Metnin Tamamı - orsam

OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE BASRA
kentleri/kasabalar arasnda vapur çaltran irketlerin varl idi. Basra’dan çkp Aden,
Cidde, Süvey, Port Said, Marsilya ve Londra arasnda sefer yapan 6 adet vapuru ile “Haliç
Fars ve Ortaklar irketi”, bunun en güzel örnei idi. Dierleri ise 6’ar vapurun iledii
British India Vapur irketi ile Bombay ve ran Vapur irketi idi.
te bu sözünü ettiimiz nehir üzerinde ileyen ngiliz vapurlarna karlk, Midhat
Paa’nn valilii srasnda dare-i Nehriyye ve Basra’dan stanbul’a doru vapurlar iletmek
için Ummân- Osmanî adl bir irket kurulmutur 44 . Bu da Osmanl’nn, gelien yeni artlara
ve yeni oluumlara ayak uydurma çabas içerisinde olduunu göstermektedir.
Modernleme Çabalar:
Basra’da modernlemenin izleri sadece ticarî alanla snrl kalmamtr. Bilindii gibi
Tanzimatn ilanndan sonra yaplan birtakm düzenlemelerle eyalet ve sancak merkezlerinde
yönetim, yarg ve maliye ileriyle dorudan uraacak meclislerin kurulmas karara
balanmt. Vilayet dare Meclisleri ve bunun birer prototipi olan Liva dare Meclisleri, Kaza
dare Meclisleri, ticaret meclisleri, özel ihtisas komisyonlar (aar komisyonu, muhacir
komisyonu, tahsilat komisyonu) gibi meclis ve komisyonlar, bu dönemde memâlik-i
mahrûsenin her yerinde olduu gibi Basra’daki modernleme çabalarnn örnekleri olarak
karmza çkmaktadr.
II. Mahmud döneminin sonlarnda modernleme çabalar, kendisini eitim-öretim
alannda da göstermitir. 1838’de ülkenin bayndrlk, sanayi, sanat ve her türlü fenniyle
ilgilenmek üzere “Meclis-i Umur- Nafia” oluturulmu ve eitim ileri de meclise
balanmtr. Daha sonra bu meclis 1839’da ülkenin kalknmasnda eitimin önemine deinen
bir layiha hazrlam ve bu layihada sunulan öneriler Meclis-i Vala ve Dar- ura tarafndan
da benimsenerek, eitim ilerini düzenleme görevi “Mekatib-i Rüdiye Nezareti” ad altnda
kurulan bakanla verilmitir. Ancak bu srada “Mekatib-i Maarif-i Ali”den baka rüdiye
bulunmad için nezaret, eitim konusunda önemli bir etkinlik gösteremedi. Daha sonra
oluturulan “Meclis-i Maarif-i Muvakkat”, eitimin slah ile ilgili sorunlar tartarak bu
konudaki görülerini Meclis-i Vala”ya bildirecekti. Sözü edilen bu meclis, sbyan
mekteplerinin yeniden düzenlenmesi, rüdiyelerin herkes için örenimi gerekli ilimlerin
okutulduu eitim kurumlar olarak faaliyete geçirilmesi gibi birçok konuda birtakm öneriler
sundu. Bu önerilerin Meclis-i Vala’da benimsenmesi üzerine, 1846’da eitim-öretim
konularnda gerekli kararlar almakla yetkili “Meclis-i Maarif-i Umumiye” kurulmutur. te
bu meclisin alaca kararlarn uygulanmas için ayr bir örgütlenmeye ihtiyaç duyulmu ve
Kasm 1846’da sbyan mekteplerinin düzenlenmesi ve rüdiyelerin artrlmas ile
görevlendirilen “Mekatib-i Umumiye Nezareti” oluturulmutur. te Anadolu kentlerinde
eitim için bu dönemde yaplan en büyük yenilik, rüdiyelerin açlmas olmutur 45 .
Bu balamda 1890’larda Basra vilayetindeki eitim-öretim kurumlarna baktmzda
aadaki gibi bir tablo çkmaktadr.
44 Halaçolu, “Basra: Osmanl Dönemi”, s.114.
45 Çadrc, Tanzimat Döneminde Anadolu Kentleri …, s.284-285.
27
27