Voorstellen tot werkelijkheid - Sjoerd van Tuinen

Sjoerd van TuinenOvervloed110 – 111Ons naarstige sparen, accumuleren en herinvesteren kunnen voor uitstelzorgen van de vernietiging van het teveel, maar ze kunnen haar niet verijdelen.Sterker nog, ze roepen auto-immuunreacties op. Wanneer nut eendoel op zichzelf wordt, maken we onszelf de slaaf van een proces dat nooittot een einde gebracht kan worden. In werkelijkheid kan nut alleen maarzijn wat het pretendeert te zijn, wanneer het uitmondt in een vervullingdie louter omwille van zichzelf bestaat. Nut veronderstelt zijn eigen limiet,waarin logica en rationaliteit plaatsmaken voor hun tegengestelden. Datzien we bijvoorbeeld terug in wat Marx de ‘crisis van overproductie’ heeftgenoemd. Gedurende het tijdperk van de industrialisering heeft het kapitaalzich herhaaldelijk genoodzaakt gezien om goederen, productiecapaciteiten uiteindelijk ook mensenlevens te vernietigen om deze crises te boven tekomen. Wellicht dat het recente knappen van financiële bubbels hierin nietmeer dan een nieuwe fase markeert, samen met het ‘splatterkapitalisme’(Franco Berardi) van de Napolitaanse afvalhopen en Chinese spookstedendie de wijnmeren, boterbergen en melkplassen van de vorige eeuw lijken tehebben vervangen. We kunnen deze overschotten niet negeren. Als we geenkeuze maken, zal de keuze voor ons gemaakt worden. ‘Onze keuze hoe wehet overschot besteden, bepaalt wie we zijn’ (Benammar 2005: 36-37).Onze uitdaging voor de toekomst is dus om voor deze overvloed eenecologische inbedding te vinden in een duurzame economie. In termen vanOosterling: het afval van onze ‘wegwerpcultuur’ moet ‘geïnternaliseerd’worden ‘zodat het probleem deel wordt van de oplossing’ (Oosterling 2009a:35). De oplossing is niet consuminderen maar de doorbreking van hetschaarstediscours zelf. De zelfbewuste maar middelmatige verspilling vanconsumenten heeft namelijk niets van doen met een genereuze afwijzingvan schaarste als zodanig, voor zover verspilling nog altijd een negatieveconnotatie heeft. Bij Bataille krijgt deze herwaardering onder meer vorm inde avant-gardistische gestalte van de soevereine mens, die het aporetischekarakter van zijn bestaan actief doorleeft door de schijnbare autonomie vanhet berekenende bourgeois subject op het spel te zetten. Oosterling geefthieraan een omvattender vorm in een drievoudige ecologie, waarin ‘interesse’– wederzijdse belangstelling, verrijking en verantwoordelijkheid – alseen ‘ecologische satéprikker’ (Oosterling 2009a: 38) de fysieke, sociale enmentale domeinen en partijen integraal en geschaald met elkaar verbindt.Zelfs een zelfgenoegzaam begrip als ‘leefbaarheid’, doorgaans geënt opeen typische ‘mengeling van zielzorg en lijfsbehoud’ (Oosterling 1998b:141), verliest zijn slaafse karakter en krijgt een soevereine invulling, zodrahet is gebaseerd op diepte-investeringen in sociaal en cultureel kapitaal –