İstikbal Dergi Ekim 2020 Sayısı

More documents

Recommendations

Info

SİVRİHİSARLIGürcan BANGERNASREDDİN HOCAYAZINasreddin Hoca, kültürümüzünen önemlihalk figürlerindenbirisidir. Yeterli yazılı kaynağınolmadığı bir dönemdeyaşamış olanNasreddin Hoca’nın hayatıhakkında farklı söylentilerolmasını olağan karşılamakgerekir. Muhtemelenonun yaşam öyküsü, başkalarınınkiile karışmış olabilir.Ama kesin olan şu ki;Nasreddin Hoca figürünübunların tamamı oluşturmaktadır.Günümüzde yönetimkültürü kitaplarındabile Nasreddin Hoca’dansöz ediliyor olması, onungücünü ve benimsenmişliğiniifade eder.Yazılı hale gelmiş ilk NasreddinHoca hikâyesi SarıSaltuk’un yaşamını anlatanSaltukname’de yer almaktadır.Saltukname, FatihSultan Mehmet’in oğlu CemSultan’a 1480 yılında Ebu’lHayr Rumî’nin sunduğu birderlemedir. Bu eserde Anadolu’danve Rumeli’ndenderlenen menkıbe ve rivayetleryer almaktadır. Odönem toplumunun bazısosyal, kültürel ve dinîözelliklerinin yansıtıldığıSaltukname’de Sarı Saltuk’unNasreddin Hoca’yıSivrihisar’da ziyaret etmesindensöz edilmektedir.Sivrihisar ve Akşehir’de yaşamışolan Nasreddin Hoca’nın yaşamının13’üncü yüzyıla (1208-1284) tarihlendiğinebakılırsa, Saltukname’de verilen bilgiyi doğrulukaçısından en muhtemel olarak kabul etmekgerekir. Daha sonraki dönemlerde NasreddinHoca’nın yaşam öyküsünün, hikâyelerinin vefıkralarının değişime uğramış olması olasılığıdaha yüksektir.Bu karışıklıklar açısından bir örnek verebiliriz.Örneğin Hoca’nın Timur’un liderliğindeki MoğollarınAnadolu’yu işgali ve Hoca’nın Timur’lagörüştüğüne dair ünlü ‘filli fıkra’ bu konudaönemli bir veridir. Timur’un 14’üncü yüzyılda(1336-1406) yaşadığı düşünüldüğünde; bizimbilip tanıdığımız Nasreddin Hoca ile çağdaş olmasımümkün değildir. ‘Filli fıkra’ türünde hikâyelerya sonradan üretilmiş ya da başkakişiler Nasreddin Hoca ile karıştırılmıştır.Bugün Türki cumhuriyetlerin bulunduğu bölgedeNasreddin Hoca hikâye ve fıkralarınınyaygınlığına bakılırsa; Timur ile çağdaş olan8bir başka Nasreddin olması da muhtemeldir.Diğer yandan Nasreddin Hoca’nın Mevlana CelâleddinRumi (1207-1273) ile tanışıp görüştüğünedair rivayetler de mevcuttur.Mevlana’nın Nasreddin Hoca ile çağdaş olmasıve yaşamının bir bölümünü Akşehir’de geçirmişolması nedeniyle bu eşleme, akla yakıngelebilir. Mevlana ile anılan Nasreddin Hoca’nın,ismi günümüze değişerek gelmiş birbaşka kişi (örneğin Ahi Evran) olduğunu iddiaedenler de var.Nasreddin Hoca’nın yaşadığı dönemi içine alanyıllar, Anadolu tarihinin az bilinen dilimidir.Nasreddin Hoca, Sarı Saltuk, Yunus Emre, AhiEvran ve Mevlana’nın etkileşimli yaşamlarıadeta gerçekle hayal arasında kalır. Özetle;Nasreddin Hoca konusunda çalışma yaparkenyukarıda kısaca özetlediğim karışıklıklar konusundadikkatli olmak gerekli. Halk kültürünündoğası gereği içerdiği karmaşave anakronizm nedeniylehızla tuhaflıklara savrulmakmümkündür.NasreddinHoca’nın YaşamÖyküsüNasreddin Hoca, günümüzdekendi adıyla anılan Sivrihisar’ınHortu Köyü’nde 1208ylında doğdu, 1284 yılındaAkşehir’de öldü. Mevcut bilgileregöre; babası HortuKöyü imamı Abdullah Efendi,annesi ise yine aynı köydenSıdıka Hatun’dur. Kendisi ileilgili söylenip yazılanlardayaşamının Selçuklular döneminedenk düştüğü anlaşılmaktadır.Yaşadığı çağdaSivrihisar bölgesi AnadoluSelçukları ile Bizans arasındasınırı oluşturmaktadır. Bilindiğikadarı ile NasreddinHoca; Selçuklu hükümdarlarındanAlâeddin Keykubat I,Gıyaseddin Keyhüsrev II,Kılıç Arslan IV ve GıyaseddinKeyhüsrev III dönemlerinetanıklık etmiştir.İlk eğitimini babası AbdullahEfendi’den almıştır. Babasınınölümü üzerine NasreddinHoca’nın onun yerine imamolduğu söylenir. Yine bir rivayetegöre Sivrihisar’damedrese eğitimi gördüğü vebabasının ölümü üzerine köyedönerek imam olduğu ifade edilmektedir.Söylentilerin doğruluğukonusunda kuşkular olabilse de; edinilen izlenim,Hoca’nın gençliğinde dini eğitim aldığı yönündedir.Nasreddin Hoca’nın Akşehir’e göçü öncesindemedresede ders okuttuğu ve Sivrihisar’da kadılıkgörevinde bulunduğu rivayet edilmektedir.Bu hizmetlerinden dolayı kendisineNasuriddin Hâce isminin verildiği, zamanlabunun Nasreddin Hoca’ya dönüştüğü söylenir.Babasının ölümünden sonra bir süre devamettirdiği imamlığı Cılız Mehmed olarak bilinenbirisine bırakarak 1237’de Akşehir’e göçtüğüve Seyyid Mahmud Hayrani’nin derslerini dinlediğive onun dervişi olduğu ifade edilmektedir.Yine bu dönemde Seyyid Hacı İbrahim’inderslerini dinlediği de söylenir. Gerek SeyyidMahmud Hayrani gerekse Seyyid Hacı İbrahim,yaşadıkları çağın önemli din bilginleridir.Akşehir’de Seyyid Mahmud Hayranî’ye ait1257 tarihli ve Seyyid Hacı İbrahim’e ait 1266
tarihli vakfiyelerde tanık olarak Nasreddin Hoca’nınimzası mevcuttur.Nasreddin Hoca’nın Sivrihisar’dan ayrıldığı zamanailişkin hoş bir hikâye anlatılır. O tarihteSivrihisar kale dizdarı (kaleden sorumlu komutan)Alişar Bey’dir. Nasreddin Hoca’nın da tavsiyeleriyleAlişar Bey, Konya’dan TuğrulEfendi’yi Sivrihisar’a getirir. Tuğrul Efendi’ninvaazları Hoca da dâhil olmak üzere Konya veAkşehir din ve ilim çevresi konusunda bir çekicilikuyandırır. Sonunda Nasreddin HocaKonya’ya gitmeye karar verir. Nasreddin HocaSivrihisar’dan ayrılırken Alişar Bey kendisineşöyle seslenir: “Sen bu işi önceden kurdun.Kendi yerini dolduracak Tuğru Efendi’yi banabuldurdun. Şimdi de gidiyorsun.” O an NasreddinHoca, eşeğini durdurur ve semere ters oturur,şöyle der: “Gidiyorum ama gözümüzerinizdedir.” Sonuçta Hoca’nın yolu sıraylaEmirdağ – Afyon – Bolvadin üzerinden Akşehir’eulaşır.Nasreddin Hoca Sivrihisar ve Akşehir’deimamlık, hatiplik, vaizlik, müezzinlik, müderrislikve kadılık gibi işlerleilgilenmiştir.Hoca’nın geçimini sağlamakamacıyla çiftçilik,bahçıvanlık vepazarcılık yaptığı,1284 yılında 76 yaşındaAkşehir’de öldüğüsöylenir.Bir HocaHikâyesiNasreddin Hoca’ylailişkilendirilen pek çokhikâye ve fıkra anlatılır.Bunların pek çoğunudahaçocukluğumuzdan beriduyar, okur ve aktarırız.Bu küçük öykülerdenpek azı yer vetarih içerir. Pek çokfıkranın hangi zamanda ve ortamda geçtiğibelli değildir. Ama Hoca’nın çağdaşı olduğu bilinenbazı hikâyelerinin özel değeri vardır.Hoca’nın en ilginç öykülerinden birisi ŞeyyadHamza isimli bir kişiyle ilgili olanıdır. Bu hikayedesöz edilen Şeyyad Hamza’nın 13’üncüyüzyılda yaşamış olan Sivrihisar – Akşehir yörelerindeyaşamış –aruzla yazmış– sufi şairŞeyyad Hamza olma olasılığı yüksektir. Fıkradaanlatılan olay doğru olmasa bile; zamanve mekân uygunluğu açısından ilginç bir yakıştırmadır.Her sanatçının sıradan insanlaragöre farklı özelliklere sahip olması konusu hatırlanırsa;Nasreddin Hoca ile Şeyyad Hamzaarasında rekabeti hatırlatan böyle bir olayıngeçmesi de olağan karşılanmalıdır.Rivayet edilir ki; Şeyyad Hamza bir gün toplulukiçinde Hoca’yı aşağılamak için “BeheyHoca; senin bu halin nedir? Sen bu âleme maskaralıketmeye mi geldin?” Hoca kızmamayaçalışarak şöyle cevaplar: “Er olana bir marifetyeter.” Bu cevap Şeyyad Hamza’yı ateşlemekiçin yetmiştir. Hoca’ya cevap vermek üzerehemen atılır: “Benim hünerlerim pek çoktur;kemalimin sonu, sınırı yoktur. Örneğin hergece maddeler dünyasından geçer, göğün sınırınakadar uçarım. Oradan aşağıya el sallar,yedi kat göğün katlarında ne varsa görürüm.”Hoca sükûnetle şöyle bir soru ile karşılık verir:“Pekala; orada sallamak üzere elini uzattığında,hiç eline samur gibi nazik ve yumuşakbir şey dokunur mu?” Şeyyad Hamza göktebulunuşunu doğrularcasına heybetle “Evet”diye cevap verir. Şeyyad Hamza’yı oyuna getirenNasreddin Hoca taşı gediğine koyar:“Behey ahmak! O eline değen şey, benim eşeğiminkuyruğudur.”Nasreddin Hoca kimdir?Hiç kuşkusuz; Nasreddin Hoca’nın tarihi kişiliğiönemlidir. Ama ondan önemlisi, onun kıssadanhisse ders veren bir öğretmen oluşudur. Buözelliği ile daha uzun zaman toplumun hizagöstericisi olarak yer alacağı kanaatindeyim.Örneğin günümüzde onun ismini ve ruhunu taşıyanyönetim kültürü kitaplarının yazılmasınınaltındaki ana fikir budur.Bu nedenle Nasreddin Hoca konusunda yaşadığıdönemle veya ona ilişkilendirilerek anlatılanolaylarla yetinmemek gerekir. O incedüşünmenin, ayrıntılara dikkat etmenin, yaşamıngerçek anlamını gözden kaçırmamanın hatırlatıcısıdır.Güldürü ile yaşamı olumlu yöndeneleştirmenin ve değerlendirmenin simgesidir.Mizaha BakışMizahı Nasreddin Hoca ile fark ettim. O zamanakadar sayısız fıkra okudum ya da dinledim.Komik filmler veya güldürme amaçlı TVprogramları izledim. Öyküler okudum, çizgiliçalışmalar gördüm. Tanıdığımız insanlarla bizigüldüren olaylar yaşadım. Şimdi daha iyi kavrıyorumki, mizah sadece gülmekten ibaretdeğil. Bu yazdıklarımı bir toplulukta söylesem,mutlaka mizahın bir tepki, eleştiri veya dersiçerdiğini söylemek için zihinlerini yoklayanlarolacaktır. Ama mizahın bu kadar basite indirgenebileceğikanaatinde değilim.Sözlü veya yazılı edebiyatı göz önüne getirdiğimizde;hızla roman, hikâye, masal ya da şiirgibi türleri bir çırpıda sayabiliriz. Ama sıra mizahageldiğinde edebiyat çevrelerinde bu konudabir belirsizlik ve netsizlik var. Mizahı birkategori olarak ele alan her yazılı çalışmada“Mizah edebi bir tür müdür?” gibi bir soruylakarşılaşmak mümkündür. Ardından farklıyazar ve eleştirmenlerden referanslarla çoğuörnekte mizahın bir edebi tür olmadığı vurgulanır.Bu bakış açısından mizah edebi tür olarakkabul edilen eser türleri için bir tema,konu veya içerik olarak benimsenir. Mizah heredebi türle birlikte ‘pişirilebileceği’ bir malzemeolarak kabul edilir.Mizah kavramını yeterince incelememiş olanlariçin Antik Çağlardan bu yana çok sayıda filozofunbu konuyu ele alıp düşünmüş veyazmış olmaları şaşırtıcıdır. Türkçe Sözlük mizahı“1- Eğlendirme, güldürme ve bir kimsenindavranışına incitmeden takılma amacını güdenince alay, gülmece; 2- Gerçeğin güldürücü yanlarınıortaya koyan edebiyat türü” olarak tanımlar.Tanımın birinci bölümünde yer alan‘eğlenme, gülme ve takılma’ terimleri özü açısındankişinin duygu ve düşünce (zihin) faaliyetleri,yani psikolojisi ile ilgilidir. İkincibölümde yer alan ‘gerçek’ terimi ise doğrudanfelsefenin ilgi alanına girer. Antik Çağlarda psikolojive ilgili alt dallar felsefenin konuları arasındayer alıyordu. Felsefe tarihi açısındanpsikolojinin ayrı bir alan olarak ayrılıp –olabilenölçüde– özerkleşmesi zaten çok eski birdöneme işaret etmez. Daha önceki yüzyıllardapsikoloji terimine tek tük referanslar olmaklabirlikte psikolojinin bir alan olarak ortaya19’uncu yüzyılı bulur. Özetle; mizah insanlığıntüm duygusal ve düşünsel tarihi boyunca felsefeninkonusu olmuştur. Bu nedenle; eğer mizahıbir tür olarak tanımlamak zorundaysak;Freud, Bergson gibiünlü filozofların bualana duydukları ilgiyidikkate alarak ve‘tür’ tanımını birazzorlayarak “Mizah birfelsefi türdür” diyebiliriz.Mizah veFelsefeNasreddin Hoca’danbaşlayarak nasıl –fark ettiğimi söylediğim–bu noktayageldim? Felsefeninparadoks (açmaz),ikilem, düşünce deneyigibi düşünmeteknik ve araçlarınıntümünü NasreddinHoca fıkralarındabulmak mümkündür. Hoca’nın fıkralarının pekçoğu felsefenin ‘meta’ ön ekiyle ifade edilenözsel niteliklerini taşır. Üreticisi kim olursaolsun Hoca’ya (dolayısıyla mizah türüne) yakıştırılantüm fıkralar felsefenin konusu olaninsan zihninin düşünsel eserleridir. Bu nedenleNasreddin Hoca fıkraları (dolayısıyla mizahtürü) sadece gülünüp geçilecek ‘şeyler’ olamaz.Bunlar, olağanlaşmış ve sıradanlaşmış yaşamınötesinde farklı duygusal ve düşünsel özler taşırlar.Nasreddin Hoca’ya folklorik figür, tarihiveya dini kişilik, ‘akıllı deli (wise fool)’ ya daçok kültürden derlenmiş komik insan olarakbakmak doğru olmaz. O tarihin imbiğindenuzun sürede damıtılmış bir felsefi bütünlüktür.Bu yönüyle Nasreddin Hoca, akademik dünyadada yüzeysel görünümünü aşılarak felsefiderinliği ile anlaşılması ve tartışılması birörnek temadır.Kısaca; mizah felsefenin konularından birisidir.Bu yönüyle bir sosyal gösterge (endeks) özelliğide taşır. Bir toplumun mizah karşısındakiduruşu, onunla etkileşimi, mizahi üretimi vetüketimi aynı zamanda o toplumun felsefi,yani düşünsel kalite ve derinliğini gösterir. ÖrneğinNasreddin Hoca’ya gülüp geçiyorsak, ozaman ‘gülünüp geçilecek’ bir düşünce üretimtüketim‘sistemimiz’ var demektir.9
Page 1: L İ D E R G A Z E T E E S K İ Ş
Page 6 and 7: Büyükşehir Belediyesi, çeşitli
Page 10 and 11: Mizah veFelsefeMizah sözcüğü g
Page 12 and 13: Gençlerin en çok eleştirildiği,
Page 14 and 15: İlk etekgiydiğimde çokutandım a
Page 16 and 17: dans etmeye devam eim. Birkaç arka
Page 18 and 19: Ünlü Tasarımcı ÜLKÜ ELMA ile
Page 20 and 21: ÇOCUKLARIN ODAKLANMASINIKOLAYLAŞT
Page 22 and 23: Op. Dr. Cemile ŞENOLKulak Burun Bo
Page 24 and 25: OdunpazarıBelediyesi’nin ihtiya
Page 26 and 27: Etkilendikleri filmÖzgürlük Yolu
Page 28 and 29: Engelliler Montaj Atölyesi’nin b
Page 30 and 31: İklimsel özellikler balığın ka
Page 32 and 33: Kale, şehrin heryerinden görüleb
Page 34 and 35: Yeni sezonun ilk maçı öncesi Rek
Page 36 and 37: Sivrihisarspor 1.ligi istiyor.Antre
Page 38 and 39: Eskişehirspor’un unutulmaz kapta
Page 40 and 41: çok mutlu oluyorum”“ŞU DURUMA

İstikbal Dergi Ekim 2020 Sayısı

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?