9.1 Inleiding 9.2 Vorm- en betekenisbijzonderheden van de ge ...

More documents

Recommendations

Info

204 Het Nederlandse prefix ge- in historisch perspectief MNW (met aanvulling van de trefwoorden van het MNHW) (1250-1550) Intransitief Optioneel transitief B-groep 50 22 15 O-groep 4 Z-groep 34 2 Tabel 31 en 32 (Verplicht) transitief Ergatief (Voor een overzicht met vermelding van de concrete voorbeelden verwijs ik naar Bijlage 7.) Uit de gegevens van het VMNW en het MNW(-MNHW) komt een nogal eenvormig beeld te voorschijn: de intransitieve werkwoorden zoals lachen, gapen of blaffen domineren in alle drie de betekenisgroepen, daarnaast zijn de optioneel transitieve werkwoorden als lezen of jagen nog redelijk vertegenwoordigd (vooral in de Bgroep, maar we stuiten ook in de Z-groep op enkele voorbeelden (bijv. kraken)). Verplicht transitieve werkwoorden vinden we alleen maar in de B-groep en slechts in kleine(re) getallen in het MNW(-MNHW)-materiaal (bijv. groten, kwellen). Ergatieve werkwoorden als grondwoorden komen niet in het woordenboekmateriaal voor. Op basis van dit beeld mogen we waarschijnlijk concluderen dat de diachrone bevindingen het standpunt van Booij-Van Santen 1998 (intransitieve en optioneel transitieve werkwoorden als prototypische grondwoorden) met betrekking tot de synchrone situatie lijken te bevestigen tegenover het standpunt van De Haas- Trommelen 1993 (transitieve (en onergatieve (in onze terminologie: intransitieve)) werkwoorden als prototype). 9.4.2 Probleemgevallen We hebben gezien dat het overgrote gedeelte van onze ge-substantieven in de Middelnederlandse periode van werkwoorden is afgeleid. We treffen echter enkele voorbeelden, namelijk gedalsc, gecri, gehu, geroe (en gewoege 251 ) aan, die op basis van het aangegeven hedendaags Nederlandse equivalent en de voorbeeldzinnen 252 duidelijk tot onze ge-afleiding behoren, maar die wat betreft het grondwoord, aparte aandacht nodig hebben. Hun grondwoorden zijn problematisch omdat naast deze 251 Gezien het feit dat het gebruik van dit woord zich volgens het MNW tot een heel klein gebied lijkt te beperken (d.w.z. dat het woord sterk geografisch bepaald lijkt te zijn), wordt het hier verder buiten beschouwing gelaten. 252 Zie Bijlage 20, de groen gemarkeerde gedeelten.
Het Nederlandse prefix ge- in historisch perspectief 205 ge-asubstantieven geen Middelnederlandse werkwoorden zijn opgetekend 253 , die als grondwoord zouden kunnen fungeren. Het MNW vermeldt in drie gevallen (gehu, gecri en geroe) de mogelijkheid ervan dat de ge-substantieven in kwestie toch van een werkwoord zijn afgeleid, echter niet van een Nederlands, maar van een vreemdtalig (Frans en Duits) werkwoord (huer, crier resp rohen/rugen) 254 . In dit geval hebben we te maken met een doorbreking van de oorspronkelijke (van de improductieve ge-afleiding geërfde) beperking dat ‘alleen maar inheemse werkwoorden als grondwoorden kunnen fungeren’ 255 . Verder wordt in geval van twee ge-substantieven (gedalsch en gehu) in het MNW ook de mogelijkheid te berde gebracht dat die van naamwoorden zijn afgeleid (vgl. gedalsch van het adjectief dol (vgl. Mnd. dwelsch) of van het niet opgetekende substantief *dwalsc) en gehu van het zelfstandig naamwoord of als interjectie gebruikte woord hu). Dit zou een doorbreking zijn van de oorspronkelijke (van de improductieve geafleiding geërfde) sterke beperking dat ‘alleen maar werkwoorden als grondwoorden bij de ge-afleiding kunnen fungeren’. Maar gezien het feit dat deze – aan naamwoorden gerelateerde etymologie in het MNW als onzeker 256 gelabeld is, mogen we er geen al te groot belang aan hechten en het op zich niet als een bewijs zien voor het doorbreken van de bovengenoemde sterke beperking. 253 Dat een woord in het Middelnederlands niet opgetekend is, maakt het natuurlijk nog niet voor 100% zeker dat dit woord niet bestaan heeft of bestaan kan hebben, maar de kans is dan toch goot dat dit woord in het Middelnederlands dan niet gebruikelijk was. 254 Vgl. GEHU Gewoonlijk afgeleid van fr. huer, schreeuwen, vanwaar ook fr. huée [dus: van een Franse werkwoord en niet van een Middelnederlands werkwoord huen]. (MNW, onderstrepingen van mij) NB. Het VMNW neemt wel het bestaan van een werkwoord als huwen aan voor de Middelnederlandse peiode. GECRI Van fr. crier; lat. quiritare; [dus: van een Franse werkwoord en niet van een Middelnederlands werkwoord criën, maar MNW voegt hier nog aan toe:] doch met synonieme ww. uit het germaansch in betrekking gebracht, b.v. met criten, crayen en scrien (scree). (MNW, onderstrepingen van mij) GEROE Het woord schijnt een keelletter aan het eind te hebben verloren, als na, hd. nach; ho voor hooch; door, hd. durch; dwer-s voor dwerch-s (Tijdschr. 4, 2, 14) en zal zijn van den stam van mhd. rohen, ruohen, brullen; […]; mnd. rugen, ruien, lärmen, brüllen, en lärmend, tumultuirend kommen und gehn [dus niet van een Middelnederlands werkwoord ru(g)en afgeleid]. (MNW, onderstreping van mij) 255 Dat werkwoorden die ontleend zijn aan een vreemde taal en die intussen min of meer aangepast zijn aan het Nederlands, in de Middelnederlandse periode al wel degelijk als grondwoorden kunnen optreden bij onze ge-afleiding is tevens ook duidelijk, vgl. g(h)epens van Mnl. pensen < Fr. penser of geprijs van Mnl. prisen Ofr. preiser, prisier, priser (MNW, GVD). 256 Vgl. GEDALSC(H) De oorsprong van het woord is niet met zekerheid bekend: misschien staat gedalsc met niet ongewone uitstooting der w voor *gedwalsc, en komt het van den stam van dol en dwalen. Zie T. en Lettb. 2, 66 vlgg. […] In het Mecklenburgsch bestaat nog het bnw. dwalsch en het mnd. kent het adj. dwelsch, delirus, vanwaar dwelscheit, alsmede overdwaelsc. Doch om gedwalsc met zekerheid te verklaren, moet er òf een znw. dwalsc, òf een ww. *dwalscen of *dwelscen geweest zijn, en die worden nergens gevonden. (MNW, onderstrepingen van mij) GEHU Doch daar dit [Fr. ww. huer] zelf van het znw. hu, dat één is met het fr. tusschenw. hu, afgeleid is, kan wellicht gehu onmiddellijk worden afgeleid van de interj. hu, die ook in 't germ. bestaat, en gebezigd wordt tegen mensch of dier dat wordt voortgejaagd, b. v. „hu paard!” (MNW, onderstrepingen van mij)
Page 1 and 2: Het Nederlandse prefix ge- in histo
Page 21: Het Nederlandse prefix ge- in histo

9.1 Inleiding 9.2 Vorm- en betekenisbijzonderheden van de ge ...

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?