1 Criminaliteit, schering en inslag; vermogens - Historisch Centrum ...

Noten
Rijksarchief in Overijssel (R.A.O.), Vonnisboeken van de Arrondissementsrechtbank
Almelo. 1878-1920/'21. Doos 36/37. Rolnummer 58 . (Voorlopige
plaatsingslijst ter inzake bij de schrijver.)
2 A . Baak, C. Leonards, Criminaliteit, Schering en Inslag; een onderzoek naar samenhangen
in de ontwikkeling van criminaliteit, industrialisatie en urbanisering, Enschede en
Lonneker, 1850-1919. Doctoraalscriptie Economische en Sociale Geschiedenis
(Nijmegen 1981). Exemplaren van deze scriptie liggen ter inzage in het Gemeentearchief
en het Textielmuseum te Enschede. Met dank aan A . Baak.
3 Howard Zehr, Crime and the Development of Modern Society; patterns of Criminality
in 19th Century Germany and France (Londen 1976).
4 Zehr, a.w. 139.
5 Idem, 142.
6 VgL Boot, j.A.P.G. De Twentsche Katoennij"verheid 1830-1873; Op Ten Noort,
A.H. Enschede in 1913 (Enschede 1913); Verslagen Kamer van Koophandel en Fabrieken
1867-1920.
7 Vgl. Gemeenteverslagen van de gemeente Enschede 1850-1920.
8 Blonk, A . Fabrieken en Menschen; een sociografie van Enschede (z.pL, 1929) 80.
9 Liever nog hadden we gebruik gemaakt van gegevens uit de politie-archieven,
omdat bekend is dat een gedeelte van de gepleegde delicten niet in gerechtelijke
archieven tot uitdrukking komt. Het kleine archief van de politie te Enschede
bleek echter slechts enkele arrestanten boeken te bevatten, die bovendien
slecht waren bijgehouden.
10 Het kantongerecht sprak recht over overtredingen van eenvoudige aard. Het
aantal vonnissen van het kantongerecht ontwikkelt zich exponentieel van 50 à
150 rolnummers per jaar aan het begin van de onderzoeksperiode tot 1000 à
4000 per jaar in de periode 1900-1920. Het gerechtshof te Zwolle (na 1875 samengevoegd
met het gerechtshof te Arnhem) beoordeelde een relatief klein
aantal zware misdrijven. Het archief van het gerechtshof Zwolle is, tesamen
met dat van Arnhem, tijdens de tweede wereldoorlog door bombardement
verloren gegaan. De middengroep van delicten bij de arrondissementsrechtbank
bestaat naast de categorie vermogenscriminaliteit (i.e. diefstal en stroperij)
en de categorie geweldscriminaliteit (i.e. mishandeling en verwonding) uit
de volgende hoofdgroepen: overige vermogensdelicten (o.a. heling en fraude);
smokkel; zware mishandeling; bedreiging; belediging; vernieling; zedendelicten;
delicten tegen ambtenaren in functie; delicten tegen de openbare
orde; bedelarij/landloperij; verkeersdelicten en delicten tegen speciale verordeningen.
11 Zoals in elk onderzoek naar criminaliteit is ook hier sprake van een groot
'dark number': delicten worden niet ontdekt, niet aangegeven, niet onderzocht,
niet bij een rechtbank aanhangig gemaakt etc. Een onderzoek naar alleen
die delicten die bij de arrondissementsrechtbank aanhangig worden gemaakt
kan dus slechts een indicatie van belangrijke stijgingen en dalingen in
de criminaliteit geven en nooit de precieze omvang meten. Om dit 'dark
number' - voor zover mogelijk - te compenseren, gingen wij, in navolging
van Zehr, a. w . 34 en Blasius, D., Kriminalität und Alltag (Göttingen 1978) 24
en 80, uiterst behoudend om met het handjevol gegevens over criminaliteit
dat ons via het rechtbankarchief bereikt en betrokken wij ook de vrijgesproken
delicten in ons onderzoek. Van alle gevonden delicten in alle steekjaren
samen bestond 13,5 % uit vrijspraken.
12 De vonnisboeken zijn ingèdeeld naar het jaar waarin de vonnissen werden
uitgesproken en niet naar de datum waarop het delict werd gepleegd. Voor
dit onderzoek is uiteraard de delictdatum van groter belang dan de vonnisda-
22 THB 25( 1985)