Odeon 46 def - De Nederlandse Opera

Peter van der LintVan verontrustend verismetot suikerzoet sentimentVaak wordt Puccini’s Madama Butterfly afgedaan als een sentimenteel melodrama. Geen wonder dusdat deze opera – net zoals overigens Miss Saigon, de ultraplatte musical-bewerking ervan – wereldwijdnog steeds een van de meest gespeelde is. Het verhaal is een echte tranentrekker – daar houden wijvan. De muziek behoort tot Puccini’s beste – en ook daar houden wij van. Zwelgen, meegesleept wordenin het onbeschrijflijke verdriet van een ander, in deze opera zo totaal belichaamd door Cio-Cio-San, hetJapanse kindvrouwtje, dat is heerlijk!16Puccini tijdens een repetitie in de Scala met o.a. Rosina Storchio (Anonieme karikatuur)Snotteren aan het einde van Madama Butterflyis bijna onvermijdelijk en toch staat bijdatzelfde einde in Puccini’s partituur eendissonant akkoord – of beter gezegd eenakkoord dat om een harmonische oplossingvraagt (zeker in de muzikale taal vanPuccini), maar die oplossing niet krijgt.Je zou kunnen zeggen dat de harmonischevoortgang stokt, net zoals op de bühne deadem in Butterfly’s lichaam stokt. En tochkun je dat dissonante slotakkoord ook zienals een overblijfsel van hoe deze opera ineerste instantie geconcipieerd werd: juistniet als een sentimenteel melodrama, maarals een verontrustende biraciale tragediein een land dat nog maar net ontsloten wasdoor de westerse koloniale grootmachten.In de eerste versie van de opera, die in1904 in de Milanese Scala in première ging,spelen stuitend onbegrip en verfoeilijk paternalismevan de Amerikanen jegens de Japannerseen grote rol.Het is duidelijk dat Puccini met zijnMadama Butterfly iets nieuws wilde brengen:een opera nieuw qua vorm en nieuwqua inhoud. Bij de tragische zelfmoord vanCio-Cio-San, ultiem slachtoffer van hetsuperioriteitsgevoel en het dédain van de‘westerling’, gebruikt Puccini het authentiekeJapanse lied Suiryô-bushi, maar hijverdraait het aan het slot op een wel heelwrede westerse manier door er dat dissonanteslot aan te plakken. Het werkt als eenklap in het gezicht van de snotterende toeschouwerin de zaal. Het is een teken dathier meer aan de hand is dan een tragischverlopen liefdesgeschiedenis.En hoewel Madama Butterfly eigenlijknooit echt tot het genre van het verismewordt gerekend, is die eerste versie weldegelijk een getrouwe afspiegeling van hetechte leven – en daarom zo verontrustend.PremièreschandaalHet werd Puccini niet in dank afgenomen.Tijdens de eerste uitvoering werd de operadoor de Milanezen letterlijk in de pan gehakt.Er zijn waarschijnlijk geen andere premièresin de operageschiedenis geweest die zodesastreus eindigden als die van MadamaButterfly. Veel is er geschreven over hetmislukken van de eerste Butterfly. Dat denieuwe vorm het op hapklare brokken ingesteldeScala-publiek tegen de haren instreek,speelde wel degelijk mee. Een tweede aktedie bijna anderhalf uur duurde, dat was teveel voor de liefhebbers die gewend warenaan een afwisseling van circa veertig minutenmuziek, gevolgd door een pauze. Of deverontrustende boodschap die Puccini enzijn librettisten wilden overbrengen bij hetpremièreschandaal een rol heeft gespeeld,is niet duidelijk. Waarschijnlijk was er nauwelijkseen mogelijkheid om kennis te nemenvan die boodschap omdat vanaf het beginhet geloei, geschreeuw en gesis in de Scalaniet van de lucht was. De afkeuring was vanafhet begin zo duidelijk en hardnekkig dat veelmuziekhistorici een vooropgezet plan om depremière te verstoren en te verzieken nietuitsluiten.Achter deze operatie zou dan Puccini’scollega Pietro Mascagni schuilgaan. Mascagnihad zijn opera Iris uit 1898, eveneenshandelend over een onfortuinlijke Japanse,een jaar later omgewerkt voor de MilaneseScala en Mascagni’s uitgever Sonzognowas niet alleen een geduchte concurrentvoor Puccini’s uitgever Ricordi, maar ookmanager van de Scala. Mascagni’s enSonzogno’s aandeel in het mislukken vanPuccini’s Madama Butterfly is nooit bewezen,maar onwaarschijnlijk is het niet.Mascagni zou zelfs nog deugdelijke redenengehad kunnen hebben om de boel te versjteren,omdat veel van het Japanse kolorietdat hij voor Iris ontwikkelde en veel van deauthentieke Japanse instrumenten die hijgebruikte, klakkeloos door Puccini werdenovergenomen. Zelfs het idee van het zoemkoortijdens Butterfly’s nachtwake is zo gejatuit Mascagni’s opera. Hoe dan ook, Pucciniheeft het de Scala nooit vergeven, zoalsVerdi 25 jaar lang de Scala meed na de problemendie hij daar met zijn Giovanna d’Arcohad gehad. Van geen enkele van zijn volgendeopera’s gunde Puccini de première aan deScala; alleen Turandot zou er haar postumepremière beleven.Doorvoeld en expressiefPuccini zelf was volledig overtuigd van dekracht, het vernieuwende en de muzikalekwaliteit van Madama Butterfly. Vlak na deflop in Milaan schreef hij: ‘[…] mijn Butterflyblijft wat zij is: de meest doorvoelde enexpressieve opera die ik heb geschreven!Op termijn zal ik zegevieren, u zult het zien– wanneer mijn opera gegeven wordt in eenkleiner theater, waar minder haat en passieheerst.’De componist kreeg gelijk en al heelsnel. In het kleinere huis van de opera vanBrescia, waar geen claques noch jaloersecollega’s van Puccini indruk konden maken,boekte de opera al drie maanden na de rampvoorstellingin Milaan een ongekend grootsucces.Weer een maand later zong de MilaneseCio-Cio-San, Rosina Storchio, de rol vande onfortuinlijke Japanse met eclatantresultaat in Buenos Aires, onder leiding vanhaar toenmalige minnaar Arturo Toscanini.