MİNTAN-3 (Dijital Dergi)

27
ledin hürriyetini belgelemiştir. Sahip
hayatta olduğu müddetçe ümmü veled
de hürriyet hakkına sahipti. Ümmü veled
cariye sahip yaşadığı müddetçe onu
satamazdı. Trabzon Şer’îyye Sicilleri’nde
9 tane “ümm-ü veled” kayda geçmiştir.
Bu cariyelerin hukuki statülerinin de
değiştiği görülmekte. Sahip öldüğünde
cariye sahibin mirasını alabiliyordu. 23
Ümmi-veled olan ve efendisinin
vefatından sonra özgür olan cariyenin
durumlarını ve mevcut konumlarını
şahitlerle mahkemede tasdik ettirdikleri
görülmektedir. Bu konu hakkında
Trabzon’da bir olay yaşanmıştır.
Trabzon’un Gönye sakini Ayşe bint-i
Abdullah Hatun mahkemeye müracaat
eder. Mahkemeye müracaat etmesinin
nedeni ise, önceden kendisinin vefat
eden Çavuşoğlu Maksut Çelebi’nin cariyesi
olduğunu ve bu adamdan da bir oğlu
olduğunu adamın ölümünden sonra da
kendisinin hür olduğunu fakat Gürcü Ali
adında bir kişinin de hürriyetine engel
olmaya çalıştığını söyleyerek Gürcü
Ali’yi dava etmiştir. Gürcü Ali adlı kişi
de Ayşe adlı cariyeyi Maksut Çelebi’den
108 kuruşa satın almış ve Ayşe adlı cariyenin
kendisine ait olduğunu söylemiştir.
Şahitler dinlenmiş ve Ayşe adlı cariyenin
Maksut Çelebi’nin ümmi-veledi
olup sekiz yaşındaki Mustafa’nın oğlu
olduğuna şahitlik edilmiş ve mahkeme
de Ayşe adlı cariyenin özgürlüğüne karar
vermiştir. 24
Başka bir örnekte Trabzon’un İskender
karyesinden olan ve vefat eden Ali
Beşe’nin eşi Saime binti Satılmışın
mahkemeye çıkması ile yaşanmıştır.
Mahkemeye çıkma nedeni ise, Ali
Beşe’nin cariyesi olan Kahraman binti
Abdullah’ın eşinin ölümünden sonra
kendisine miras kaldığını fakat cariyeni
hür gibi davranıp kendisinin emirlerini
yerine getirmediğini söyleyerek cariyeyi
dava etmiştir. Cariyenin şahitleri Ali
Beşe’nin hayattayken Kahraman adlı cariyenin
kendisinin ümmi veledi olduğunu
ve cariyenin küçük oğlu Mehmed’in de
kendi oğlu olduğunu söylediğine şahitlik
etmişlerdir. Böylece de mahkeme cariyenin
hürriyetini onaylamıştır. 25 Bir
erkek cariyesini azat etmediği sürece
ona evlenme hakkını da vermemiştir.
Buradaki amaç köleliğin ömür boyu
sürmesini engellemektir. Bu durumu
sadece Müslümanlar değil gayrimüslimler
de kabul etmiştir. 26 Bu duruma örnek
olarak sicillere şöyle bir olay geçmiştir:
“Ancak Rebiülevvel 1031 (Ocak/Şubat 1622)
tarihinde mahkemeye gelen Akçakale
sakinlerinden Sebefko veled Kalyori’nin
boşanma davası Hristiyan hukukunun da
azat edilmeyen bir ümmü veled ile evliliğe
izin vermediğini göstermiştir. Rus asıllı
Eksene adlı ümmü velediyle evlendiğini
dile getiren Sebefko “ayinimiz üzere tasarrufu
caiz olmamağın” diyerek Eksene’yi
bain talakla boşadığını belirtmiştir.” 27
Bu olay bizlere gösteriyor ki bu tür olaylarda
müslim ve gayrimüslim cariyeler
arasında pek fazla bir fark yoktur.
Köle olan kişilerin çocukları da aynı
statüye sahiptir. Köle sahibinin azat
etmediği cariyesinin başka biriyle evlenmesi
sonucunda doğan çocuklar da annesinin
statüsüne tabi olmuştur. 1631 Mayıs
tarihinde mahkemeye bu konu hakkında
bir dava gelmiştir. Dava Gürcü cariye olan
Seherkan bint Abdullah’ın sahibi Aişe
Hatun bint Mehmed Çavuşun davasıdır.
Aişe Hatun’un babası ölünce kendisine
23 Tülay Çetinkaya, 1135/1722 Tarihli Sicil Defterine Göre Trabzon’un Sosyal Tarihi,
İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2006, s.61.
24 Yegin, a.g.e., s.104-105.
25 Trabzon Şer’îyye Sicili, 1834, 50/1’den naklen Yegin, a.g.e., s.105.
26 Gös.yer.
27 Trabzon Şer’îyye Sicili, 1822, 14/9’dan naklen Özcan, a.g.e., s.152.
.
MINTAN - 3