Odeon 46 def - De Nederlandse Opera

Franz StraatmanDoorkneed in SjostakovitsjSjostakovitsj, De neus en Rozhdestvensky mag een gepatenteerde combinatie worden genoemd.De herneming van deze productie uit 1996 onder leiding van de Russische maestro maakt daaromnieuwsgierig. Een portret van een dirigent die al ruim vijftig jaar in de top van het Russische eninternationale muziekleven zit.25Het mag verbazing wekken dat GennadyRozhdestvensky niet eerder in de bak vanDe Nederlandse Opera verscheen. Want hijis kind aan huis bij alle belangrijke Nederlandseorkesten. Gevoegd bij het feit dat hijtussen 1951 en 1970 vast verbonden was aanhet Bolsjoi Theater in Moskou en daar laterals gast veelvuldig nog opera dirigeerde,had een operadebuut in Amsterdam voorde hand gelegen. Maar de drukke agendavan de Russische sterdirigent en politiekestrubbelingen verhinderden dat.Zijn eerste optredens in ons land daterenuit de late jaren zestig bij het toenmaligeAmsterdams Philharmonisch Orkest. In 1978kwam aan de Nederlandse contacten eenabrupt einde toen de Sovjetautoriteitenhet nodig vonden om zijn activiteiten in hetwesten aan banden te leggen. Zoals ValeryGergiev in het afgelopen decennium eenstormachtige carrière maakte in de West-Europese muziek, zo haalde die wereldRozhdestvensky twintig jaar eerder binnen.Achtereenvolgens in Stockholm, Londen(BBC Symphony Orchestra) en Wenen(Wiener Symphoniker) werd hij gecontracteerdals chef-dirigent.Zijn grote ervaring met de symfonischemuziek van Dmitri Sjostakovitsj en zijnbrede belangstelling voor zowel het romantischeals het moderne repertoire maaktenhem gewild. Bovenal erkende men in hemeen virtuoos die in de concerten een orkesttot stralende expressie weet te brengen.Aangezien hij geen op details fijnslijpenderepetitor is en zich in de uitvoeringen bedientvan een losse, bijna kwajongensachtigestijl van dirigeren, is samenwerking met hemvoor orkestmusici een spannende bezigheid.Naar aanleiding van een concert met hetResidentie Orkest waarin Haydn-symfonieën(een van zijn lievelingscomponisten) tot klinkenkwamen, schreef muziekcriticus KeesArntzen: ‘De manier waarop Rozhdestvenskyzijn troepen dirigeert, ligt waarschijnlijk nietver af van de manier waarop de charmeurHaydn zijn musicerende lakeien placht teleiden. Beide musici bezitten een gelijksoortiggevoel voor humor en publiciteit en wetenhiermee een groot publiek aan zich te binden.’Vele premièresMet zijn talent voor muziek viel Rozhdestvenskyin 1931 in de meest geschikte wieg:zijn vader Nikolai Anosov was dirigent enzijn moeder een vermaarde sopraan aan hetBolsjoi Theater: Natalia Rozhdestvenskaja.Zoon Gennady studeerde op het MoskousConservatorium piano én directie, dat laatstebij zijn vader, een van de topdocenten inde Sovjetunie. Gennady nam het pedagogischetrekje over, want hij schreef in 1974 eenboek over de techniek van het dirigeren. Voorzijn carrière als dirigent verruilde hij zijnvaders naam voor die van zijn moeder, maardan in de mannelijke vorm Rozhdestvensky.Hij maakte als twintigjarige en nog nietafgestudeerd de blits in het Bolsjoi Theatermet Tsjaikovski’s ballet De notenkraker, wathem een aanstelling als assistent opleverde;toen hij in 1954 zijn diploma orkestdirectiehaalde, had hij al prijzen gewonnen op concoursenin Berlijn en Boekarest.In de Sovjetunie zette hij zich in voor allerleieigentijdse componisten en dirigeerde hijvele premières, waaronder het ballet Spartacusvan Aram Katsjatoerian, een symfonievan Edison Denisov en de Carmen-suite vanRodion Sjtsjedrin. In het Bolsjoi Theaterleidde hij de eerste uitvoering van Prokofjevskolossale opera Oorlog en Vrede. Hijkreeg de leiding over verschillende orkesten,zowel dat van de Staatsradio en -televisie,als het Symfonieorkest van het Ministerievan Cultuur. Het werk van Russische componistenals Glazoenov, Prokofjev en Schnittkekende hij op zijn duimpje, maar zijn grootstehartstocht ging uit naar de werken vanSjostakovitsj.Hij leerde ze kennen onder de ogen van decomponist, zoals de Twaalfde symfonie, diehij een jaar na voltooiing uitvoerde, tijdenshet repetitieproces gevolgd door Sjostakovitsj:‘Hij wees mij op tal van details, en zijnverbazingwekkend eenvoudige en heldereobservaties en aanwijzingen waren van grootbelang om de echte diepte en betekenis vandit meesterwerk te leren begrijpen.’Het bleef niet bij die ene ontmoeting:Rozhdestvensky werd een specialist op hetGennady Rozhdestvensky (Foto: X)terrein van het oeuvre van Sjostakovitsjen met zijn Staatsorkest nam hij alle symfonieënop. Hij zorgde er voor dat de operaDe neus – als decadente ‘on-muziek’ verbannensinds de jaren dertig – weer op hetspeelplan van het Bolsjoi werd gezet en datde onvoltooid gebleven opera De spelers(uit 1942) alsnog tot opvoering kwam.OnvermoeibaarZijn bijzonder vermogen om nieuwe partiturente doorzien en er spraakmakende uitvoeringenvan te maken toonde hij in hetHolland Festival van 1997. Daarin werd hetcomplete symfonische oeuvre van MatthijsVermeulen tot klinken gebracht. Diverseorkesten participeerden in het project enzelfs buitenlandse dirigenten bleken bereidtot medewerking, onder wie Rozhdestvensky.Met het Residentie Orkest, waarmee hij inhet afgelopen decennium een hechte bandontwikkelde, leverde hij een schitterende uitvoeringvan Vermeulens Tweede symfonie af.Blijkbaar smaakte de kennismaking naarmeer, want in 1999 werden er plannen gesmeedom alle symfonieën op te nemen.Een zakelijk conflict verbrak jammer genoegde idylle tussen het orkest en de maestro.De contacten zijn inmiddels weer hersteld,zodat DNO kan profiteren van de knowhowvan de onvermoeibare, al ruim vijftig jaardirigerende man, die oogt als een vrolijke,ouderwetse professor en van het ResidentieOrkest, dat onder zijn leiding magistraalSjostakovitsj weet te spelen.