Yeni Ümit Say 92 deneme.indd

sine de yine geniş anlamıyla cihat denilebilir. Aslında,
Efendimiz’in (sallallahü aleyhi ve sellem) “Bu ümmetin
ruhbanlığı Allah yolunda cihattır.” (Ahmed b. Hanbel,
Müsned, III, 266) beyanı da buna işaret etmektedir.
Evet, ümmet-i Muhammed’in maddeten ve mânen yükselişi
dünyayı kesben terk etmekle değil, i’lâ-yı kelimetullah
ile mümkündür. Dolayısıyla, müminlerin, zamanın
fitnelerinden korkarak inzivaya çekilmek yerine, uygun
bir üslûp kullanarak iyiliği emredip kötülükten
sakındırmak suretiyle fitne ve fesadı ortadan kaldırma
gayreti içine girmeleri tam bir sahabe mesleğidir.
Zikredilen iki durum bir arada düşünüldüğünde
şu anlaşılmaktadır: Samimi bir dava erinin mücahede
ve uzleti, onun kalbî, ruhî, hissî ve şuurî tezkiyeye
ulaşması açısından tamamen irşada hazırlanma gayreti
sayılır. Bu mücahede ve uzletin ferdî ve sürekli olanı
gece ibadetidir. 4
Şu hususu da zikretmekte fayda mülâhaza ediyoruz:
Genel olarak, her gün okunması âdet hâline getirilen
Kur’ân’dan bir miktar ve Hz. Peygamber’den
(sallallahü aleyhi ve sellem) gelen me’sûr dualarla, salât
ve selâma vird denmekle birlikte, gece kılınan namaza
da vird denilmiştir. Nitekim “Gece kılmayı âdet edindiği
virdine kalkamayıp kaçıran kimse, gündüz zevalden önce kılarsa
aynı sevabı alır.” (Müslim, Müsafirîn, 142; Ebû Davut,
Tatavvu’, 19; Tirmizî, Cum’a, 56; Neseî, Kıyamu’l-
Leyl, 65) müjdesini bizzat Hz. Peygamber (sallallahü
aleyhi ve sellem) vermiştir. Ayrıca vird, nafile namaz kılma,
Kur’ân okuma ve dua etmenin yanı sıra, tefekkür
ve ağlama anlamında da kullanılmıştır. Dolayısıyla
sahabe-i kiram efendilerimizin, özellikle gecelerini
yoğun ve engin bir evrâd u ezkâr atmosferinde geçiriyorlardı
denilebilir. Elbette bu keyfiyet sadece geceye
has bir davranış da değildi. Gece veya gündüz ne zaman
ve hangi ibadet olursa olsun sahabe aynı titizlik
ve derinlikte o ibadeti ihsan şuuruyla yerine getirirdi.
Kişi şayet sahabenin ortaya koydukları enginlikte
veya ona yakın ölçülerde ibadet ederse ondan hâsıl
olacak semereyi elde edebilir ki, ona kısaca ikinci fıtrat
denilmiştir. Malum İslâm’ın biri itikad, diğeri de
bu itikadın amelî ciheti olmak üzere iki yönü vardır.
İtikad, İslâm’ın temel iman esasları olan, Allah’a, meleklere,
kitaplara, peygamberlere, ahiret gününe ve
kadere inanma demektir. Bundan başka İslâm’ın bir
de amelî ciheti vardır ki, ibadet ü taat ve evrâd ü ezkâr
bu kategori içine girmektedir. İtikada ait meseleler,
İslâm’ın kökü, ibadete müteallik hususlar ise dalları
ve semereleri hükmündedir.
Ahlâk-ı Âliye
Sahabe mesleğinin temel özelliklerinden biri de
güzel ahlâkın her çeşidini, hayatın her safhasında ve
muhatap ayırımı yapmadan tatbik etmektir. Onlar bu
özelliklerini de şüphesiz, baştan başa ahlâk-ı âliye ile
donatılmış Kur’ân’ı gereğine uygun anlayıp yaşayan
En Mükemmel Rehber’den almışlardı. Aslında güzel
ahlâkın Kur’ân’ın arızasız temsil edilmesi mânâsına geldiği,
Hz. Âişe validemizin, Efendimiz’in ahlâkını anlatırken
söylediği “O’nun ahlâkı Kur’ân’dı” şeklindeki
sözlerinden anlaşılmaktadır. (Müslim, Müsafirîn, 139)
Efendimiz (sallallahü aleyhi ve sellem) hem maddî hem
de mânevî açıdan güzel ahlâk üzere yaratılmış, en güzel
şekliyle eğitilmiş ve güzel ahlâkı tamamlamak için
de risaletle serfiraz kılınmıştır. Efendimiz’den önceki
peygamberlerin de tamamı en güzel ahlâk üzere idiler.
Ancak Hz. Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem)
bütün esmâ-i hüsnânın a’zam derecedeki tecellisine
mazhar olduğu gibi bütün güzel ahlâk prensiplerinin
de a’zam derecesini temsil etmekte ve hepsini bir arada
kendinde cemetmiş bulunmaktaydı. Güzel ahlâkı
tamamlama konusunu, ‘risaletinin diğer nebilerin
risaletini, kıyamete kadar başka bir risalete ihtiyaç
kalmayacak şekilde tamamlaması’ anlamında yorumlamak
da mümkündür. Aksi takdirde diğer nebilere
eksiklik îras edecek bir yaklaşıma kapı açılır ki o da
yanlış olur.
Diğer bir anlamı da şudur: İnsanlık, eksikliklerini
Allah Resulü’nün (sallallahü aleyhi ve sellem) getirdiği
ahlâk ile tamamlayacak ve neticede kâmil hale gelecektir.
Yani, Allah ahlâkıyla ahlâklanma, ancak Allah
Resulü’nün ahlâkını örnek edinmekle mümkün olacaktır.
Zaten sahabeyi sahabe yapan ve mesleklerini
en mükemmel yol haline getiren de Efendimiz’i adım
adım takip etmede gösterdikleri tehâlüktür. Sahabenin
bu güzel ahlâkına bir misal vermek istiyoruz:
Îsâr
Kelime olarak insanın, başkalarını kendisine tercih
etmesi demek olan îsâr; geniş anlamıyla toplumun
menfaat ve çıkarlarını şahsî çıkarlarından önce
düşünmek, şahsiliklere karşı bütün bütün kapanıp,
yaşama zevki yerine yaşatma hazzıyla var olmaktır.
Îsârın karşıtı cimrilik ve şahsî çıkar duygusudur
ki, Hak’tan, halktan ve Cennet’ten uzak kalmanın
âmili sayılmıştır. (Tirmizî, Birr, 40) Îsâr ruhundan
‘cûd’, ‘sehâ’ ve ‘ihsan’ sözcükleriyle ifade edeceğimiz
cömertlik, semâhat ve civanmertlik doğmuştur. Cûd,
mü’minin, gönlünde herhangi bir rahatsızlık duymadan,
sahip olduğu şeylerin, hiç olmazsa bir kısmını
infak etmesinin ve başkaları için var olabilmesinin
adıdır. Sehâ, müminin, infakı ve başkalarını düşünmeyi
önde götürmesi ve kendi mutluluğu içinde, hatta
onun da önünde onların mutluluğunu düşünebilmesi;
ihsan ise onun, ihtiyacı olduğu hâlde başkalarını
YENİ ÜMİT DERGİSİ | 15