Metnin Tamamı - orsam

OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BASRA
Badad Valisi Ahmed Paa tarafndan idare edilmitir 9 . Bu durum XIX. yüzyl son çeyreine
kadar böyle devam etmitir.
1884’e kadar bazen vilayet, bazen de mutasarrflk olarak yönetilen Basra, bu tarihte
Merkez sancak (Basra) dnda Muntefik, Amara ve Necid sancaklarndan oluan bir vilayet
haline getirildi. Bu dönemde Basra sanca, Merkez kaza (Basra) ile birlikte toplam 3 kazaya
ayrlmaktayd. Bunlar da; Basra, Kurna ve Kuveyt kazalaryd. Basra kazasnn merkezi Basra
kasabas idi ve bu kazaya bal 5 nahiye (Fav, Ebulhasip, attü’l-Arap, Zübeyir ve Harise)
bulunmaktayd.
XVIII. yüzyln ikinci yarsndan itibaren ülkenin ulam a ve d ticaret kanallar
deitiinden üretim ve yönetim merkezleri ve birimlerinde de yeni oluumlar kendini
gösterecek ve bu alandaki en önemli atlmlar XIX. yüzylda atlacaktr. Nihayetinde
Basra’nn Badat’tan ayrlp yeni bir eyalet oluturmas da bu dönemde olacaktr. Yukarda
da zikredildii gibi 1890 ylna gelinceye kadar Basra, bal bir sancak konumunda Badat
Vilayet Salnamesinde yerini almtr. Bu balamda memâlik-i mahrûsede 10 1836’lardan
itibaren klasik tara düzeninin yenilenmesi bakmndan vilayet düzenlemesinde birtakm yeni
düzenlemelere gidildii bilinmektedir. II. Mahmud döneminde genel güvenlik açsndan
köklü önlemler alnmas amacyla, 1834-1836 yllar arasnda bütün ülkede bir redif askerî
tekilat 11 kurulmutur. Bu tekilatn görevleri arasnda derbendlerde nöbet tutmak ve kent
merkezlerinde devriye gezerek iç güvenlii salamak da vardr. 1826’da yeniçeriliin
kaldrlmasnn ardndan kurulan Asâkir-i Mansure-i Muhammediye ile tüm Osmanl
topraklarnda güvenlii salamak imkanszd. Bu nedenle Austos 1834’te Meclis-i ura’da
redif askerinin kurulmas kararlatrld. Redif askerlerinin eitim ii de Asâkir-i Mansure
subaylarna verildi. Böylece bu tekilata paralel olarak 1836’da tara yönetim birimlerinin
yeniden düzenlenmesi gündeme geldi. Bu amaçla tarada müirlikler kuruldu ve bunlara baz
sancak ve kazalar feriklik olarak baland. Bu uygulama ile klasik dönemin çok fonksiyonlu
tmar sistemi gibi bir sistem yaratlmaya çallyordu. Yani askerî-idarî yönetimin bir arada
yürütülebilecei bir sistem.
Bunun yan sra Osmanl ülkesinde baka düzenlemeler de yaplmt. öyle ki:
Tanzimat dönemine gelindiinde, daha önce yaanan birtakm aksaklklarn giderilmesi,
özellikle vergilerin herkesin gelirine göre alnmas konusundaki olumsuzluklarn giderilmesi
amacyla 1840’da iltizam usulü kaldrlm ve hazine gelirlerinin dorudan merkezden atanan
muhassllar tarafndan toplanmas kural getirilmitir. Böylece tara yönetiminde, eyaletlerde
vali ve müirler yer alrken; muhassllar gittikleri sancaklarn yönetimini üstlenecekler ve
kurulacak olan muhassllk meclisleri aracl ile de vergileri düzenli olarak toplayacaklard.
Tabii beklenen sonuç alnamam ve 1842’de muhassllk kurumu kaldrlarak tekrar iltizam
uygulamasna dönülmütür. Yeni bir düzenleme ile eyaletler sancaklara, sancaklar da kazalara
ayrlmtr. Muhassllk meclisleri ise memleket meclislerine dönütürülmütür. Daha sonra
bu meclisler 1849’da yaynlanan yeni bir talimatname ile eyalet meclisleri adn alrken,
sancak merkezlerinde de küçük meclisler kurulmutur 12 . Bu dönemin en belirgin özellii,
9 Orhan Klç, 18. Yüzyln lk Yarsnda Osmanl Devleti’nin darî Taksimat: Eyalet ve Sancak Tevcihat,
Elaz 1997, s.74.
10 Osmanl ülkesi. Kelime anlam olarak da korunan, gözetilen, emniyeti ve asayii temin olunmu topraklar
anlamndadr.
11 Redif tekilat, büyük bir kitleyi uzun süre silah altnda tutmadan, askerlik çana gelmi olanlar kendi
bölgelerinde az bir masraf ile ksa aralklarla eiterek sava annda ie yarayacak yeterli asker bulma amacyla
kurulmutur. Ayrca barta iç güvenliin salanmas, hükümet emirlerinin eksiksiz uygulanmas için bu
askerden yararlanma yoluna gidilmitir. Bkz. Musa Çadrc, “Osmanl Ordusunda Yeni Düzenlemeler”, I.
Askeri Tarih Semineri Bildiriler 2, Gnkur ATASE Yay., Ankara 1983, s.93.
12 Çadrc, Tanzimat Döneminde Anadolu Kentleri …, s.215.
13
13