Odeon 46 def - De Nederlandse Opera

Met andere woorden: Wilson gaat als regisseurniet tussen het toneelstuk, c.q. de operaen de toeschouwer in staan. Hij drukt nieteen mening op het stuk, bedenkt geen conceptom er een ideologisch standpunt op teplakken of een maatschappelijk probleemaan de orde te stellen. Hij gebruikt MadamaButterfly dus niet om een aanval te lancerenop Amerikaans imperialisme of om de verkwanselingvan oosterse vrouwen aan rijkeblanke mannen (sekstoerisme) aan de kaakte stellen. Maar wat wil hij dan wel?‘Vraag Wilson nooit wat zijn werk betekent,’hield theatercriticus Jac Heijer zijnlezers van NRC Handelsblad ten tijde vanDe Materie voor. ‘Het interpreteren laat hijnadrukkelijk over aan het publiek. Het theatervan Wilson is het theater van visioenen, vandromen of van beelden genoemd. Theater isvolgens hem om te luisteren en te kijken, enbeide aspecten zijn even belangrijk. Vaakheeft de visualisering in zijn voorstellingenniets met de teksten te maken. Aan de toeschouwerde opdracht zijn eigen associatievermogenaan te spreken.’Onzichtbare draden‘In Wilsons theater ruimt bespiegeling ofdiscussie de plaats in voor een heel andersoort dialoog: die van de ervaring,’ zo betoogdede Belgische theaterdeskundigeJos Hermans in een artikel voor de BrusselseOpera ten tijde van de Aida-opvoering. ‘Alsbasis neemt hij een architecturaal ruimteontwerpen vult dat met abstracte scènesdie volledig toegespitst zijn op het poëtische.Elk van zijn spektakels draagt dan ook hetstempel van de uiterst verfijnde estheet.Steeds kiest hij voor een leeg toneel enplaatst hij de mens in een enorme, bijna kosmischecontext. Het lijkt alsof er magischekrachten aan het werk zijn die de personages,zonder zichtbare motivatie, doen bewegenals poppen aan onzichtbare draden.Het achterdoek fungeert daarbij steevastals een horizon waartegen de objecten ende acteurs mooi afsteken.’Deze beschrijving geldt ook voor MadamaButterfly. Oogstrelend is bijvoorbeeld deopkomst van Butterfly en haar vriendinnen(geen pseudo-Japanse dribbelvrouwtjes,maar een statige processie) wanneer de uitverkorenbruid van Pinkerton wordt gepresenteerddoor de huwelijksmakelaar Goro.Het achterdoek straalt bleekblauw dankzijeen geraffineerde belichting; de gestileerdequasi-oosterse kostuums steken er prachtigtegen af. Zelfs de kleinste onderdelen ademenverfijning, zoals de golf in het kapselvan Butterfly, of de afhangende strook stofaan de pols, waardoor haar gestrekte armgebaarnog meer ruimtelijke uitstralingkrijgt.Ieder gebaar, iedere stap, iedere combinatievan personen is door Wilson uitgedachten uitgeprobeerd in proefopstellingen diehij organiseert in zijn theatercentrum inNew York. Hij betrekt daar zowel amateursbij als jonge beroepsacteurs en -zangers.Zijn theaterproducties werkt hij op hen uitmet de precisie van een choreograaf; daarnazet hij de nauwkeurig uitgewerkte resultatenover op de echte bezetting van een toneelstukof opera. Vrijwel alle gebaren en bewegingenverlopen traag en worden gekenmerktdoor ruimtelijke allure. Men vindt dit theatervan de slowmotion terug bij het oosterse,19vooral het Japanse toneel, een van zijn belangrijkeinspiratiebronnen.Versobering en uitvergrotingUit die theatrale traagheid vloeit voort datWilson de tijd neemt voor zijn verbeeldingen.Bij hem staat toneeltijd gelijk met ware tijd;conventionele voorstellingen gaan hem tesnel en zitten volgepropt met te veel handelingen.Voor hem geldt dat hoe meer ruimteer is voor het tijdsverloop en voor de bewegingspatronen,des te meer kracht de uitdrukkingkrijgt. Kort samengevat: verhevigingdoor versobering en uitvergroting.Wat dat betreft hebben de vaste bezoekersvan De Nederlandse Opera al een zintuigvoor dit type theater ontwikkeld bij de Monteverdi-cyclusen Wagners Ring, in de regiesvan Pierre Audi. Bij Wilson zijn de ingrediëntennog scherper ontwikkeld, zozeer zelfsdat hem zielloos doorgevoerde esthetiekwordt aangewreven.Madama Butterfly biedt hem het mooistedrama omdat Puccini met een grootse instrumentalemuziek de nachtwake uitbeeldtdie Butterfly houdt in afwachting van haarteruggekeerde Amerikaanse echtgenootPinkerton. Toneeltijd, zo wordt gesuggereerd,is echte tijd. Op een groot houten podium ineen verder lege toneelruimte zit Butterfly,met terzijde haar gedienstige Suzuki en ietsverderop haar zoontje. Het valt op dat Wilsonvan hem geen willoos knuffelkindje heeftgemaakt zoals in traditionele voorstellingen.Dit alles speelt zich af tegen een oranjerozeachtergrond met een lage, zwarte horizonlijn.Nergens rijstpapieren schuifpanelen,nergens lieflijke bloesemstruiken of watvoor japonaiserieën dan ook: Wilson houdtniet van anekdotisch illustrerend plaatjestoneel.Dit intense beeld biedt alle ruimte aanhet oor om de emotioneel geladen muziekvan Puccini te ervaren. In deze scène vanMadama Butterfly komt Wilsons ideaal vantheater in lagen geheel tot zijn recht: je kijktnaar beelden en je luistert naar muziek, enin ieders hoofd voegen de lagen zich samenen wordt het drama in al zijn facetten ervarenen beleefd. In die zetting groeit Butterflyuit tot een klassieke heldin; zo choreografeertWilson haar met kenmerkendehandgebaren. Haar zelfmoord verloopt nietmet het beschreven ritueel, maar in de ontmoetingmet Pinkerton (gekleed in eenlange witte jas) klapt zij gestileerd achterover.De muziek van Puccini werkt des teschokkender.Moeten de operafans vrezen? Neen,beslist niet. Het enige wat Wilson vraagt,is een volkomen ontspanning in de kijk- enluisterhouding om de zintuigen te kunnenvullen met gestileerd leven, gegoten in klanken,teksten, beelden, kleuren. Wilson wilons achter het verhaaltje, achter de anekdotelaten kijken, net zoals Puccini meerwilde uitdrukken dan een smartlap gehuldin kimono’s. Wie Puccini zo serieus neemtals Wilson doet, ontdekt de ware aard vanhet verisme.Scènefoto the CIVIL warS (Foto: Hermann en Clärchen Baus) Scènefoto Madama Butterfly (Foto: Florian Kleinefenn)