Download (1346Kb) - Süleyman Demirel Üniversitesi

Sivil toplum için gerekli önkoşullardan birisi toplumsal düzeydeki farklılaşma ile sağlanabilir. Toplum yaşamındaki etnik,kültürel, dinsel, ideolojik, siyasal, ekonomik veya cinsiyete bağlı farklılaşmalar sivil toplumun gelişimi için zorunludur. 100Farklılaşma aynı zamanda demokrasinin olmazsa olmaz şartları arasında kabul edilmektedir. Tek-tip vatandaş, din, kültür, görüşveya anlayışın baskın olduğu yerlerde, başta siyasal partiler olmak üzere, siyasal gruplar için bir sosyal taban oluşmasıbeklenemez. Sosyolojik bir kural olan, “ne kadar farklılaşma olursa o kadar çok karşılıklı bağımlılık ve dayanışma söz konusuolur”, ifadesini burada zikredebiliriz. Ancak, sivil toplum için farklılaşma şartı yeterli değildir. İkinci koşul olan farklılaşmışalanlarda politika üretebilecek sosyal örgütlenmelerin de olması zorunlu önkoşullardandır. Hem yasal çerçevede, hem desosyolojik bazda farklılıkları ifade edecek tarzda örgütlülük, sivil toplumun varlığı açısından kaçınılmaz bir zorunluluktur. Birbakıma sivil toplum, örgütlü olan toplum demektir. Sivil toplum unsurlarının herhangi bir sınırlamaya maruz kalmaksızındernek, sendika, vakıf veya siyasal partiler şeklinde örgütlenerek seslerini duyurabilmeleri gerekir. Örgütlenme bir anlamdavarolan dinamik, düşünsel veya kültürel birikimlerin kaçınılmaz bir sonucudur. Legal meşrutiyet zeminin sınırlı ve dar olduğutoplumlarda siyasal örgütlenme, yeraltına kayar ve illegal bir mücadele platformunun gelişmesine yol açar. Sosyal gruplar,bireyleri sosyalleştirme, siyasal kültürü yaygınlaştırma ve devlet üzerinde bir kontrol mekanizması oluşturma gibi işlevleresahiptirler. Bununla birlikte sosyal örgütler bireylere bir aidiyet duygusu kazandırarak onları yalnızlıktan kurtarır, böylecetoplumsal sıkıntılarını bertaraf etme noktasında kendilerine bir dayanak oluşturur. 101Sivil toplum için zorunluluk arzeden bir diğer önkoşul, örgütlülükle ilgili olan gönüllü birliktelik ilkesidir. Bireyin kendirızasıyla kendisi için meşru bir hak olarak gördüğü her tür örgütlülük bu bağlamda, bir sivil toplum oluşumudur. Bireyindoğuştan zorunlu üye olduğu ve bu konuda iradi bir tasarrufun bulunmadığı aşiret gibi örgütler, şekil şartı itibariyle bir siviltoplum örgütü gibi görülüyor olmasına rağmen, gönüllü birlikteliğe dayalı olmayan bir beraberlik olduğu için sivil toplumunsuru olarak kabul edilemez.Grupların sivil toplum unsuru olarak nitelendirilmesinde en önemli kriter, katılım şeklidir. Bireysel iradeye dayalı bir katılımasahip tüm örgütlü topluluklar, birer sivil toplum unsurudur. Bu toplulukların geleneksel, modern, dinsel, kültürel, etnik,ekonomik veya cinsiyet temeli olması önemlidir. 102Sivil toplumun gelişmesi için gerekli diğer bir önkoşul ise, sosyal grupların, devletin yönlendirmesine maruz kalmaksızın kendipolitikalarını rahatça belirleyebilme inisiyatifine sahip olmaları, diğer bir ifadeyle sosyal grupların otonomlaşmasıdır. 103 Bununise ancak demokratik bir toplumda mümkün olabileceğini söylemek mümkündür. Sosyal otonomi sağlamayan, devlete göbekbağıyla bağlı olan grupların, devletin resmi ideolojisinin dışına çıkması, dolayısıyla alternatif söylemler üretmesi söz konusuolamaz. Bu nedenle sosyal örgütlerin, sivil toplum niteliği taşımaları için mutlak surette devletten bağımsız otonom bir varlıkgeliştirmeleri gerekir. Devletten ayrışamayan bir düşünce biçiminin sivil sayılması için, onun sivil hayatın içinde olması yeterlideğildir. Onun gerçekte “resmi” değil, “sivil” olması gerekir. Otonomlaşmanın bulunmadığı yerde sosyal ve siyasal farklılaşmaolmayacağı gibi bireyi ve sosyal grupları devlet müdahalesinden kurtarmak da mümkün olamaz. Dolayısıyla otonomlaşmasadece devletten ayrışmayı değil, aynı zamanda devlet müdahalesinden emin olmayı da gerektirir. Zira devlet müdahalesineaçık sosyal oluşumların birer kimlik ve varlık geliştirmeleri mümkün değildir. 104Sivil toplumun gelişmesi için otonomlaşma ilkesi paralelindeki bir diğer önkoşul, modüler insandır. Modüler insan kavramıbelli bir eğitim düzeyinde olup, böylelikle değişik kurum ve örgütlere girip çıkabilen kişiyi tanımlamaktadır. Bu kişi ise değişiktoplumsal ortamların yapı taşlarından biri olmaya yetecek donanıma sahiptir. 105Sivil toplumun gelişmesinin bir diğer şartı da, sivil toplum örgütlerinin baskı grubu niteliği kazanarak demokratik yoldan birbaskı mekanizmasına yönelmesidir. Ancak, baskının hukuk ve siyaset kuralları çerçevesinde şiddetten uzak bir şekildeseyretmesi gerekir. Zira sivil toplum örgütlerinin baskı mekanizmaları, lobicilik, dirsek teması, sokak gösterileri, protesto,miting, grev, dilekçe veya oy gibi siyasal faaliyetlerden oluşur. Sivil toplum örgütlerinin baskı mekanizması yoluyla üyelerinin,çıkarını, haklarını ve özgürlüklerini koruması bu örgütlerin bu bağlamda devletin yanı sıra serbest piyasa koşulunun gerekleriniçiğneyerek, başka bir ifadeyle tüketici haklarını ihlal ederek tekel oluşturmaya yönelen firmalara karşıda baskı unsuru halinegelmelidirler. Bunun sağlanması ise ancak, hukuksal normlara göre işleyen herkese aynı mesafede bulunan bir hukuk devleti ilemümkündür. 106Özdalga, sivil toplumun gerçekleşebilmesi bağlamında bağımsız bir pazar ekonomisinin varlığını, sivil toplumun gelişmesi içinyeterli olmasa bile kuşkusuz gerekli bir koşulu olarak değerlendirmektedir. 1072. Sivil Toplum TeorileriSivil toplum kavramının düşünce tarihinde, günümüze kadar çok uzunbir serüveni olmuştur. Kavramın, çeşitli dönemlerde değişik anlamlar taşıdığınıtespit etmek mümkündür. Sivil toplum kavramına farklı vurguların yapılmasındave bu doğrultuda çeşitli anlamlarla ilişkilendirilmesinde, ortaya konan çeşitli100 Çaha, Ömer; a.g.e., s.59.101 Çaha, Ömer; “Türkiye’de Sivil Toplum Sorunları”, Liberal Düşünce Dergisi, S.10-11, Ankara-1998, s. 36.102 Çaha, Ömer; a.g.e., s. 37.103 Çaha, Ömer; a.g.e., s.38.104 Çaha, Ömer; “Türkiye’de Sivil Toplum Sorunları”, Liberal Düşünce Dergisi, S.10-11, Ankara-1998, s. 43.105 Özdalga, Elisabeth; a.g.m., s.17.106 Çaha, Ömer; a.g.m., s.44.107 Özdalga, Elisabeth, a.g.m., s.16.