16 magazine Leef!

historie
Berichten over de opwarming van de aarde kunnen toch vrijwel
niemand ontgaan zijn. Er wordt wel heel verschillend op
die berichten gereageerd. Waar de een door angst bevangen
wordt zal de ander actie gaan voeren, weer een ander zal alles
glashard ontkennen. Als je op zoek gaat naar genuanceerde
informatie kom je (het is niet anders) al gauw terecht in zeer
ingewikkelde berekeningen. Zo staat er op de website van het
KNMI, die zal toch wel betrouwbaar zijn, een stuk over de
‘Koudegolven van de toekomst’. Daar heb je wel even wat
doorzettingsvermogen voor nodig om dat helemaal uit te
lezen. Maar het artikel stelt duidelijk dat klimaatstudies laten
zien dat globaal, dus ook in Nederland, de winters aanzienlijk
warmer zullen worden. Niet alleen gemiddeld zullen de winters
warmer worden, strenge winters zullen ook minder vaak
voorkomen. Over de precieze hoeveelheid opwarming verschillen
de meningen onderling nog behoorlijk. Speculeren
over de toekomstige winters is dan ook meer iets voor de
wetenschap en voor echte liefhebbers van weerpraatjes.
Terug naar het verleden.
Als gevolg van al die praatjes zullen wel veel mensen, uiteraard
oudere mensen, onwillekeurig terugdenken aan de ‘echte’
winters van weleer. Dat daarbij meestal de leuke herinneringen
als eerste komen bovendrijven zal niemand verbazen.
Toch heeft elke winter natuurlijk ook zijn minder leuke kanten.
Hoe strenger de winter, hoe gekker de gebeurtenissen.
Daarom is het interessant om nog eens de krantenberichten
uit zo’n strenge winter te (her-)lezen. De vorige eeuw kende
Nederland acht strenge winters met een gemiddelde temperatuur
onder nul; 1929, 1940, 1941, 1942, 1947, 1963, 1979 en
1996. De negentiende eeuw had er dertien, de achttiende
eeuw veertien met een gemiddelde onder het vriespunt.
Veel lezers van Leef kunnen zich nog wel iets van 1963 herinneren
en daarom nemen we die nog eens onder de loep. We
beginnen met de feiten en de minder leuke dingen. Verderop
komen de keune dingen aan de orde.
Narigheid en ellende
Op woensdag 2 januari 1963 was Noordwijk van de buitenwereld
afgesloten. Een eiland. Het Leidsch Dagblad van die dag
kopte met: ‘Dorpen in isolement; Talloze wegen onbegaanbaar;
Honderden zaten vast in de sneeuw; Trein uit de rails
gelopen; De Bilt verwacht weer sneeuw’ en daaronder in
koeienletters ‘Nog zijn we van de ellende niet af’. Op donderdag
3 januari ging het Leidsch Dagblad verder met: ‘Na vorst
en sneeuw nu ook ijzel. Nadat men in de afgelopen dagen
met veel pijn en moeite de wegen weer, althans gedeeltelijk,
berijdbaar had gekregen, doemde vannacht en vanochtend
een nieuwe vijand van het verkeer op: ijzel. Regen viel op
wegen, die een temperatuur hadden van ver beneden het
vriespunt. In een oogwenk waren de rijbanen in spiegelgladde
ijsbanen veranderd’. Weer een dag later schreef het LD:
‘Nederland – een ijsbaan. IJzel verlamt het verkeer op het land
en in de lucht. Er komt nog meer. Dooi van betekenis is nog
onwaarschijnlijk. Verkeer te land, in de lucht en te water is
volkomen ontwricht. Gisterenavond gaven de meeste bussen
in de omgeving van Leiden ook de strijd tegen de gladde
wegen op’.
De vaste columnist van De Zeekant schreef: ‘Een aantal stoutmoedige
buschauffeurs deden in de vroege ochtend nog wel
een poging om via de Zwarteweg binnen te komen, maar ook
zij faalden en de passagiers bleven stampvoetend aan de haltes
staan. Geen mens kon meer in of uit Noordwijk’.
Nu was de winter van 1962-1963 dan ook de koudste winter in
Nederland sinds de revolutiewinter van 1789. Over de maanden
december tot en met februari had De Bilt een gemiddelde
temperatuur van -3,1 °C. gemeten. Op veel plaatsen in Nederland
zou het bijna drie maanden achtereen elke dag vriezen,
terwijl het noordoosten van Nederland al die tijd onder de
sneeuw lag. Het was vooral de lange duur van de winter die
bijzonder was, niet zo zeer de laagte van de temperaturen. Na
de eerste week van januari vond een bescheiden dooiaanval
plaats. ‘Afscheid van de winter’ kopte een krant op 5 januari.
Enkele dagen later stroomde echter opnieuw vrieskou toe,
waarna de wind naar het noordoosten draaide en de temperatuur
ver daalde. De politie had het op straat niet overmatig
druk. De alarmcentrales daarentegen werkten op volle toeren.
Er kwamen tientallen meldingen binnen over gesprongen
waterleidingen en lekkage. In het hele land was er sprake van
branden, vaak werden gesprongen gasleidingen als oorzaak
genoemd, soms ontploffende geisers of spelen met vuurwerk.
In Noordwijk ontsnapte de 14-jarige Vincent ternauwernood
aan de dood. Hij werd net op tijd bewusteloos uit de douchecel
gehaald. Zwaar verkeer over de bevroren straat had een
gaslek veroorzaakt.
Het Leidsch Dagblad van 4 januari meldde: ‘Niet alleen het
transport van levensmiddelen, zoals melk en groenten, ondervindt
op het ogenblik veel moeilijkheden, ook de expedities
van de landelijke –en de plaatselijke- dagbladen hebben
met zeer veel vertraging te kampen. Al het mogelijke wordt
gedaan om de abonnees toch hun kranten te bezorgen, maar
men kan niet voorkomen, dat er lezers zijn, die dezer dagen
van het nieuws verstoken blijven’
En: ‘Vele tienduizenden werknemers zijn vandaag door de
gladheid veel te laat op hun werk gekomen. Van de 1000
personeelsleden van een groot warenhuis in Amsterdam
bijvoorbeeld, was vrijwel niemand op tijd. Voor de middenstanders,
die op hun personeel zaten te wachten, was er één
geruststelling: de kopers kwamen ook veel later’.
DE VOORSTRAAT IN WINTERTOOI. HET PRECIEZE JAARTAL IS
NIET BEKEND, MAAR RECHTS OP DE FOTO ZIT FOTOHANDEL
JAN STEEN, DAT ZOU EEN INDICATIE KUNNEN ZIJN.
25