1 Criminaliteit, schering en inslag; vermogens - Historisch Centrum ...

de stoomnijverheid in Enschede grote uitbreiding. Naast betere voorzieningen
op infrastructureel en belastingtechnisch gebied, speelde de stadsbrand
van 1862 hierin een belangrijke rol. In de periode 1860-1919 nam
het aantal paardenkrachten dat in de textielindustrie werd toegepast toe
van 287 P.K. in 1860 tot 22.554 P.K. in 1919. 6 Ook de stad zelf groeide
snel. Telde Enschede in 1850 nog maar 3.707 inwoners, mede dankzij
hoge geboorten- en immigratiecijfers groeide het inwoneraantal aan tot
41.373 in 1919. 7
De gemeente Lonneker namen wij daarnaast als een controlegebied in ons
onderzoek op. Deze gemeente was aanvankelijk veeleer agrarisch georiënteerd,
maar volgt de ontwikkelingen te Enschede in een langzamer tempo
en op een later tijdstip, met als resultaat dat tegen 1928 de gehele bevolking
van beide gemeenten direkt of indirekt een bestaan vindt in de nijverheid.
a
Zehr's suggestie voor nader onderzoek naar de criminaliteit van specifieke
groepen in de samenleving, te weten leden van de arbeidersklasse en immigranten,
bleek veel moeilijker over te nemen. Weliswaar kan men betogen
dat een bestudering van criminaliteit in ons onderzoeksgebied, met
zijn hoge aantallen textielarbeiders en immigranten, vanzelfsprekend betekent
dat de invloed van deze groepen zich in de resultaten van het onderzoek
zal weerspiegelen, maar wij hoopten de rol van deze groepen op
een preciesere manier te kunnen onderzoeken. Dit leidde ertoe dat wij
voor de gegevens over de criminaliteit gebruik gemaakt hebben van rechtbankvonnissen
die, in tegenstelling tot gepubliceerde criminaliteitsstatistieken,
gegevens verschaffen over de personen die van een bepaald delict
beschuldigd worden. 9
Binnen deze bronnensoort maakten we een pragmatische keuze. Het zou
teveel kracht en tijd gekost hebben om alle gegevens van de drie rechtbanken
die voor Enschede en Lonneker rechtspraken te verwerken. Terwijl
enerzijds het kantongerecht zich met een groot aantal lichte vergrijpen
had beziggehouden en anderzijds het gerechtshof een relatief klein aantal
zware delicten behandelde, bestond het archief van de arrondissementsrechtbank
voor een aanzienlijk deel uit vonnissen over de hier te bespreken
delictcategorieën vermogenscriminaliteit en geweldscriminaliteit. 10
2 Probleemstelling en methode van onderzoek
In het navolgende willen we vier kwesties ter sprake brengen:
a. hoe is de ontwikkeling van de criminaliteit, met name van de vermogens-
en geweldscriminaliteit, in Enschede en Lonneker geweest?
b. zijn er specifieke verschillen in de criminaliteitsontwikkeling van het
LEONARDS CRIMINALITEIT 1850-1919 9