9.1 Inleiding 9.2 Vorm- en betekenisbijzonderheden van de ge ...

190
Het Nederlandse prefix ge- in historisch perspectief
MNW (met aanvulling van trefwoorden uit het MNHW) (1250-1550)
Lees: in totaal vinden we 118 (100%) trefwoorden met onze ge-afleiding. Bij 74 trefwoorden
(=62,7% van de 118 trefwoorden) vinden we een of meerdere hedendaags Nederlandse
synoniemen aangegeven die zelf ook voorbeelden van onze ge-afleiding zijn. Bij 39
trefwoorden (33,05% van de 118 trefwoorden) worden een of meerdere gesubstantieveerde
infinitieven als hedendaags Nederlands synoniem gegeven enz.
Tabel 22 en 23
(Voor de concrete voorbeelden verwijs ik naar Bijlage 3.)
Het is niet verrassend dat het zowel in het VMNW als in het MNW (en het
MNHW) de leden van de groepen, die een handeling uitdrukken, dus groep 1 en 2,
zijn, die het vaakst als hedendaags Nederlandse equivalenten voorkomen. Uit Tabel
22 en 23 kunnen we echter ook aflezen dat groep 3, de “verzamelgroep” van
woorden, die geen actie uitdrukken, ook redelijk vertegenwoordigd is. Maar met
deze groep equivalenten kunnen we verder weinig beginnen. In veel gevallen
drukken de leden van deze groep niet alleen geen handeling uit, maar ze hebben
ook een veel breder betekenisveld dan dat van het trefwoord, d.i. ze zijn
hyperoniemen van het trefwoord 236 .
Bij equivalenten van groep 2 gaat het meestal om nomina actionis
(infinitieven, -ing-afleidingen en werkwoordstammen) die een handeling neutraal
uitdrukken, maar 4 keer wordt ook een –erij-afleiding als equivalent aangegeven,
waarin het additionele betekeniselement negativiteit ligt opgesloten. Voordat we
hier voorbarig de conclusie uit zouden willen trekken dat negativiteit in de
Middelnederlandse periode al tot de categoriale waarde van de ge-afleiding
behoorde, moeten we bekijken, of die negativiteit niet met het grondwoord te
maken heeft. Het gaat hier om de volgende voorbeelden:
gemute van mu(y)ten ‘opstaan, oproer of opstand maken (MNW)’ (gegeven
equivalent: muiterij) (MNW)
gescent van schenden ‘iemand te schande of tot een voorwerp van spot maken
(MNW)’ (gegeven equivalent: straatschenderij) (MNW)
236 Dikwijls dekken ze de betekenis van meerdere ge-trefwoorden, vgl. bijv. rumoer dat als equivalent
staat aangegeven van ghescal (VMNW), gebaer, gebrees (gebriesc), gecrijt (MNW) enz.).