Kadıköy Life / Mart & Nisan 2019

Duayen
da kırsal basın projesini hayata geçirmiş.
Bütün bu projeler boyunca da Afrika’yla
kopmaz bir gönül bağı oluşmuş. Ancak
Hıfzı Topuz’un Afrika’ya sempatisi aslında
çocukluk yıllarına dayanıyor. Zira Afrikalı
harem ağaları ve dadılar arasında geçen bir
çocukluğu olmuş.
50 YILLIK RÖPORTAJLAR
Usta yazar, 50 yıllık anılarını barındıran
Afrika röportajlarıyla coğrafyanın adeta
fotoğrafını çekmiş. Kitabı okuyunca Afrika’ya
gitmiş, Afrika’yı gezip görmüş kadar
oluyorsunuz. Hele bir de Afrika’yı daha önce
görme fırsatınız olmuşsa, kitabı elinizden
bırakamıyorsunuz. Topuz diyor ki; “Siyasal
bakımdan bugüne uyacak röportajlarımı
seçtim. Afrika’da her zaman diktatörlükler
vardı. Diktatörlüklerin o zaman ile bugünkü
durumları arasındaki farkları mukayese
imkânı olsun diye yazdım. Sayın Devlet Başkanımız
sık sık Afrika’ya gidiyor ama Afrika,
Türk okuyucularını pek ilgilendirmiyor.”
Afrika kültürünün önemli parçalarından
biri olan inanç sistemleri de kitabın temel
konularından biri. Hıfız Topuz, belgesel
niteliğindeki her bir röportajını nasıl deneyimlediğini
ve bu kitabı nasıl hazırladığını
şöyle anlatıyor: “Büyülü Afrika, benim 50 yıl
önce yapmaya başladığım röportajlardan
seçmeler. UNESCO’da çalışıyordum ve Afrika’ya
gidiyordum, her gidişimde röportaj
dizileri yapıyordum. O röportajları Cumhuriyet’e,
daha sonra Hürriyet’e ve Milliyet’e
verdim. Dizi yazı olarak çıktı. Ancak bir süre
sonra o röportajlar kayboldu. Sonra baktım,
Afrika hakkında doğru dürüst içeriği olan bir
kitabım yok. ‘Elveda Afrika’ var ama içeriği
başka. ‘Büyülü Afrika’, Afrika’nın gerçeklerini
yansıtan bir kitap oldu. Röportajlarımdan
ayıklamalar yaptım, siyasal bakımdan
bugüne uyacak yazıları seçmeye başladım.
Afrika’da her zaman diktatörlükler var.
Diktatörlükler o zaman nasıldı, şimdi nasıl?
Ayrıca diğer ülkelerdeki diktatörlükler ile
aralarında nasıl farklar ya da benzerlikler
var? Bütün bunlar hakkında mukayese
imkânı olur diye yazdım.
Bu işin siyasal yanıydı. Ancak asıl inançlar
üzerinde durdum. Afrika’ya gittiğim zaman,
orada kitapta bahsettiğim inançlara tanıklık
ettim. O insanlarla vakit geçirdim, yaşamlarına
ortak oldum. UNESCO bünyesindeki
merkezde öğrencilerim vardı. Büyücübaşı
ile toplantılarına, ayinlerine katıldım. Bunlar
beni çok etkiledi. Zaman zaman röportaj
dizileri dışında da bunları yazdım. Bugün
Türkiye’de Kara Afrikalılar gittikçe çoğalıyor
ama eskiden harem ağaları, cariyeler, dadılar,
bacılar vardı. Onların çoğunu tanıdım,
onlarla anılarımı yazdım. Beni koynunda
büyüten bir Fetanet Dadı vardı, onu yazdım.
Ondan sonra Hayrettin Efendi vardı, bana
nasıl kaçırıldığını anlatmıştı. Onu anlattım.
Doğrudan doğruya tanık olduğum olayları
da içine aldım. Daha evvel de romanlarımın
içinde bunlara değinmiştim. Fakat bu kez
daha sistematik oldu. Ancak Türkiye’de bu
kitabın çok satacağından emin değilim.
Çünkü Afrika konuları Türk okuyucularını
ilgilendirmiyor. Benim kitaplarım içinde
‘Meyyale’, tam 39 baskı yaptı. ‘Sabahattin
ve Mithat Paşa’ sürekli baskı yapıyor. Buna
karşılık ‘Elveda Afrika’ pek satmadı.”
“BÜTÜN AFRİKALI DEVLET
BAŞKANLARINI TANIDIM”
Kabileler arasında yaşadığını ve birbirinden
ilginç anılar biriktirdiğini ifade eden Topuz,
Moritanya Devlet Başkanı ile anısını adeta
yaşadığı andaki şaşkınlığı ile anlatıyor: “Çok
güzel anılarım var Afrika’yla ilgili. Dakar’a ilk
gittiğim zaman Paris’e dönüyorum, uçakta
yanıma bir çift geldi. Kadın Fransız, arkadaşı
erkek de Kuzey Afrikalı. Ahbap olduk ve
konuşmaya başladık. ‘Siz ne iş yaparsınız?’
diye sordu. ‘Gazeteciyim’ dedim. Ben de
mesleğini sorunca ‘Ben politikacıyım’
dedi. ‘Ne iş yapıyorsunuz?’ deyince, ‘Ben
devlet başkanıyım’ dedi. Tabi çok şaşırdım.
Sıradan bir adam... Moritanya bağımsız olmuş,
o da devlet başkanı olmuş. Hukukçu,
Paris’te okumuş, Paris’e gidiyor. Moritanya’da
havaalanı olmadığı için Dakar’ı
kullanıyorlar. Kendisini hiç yolcu eden ya da
karşılayan olmadı. Böyle anılarım çok var
ama iğrençlikle hatırladığım diktatörler de
var tabi. Kendi dönemimdeki Afrikalı bütün
devlet başkanlarını tanıdım. Onları da yazdım.
Kitap için olumlu yorumlar alıyorum.
Telefonlar geliyor, mutlu oluyorum.”
AFRİKA İLE ÇOCUKLUK YILLARINDA
BAŞLAYAN GÖNÜL BAĞI
Usta yazar, Afrika ile oluşan gönül bağını
ise şöyle tarif ediyor: “Çocukken Afrikalı dadılarım
vardı. Onlarla çok içli dışlıydım ve Afrika’ya
gitmeyi o zamanlar istemiştim. Sonra
1952 yılında Paris’e gittim. Dadaizm’in babası
Tristan Tzara’nın evine gittiğimde çok sayıda
Afrika maskesi görmüştüm. Çok hoşuma
gitmişti. O da anlatmıştı Afrika’yı. UNESCO’ya
girdikten bir sene sonra Genel Müdür Yardımcısı
Dakar’a bir toplantıya gidiyordu, beni
de çağırdı, beraber gittik. O zaman başladı
Afrika seyahatleri. Sonra Dakar’da bir gazetecilik
eğitim merkezi kurduk, ardından diğer
ülkelere de gitmeye başladım. Kongo’da bir
sene kaldım. Hâlâ Afrika’da dostlarım vardır.
Afrika ile farklı bir gönül bağım oldu ve orada
kendimi hiç yabancı hissetmedim. Burada
nasılsa, orada da insanlara öyle davrandım.
Sanki Anadolu’ya gitmiş gibi düşündüm hep.
Onlar da bana kucak açtılar. Hiç kimseden
korkmadım. Tam tersine ‘Bir olay olsa biz sizi
koruruz’ derlerdi. Bir de Afrika’dan bol bol
maske ve heykel topladım, müzayedelere
katıldım. İstedim ki bir müze kurulsun ve ben
bu koleksiyonumu bağışlayayım. Büyükçekmece
Belediye Başkanı müze kuracağını
söyledi, ben de onlara bağışladım.”
“BU BİR RÖPORTAJ KİTABI”
Bir röportaj kitabı yayımlayan usta gazetecilik
hocasına söyleşi ile röportaj arasındaki
farkı soruyoruz. Çok seviniyor duyduğu
soruya ve açıklıyor: “Bu ilk defa soruluyor
bana ve çok mutlu oldum. Artık herkes
karıştırıyor röportaj ile söyleşiyi. Bir kürsüde
bir adam konuşur ya da iki kişi konuşur, bu
söyleşidir. Fakat röportaj dediğiniz zaman,
geçmişi ve çevresiyle o adamı ya da konuyu
ele alıyorsunuz. Röportajda, söyleşiye yer
vermeden evvel olayın içine okuyucuyu
sokuyorsunuz. O çevreye giriyor okuyucu.
Tasvir ediyorsunuz, ondan sonra öğreniyor.
Ben hep bunu yapmaya çalıştım. Çevresiyle,
insanıyla, tarihiyle bir toplumu ele almaya
çalıştım. Konuştuğum insan da o toplumun
bir parçasıydı. Çok dikkat ettim; bu daha
sürükleyici, daha öğretici ve canlı oluyor.
Tarihi romanlarımın başarısı da buna bağlı.
O kadar çok okuyucumdan olumlu eleştiriler
aldım ki, ‘Tarihi sevmezdim, sizin kitaplarınız
ile sevdim’ diye. Bu, röportaj tekniğinden
gelen akıcı anlatımla mümkün oluyor.”
Mart & Nisan 2019 kadikoylife.com : 73