardoorbij de gelovigen het wantrouwentegenover de evolutietheorie dreigt teversterken. Dat hoor je in uitsprakenals: “Evolutie is toch ook maar eengeloof.”, “Je geloof het of je geloof hetniet.” Evolutie wordt dan een geloofen geen wetenschap. De manier waaropevolutie als deel van het zingevingsprocesbinnen zedenleer wordtuitgewerkt, is dus niet onbelangrijk.Is er ruimte voor een bredere aanpakomtrent evolutie. Ik denk aan de oersoeptheorievan de Duve ?Je hebt de specifieke eindtermen, ditzijn de eindtermen die de differentiatiemaken tussen de verschillende studierichtingenvan dezelfde onderwijsvorm.Deze zijn opgesteld per pool enniet per vakgebied. Voor de poolwetenschappen wordt er een breedkader gedefinieerd. Evolutie en ontwikkelingin de ruime zin van hetwoord zijn hierin opgenomen. De leerplannengeven echter een vakthematischeinvulling, waardoor aanknopingspuntenvoor een bredere aanpak vanevolutie minder voor de hand liggen.Anderzijds zijn er de gemeenschappelijkeeindtermen voor wetenschappen,dit zijn de eindtermen wetenschapsonderwijsvan de basisvorming die geldenvoor alle opleidingen van hetalgemeen secundair onderwijs, zoalsonderzoekend leren of wetenschap ensamenleving. Deze bieden ruimte.Jongeren leren eigen ideeën formulerenover fenomenen, en ondervindenhoe wetenschap in zijn werk gaat. Deleerlingen zien het werk van verschillendewetenschappers en leren opwelke manier theorieën vorm krijgen,dat het niet allemaal zomaar vaststaandefeiten zijn maar dat wetenschapeigenlijk iets is dat constant inbeweging is. Maar de oersoeptheorie,over het ontstaan van het leven, dat iseen spoor dat niet zo voor de hand ligt.Welke theorievorming ga je volgen?De algemene gedachte is wel datmaterie zichzelf heeft georganiseerdtot leven, maar de details ervan zijnverre van ingevuld. Voor de Duve ofsoortgelijke invalshoeken is ermomenteel weinig ruimte, misschienbinnen nog eens honderdvijftig jaarwanneer die wetenschappelijke inzichtencommon sense zijn geworden.Eerst Darwin…Waar halen de jongeren hun opvattingenbuiten het onderwijs vandaan?Je hebt natuurlijk de brede en diepcultureledoorwerking van allerlei opvattingen.Je hebt ontwikkelingen op hetvlak van natuurfilosofieën en wetenschapsopvattingen,allerlei analyses opwelke manier monotheïstische religiesten grondslag liggen aan de manierwaarop we momenteel omgaan metde evolutietheorie, over het belang vande ingreep van Descartes op filosofischvlak enzovoort. Kortom, allesbehalveeen eenduidig proces, maar wel uiterstboeiend. Er zijn op dat vlak een aantalgoede schrijvers zoals Bowler. In hetboek dat we in 2005 uitbrachten, doenwe een poging om een globaal kaderte geven voor het evolutionaire denken.En de denkbeelden die daargeschetst worden, die tref je ook aanbij jongeren. Uit het onderzoek kwamnaar voor dat de thuissituatie belangrijkis om de idee al of niet te aanvaarden.Telkens blijkt de gemeenschapwaarin ze opgroeien een van de doorslaggevendefactoren te zijn. Je hebt degemeenschap, maar dat kun je natuurlijkruim interpreteren. Televisie, internet,tijdschriften, dat doet er natuurlijkergens toe. Dat werd in ons onderzoekniet echt getraceerd, en zeker nietkwalitatief. Wat de studie wel aanstipt,is een licht voordeel voor de jongerendie tijdschriften lezen.Waarschijnlijk is de aandacht voor evolutieals onderwerp ook gestegen in demedia, maar dat is maar een vermoeden.Het heeft zich zeker voor gedaanin de titel van biologisch wetenschappelijkeartikels, in onderzoeksgroepen.Een interessante studie zou dan ookkunnen zijn om dit fenomeen na tegaan in de verschillende media waarmeejongeren in aanraking komen. Hetblijft natuurlijk belangrijk, waar de jongerenook hun informatie vandaanhalen, zij het nu via internet, tijdschriftof strips, dat het juiste informatie is.Enkele interessante bronnen• I. Tallon, Hoe Vlaamse jongeren biologische evolutiebekijken in het jaar 2002, Persoon en gemeenschap,56/4, 219-233, 2003/2004• I. Tallon (red), Evolutie, hoe de dingen ontstaan enwaarom ze veranderen, VUBPress, Brussel, 2005• De doos van Darwin, opiniestuk Karel De Gucht (DeStandaard, 16 augustus 2007)www.skolo.org/spip.php?article751&debut_articles_rubrique=15• Vraag om uitleg van mevrouw Annick De Riddertot de heer Frank Vandenbroucke, viceministerpresidentvan de Vlaamse Regering, Vlaams ministervan Werk, Onderwijs en Vorming, over hetopvolgen van het eventuele onderricht van hetcreationisme in het onderwijs –http://jsp.vlaamsparlement.be/website/htm-vrg/499668.html• Creationisme versus evolutieleer: Een sluier voorhet gezicht -An Bogaerts- Knack 31/08/05www.maroc.nl/forums/showthread.php?t=152533• Le Soir: Carte Blanche 24/11/2007.MAART-APRIL 2009 31

DossierDown House,de woning van DarwinFranky Busschehoofd van dienst Studie en OnderzoekIN 1842 KOCHT CHARLES DARWIN IN DOWNE IN KENT IN ENGELAND EEN WONING.HIJ VERHUISDE VAN LONDEN NAAR ZIJN WONING DOWN HOUSE GENOEMD. VANDAAGIS DEZE WONING EEN MUSEUM DAT UITGEBAAT WORDT DOOR ENGLISH HERITAGE. TERGELEGENHEID VAN DE VIERING VAN 200 JAAR VAN DE GEBOORTE VAN CHARLESDARWIN EN 150 JAAR VAN DE PUBLICATIE VAN ON THEORIGIN OF SPECIES DEEDENGLISH HERITAGE GROTE INVESTERINGEN IN DOWN HOUSE. ER KWAM EEN NIEUWETENTOONSTELLING, EEN NIEUWE MULTIMEDIARONDLEIDING IN HET HUIS EN DE TUINEN.OOK DE TUINEN WERDEN GERESTAUREERD.Via de website van English Heritagewww.english-heritage.org.uk kanmen informatie in verband metDown House consulteren. Men klikt derubriek ‘Days Out & Events’ aan, vervolgensde rubriek ‘Properties’. Bij ‘Searchfor a property’ voert men Down Housein. Vervolgens klikt men ‘The Home ofCharles Darwin, Down House - Kent’ aan.Bijkomende informatie kan men bekomendoor het aanklikken van Darwin atDowne of via www.darwinatdowne.co.ukCharles Darwin zou er gedurende veertigjaar wonen en werken tot aan zijndood in 1882. Hij schreef er zijn beroemdewerk On the Origin of Species. In2009 wil men Down House en de omgevinglaten erkennen door de Unesco alswerelderfgoedsite.Het huis werd omringd door heel watland en een tuin. Charles Darwin zou erheel wat experimenten in verband metplanten uitvoeren. In zijn studeerkamerdeed hij het meeste van zijn wetenschappelijkelectuur en schrijven alsookzijn correspondentie met collega’s overde hele wereld. Hij beschikte er over eenmicroscoop en voerde anatomische dissectiesuit. Binnenshuis deed hij er onderandere ook experimenten met aardwormen.In zijn serre bestudeerde hij plantenvan over de hele wereld. Hij kreeg er veelbezorgd door zijn vriend Joseph Hookerdie directeur was van Kew Gardens.© WWW.FLICKR.COM/PHOTOS/EDGLEY_CESARBekend is een pad in de buurt, de‘Sandwalk’. Langs dit pad dat ook het‘Thinking path’ genoemd werd, deed hijveel van zijn ideeën op. Een deel van ditpad werd aangeplant door Darwin. Elkedag, jaar in jaar uit wandelde Darwindrie keer per dag langs dit pad: ’s morgens,voor de lunch en in de namiddag.Hij beschouwde het als een uitdagingom zijn slechte gezondheid te boven te32 MAART-APRIL 2009

De titel Mevr. DarwinsSonny Van de Steeneconsulent-stafmedewerkermuffinpuddingDossierJasmien Peetersmoreel cosulent CMD Mechelenkomen. Hij deed er vele waarnemingentijdens de wisselende seizoenen. Dezewaarnemingen zou hij gebruiken voorzijn boek On the Origin of Species. In dezomer van 1855 deed Darwin het eersteonderzoek naar de diversiteit van plantenin het veld ten westen van de‘Sandwalk’, gekend als Great Pucklands.Hij inspireerde ook zijn jonge buur, delatere wetenschapper John Lubbock diezou publiceren over het populariserenvan de geschiedenis van de natuur en derelaties tussen insecten en planten dieDarwin hem als kind had leren kennen.Darwin zou in de loop der jaren in hetnatuurgebied rond Down House verschillendeonderzoeken uitvoeren in Keston,Holwood, Downe Valley, Cudham Valley,Downe Bank… De website laat toe omeen panoramische toer rond Downe temaken. Deze verschillende omgevingenrond zijn woning voorzagen voor Darwineen breed aanbod aan planten en dierendie hij kon observeren op zoek naarbewijsmateriaal om zijn evolutietheoriete ondersteunen. De experimenten inzijn tuin gaven aanleiding tot verschillendepublicaties over onder andereklimplanten en orchideeën. Vandaag kanmen tijdens een wandeling sommigevan zijn experimenten zien die opgesteldwerden in de tuin en serre.Darwin beantwoordt allerminst aan de karikatuur van een kluizenaar in zijn ivorentoren: hij was integendeel een familieman.Zijn autobiografie en de herinneringen van zijn oudste zoon Francis wekken deindruk dat er in het gezin van Darwin een plezierige levendigheid heerste.Zijn echtgenote Emma bestierde hun victoriaanse huishouden in Zuidoost-Engeland,met in haar kielzog 10 kinderen, een witte foxterriër Polly en het personeel.Darwin beleefde kennelijk veel plezier aan kleine huishoudelijke genoegens:elke avond speelde Charles en Emma 2 spelletjes backgammon (een bordspel).Darwin hield de score jarenlang nauwgezet bij, en schreef op 28 januari 1876triomfantelijk aan zijn goede vriend Asa Gray: “Now the tally with my wife inbackgammon stands thus: she, poor creature, has won only 2.490 games,whilst I have won, hurrah, hurrah, 2.795 games.”U kunt zich online laten inspireren door Emma’s kookboek. We geven u alvasteen recept voor muffinpudding mee. De redactie is op geen enkele manier verantwoordelijkte houden voor het resultaat.Darwin voegde zelf ook een gedetailleerd recept toe voor het koken van… rijst.Toch een beetje wereldvreemd, dan?Emma’s kookboek online:http://darwin-online.org.uk/content/frameset?itemID=CUL-DAR214.(0-157)&viewtype=image&pageseq=1Mevr. Darwins muffinpudding ✱Neem drie muffins, 30 cl melk, wat kaneel, geraspte citroenschil, oranjebloesemwateren een snuifje zout.Haal de korst van de muffins, leg ze in de melk. Voeg drie hele eieren toe,anderhalve eetlepel brandewijn en 250 gram gedroogde kersen -Giet alles in een puddingvorm. Laat het geheel 3 tot 4 uur koken au bain-marie.Serveer warm met een wittewijnsaus.Er worden ook heel wat educatieve programma’saangeboden om Darwinsdenken te verspreiden. Schoolbe zoekenen wandelingen zijn mogelijk. Er be -staan school programma’s, opleidingenvoor leerkrachten, informatiepakkettenen nuttige links.Down HouseLuxted Road, DowneKent-BR6 7JTEngland/United KingdomTel.: 00 44 1689 859119Fax.: 00 44 1689 862755✱Vertaald door Nils Van den Bergh, moreel consulent CMD TurnhoutMAART-APRIL 2009 33

DossierEen voor u geselecteerdeDarwin-literatuurlijstsamengesteld door Franky Busschehoofd van dienst Studie en Onderzoek• Braeckman (Johan): Darwins moordbekentenis:de ontwikkeling van het denken van CharlesDarwin. Amsterdam, Nieuwezijds, 2008.• Burkhardt (Frederick): Charles Darwin. Cam -bridge, Cambridge University Press, 2008.• Buskes (Chris): Evolutionair denken. Deinvloed van Darwin op ons wereldbeeld.Amsterdam, Nieuwezijds, 2007.• Buskes (Chris); Hovius (Ranne); Vander -massen (Griet): In Darwins woorden. Leven,werk en denken van Charles Darwin.Amsterdam, Nieuwezijds, 2009.• Continenza (Barbara): Darwin. Leven vooreen idee, de evolutietheorie. Diemen, VeenMagazines, 2003.• Cornelis (Gustaaf) en Simoens (Sien): Totwaar gaat de hemel?: hoe wetenschap enmythen ons heelal beschrijven. Antwerpen,Humanistisch Vrijzin nig Vormingswerk, 2004.• Cornelis (Gustaaf) en Simoens (Sien): Had deeerste mens een naam? Een eigenzinnigeinleiding op wat mythen en wetenschap vertellenover het ontstaan van het leven.Brussel, VUBPRESS, 2009.• Cornwell (John): Darwins engel. Een repliekop God als misvatting. Amster dam, NieuwAmsterdam, 2008.• Darwin (Charles): Complete werken onlineop website darwin-online.org.uk• Darwin (Charles): vanaf 12 februari 2009 presenteertUitgeverij Nieuwezijds de websitewww.leesdarwin.nu waarop hun vertalingenvan de hoofdwerken van Charles Darwin gratiste downloaden zullen zijn.• Darwin (Charles): Het uitdrukken van emotiesbij mens en dier (gebonden versie).Amsterdam, Nieuwezijds, 1999.• Darwin (Charles): De autobiografie vanCharles Darwin. De oorspronkelijke versie.Amsterdam, Nieuwezijds, 2001.• Darwin (Charles): Over het ontstaan van soorten.Door middel van natuurlijke selectie, of hetbehoud van bevoordeelde rassen in de strijdom het leven. Amsterdam, Nieuwezijds, 2007.• Darwin (Charles): De reis van de Beagle.Amsterdam, Atlas, 2007.• Darwin (Charles): Het ontstaan van soorten.Door natuurlijke selectie ofwel het bewaardblijven van rassen die in het voordeel zijn inde strijd om het bestaan. Amsterdam,Olympus, 2008.• Darwin (Charles): Het uitdrukken van emotiesbij mens en dier (paperback). Amster -dam, Nieuwezijds, 2009.• Darwin (Charles): Het ontstaan van soorten.Geïllustreerde editie. Amster dam, Atlas, 2009.• Darwin (Charles): De reis van de Beagle.Geïllustreerde editie. Amsterdam, Atlas, 2009.• Dawkins (Richard): De zelfzuchtige genen.Over evolutie, eigenbelang en altruïsme.Amsterdam, Olympus, 2006.• Dawkins (Richard): God als misvatting.Amsterdam, Nieuw Amsterdam, 2006.• Dawkins (Richard): Het verhaal van onze voorouders.Amsterdam, Nieuw Amsterdam, 2007.• Dawkins (Richard): De blinde horlogemaker.Amsterdam, Olympus, 2007.• De Bont (Raf): Darwins kleinkinderen. Deevolutieleer in België 1865-1945. Nijmegen,Vantilt, 2008.• Decleir (Walter)(samenstelling): Aspect envan evolutie. Het Darwinisme in biologie enmaatschappij. Dossier in Mens, 68, juliaugustus-september2008 (tijdschrift, uitgavevan Bio-Mens vzw, www.biomens.eu ).• Decleir (Walter): Waarom creationisme en intelligentdesign niet thuishoren in wetenschap -pelijk onderzoek. Power point voorstelling opwww.natuurwetenschappen.be/educa/summercourse• De Laender (Jan): Het verdriet van Darwin.Over de pijn en de troost van het rationalisme.Leuven, Acco, 2004.• De Loore (C.)(ed.): De spiraal van het leven. Hetontstaan en de evolutie van het leven vanaf degeboorte van het heelal tot nu. Brussel,Faculteit Wetenschappen Vrije UniversiteitBrussel, 1984.• Denett (Daniel C.): Darwins gevaarlijke idee.Amsterdam, Olympus, 2006.• Desmond (Adrian) en Moore (James): Darwin.De biografie. Amsterdam, Nieuw Amsterdam,2008.• Draulans (Dirk): Het succes van slechte seks. Hoede evolutietheorie van toepassing is op elk vanons [ja, ook op u]. Antwerpen, Manteau, 2008.• Gontier (Nathalie): De oorsprong en evolutievan leven. Brussel, VUBPRESS, 2004.• Haring (Bas): Kaas en de evolutietheorie.Antwerpen, Houtekiet, 2001.• Keynes (Randall): Darwins dochter.Amsterdam, Olympus, 2007.• Lambert (Dominique) en Reisse (Jacques):Charles Darwin et Georges Lemaître, uneimprobable mais passionante rencontre.Bruxelles, Académie royale de Belgique, 2008.• Larson (Edward J.): De proeftuin van de evolutie.Amsterdam, Olympus, 2006.• Leirs (Herwig); Nelissen (Mark); Van Damme(Raoul): De 150 ste verjaardag van de evolutietheorie.Het recht van de sterkste theorie.In: Alfabeta, driemaandelijks magazine vande Universiteit Antwerpen, december 2008 -januari - februari 2009, pp. 1-6.• Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuur -wetenschappen (KBIN) en Project Weten -schapscommunicatie & Evolutietheorie(UGent): Tweedaagse zomercursus Evolutiein de klas op 20 en 21 augustus 2008.Presentaties raadpleegbaar op www.natuurwetenschappen.be/educa/summercourse• Lernout (Geert): In den beginne: van Adam &Eva tot intelligent design. Amsterdam, Meu -len hoff, 2007.• Nelissen (Mark): De bril van Darwin. Op zoeknaar de wortels van ons gedrag. Tielt, Lan -noo, 2000.• Nelissen (Mark): Waarom we willen wat wewillen. Tielt, Lannoo, 2004.• Nelissen (Mark): De brein machine: de biologischewortels van emoties en gevoelens.Een darwinistische kijk. Tielt, Lannoo, 2008.• Quammen (David): De aarzelende Darwin.Amsterdam, Olympus, 2007.• Tallon (Irena) (e.a.) (ed.): Evolutie vandaag.Hoe de dingen ontstaan en waarom ze veranderen.Brussel, VUBPRESS, 2005.• Vandermassen (Griet): Darwin voor dames.Over feminisme en evolutietheorie. Amster -dam: Nieuwezijds, 2005.• Verplaetse (Jan): Het morele brein. Eengeschiedenis over de plaats van de moraal inonze hersenen. Antwerpen, Garant, 2006.• Verplaetse (Jan): Het morele instinct. Over denatuurlijke oorsprong van onze moraal.Amsterdam, Nieuwezijds, 2008.• www.darwin200.org Informatie betreffendeviering van 200 jaar Darwin door diverseorganisaties in Groot-Brittannië.34 MAART-APRIL 2009

OPINIESTUK60 jaar morele dupliciteit(oftewel: het mensenrechtenbeleidvan de bange blanke man)ActualiteitGraag begonnen we deze tekstmet de traditionele definitie vanhet woord ‘asiel’, dat in hetGrieks oorspronkelijk heiligdom of toevluchtsoordbetekende. In het oudeGriekenland betrof het een tempel ofaltaar waar vluchtelingen onderbescherming van een godheid stondenen niet onder dwang mochten wordenweggehaald. Best wel een schril contrastmet de beelden van asielzoekersdie we de laatste tijd op onze nieuwsdragerste zien krijgen, van mensen inkranen, universiteitsgebouwen, kerken,ga zo maar door. Allen zeer verscheidenvan afkomst doch allemaal opzoek naar een plaats waar ze toch minstenseven kunnen schuilen.Mensen die overigens vaak op devlucht zijn voor iets, van politieke vervolging,van religieuze discriminatie,van mensonterende armoede, intolerantietout court. Mensen die in hunland van herkomst gebombardeerdwerden met beelden van een welvarendetoekomst in het ‘VerlichteWesten’. Burgers vaak van landen diedoor de westerse beleidsvoerders opde vingers getikt worden voor demanier waarop ze hun eigen onderdanenbehandelen, beleidsvoerders diezich hierna als morele beschermengelentrots op de borst kunnen kloppen.Mensen die bij aankomst ontdekkendat het mooie verhaal dat hen voorgespiegeldwerd niet altijd overeenkomtmet de (zeker deze winter) koude realiteitvan de schande die modernemigratie vaak is.Niet dat ze geen rechten hebben overigens.Terwijl u dit leest, vieren weimmers zestig jaar UniverseleVerklaring van de Rechten van de Mens(UVRM), een schitterend document datde wereld ongetwijfeld ingrijpendheeft veranderd en dat van individuelerechten voor eenieder minstens eenhaalbare doelstelling heeft gemaakt, ofdit althans toch in theorie. En over asielzegt het ook wat, met name in zijn artikel14 dat als volgt luidt: “Eeniederheeft het recht in andere landen asielte vragen en te genieten tegen vervolging.”Andere verdragen die daaropvolgden, zoals het Vluchtelingen -verdrag van 1951, hebben dit recht opasiel niet als zodanig bekrachtigd, maarbeschermen vluchtelingen die het risicolopen op vervolging wel tegenterugzending naar hun land vanafkomst (het fameuze ‘non-refoulement’-principe).Ook kennen ze (legale)vluchtelingen een heleboel rechtentoe die hen op gelijke voet zoudenmoeten plaatsen met de eigen burgersvan hun gastland (recht op toegang totde arbeidsmarkt, sociale zekerheid,huisvesting… ).Doch in de term ‘legaal’ zit een angelverborgen. Want, maar al te graag grijpenwe de juridische verblijfssituatievan een asielzoeker aan om hem teregistreren, op te sluiten en (desnoodsgewelddadig) te repatriëren. En datbrengt ons meteen terug bij het uitgangspuntvan ons verhaal: de universelemensenrechten. Want, zo luidt deredenering van onze westers migratierecht,als een vluchteling een economischeasielzoeker wordt, als hij of zij‘illegaal’ in ons land verblijft, dan geldende vluchtelingenconventies niet.Dan nemen we vingerafdrukken, sluitenwe hem desnoods 18 maandenlang op in een gesloten instelling(variërend van gevangenis ‘light’ totstrafkamp zoals Woomera, dat ondertussengesloten werd na onlusten enzware publieke druk) en deporteren wehem, in uiterste nood met boeien eneen kussen voor de mond, terug naarelders.Dit terwijl de beleidsmakers die dezemaatregelen doorvoeren tezelfdertijdde universaliteit van mensenrechten-in de meest extreme gevallen manumilitari- wensen te exporteren vanuithet Westen naar alle andere strekenvan de wereld. Op zijn minst een beetjedubbelzinnig als je weet dat minderjarigenhier langer opgesloten wordenvoor illegale migratie dan diefstal. Ofals je kijkt in welke omstandighedensommigen van hen moeten zien teoverleven als ze het geluk hebben aandergelijke situaties te ontsnappen.Als overtuigd humanist, als sterk voorstandervan mensenrechten, tekst enachterliggende gedachte, en als waaruniveralist ben ik dan ook bedroefd datwe de 60 ste verjaardag van het UVRMmoeten vieren voor de buis waar beeldenvan hongerstakingen, bezettingenen protest van deze groep van mensenschering en inslag zijn. Samen kunnenwe hier iets aan doen. Als we ze nietallemaal een plek in onze samenlevingkunnen geven, wat voor zich spreekt,dan kunnen we ze toch nog op zijnminst tijdens hun verblijf menswaardigopvangen, met respect voor hun elementairerechten. De kinderen niet langerin gesloten centra steken. De toegangtot elementaire basisbehoeftenvoor hen vergemakkelijken. Hen metwaardigheid en enkel waar écht nodiggedwongen (!) repatriëren. Een echt enwaarachtig engagement aangaan omde situatie in hun land van herkomstzodanig te verbeteren dat ze hier geengeluk meer moeten komen zoeken.Zo’n beslissingen vergen misschienmaar vijf minuten politieke moed,maar bovenal, een beter besef vanmorele eerlijkheid.Sonja Eggerickxvoorzitter Unie Vrijzinnige VerenigingenMAART-APRIL 2009 35

ActualiteitOPINIESTUKZalig Kerstfeestmaar niet voor homo’sDat de Kerk zich bekommert omhet milieu en de mensheid islovenswaardig. Maar hoe deuitspraken van Paus Benedictus XVIinzake homoseksualiteit daarin kaderen?Met verbijstering vernamen wedat de Paus een milieu en mensheidwil zonder homo’s. Hij wil wel hetregenwoud redden, maar tezelfdertijdmet één homofobe pennentrekalle homoseksualiteit uit de wereldbannen.En hij is niet de enige die zo denkt.Recent nog definieerde een ander vooraanstaandlid van het Vaticaan dezevorm van zelfbeschikking als “eenafwijking, een onregelmatigheid, eenwonde.”Jonge bomen planten en tezelfdertijdjonge holebi’s knakken. Zo moet hij ookgedacht hebben toen deze jongeren tijdensde Wereld Jongeren Dagen inAustralië hun forum over holebiseksualiteitgeschrapt zagen van het programma.In de taal van de schepping is er blijkbaargeen plaats voor het woord‘homoseksueel’.In ons vrijzinnig-humanistisch denkenis er geen plaats voor de mensonwaardigeen intolerante ideeën van depaus. De kerkleider negeert met grootgemak de gelijkwaardigheid van mensen,tast hun integriteit aan en haaltwaarden als respect en tolerantie doorde mangel. In deze moeilijke tijden,waarin solidariteit een doewoordwordt, ageert het Vaticaan als eensplijtzwam in de samenleving. Hoeonze jongeren opvoeden tot verdraagzameen verantwoordelijke burgersmet het hart op de juiste plaats als eenwereldleider scandeert dat homoseksueelgedrag bij hun vrienden en vriendinnenmoet worden bestreden?Sonja Eggerickxvoorzitter Unie Vrijzinnige Verenigingen© PETER JONCKHEERE - WWW.GRAFIEKGROEP.BE36 MAART-APRIL 2009

OPINIESTUKZet een kanariein het Pantheon!ActualiteitHET PANTHEON WAS IN HET OUDE ROME HET GROOTSTE RELIGIEUZE GEBOUW EN, ZOALS ZIJNNAAM HET AANGEEFT, EEN ONDERKOMEN VOOR ALLE GODEN. AAN DIE GASTVRIJHEID VOOR DEMERKWAARDIGSTE SCHEPPINGEN VAN DE MENSELIJKE GEEST HEEFT HET CHRISTENDOM VAKKUN-DIG EEN EINDE GEMAAKT. EEN EERSTE UITING VAN INTOLERANTIE, HET IS DAN OOK VREEMDEEN PRIJS VOOR TOLERANTIE DE NAAM MEE TE GEVEN VAN DE EERSTE BEELDENSTORM VAN DEJONGE CHRISTENHEID, HET IS AL EVEN VREEMD MET DIE NAAM EEN IDEE TE LANCEREN ALSOFMONOTHEÏSTISCHE GODSDIENSTEN KUNNEN OPGEVANGEN WORDEN ONDER EEN KOEPEL.Dit jaar waren Hilde Kieboom enhet Egidiusgenootschap laureaat.In de dankrede ter gelegenheidvan de uitreiking van de prijs,waarvan een samenvatting net voorKerstmis in De Morgen verscheen,onderstreept Hilde Kieboom terechthet belang van levensbeschouwingals drager en voedingsbodem vanoplossingen voor de integratieproblematiek,vooral dan als het om medeburgersgaat die met hun komst eenvoor ons nieuwe godsdienst en cultuurmeebrachten. Zoals gezegd,terecht, maar wat meer zorg was welkomgeweest. Ik ga dan nog voorbijaan de rommelige redeneringen bijde deels gegronde kritiek op het cultuurnegationismevan enkele dwazenrond Sinterklaas en Kerstmis, ook alszij daarbij meteen de verweving vandie feesten met hun heidense wortelsuit de Germaanse traditie negeert. Dejoods-romeins-christelijke vergelijkingmoet kloppen, nietwaar?Wat meer stoort is het bemiddelingsaanbodvanwege de christenen, voorwie zij spreekt, ten aanzien van moslimsen ongelovigen: “...kunnenchristenen de moslims duidelijkmaken dat het mogelijk is om in eenpluralistische en seculiere cultuur alsgelovige te leven. Maar dan moetdie cultuur daar wel de nodige ruimteen respect voor opbrengen. En tentweede kunnen christenen de moslimswaardering bijbrengen voor debijdrage van het niet-gelovigehumanisme aan onze cultuur.Daarvoor is echter een moedige dialoogmet de gelovige islam nodig,eerder dan angsthazerij of gemakkelijkpaaien.”In het kort, wij, christenen, willen enkunnen bemiddelen, maar eerst moe-MAART-APRIL 2009 37

Actualiteitten die ongelovigen een en ander achterde voordeur stoppen. De Pantheonprijsis niet de prijs van de bescheidenheid.Is angst voor de islam dan kenmerkendvoor de ongelovige humanisten? Die zovele Vlamingen, die uit angst voor datnieuwe geloof op een van de partijenstemmen die van uitsluiting en dwangmatigeassimilatie hun punt maken,zijn zeker geen humanisten, maar danwel ongelovigen? Nogal wat kopstukkenzwaaien nochtans met het kruis enhet zwaard. Sprak Jozef Ratzinger die inRegensburg zijn gehoor waarschuwdevoor de wreedheid van de leer van deprofeet Mohammed uit naam van hetongelovig humanisme?En wat betekent gemakzuchtig paaien?Mag dat iets duidelijker? Als het overdie Sinterklaasmijters gaat, nodig ikmevrouw Kieboom uit het onderscheidte maken tussen botte domheid enpaaien. Anderzijds lees ik soms dat deAntwerpse burgemeester beschuldigdwordt de moslims te paaien, maar demeisjes van BOEH vinden dan weer dathij hen, uit angst voor de islam, schoffeert.Mijn conclusie is eerder datomgaan met die nieuwe religie metonwennigheid gepaard gaat. Dat hoeftniet te verbazen, om tot de huidigerelatie met die andere godsdienst, diezo graag het maatschappelijk levenwilde -en, alle dagen minder heimelijk,nog wil- domineren, die van Rome, erfgenaamvan het Romeinse Rijk tot deversierselen toe, hebben we bijnatwintig eeuwen gedaan.Onze cultuur is niet seculier, secularismeis een maatschappelijke afspraak,van land tot land verschillend, die deafbakening inhoudt van een domein indie maatschappij waar godsdienstigeverschillen, de door die godsdienstgeformuleerde “waarheden”, niet gelden.Binnen dat domein wil iedere burgerbehandeld worden naar dezelfdesociaal vastgelegde criteria, zonderbekeken te worden op, of zonder rekeningte moeten houden met, zijn godsdienstof die van zijn medeburger. Hetdomein waar god geen argument isomdat hij onbruikbaar is voor wie ereen andere opvatting over die god opna houdt of er zelfs geen heeft.Vreemd genoeg is die afspraak van eengebied waar god niet geldt juist dewaarborg van godsdienstvrijheid: in datgebied is de jood, christen, moslim enz.gerust dat hij niet op zijn overtuigingafgerekend wordt: omdat de ander,moslim, christen of jood, op dat terreinzijn overtuiging niet tegen hem laatgelden. Dat is de seculiere afspraak.Een voorbeeld? Anders dan degewraakte angsthazen en niet om tepaaien, heb ik geen bezwaar tegen eenmoslima-met-hoofddoek-buschauffeur.Die hoofddoek zal haar niet beletten deafspraak na te komen me van A naar Bte brengen volgens een bepaald schema.Anders wordt het als die chauffeur,omwille van een afspraak met haargod, op een bepaald ogenblik de ritonderbreekt om, gericht naar Mekka,haar gebeden uit te spreken. Dat warenwij niet overeen gekomen.Zo past het ook niet dat een ambtenaarweigert een homohuwelijk te bekrachtigenop basis van zijn godsdienst, ofdat een moslima -omdat haar geloofdat oplegt- een hoofddoek draagt alszij namens de overheid met de burgerspreekt, of dat een koning weigert eenwet te tekenen omdat zijn geloof hemeen andere opvatting ingeeft. PremierMartens heeft dat destijds goed begrepen,alleen moest hij zich rekenschapgeven dat de onmogelijkheid te regerengeen eendagsbevlieging mochtzijn. Is dat een beperking van de godsdienstvrijheid?Nee. Het is de afspraakin een seculiere maatschappij datgeloof en god wel aanwezig zijn, maarniet overal als argument kunnen gelden.Het is de waarborg voor de vrijheidvan geloof omdat ik, welk geloofik ook belijd, zeker wil zijn van deonpartijdigheid en objectiviteit van hetburgerlijk gezag.Is dat cultuur? Nee, het is een afspraakdie ons, na eeuwen godsdiensttwisten,toelaat in een maatschappij te levenmet mensen met verschillende godsdienstenof andere opvattingen. Datmag mevrouw Kieboom aan de nieuwkomersvertellen en dat is nodig omdatzij uit een wereld komen waar niet descheiding van Kerk en Staat een probleemis (als er al Staat is, is er zekergeen Kerk), maar wel de verstrengelingvan godsdienst en maatschappij.Ziet zij dat, zoals uitspraken van enkelekerkvaders (waaronder ook kardinaalDanneels) doen vermoeden, als eenkans om die onpartijdige overheid endat secularisme terug te dringen, dangaan we regelrecht godsdienstige conflictentegemoet. De paradox diemevrouw Kieboom - en ook het HVVdoor de naamgeving van dezePantheon-prijs en door de keuze vandeze laureaat - niet zien, is dat dehumanistisch-ongelovige door zijnkwetsbaarheid een indicator is van devrijheid van godsdienst en geweten. Hijis de kanarie in de kolenmijn. Gaat hijdood, dreigt ontploffingsgevaar.Joseph M. Asselberghlid Raad van Bestuur UVV38 MAART-APRIL 2009

PERSBERICHTVoor kwaliteit enonafhankelijkheidvan de pers!PERSBERICHTHoopvol BrusselActualiteitKwaliteitsvolle journalistiek eneconomie komen de laatste tijdsteeds meer in conflict. Een conflictdat in het voordeel lijkt uit tedraaien van de tweede. Een redenvoor de Unie Vrijzinnige Verenigingen(UVV) om extra waakzaam te zijn enhaar steun te betuigen aan alle journalistendie het slachtoffer zijngeworden -of zullen worden- vandeze hardvochtige logica. UVV is errotsvast van overtuigd dat kwaliteitsvollejournalistiek te allen tijde dientgevrijwaard te blijven. En dit vanuitonze overtuiging dat een samenleving,die het moet stellen zonder, devrije meningsuiting en haar democratischgehalte ondergraaft.De Unie Vrijzinnige Verenigingen isde koepelorganisatie van vrijzinnigeorganisaties in Vlaanderen en hetBrussels Hoofdstedelijk Gewest.Het interreligieus en levensbeschouwelijk platform Hoopvol Brussel is eenBrussels ontmoetingsforum van hoge verantwoordelijken van de islam, hetjodendom, de katholieke, protestantse, anglicaanse, orthodoxe, boeddhistischetraditie en van de vrijzinnige levensbeschouwing, onder voorzitterschap vanCharles Picqué, minister-president van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en JosChabert, volksvertegenwoordiger in het Brussels Parlement.Vele Brusselse burgers zijn terecht getroffen door de gebeurtenissen die plaatsvinden in Gaza.De leden van Hoopvol Brussel hebben als belangrijkste taak de dialoog te stimulerentussen de burgers van verschillende culturen en overtuigingen.Zij doen een oproep aan alle Brusselse burgers, van welke origine, van welke religieuzeof levensbeschouwelijke overtuiging ook, dat het uiten van hun meningzou gebeuren in alle kalmte en waardigheid en met respect voor de andere.De leden van Hoopvol Brussel wijzen op de noodzaak een respectvolle en verdraagzameBrussels gemeenschap te verdedigen.De kalmte en de sereniteit van eenieder vormen de basis van een harmonieuzesamenleving en een authentieke dialoog, beide kenmerken van een volwassendemocratie.Opgemaakt te Brussel op 9 januari 2009Picqué, CharlesChabert, Joscovoorzitters van het platformCosijns, Hermanadjunct van de vicaris-generaalMonseigneur De Kesel, Jozefhulpbisschop van het aartsbisdom Mechelen-BrusselD'Haeyere, Philippelid van de Boeddhistische Unie van BelgiëFatha-Allah, Mohamedlid van de Moslimexecutieve van BelgiëGoetghebeur, Fransnationaal voorzitter Boeddhistische Unie van BelgiëGuigui, Albertopperrabbijn van Brusseldr. Innes, Robertrector en kanselier van de Holy Trinity Pro-Kathedraal in Brusselprof. dr. Klener, Julienvoorzitter Centraal Israëlitisch Consistorie van BelgiëKoca, Halilondervoorzitter van de Algemene Vergaderingvan de Moslims van Belgiëprof. dr. Lambers-Petry, Dorisvertegenwoordiger van de protestantse eredienstMonseigneur Peckstadt, Athenagorasbisschop van Sinope en hulpbisschop van deMetropoliet van BelgiëPsallas, Evangelosorthodoxe priesterRobbins, Simonvertegenwoordiger van de anglicaanse eredienstRocteur, Léonprotestants domineeVan Haeren, Marinascretaris-generaal Unie Vrijzinnige Ver -eniging en en afgevaardigde Centrale Vrij -zinnige RaadVan Reymenant, Fabricedirecteur Bruxelles LaïqueMAART-APRIL 2009 39

ActualiteitLEZERSBRIEFJa, we bestaanVoor het eerst in de politiekegeschiedenis van de VS wordt verwezennaar non-believers.Ondanks het feit dat tijdens de heleambtsaanvaarding moeilijk gesprokenkan worden van scheiding tussenkerk/geloof en staat, ondanks het feitdat de eis van Amerikaanse atheïstenom god niet te vernoemen in de eedwerd afgewezen, is er hoop ook voorhen. In zijn aanvaardingsspeech vernoemthij de atheïsten, de non-believers,als een deel van de natie. Eindelijk, zoumen kunnen zeggen! Het kan hier inBelgië evident lijken, in de VS is hetdat zeker niet. Als Obama, terechtnatuurlijk, verwijst naar zijn vader die60 jaar geleden niet eens bediendwerd in een restaurant wegens zijnhuidskleur, dan is het zo dat je als nietgelovigeofficieel niet eens bestond.Tot nu dus blijkbaar... Hoop dus ookvoor atheïsten...Sonja Eggerickxvoorzitter Unie Vrijzinnige VerenigingenDe Morgen22/01/2009www.barackobama.com/photos/40 MAART-APRIL 2009

ActualiteitSamenwerken aanhet vrijzinnighumanistischeprojectIn maart is het weer zo ver. De raad van bestuur vande Unie Vrijzinnige Verenigingen (UVV) en de radenvan bestuur van de Instellingen voor MoreleDienstverlening (IMD) worden na 3 jaar opnieuw verkozen.Deze van de IMD’s op 21 maart en deze van UVV op 28 maart.Een woord van dank gaat dan ook uit naar alle leden vandeze raden van bestuur. Dank voor hun tijd en inzet. Dankvoor het onderkennen van de noden in het veld en hun constructievehouding in hun relaties met de overheden.Dank aan allen die met een open en kritische geest de voorbijejaren meewerkten aan de uitbouw van het vrijzinnighumanistischeproject.De ZangfaculteitHet koor van de Vrije Universiteit Brussel, o.l.v. Mariet Calsius, brengt:Het Leven zoals het isDe Zangfaculteit bestudeert het leven zoals het is. VolgensFriderici (1584-1638) zijn de drie mooie dingen des levensmuziek, wijn en vrouwen. Hendrik VIII (1491-1547) zieteveneens heil in goed gezelschap, maar iedereen heeft zijneigen vrije wil. Toon Hermans (1916-2000) is eeuwig optimisten ziet in elke druppel regen een beetje zon.Vanavond neemt DZF u mee doorheen het leven zoals hetons lijkt. Zorgeloos in gezelschap, maar vol zorgen zondervrienden: een goed verhaal, een goede roddel, liefje aan jezij, pot en pint en liefst nog iets om te knabbelen. DZFloodst u via volkse liederen naar een uitmuntend receptvoor witloof. Uiteraard gevolgd door drank en mét de centraleonderzoeksvraag welke dag nu eigenlijk de beste isom te drinken. Maar gezelschap blijft het belangrijkstewaar een goede roddel wel eens boven komt. Nadat deboer zijn vrouw gevonden heeft sluit DZF af met de rubriekliefde zoals het is.Kortom: een muzikale beschouwing van het leven met liederenvan de renaissance tot nu: onder andere Il estoit unefilette (Jannequin), Pastime with good company (HenryVIII), Drei schöne Dinge fein (Friderici), The three Ravens(Ravenscroft), Tábortúznél (Bárdos), Somebody loves me(Gershwin), Belgian endives (Wise), De gezustersKaramazoy (Drs. P./Goovaerts), Talk (Jandl/Hammersteen)en nog veel meer van de ‘mooie dingen des levens’…21 maart 2009 • 20u00Kleine concertzaal van het Koninklijk Conservatorium BrusselKleine Zavel 5 • 1000 Brussel28 maart 2009 • 20u00Theaterzaal van het CC De WerfMolenstraat 51 • 9300 Aalst04 april 2009 • 20u00Theaterzaal van het Lakenmetershuis (Willemsfonds)Vrijdagsmarkt 24-25 • 9000 GentToegang: 5 euroVoor informatie en reservatieVrije Universiteit Brusseldienst CeremoniënPleinlaan 2 •1050 BrusselTel.: 02/629 22 34,Fax: 02/629 39 64E-mail: ceremonien@vub.ac.beMAART-APRIL 2009 41

Brieven aan DarwinGerard Bodifeesbrief aan DarwinIN 1859 PUBLICEERDE CHARLES DARWIN ZIJN OPHEFMAKENDE BOEK ON THEORIGIN OF SPECIES. 150 JAAR LATER WIL DE UNIEVRIJZINNIGE VERENIGINGEN, GEÏNSPIREERD DOOR HAAR VRIJZINNIG-HUMANISTISCH GEDACHTEGOED, DIT IN DE SCHIJNWERPERS PLAAT-SEN. HET GEHELE JAAR 2009 DOOR KAN JE IN IEDERE UVV-INFO DE CORRESPONDENTIE LEZEN TUSSEN DARWIN, AAN DE HAND VANEEN AANTAL BRIEVEN GESELECTEERD UIT ZIJN ENORME BRIEFWISSELINGSOEUVRE, EN HEDENDAAGSE SCHRIJVERS, WETENSCHAPPERS…Letter 3206Darwin, C. R. to Wedgwood, F. J. - 11 July 1861Torquay July 11Some one has sent us `Macmillan'; and I must tell youhow much I admire your Article; though at the same timeI must confess that I could not clearly follow you in someparts, which probably is in main part due to my not beingat all accustomed to metaphysical trains of thought. Ithink that you understand my book perfectly, and that Ifind a very rare event with my critics. The ideas in thelast page have several times vaguely crossed my mind.Owing to several correspondents I have been led lately tothink, or rather to try to think over some of the chiefpoints discussed by you. But the result has been with mea maze -something like thinking on the origin of evil, towhich you allude. The mind refuses to look at this universe,being what it is, without having been designed; yet,where one would most expect design, viz. in the structureof a sentient being, the more I think on the subject, theless I can see proof of design. Asa Gray and some otherslook at each variation, or at least at each beneficialvariation (which A. Gray would compare with the raindrops which do not fall on the sea, but on to the land tofertilize it) as having been providentially designed. Yetwhen I ask him whether he looks at each variation in therock-pigeon, by which man has made by accumulation apouter or fantail pigeon, as providentially designed forman's amusement, he does not know what to answer;and if he, or any one, admits [that] these variations areaccidental, as far as purpose is concerned (of course notaccidental as to their cause or origin); then I can see noreason why he should rank the accumulated variationsby which the beautifully adapted woodpecker has beenformed, as providentially designed. For it would be easyto imagine the enlarged crop of the pouter, or tail of thefantail, as of some use to birds, in a state of nature,having peculiar habits of life. These are the considerationswhich perplex me about design; but whether you willcare to hear them, I know not.Torquay, 11 Juli 1861Iemand heeft ons een exemplaar van Macmillan’sMagazine bezorgd en ik wilde u absoluut feliciteren met uwartikel; hoewel ik eigenlijk ook moet toegeven dat ik u nietoveral even goed kon volgen, maar dat is ongetwijfeld voornamelijktoe te schrijven aan mijn eigen gebrek aan ervaringmet metafysisch redeneren. Volgens mij begrijpt u mijnboek perfect -iets wat van mijn critici jammer genoeg maarzelden kan worden gezegd. De ideeën die u op de laatstepagina bespreekt zijn meermaals vaagweg bij mij opgekomen.Verscheidene correspondenten hebben mij er de laatstetijd toe gebracht na te denken -of beter gezegd: proberenna te denken- over enkele van de belangrijkste punten die uaanhaalt. Het heeft mij danig in de war gebracht -zoietsals nadenken over de oorsprong van het kwaad, waar u opalludeert. Ons verstand weigert het universum te aanschouwenzoals het is zonder het als ontworpen te ervaren;en toch, net daar waar men ontwerp het meest zou vermoeden-bijvoorbeeld in de structuur van een zelfbewustwezen- des te meer ik daarover nadenk, des te minderbewijs ik zie van ontwerp. Asa Gray en enkele anderenzien iedere variatie, of tenminste iedere voordelige variatie(die A. Gray zou vergelijken met de regendruppels dieniet in zee vallen, maar op het land en dat zo vruchtbaarmaken) als het resultaat van goddelijke voorzienigheid.Wanneer ik hem echter vraag of hij iedere variatie van derotsduif, die de mens door accumulatie heeft omgevormd toteen kropduif of een pauwstaartduif, ziet als goddelijk voorzienom de mens te plezieren, moet hij mij het antwoordschuldig blijven. Mocht hij -of iemand anders- toegeven datdeze variaties het resultaat zijn van toeval, voor zover wehet hebben over hun nut (uiteraard niet wat hun oorzaak ofoorsprong betreft), zie ik geen enkele reden waarom hij degeaccumuleerde variaties die hebben geleid tot de prachtigaangepaste specht wel aan goddelijke voorzienigheid zoutoeschrijven. Men kan zich namelijk makkelijk indenkendat een grotere krop of een mooie staart voor vogels van enignut kan zijn in het wild, voor specifieke behoeften. Dit zijnde overwegingen bij ontwerp die mij versteld laten staan;maar of u ze zult willen horen, weet ik niet.✱Vertaald door Nils Van den Bergh, moreel consulent CMD Turnhout42 MAART-APRIL 2009

Zeer geachte Heer Darwin,0p de dag dat uw brief hier aankwam, trok een hevig onweer over deze streek. De zomer isbroeierig geweest tot hiertoe en ik moet bekennen dat het water uit de hemel me deugd deed. Enmij niet alleen. Het groen in de tuin fleurt weer op, het gras staat er terug fris bij. Natuurlijk kwamde gedachte in me op dat de natuur toch goed geregeld is. Water is het onmisbare element voorhet leven en het wordt door de natuur zelf uit de zeeën gehaald, gezuiverd en zo kwistig over hetland uitgegoten dat de dorre grond een vruchtbare bodem wordt. Het is wonderlijk. Maar ik moestook denken aan onze goede vriend Asa Gray die er wel van overtuigd is dat de natuur goed ontworpenwerd, maar die ook eerlijk genoeg is om toe te geven dat de efficiëntie niet perfect is. Wanttenslotte valt de meeste regen volkomen nutteloos weer in de zee. Wat een verkwisting vanenergie.In uw brief verbaast u er zich over dat veel mensen tot het besluit komen dat aan de natuur eendoelbewust ontwerp ten grondslag ligt. U wijst dat denkbeeld af en het voorbeeld dat u geeft,overtuigt me volkomen. De spontane veranderingen die optraden in de wilde rotsduif zijn door demens gebruikt om sierduiven te kweken. Nu deze dieren bestaan, zou het toch niet redelijk zijn tebeweren dat de oorspronkelijke variaties in de wilde duif optraden met het oog op het ontstaanvan sierduiven. Het is door de selectie dat deze dieren tot stand kwamen, niet als gevolg van eendoelgerichte verandering. In dit geval gebeurde de selectie door de mens, maar in de natuurgebeurt zij door de natuur zelf. Dat de specht zo goed is aangepast aan zijn leefwijze in het bos,is alleen maar het resultaat van willekeurige veranderingen, waaruit de natuur selecteerde. Deveranderingen die gunstig waren voor de specht bevorderden zijn kansen tot overleving en voortplantingen konden zo blijven bestaan, de andere verdwenen vanzelf van het toneel. Dat begrijpik. Dat is ook wat ik las in uw boek.Zonder het nu met u oneens te willen zijn, zou ik toch willen wijzen op een paradox. Uit uw theorievolgt dat de natuur niet tot stand gekomen is vanuit een voorafgaand ontwerp dat doelbewust werduitgevoerd. De natuur werkt niet doelgericht, maar door middel van blinde variaties en onvermij -delijke selecties. Maar het kan niet ontkend worden dat de mens wel doelgericht handelt. Het huiswaarin ik woon, is door een architect ontworpen en door werklieden gebouwd, en deze mensen haddenMAART-APRIL 2009 43

Brieven aan Darwinwel degelijk de bedoeling een constructie te maken die geschikt is als woning. Dit huis is niet hetresultaat van blinde veranderingen in een stapel stenen, waaruit vervolgens de gunstige combinatiesgeselecteerd werden. Er was eerst een ontwerp. Er is over nagedacht, er werd een plan getekend envervolgens het werk uitgevoerd. Waar ik nu over spreek betreft het menselijke handelen, niet dat vandieren en planten. Maar anderzijds volgt uit uw theorie dat de mens deel uitmaakt van de natuur. Aande wetten waaraan de dieren en planten onderworpen zijn, gehoorzamen ook de mensen. Indien ditniet het geval zou zijn, dan zou de mens een heel speciaal statuut op deze planeet hebben, dan zouhij zich wezenlijk anders gedragen dan alle andere levensvormen, maar dat kunnen we toch nietmeer geloven in onze tijd. Vóór Copernicus nam men aan dat de aarde een centrale plaats in het heelalinnam waardoor de mens een gepriviligieerde plek bewoonde. Ondertussen weten we dat de aardemaar een van de planeten is die rond de zon wentelt. En mee door uw werk beseffen we nu ook datde menselijke soort geen aparte plaats inneemt tussen de diersoorten op aarde, maar dat zij slechtséén van de twijgen is van de veelvertakte boom van het leven. De mens staat niet buiten de natuur.Hij is er een onderdeel van. Wat voor de andere dieren geldt, geldt ook voor de mens. En wat voor demens geldt, moet ook voor de andere dieren gelden. Maar nu kom ik weer bij mijn bewering: de menshandelt doelgericht. Dat betekent dus dat doelgerichtheid deel uitmaakt van de levensprocessen opdeze planeet.Maar dat is nu precies wat u ontkent. De natuur functioneert niet doelgericht, zegt u, en ik was udaarin gevolgd. Maar als dat het geval is, dan neemt de mens toch een aparte plaats in tussen de levendewezen op aarde, en dat is in strijd met wat u beweert. Het is een paradox. De wetenschap plaatst demens weer in de natuur, maar door wat de wetenschap leert over de natuur, staat de mens weer buitende natuur.Ik hoop uw mening over het probleem nog te vernemen. Zegt u het me, als ik me vergis.Ondertussen schijnt hier weer volop de zon. Het wordt weer een warme dag en de tuin ziet er heelmooi uit. Ongelooflijk mooi, als ik erover nadenk. Ongelooflijk.Met een vriendelijke groet,Gerard Bodifeeauteur44 MAART-APRIL 2009

Anne Provoostsbrief aan DarwinBrieven aan DarwinLetter 3154Darwin, C. R. to Herschel, J. F. W. - 23 May 1861May 23dDear Sir John HerschelYou must permit me to have the pleasure to thank you foryour kind present of your Physical Geography. I feelhonoured by your gift, & shall prize this Book with yourautograph. I am pleased with your note on my book onspecies, though apparently you go but a little way withme. The point which you raise on intelligent design hasperplexed me beyond measure; & has been ably discussed byProf. Asa Gray, with whom I have had much correspondenceon the subject.- I am in a complete jumble on the point. Onecannot look at this Universe with all living productions &man without believing that all has been intelligentlydesigned; yet when I look to each individual organism, Ican see no evidence of this. For, I am not prepared toadmit that God designed the feathers in the tail of therock-pigeon to vary in a highly peculiar manner in orderthat man might select such variations & make a Fan-tail;& if this be not admitted (I know it would be admitted bymany persons), then I cannot see design in the variations ofstructure in animals in a state of nature, -those variationswhich were useful to the animal being preserved &those useless or injurious being destroyed. But I ought toapologise for thus troubling you.-You will think me very conceited when I say I feel quiteeasy about the ultimate success of my views, (with mucherror, as yet unseen by me, to be no doubt eliminated); &I feel this confidence, because I find so many young &middle-aged truly good workers in different branches,either partially or wholly accepting my views, becausethey find that they can thus group & understand manyscattered facts. This has occurred with those who have chieflyor almost exclusively studied morphology, geographicaldistribution, systematic botany, simple geology & palæontology.Forgive me boasting, if you can; I do so because I shouldvalue your partial acquiescence in my views, more thanthat of almost any other human being.-Believe me with much respect | Yours, sincerely & obliged| Charles Darwin✱Vertaald door Nils Van den Bergh, moreel consulent CMD Turnhout23 Mei 1861Waarde heer John Herschel,Staat U mij alstublieft toe U van harte te bedanken om mijuw ‘Physical Geography’ (‘Fysische Aardrijkskunde’) teschenken. Ik voel mij vereerd met dit geschenk en zal Uwgehandtekend exemplaar koesteren. Ik ben tevreden met Uwaantekening over mijn boek betreffende de soorten, hoewel Uhet blijkbaar slechts in beperkte mate met mij eens bent. Hetpunt dat U aankaart over intelligent ontwerp heeft mijonwaarschijnlijk veel kopzorgen bezorgd. Het is deskundigbesproken door professor Asa Gray, met wie ik veel over ditonderwerp heb gecorrespondeerd. -Ik ben er volledig door inde war. Men kan onmogelijk naar het universum kijken metde mens en al het ander leven dat er in is ontstaan, zonder tegeloven dat het intelligent ontworpen is; maar wanneer iknaar ieder organisme afzonderlijk kijk, kan ik hier geenbewijs voor vinden. Ik ben immers niet bereid te erkennen datGod de staartveren van een rotsduif zo heeft ontworpen datze op zulk een specifieke manier zouden variëren dat de mensdie variaties zou kunnen gaan selecteren om zo een pauwstaartduifte bekomen. Indien men mij hierin kan volgen (ikbesef dat er velen mij zouden tegenspreken), zal men volgensmij ook geen sporen van ontwerp vinden in de variaties in destructuur van dieren in het wild -waarbij de variaties dienuttig zijn voor het dier behouden worden en degene die nutteloosof nadelig zijn, worden geëlimineerd. Maar ik zou meecht moeten verontschuldigen om U hiermee lastig te vallen.-U zult mij wel erg ijdel vinden als ik zeg dat ik het volste vertrouwenheb in het uiteindelijke succes van mijn inzichten(waarbij ongetwijfeld nog veel fouten, die ik nu nog niet kanzien, moeten worden uitgezuiverd). Dat zelfvertrouwendank ik aan de vele echt goede onderzoekers in verscheidenevelden, nog jong of van middelbare leeftijd, die mijn inzichtenvolledig of deels aanvaarden, omdat die hen hebben toegelatenvele schijnbaar losstaande feiten met elkaar te verbindenen te begrijpen. Dit is voornamelijk (of bijna uitsluitend)het geval geweest bij zij die onderzoek hebben verrichtop het vlak van morfologie, geografische verspreiding, systematischeplantkunde, eenvoudige geologie en paleontologie.Als U kunt, vergeeft U mij mijn opschepperij; ik schrijf ditenkel omdat er bijna niemand is wiens (al was het maargedeeltelijke) aanvaarding van mijn theorie ik meer op prijszou stellen dan die van U.-Met veel hoogachting, gelooft U mij, En nogmaals mijn oprechtedank,Charles DarwinMAART-APRIL 2009 45

Brieven aan DarwinBeste Heer Charles Darwin,Laat me raden, toen u Sir Herschel van antwoord diende, hebt u aan hem gedacht als aan een pleistoceneleguaan die, als je hem in zee gooit, iedere keer weer aan land kruipt. Het beest heeft geleerd van dehaaien aan de kustrand weg te blijven, niet van de bioloog die testjes met hem uitvoert. Dus zal hij blijventerugkomen, hoe dikwijls je hem ook de golven in slingert. (1)Vergeef hem zijn starheid, beste Heer Darwin. We zijn 150 jaar verder, en het is er nog altijd, het argumentdat de schoonheid van het leven wel moet wijzen op intelligent ontwerp. De bewondering voor al het‘geschapene’-excusez le mot voor iemand die niet in een schepper gelooft- de variatie van diepzee tothooggebergte, de geuren en de kleurenpracht, de complexiteit en de diversiteit, ze maken het nog altijdhaast ondenkbaar dat het allemaal niet zo zou zijn bedoeld. Vooral de mens, die kers op de taart, met zijnbewustzijn, zijn intelligentie, zijn welgevormdheid, zijn elegantie, maakt ons zo vele jaren later nog steedslyrisch over onszelf. Als de mens zo mooi is, dan moet er toch een artdirector zijn, een vormgever zowelals kwaliteitsbewaker, die het allemaal heeft uitgedacht, en als klokwerk in elkaar gezet?Als God zou meedoen aan een designwedstrijd, echter, dan denk ik niet dat Hij zou worden gekwalificeerd.Misschien kreeg Hij een eervolle vermelding voor het alomvattende van zijn ontwerp. Hij heeft werkelijkaan alles gedacht: aan licht en schaduw, aan roofdieren en huisdieren, aan neuronen en proteïnen, aanorde en chaos, aan rassen en standen, aan toekomst en verleden, aan cultuur en chaos, aan goed enkwaad. Maar wanneer Hij zijn pièce de résistance, zijn kroonstuk die de mens is, aan de jury zou voorleggen,dan vrees ik dat ze Hem uit de wedstrijd zouden sturen. Hoewel het een mooi topstuk is, mankeerter best wel een en ander aan. Ik heb het hier niet over kleine fabricagefouten zoals lekkende urineleidersof klappende aorta’s, blindedarmontstekingen en celwoekeringen, maar over heuse zonden tegen bijvoorbeeldde ergonomische logica. Ik geef er een paar:• De mens is naakt. Hij moet altijd op zoek naar een tweede huid omdat hij volstrekt niet is opgewassentegen zon en regen.• De mens moet vier keer per dag eten om zich goed te blijven voelen. Waarom geen ontwerp naarhet voorbeeld van de krokodil die nu en dan een flinke hap verorbert en daar vervolgens dagen opkan lopen teren?• De mens heeft kaarten en kompassen nodig om te kunnen navigeren. Hij heeft minder gevoel voorrichting dan een duif of een paard. Hij verdwaalt en komt om, soms op een boogscheut van zijn erfaf.• De mens eet, drinkt en ademt via eenzelfde keelopening, waardoor ieder jaar honderden mensende verstikkingsdood sterven. Waarom voorzag de ontwerper geen opening in de nek, weg van deplek waar we eten, zoals hij dat voor de dolfijn en de walvis bedacht?• De armen van de mens scharnieren verkeerd, er zijn plaatsen op zijn rug waar hij niet bij kan (al eenzegen, dus, dat de opening voor zijn ademhaling niet zoals de dolfijnen onder zijn nek op zijn rug isvoorzien: als hij verkouden was zou hij niet bij zijn eigen neus kunnen om die te snuiten).46 MAART-APRIL 2009

• De nek van de mens is vervaarlijk dun. Op de verbinding tussen het hoofd en de schouders had deontwerper net een verdikking moeten voorzien, een stevige basis om dat zware hoofd te dragen,zeker als die nek ook het foedraal is van alle belangrijke nutsvoorzieningen, met name de ademhaling,de bloedsomloop en de spijsvertering.• Goed ontwerp zou de hersenen toch in de buikholte hebben laten indalen? De hersenen zijn de kernvan ons bestaan. Ze staan veel te ver van hun pomp af, en zijn er op een te kwetsbare manier meeverbonden. Als de mens valt, dan valt het hoofd altijd van het hoogst.• Veel van zijn levensbelangrijke organen heeft de mens dubbel: longen, nieren, schildklieren, eierstokken,oogballen… behalve dan de allerbelangrijkste, namelijk het hart. Waarom is er geentweede hart voorzien, dat overneemt als het eerste faalt?• Het plekje van het lijf dat de mens het meeste plezier moet verschaffen, zit vlakbij de opening waarlangsde ontlasting naar buiten moet. Vanzelf krijg je dan een mensheid die lichamelijk plezier alsvunzig afschildert.• En wat gebeurde er met de vleugels? Als de engelen, de albatrossen en de muggen met vleugelskonden worden toegerust, waarom dan niet de mens?• Het opvallendste mankement in het ontwerp van de mens is dat nergens gebruik wordt gemaaktvan het wiel. Waarom heeft de ontwerper aan de mogelijkheid om het tandwiel, die exponentiëlekracht waarbij energie optimaal wordt benut, verzaakt? Was dan werkelijk de mens nodig om hetwiel uit te vinden?Nu hebben we het nog niet gehad over onze bedrading, beste Heer Darwin, de manier waarop in onzebovenkamer ons brein functioneert. Dat zit vol bizarre onvolkomenheden waardoor we altijd weer gaandwalen. Het heeft bijvoorbeeld zo weinig voorstellingsvermogen dat het maar nauwelijks in staat is zicheen complexe wereld voor te stellen zonder een superbrein dat alles bestiert. En het zit vol contradicties!Wist u dat de mensen die radicaal tegen abortus en euthanasie zijn, omdat ze vóór het leven zijn, dikwijlsdezelfde zijn als zij die de doodstraf aanvaardbaar vinden? En vindt u het ook zo vreemd dat we met zijnallen geloven in zoiets als ‘oneindigheid’, terwijl geen enkel weldenkend mens kan aannemen dat zoietsals oneindigheid ook echt bestaat?Het is overduidelijk, de mens kan beter. De Zuid-Afrikaans paralympische hardloper Oscar Pistorious werdafgelopen jaar door de internationale atletiekfederatie uit de Olympische Spelen geweerd omdat hij metzijn kunstbenen alle andere lopers het nakijken gaf. Ik weet niet wat het is met die mateloze bewonderingvoor het ontwerp van de mens zoals hij in de natuur voortkomt. Als hij door een verdeler in een doos werdafgeleverd, dan bracht je hem toch binnen de omruiltermijn terug? Een welwillend jurylid zou misschiensuggesties doen voor verbetering, maar de fouten zijn zo groot en de oplossingen liggen zo voor de hand,dat ik geen reden zie voor de sacrosancte bejegening die het ontwerp te beurt val. De mens is goedgeprobeerd, maar zijn ontwerper was een amateur.Met de meeste hoogachting,Anne Provoostauteur(1) Op Galapagos gooide Darwin leguanen in zee om te kijken welke richting ze uit gingen. Ze kwamen telkens weer naar hem toe, wat hembevestigde in zijn vermoeden dat ze geconditioneerd waren om bij gevaar aan land te komen.MAART-APRIL 2009 47

Een moreel consulent vertelt...A walkto remember...Ilse Rotsaertmoreel consulent PCMD BruggeOp één van onze bedrijvigewerkdagen kwam er eentelefoontje binnen vooreen huwelijksplechtigheid. Aan hetonthaal werd een afspraak gemaaktvoor een eerste gesprek met het koppelen de moreel consulent.Twee weken later zaten we samen inde gespreksruimte, Maaike, Lena en ik.Een vlotte, goedlachse Maaike stakmeteen van wal: zij had een vrijzinnigeopvoeding genoten, altijd zedenleergevolgd en nu maakte ze de logischekeuze voor een huwelijksplechtigheidwaarin de vrijzinnig-humanistischewaarden centraal zouden staan. Terwijlik geboeid luisterde naar deze enthousiasteen overtuigde twintiger, had iktevens oog voor de in zwijgzaamheidgehulde Lena.Een eerste adempauze in Maaikeswoordenstroom gaf me de kans mij totLena te richten. Ze schrok eventjes; hadwaarschijnlijk niet verwacht zo snel aanhet woord te komen. Maar ze was deelvan hun geheel als koppel. Ze stonddus mee in voor de keuzes die zij alskoppel maakten.Wat bracht Lena hierheen? Natuurlijkbracht deze vraag haar heel snel terugbij haar partner. Mááike bracht haarhierheen! “Maar”, zo voegde ze eroprecht aan toe, “zelf weet ik niet watik van zo’n plechtigheid kan verwachten.Ik heb zo’n huwelijksceremonienooit eerder meegemaakt.” Maaikekeek fier op. Haar geliefde Lena volgdehaar tenslotte in volle vertrouwen.Lena kwam uit een traditionele familie.Zelf hing ze geen geloof aan. Ze konzich vinden in de waarden van het vrijzinnig-humanisme.Daar had ze hetmet Maaike al uitgebreid over gehad.Lena had lange tijd zeer sterke familiebanden.Deze kwamen echter onder48 MAART-APRIL 2009

Tot slot gaf ik Lena en Maaike een aantalvragen mee, waarmee ze thuis rustigaan de slag konden gaan. De antwoordenop die vragen zouden deingrediënten vormen voor de uitwerkingvan mijn volledige huwelijksrede.Met pretlichtjes in de ogen zag ik hengretig de eerste vraagjes lezen, af entoe veelbetekenend lachend naarmekaar. Ik nam intussen de agendavoor een volgende afspraak. Het isaltijd leuk, de onderonsjes die zowatelk koppel heeft, wanneer ze dievraagjes te zien krijgen. ‘Hoe hebbenjullie elkaar leren kennen?’ Je ziet hendan eventjes die prille tijd van blozendewangen en onwennige eerste datesherbeleven. ‘Wat trekt jou aan in jelevenspartner?’ ‘Waar zitten de belangrijksteovereenkomsten en verschillen?’‘Wat voegt trouwen voor jullie toe, aanhet samenwonen?’ Noem maar op. De‘opdracht’ is vooral dat ze zouden stilstaanbij zichzelf, bij hen als koppel, bijhun waarden, en dat ze de voornaamspanningte staan, toen zij vertelde datze lesbisch was. Zij werd plostklapsoverspoeld door een koude golf vanonbegrip. Het duurde maanden voor zedeze collectieve familiale starheid konlosweken, en er zinnige en eerlijkegesprekken op gang kwamen. Terwijlze dit aan mij vertelde, kon ik ineensheel duidelijk haar kracht zien. Ze vervolgde:“Ik heb een hele weg afgelegd,tot hier. Het is een weg om nooit tevergeten! In het huwelijk hoop ik helemaalte mogen thuiskomen.”Hoewel niemands pad ooit helemaalover rozen gaat, werd doorheen hetgesprek wel duidelijk dat het voorMaaike iets gemakkelijker was ge -weest om in haar eigenheid geaccepteerdte worden, door haar familie- envriendenkring. In die zin verbreeddeLena’s situatie uiteindelijk zelfsMaaikes horizon: namelijk het constaterendat aanvaarding ook met veelhindernissen gepaard kón gaan.Voor Lena was het kiezen voor een vrijzinnig-humanistischehuwelijksplechtigheidalweer een grote stap.We bespraken met zijn drieën hetthema ‘vrijzinnigheid’. De conclusiesvoelden voor allen goed aan; het wasduidelijk dat deze huwelijksplechtigheidvoor hen beiden de juiste keuze was.Het is belangrijk om dit aspect op voorhandgoed uit te klaren.Je zegt aan het begin van de huwelijksredewie je bent, dat je verbondenbent aan het Centrum Morele Dienst -verlening als moreel consulent en datje spreekt vanuit het vrijzinnig humanisme.Ook na de plechtigheid, wanneerer tijdens de receptie even gesocialiseerdwordt met de familie- envriendenkring, moeten mensen wetenwie je bent, en waar je voor staat. Hetkan een moment zijn waarop anderekoppels naar je toe stappen met devraag om voor hen een huwelijksplechtigheidte willen verzorgen.Het eerste gesprek voor Maaike enLena zat er bijna op. Enkele praktischezaken, zoals locatie van de plechtigheid,datum, uur…, werden reeds meegedeeld.ste zaken op papier zouden krijgen. Zotekenen zíj een landschap uit van húnrelatie.Hun input staat tenslotte niet los vanonze output. Er ontstaat telkens eenbelangrijke wisselwerking.Maaike en Lena waren er helemaalklaar voor en je kon er vergif op innemendat ze zich thuis meteen aan hunvraagjes zouden zetten. Zo’n geestdriftstraalden ze beiden uit. Ik zei hen datzij ook zelf een gedicht of tekst kondenlezen (al of niet zelf geschreven), ofmisschien kenden ze wel een familielidof vriend, die dat voor hen zou willendoen. De meerwaarde van anderesprekers kan velerlei zijn. Verschillendestemmen kunnen een huwelijksceremonievooreerst opfrissen.Tegelijkertijd brengen meerdere sprekersextra dynamiek in het hele gebeuren.Maar sprekers kunnen bovendienvoor een heel symbolische waarde zorgen.Het feit dat dié bepaalde persoonop jullie ceremonie het woord tot jullieals koppel richt, kan bijzonder ontroerenden onvergetelijk zijn.Twee maanden later… stond ik voorhen, op hun mooiste dag,de dag waar ze beiden zó naartoe haddengeleefd, en ik besloot met dewoorden:❤Maaike en Lena,Voor jullie ligt de toekomst als een groot en ongeopend cadeau.In dat grote pak hebben jullie vele dromen en wensen,verlangens en verwachtingen gestopt.Jullie worden nu toegetrokken naar de dag van morgenen uitgedaagd om samen de vleugels te spreiden.Jullie weten waar jullie heen willen.En met wie.Lena en Maaike,ik wens jullie een spannende levensreis!Het ga jullie goed!MAART-APRIL 2009 49

InternationaalReligie onbelangrijkvoor EuropeanenJenoff Van Hulleconsulent-stafmedewerkerIN NOVEMBER 2008 PUBLICEERDE DE EUROPESE UNIE EEN OPMERKELIJKE STUDIE:STANDARD EUROBAROMETER 69 OVER DE WAARDEN VAN DE EUROPEANEN. DE STUDIE ISOPMERKELIJK OMDAT ZE EEN AANTAL INTERESSANTE ZAKEN VERTELT OVER HET BELANG VANRELIGIE VOOR EUROPEANEN. UVV-INFO ZET DE BELANGRIJKSTE CIJFERS VOOR U OP EEN RIJ.Europeaan wil vredeDe belangrijkste waarden voorEuropeanen zijn vrede (45%), gevolgddoor mensenrechten (42%) en op dederde plaats respect voor het menselijkleven (41%). Deze drie waarden zijnvoor Europeanen een stuk belangrijkerdan democratie (27%), de rechtstaaten individuele vrijheid (beide 21%),gelijkheid (19%) en tolerantie (16%).En niet onbelangrijk: religie komt met7% op de laatste plaats.Religie vertegenwoordigtEuropese Unie nietOp de vraag welke drie waarden hetbest de Europese Unie vertegenwoordigen,kiest 37% voor mensenrechten,35% voor vrede en 34% voor democratie.Ook hier bengelt religie achteraanmet 3%. Wat betreft de individuele lidstatenscoort religie het hoogst inBelgië, Cyprus en Slowakije, hoewel ditvoor elk van de drie slechts 5%bedraagt.Geluk en gezondheid komensamenDe laatste vraag die in de studie in hetoog springt, luidt: welke waardenassocieert u het meest met geluk?Voor 73% van de Europeanen is ditgezondheid, voor 44% liefde en voor37% werk. Slechts 9% van deEuropeanen verbindt geluk en geloof.Roemenië en Cyprus tonen ook hiereen ander beeld, want in het eersteland associeert 31% geluk met geloofen in het tweede 17%. Een reden hiervoorkan zijn dat een meerderheid vande inwoners in deze twee landenorthodox is.Bron: Standard Eurobarometer 69Meer infohttp://ec.europa.eu/public_opinion/archives/eb/eb69/eb69_en.htmBron: Standard Eurobarometer 69Wanneer we de cijfers bekijken op hetniveau van de individuele lidstaten danbeschouwt 27% van de Cyprioten, 26%van de Maltezen en 19% van deRoemenen religie als één van debelangrijkste waarden voor hen persoonlijk.In België is dit slechts 5%.Vrij-o n-zinnig Jenoff Van HulleNOEen zinnig boek met de titel Wat een onzin!. Jawel, paradoxen bestaan en dit ismaar goed ook. Want in hun boek onderwerpen Herman De Regt en HansDoormaelen het zesde zintuig, leven na de dood, homeopathie, intelligent designaan een grondig onderzoek. Resultaat? Een interessant boek over pseudowetenschapen wetenschapsfilosofie. Herman De Regt en Hans Doormaelen zijn beidenfilosoof. Herman de Regt doceert aan de Universiteit van Tilburg. HansDooremalen werkt aan de Universiteit van Amsterdam, de Vrije Universiteit enaan de Rijksuniversiteit Groningen.Het boek is uitgegeven bij Uitgeverij Boom en kost €18.95.Meer info: www.uitgeverijboom.nl50 MAART-APRIL 2009

Vijf winnaars krijgen elk een verrassingspakket.Hoe maakt u kans?Vul snel het kruiswoordraadsel in en stuur het sleutelwoord vóór 27 maart 2009 naar de UnieVrijzinnige Verenigingen, Brand Whitlocklaan 87 te 1200 Sint-Lambrechts-Woluwe of fax hetdoor op nummer 02/735 81 66. U kan het ook via e-mail aan ons bezorgen: info@uvv.be. Metevenwel vermelding van ‘oplossing kruiswoordraadsel’ en persoonlijke gegevens.De oplossing verschijnt samen met de namen van de vijf winnaars in het volgende nummer.VOORNAAM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .NAAM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .GEBOORTEDATUM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . M VADRES . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .ANTWOORD:1 2 3 4 5 6 7 8 9 10❏❏Oplossing vorig nummerHet sleutelwoord dat we zochten wasVERBONDENHEID.Winnaars vorig nummer:Uit de juiste inzendingen kwamen volgendevijf winnaars uit de bus:Deconninck Annemie uit Sint-Joris-WeertMathay Klaartje uit HalleFinaut Guido uit NieuwpoortVan Acker Yo uit OudenaardeDenys Marc uit JetteZij kregen elk Fnac-bon en het boek Geesten,griezels en ander gespuis van MartinWaddell & Tony Ross.Kruiswoordraadsel 2© Puzzelland.comMAART-APRIL 2009 51

Jongeren & CultuurSpore:Darwin of God?Emily Vertéconsulent-stafmedewerkerRELIGIE EN GAMES GAAN NIET ALTIJD HAND IN HAND. ZOWEL VANUIT JOODSE HOEK ALSVANUIT DE MOSLIMGEMEENSCHAP TREKT MEN SOMS TEN STRIJDE TEGEN GAMES. OOKSPORE, HET SIMULATIESPEL VAN WILL WRIGHT WAARIN GAMERS DE EVOLUTIETHEORIE VANDARWIN NASPELEN, KREEG VAN HET ZELFDE LAKEN EEN BROEK. MAAR DAN WEL EENCHRISTELIJKE BROEK. WANT HET WAREN AMERIKAANSE CHRISTENEN DIE KRITIEK HEBBENGEUIT EN MENEN DAT HET SPEL HET BESTAAN VAN GOD ONTKENT. MAAR IS DIT WEL ZO?SPEEL JE MET SPORE DE EVOLUTIE NA, OF KRUIP JE JUIST IN DE HUID VAN GOD? TIJDDUS OM ONS VERGROOTGLAS BOVEN TE HALEN EN ONZE QUEESTE TE STARTEN.Vooraleer we bovenstaande vragenbeantwoorden, bekijken we Sporein al zijn facetten. In de eerste plaatsis Spore een spel. Een simulatiespel waarinje leven kunt creëren en evolueren,stammen en beschavingen opbouwen, enhele werelden vormgeven. Spore neemtje mee doorheen het volledige evolutieproces,van oersoep tot in de ruimte. Hetspel begint door op de staart van eenmeteoor mee te reizen naar je planeet.Eens daar aangekomen ga je van start alsééncellig wezen dat rondzwemt in deoceaan. Je eet er planten en andere cellenom DNA te verkrijgen en te groeien. Af entoe kom je ook een groter wezen tegendat jou wil verorberen. Nadat je hooggenoeg geklommen bent op de evolutieladderen wanneer je groot genoeg bent,ga je aan wal. Hier start de tweede fase,de wezenfase. Je moet nu zien te overlevenop land en daarvoor moet je je socialevaardigheden en gevechtskunsten ontwikkelen.Je gaat eveneens op zoek naarvoeding; voor de planteneters zijn datvruchten, de vleeseters maken jacht opandere wezens. Ook in deze fase kan jeweer DNA-punten verdienen die je kangebruiken om je evolutiereis verder tezetten. Vervolgens is er de stamfase. Indie fase kan je het uiterlijk van je wezenniet meer veranderen. Je speelt nu metéén of meerdere wezens, wat leidt tot hetontstaan van een kleine, primitieve stam.Oprichten van gebouwen en bevelengeven aan je wezens, maar ook jagen opprimitievere wezens, vissen… zijn activiteitenwaar alles in deze fase om draait. Jekan ook muziekinstrumenten maken omandere stammen te behagen en zo alliantieste sluiten. Want daar gaat het om,voor elke stam die je uitroeit of toevoegtaan je bondgenootschap krijg je een stukvan een totem. Vijf zo’n delen en je evolueertnaar het volgend stadium, debeschavingsfase. Daar begin je met één52 MAART-APRIL 2009

stad, van waaruit je de wereld moet veroveren.Dit doe je door specerijenbronnente verwerven, zodat je andere beschavingenkunt veroveren, bekeren of uitkopen.Vanaf deze fase is het niet meer mogelijkom je wezens zelf te besturen. Je ontwerptnu wagens, schepen en na verloopvan tijd ook vliegtuigen waarmee je kanspelen. Ook huizen en fabrieken wordengecreëerd. Wanneer je als laatste ‘regerende’stam overblijft, krijg je de technologieom een ruimteschip te bouwen. Ditbrengt ons bij de ruimtefase. Het veroverenvan het heelal is hier je doel. Dit kanje doen door allerlei missies uit te voeren,zoals andere soorten uitroeien, verzamelenvan planten en allianties afsluiten. Eenveroverde planeet wordt een eigen kolonie,maar ook dode en lege planeten kanje veroveren. Neem wat planten en dierenvan de ene planeet en geef ze eenthuis op een andere planeet, manipuleerde temperatuur en zo ontstaat een nieuweleefbare planeet waar je een koloniekan op stichten.Naast het verloop van deze game hebbenwe oog voor de ervaring van jongerenmet Spore. We vroegen aan vijf jongepersonen het spel te spelen en hun oordeelte geven. De reacties op de gamewaren nogal uiteenlopend. Twee respondentenvinden het een matig spel, tweeomschrijven het als ‘goed’ en een anderevindt het dan weer slecht. Opvallendhierbij is dat de meer geoefende gamersSpore positiever ervaren dan de meeroccasionele gamers. Zo geven twee op devijf respondenten aan het spel nog te willenspelen. Slechts één jongere blijkt nahet spelen van Spore de intentie te hebbenom het spel te kopen. Een anderopmerkelijk feit is dat amper één respondent,de oudste, de game tot het eindeheeft uitgespeeld en alle fases heeftdoorlopen. Eén jongere gaf gebrek aantijd aan als reden om het spel niet uit tespelen, maar ook de factor plezier of tochhet ontbreken ervan werd gegeven alsverklaring. “Er zouden meer ontwikkelingsmogelijkhedenmoeten zijn. Ook hetkarakter zou je moeten kunnen aanpassenvoor je naar de ruimtefase gaat, wanteen ruimtewezen met een gewei, kieuwenen een (middeleeuws) hoedje isgewoon niet ‘realistisch’”, aldus één vande jongeren. Niet alles wat de klok sloegwas afkeurend. Zo werden woorden als“origineel concept”, “goede graphics”,“veel variatie” en “fantasierijk” in demond genomen. Maar lang niet alle respondentenwaren het eens met elkaar.De visie die de twee mannelijke respondentener op nahouden stond zelfs haaksop elkaar. De oudste respondent steldebijvoorbeeld dat Spore een vlotte besturinghad, terwijl de tien jaar jongere mannelijkerespondent de game op vlak vanbesturing niet vlot genoeg vond. Hoewelhet voor alle respondenten duidelijk wasdat je met Spore de evolutie naspeelt,geven vrijwel alle personen aan dat ze deevolutietheorie niet beter begrijpen doordeze game te spelen. Slechts één respondentgaf aan dit wel te doen. Daarenbovenmerkte een andere jongere op dat zeDarwins theorie wel beter zou begrijpendoor het spel op veel jongere leeftijd tespelen. Hoewel in diverse recensies werdgesakkerd over het gegeven dat Spore teveel zou gericht zijn op de ‘casual gamer’,lijken de resultaten van deze bevragingMAART-APRIL 2009 53

Jongeren & Cultuureerder in de tegenovergestelde richtingte wijzen. Hoe meer tijd de jongere spendeertaan gamen, hoe hoger hij Sporeinschat. Ook de leeftijd blijkt hier te spelen.De oudere respondent waardeert degame meer dan zijn jongere gelijke. Tochwel een opvallende vaststelling, gelet ophet feit dat Spore vanaf 12 jaar maggespeeld worden.het onderspit delven in functie van hetvertier. Wright en de zijnen hebben enkelewetten met de voet getreden en aangepast.Zo kan je je in Spore sneller danhet licht verplaatsen. Maar er zijn nogandere wezenlijke onderscheiden tussende werkelijkheid en het spel. In de realiteitgaat er een lange tijd over het evolutieproces,terwijl dit in de game slechtsden) stelt dat mensen de domeinen vanhun leven heel duidelijk van elkaar kunnenscheiden. Hij geeft aan dat het niet zois dat de game goed functioneert omdatspelers wetenschappelijke informatiemeekrijgen, maar omdat je kan manipulerenen de resultaten ervan ziet. Evolutielijkt iets abstracts, het is net alsof je erniet bij betrokken bent. Spore speelt daaropin. In plaats van wetenschappelijke feitente visualiseren en aan te leren, leertdeze game wetenschappelijk te denken.Deze bespreking stond vrijwel geheel inhet teken van de game zelf. Maar wat alswe nu eens onze horizonten verruimenen verder kijken dan Spore op zichzelf?!Dan kom je vrijwel onmiddellijk bij desociologische dimensie van het spel: despeler en zijn gedrag. De échte subjectenzijn niet zozeer de virtuele creaturen,maar wel de gamers zelf. Spore geeftimmers inzicht in hoe de spelers dewereld rondom zich willen vormgeven.Dit is dan ook de grootste troef van degame.Naast zijn mogelijkheid om te entertainen,heeft Spore ook wetenschappelijkefundamenten. Zo heeft de man achterSpore, Will Wright, zich laten inspirerendoor de evolutionaire ontwikkelingsbiologie.De Spore-schepper belichaamt devele verschillende types wezens, diegemaakt zijn met dezelfde basisgenen.De sleutel tot diversiteit is een fractie vaneen genoom die duizenden andere genenzegt waar verschillende lichaamsdelen opeen embryo te plaatsen. En die bepalen ofhet eindproduct een insect of een mensis. Bovendien incorporeert de Sporeschepperhet concept van bilaterale symmetrie,wat wijst op het feit dat wezenszowel aan de linkerkant als aan de rechterkantvan hun lichaam dezelfde structuurhebben. Maar een spel kan nooit realiteitzijn. Ook Spore niet. Deze game worstelde,net zoals andere spelen die hardewetenschap dicht bij de mens willenbrengen, met het spanningsveld wetenschapen plezier. De makers van Sporestelden zich dan ook de vraag hoe eengame zowel wetenschappelijk accuraatals vermakelijk kan zijn. Om niet te veel indetail te treden: de wetenschap moestenkele minuten in beslag neemt. Daaren -boven kan je, in tegenstelling tot de echteevolutionaire ontwikkeling, met de Sporeschepperalle onderdelen voor je wezenkiezen die je hart verlangt. In tijden vanAmerikaanse verkiezingen waren creaturenmet de naam Obama of Palin scheringen inslag. En ook Darwin kan je tegenkomenin de game. Om nog maar te zwijgenvan de pornografische personages diewerden gecreëerd. In dat opzicht lijktSpore dan ook dichter bij de niet-wetenschappelijkegeloofsovertuiging van intelligentdesign te staan. Iedereen kan creërenwat hij wil, iedereen kan dus zelf voor godspelen. Algemeen kunnen we dan ookstellen dat wetenschap hier niet alleentegenover entertainment geplaatstwordt, maar evenzeer tegenover pseudowetenschap.In recensies had men het eral over. Zo werd er geïnsinueerd dat Sporeeen spel zou zijn die de idee van intelligentdesign zou verkopen onder de vlagvan wetenschap en bijgevolg misleidendzou zijn. Desondanks komen er ook positievereacties uit wetenschappelijke hoek.Specialist in wetenschapscommunicatieStephen Webster (Imperial College Lon -Spore hebben we nu in al zijn verscheidenheidkunnen aanschouwen. Er restons nu nog één ding te doen: antwoorden!Antwoorden op de vragen waarmeewe uit de startblokken zijn geschoten.Darwin of God? Evolutieleer of intelligentdesign? Vraagtekens die we wilden wegwerken.Dit kunnen we ook, toch als devraag puur filosofisch gesteld wordt.Maar dat is niet het geval, hier kadert hetin een game. Speel je met Spore de evolutiena of is het een betoog ten voordelevan intelligent design? Spontaan antwoordik daarop: geen van beide. Het isgenuanceerder dan dat. Spore heeftwetenschappelijke wortels, met name inde evolutieleer. Maar entertainmentheeft hier ook zijn plaats. En om dezeplaats te kunnen bemachtigen moestende makers water bij de wijn doen enafstappen van verscheidene wetenschappelijkewetten. Zo ontstond de link metde pseudowetenschap, intelligent design.De pertinente gedachte om God bij hetspel te betrekken, was er niet zozeer bijWill Wright en zijn medewerkers.Ik zou dus kiezen voor Darwin. Hoewelhet begrip ‘perceptie’ hier alleszins ookop zijn plaats is.54 MAART-APRIL 2009

MAART-APRIL 2009 7

UNIE VRIJZINNIGE VERENIGINGEN v.z.w.Provinciale Centra Morele DienstverleningBRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWESTPCMD BrusselStalingradlaan 18-20 - 1000 BrusselT 02 242 36 02 - F 02 242 56 17cmd.brussel@uvv.beFEDERAAL SECRETARIAATBrand Whitlocklaan 871200 Sint-Lambrechts-WoluweT 02|735 81 92 - F 02|735 81 66cmd.federaal@uvv.bewww.uvv.bePROVINCIE LIMBURGPCMD HasseltA. Rodenbachstraat 18 - 3500 HasseltT 011 21 06 54 - F 011 23 55 16cmd.hasselt@uvv.bePROVINCIE VLAAMS-BRABANTPCMD LeuvenBrusselsestraat 78 - 3000 LeuvenT 016 23 56 35 - F 016 20 75 47cmd.leuven@uvv.bePROVINCIE ANTWERPENPCMD AntwerpenJan Van Rijswijcklaan 96 - 2018 AntwerpenT 03 259 10 80 - F 03 259 10 89cmd.antwerpen@uvv.bePROVINCIE OOST-VLAANDERENPCMD GentSint-Antoniuskaai 2 - 9000 GentT 09 233 52 26 - F 09 233 74 65cmd.gent@uvv.bePROVINCIE WEST-VLAANDERENPCMD BruggeJeruzalemstraat 51 - 8000 BruggeT 050 33 59 75 - F 050 34 51 69cmd.brugge@uvv.beCentra Morele DienstverleningBRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWESTCMD JetteJetse laan 362 - 1090 JetteT 02 513 16 33cmd.jette@uvv.bePROVINCIE ANTWERPENCMD AntwerpenBreughelstraat 60 - 2018 AntwerpenT 03 227 47 70cmd.antwerpenlokaal@uvv.beCMD HerentalsLantaarnpad 20 - 2200 HerentalsT 014 85 92 90 - F 014 85 44 39cmd.herentals@uvv.beCMD MechelenO.-L.-Vrouwestraat 29 - 2800 MechelenT 015 45 02 25 - F 015 43 55 19cmd.mechelen@uvv.beCMD TurnhoutBegijnenstraat 53 - 2300 TurnhoutT 014 42 75 31 - F 014 42 54 40cmd.turnhout@uvv.bePROVINCIE LIMBURGCMD GenkBochtlaan 16 bus 6 - 3600 GenkT 089 51 80 40 - F 089 51 80 49cmd.genk@uvv.beCMD MaaslandPauwengraaf 63 - 3630 MaasmechelenT 089 77 74 21 - F 089 77 74 22cmd.maasmechelen@uvv.beCMD TongerenVlasmarkt 11 - 3700 TongerenT 012 45 91 30 - F 012 45 91 39cmd.tongeren@uvv.bePROVINCIE OOST-VLAANDERENCMD AalstKoolstraat 80-82 - 9300 AalstT 053 77 54 44 - F 053 77 97 70cmd.aalst@uvv.beCMD RonseZuidstraat 13 - 9600 RonseT 055 21 49 69 - F 055 21 66 68cmd.ronse@uvv.beCMD Sint-NiklaasAnkerstraat 96 - 9100 Sint-NiklaasT 03 777 20 87 - F 03 777 31 64cmd.sintniklaas@uvv.beCMD ZottegemKastanjelaan 73 - 9620 ZottegemT 09 326 85 70 - F 09 326 85 73cmd.zottegem@uvv.bePROVINCIE VLAAMS-BRABANTCMD HalleMolenborre 28/02 - 1500 HalleT 02 383 10 50 - F 02 383 10 51cmd.halle@uvv.beCMD TienenBeauduinstraat 423300 TienenT 016 81 86 70 - F 016 82 40 31cmd.tienen@uvv.beCMD VilvoordeVlaanderenstraat 69 - 1800 VilvoordeT 02 253 78 54 - F 02 253 57 87cmd.vilvoorde@uvv.bePROVINCIE WEST-VLAANDERENCMD IeperKorte Torhoutstraat 4 - 8900 IeperT 057 23 06 30 - F 057 23 06 39cmd.ieper@uvv.beCMD KortrijkOverleiestraat 15A - 8500 KortrijkT 056 25 27 51 - F 056 25 27 53cmd.kortrijk@uvv.beCMD RoeselareGodshuislaan 94 - 8800 RoeselareT 051 26 28 20 - F 051 26 28 26cmd.roeselare@uvv.beAntennes Morele DienstverleningPROVINCIE ANTWERPENAMD LierAntwerpsestraat 148 (1 ste verdieping)2500 LierT 03 488 03 33 - F 03 488 03 33amd.lier@uvv.beAMD MolLaar 2 bus 3a2400 MolT 014 31 34 24 - F 014 31 34 24amd.mol@uvv.bePROVINCIE LIMBURGAMD BilzenKlokkestraat 4 bus 13740 BilzenT 089 30 95 60 - F 089 56 57 94amd.bilzen@uvv.beAMD LeopoldsburgKoningstraat 49/gelijkvloers3970 LeopoldsburgT 011 51 62 00 - F 011 51 62 09amd.leopoldsburg@uvv.beAMD Sint-TruidenKazernestraat 10/0013800 Sint-TruidenT 011 88 41 17 - F 011 31 26 45amd.sinttruiden@uvv.beUnie Vrijzinnige Verenigingenwww.uvv.be