MİNTAN-3 (Dijital Dergi)

47
hükûmetler, bu suretle asılları ihtilâf eden
tebaasını bir milliyet hâlinde tevhit etmek
zamanını kazanmışlardı. Bu mazhariyetin
tevlit ettiği devletlerden İngiltere, İskoçya
hükûmetini temsil ve İrlanda’ya da tahakküm
ederek teşekkül etmişti. Kaştale hükûmeti
de Portugal ve Katalonya müstesna
olmak üzere, bütün İberya şibh-i ceziresini
[bölgesini, dolaylarını] temsile muvaffak
olmuştu. Elsîne [diller] ve ananât-ı
muhtelifeden [muhtelif anânelerden] terekküp
eden Fransa ise, ancak bin yedi
yüz doksan ittihadıyla şekl-i hâzırında
tebellür etmişti. İki İskandinavya şibh-i
ceziresinde sâkin üç millet olan Danimarka,
İsveç ve Norveçliler de coğrafya-i mevlûdî
[coğrafyada meydana gelenlerden]
addolunmalıdır. Avrupa buhran-ı millîyesinden
evvel teşkilâtını ikmal eden bu
devletlere vilâyat-ı müttehide ile İsviçre
nevahi-i müttehidesini de ilâve edebiliriz.
2- Avrupa merkezî devleti de ikinci bir
zümre teşkil ediyordu: Almanya ve İtalya…
Birçok küçük hükûmetlere inkısam eden
bu büyük milletler, birbirinden âdeta
setlerle ayrılmış parçalarla perişanlıklarını
hissediyorlardı. Bu sebeple, onlardaki hiss-i
millî, Türkiye’nin teşekkülünde olacağı gibi,
ittihat etmek şeklinde tezahür etmişti.
İtalyanlar da, fazla olarak, ecnebi hâkimiyetinden
kurtulmak arzusu da yok değildi!
3- Üçüncü zümre, Avrupa-i şarkî milletlerinden
mürekkeptir. Bunlar o zamana
kadar bizimle Avusturya ve Rusya beyninde
münkasımdı. Haritaları, hükûmetlerden
yapılmış bir mozaik gibidir! Bu milletlerin
bazılarında birer hâtıra-i hükûmet
de vardı. Meselâ, Lehlerle Litvanyalılar,
Polonya-Litvanya çifte-devletini teşekkül
etmişlerdi. Çehler de bu himaye krallığını
düşünüyorlardı. Bir kısmı da sâde bir muhtariyet-i
mutlaka der-hatır edebiliyordu.
Ecnebi bir hükümdara sâde ismen merbut
olan bu nevie [türe, çeşide], Finlandiya
misâl olabilir. Ukrayna’daki göçük/küçük
Ruslar da, Lehlerden ayrılıp çarlara tâbi
olan Kazakların devr-i teşkilâtında nim-i
istiklâl içinde idiler. Bizim Memleketeyn
ahâlisi ise, Osmanlı adâlet-i siyasîyesinden
yetişmişti! Katolik Hırvatlar da Hırvatlık
krallığını, Macar tacına iltihakında muhafaza
etmişlerdi.
Milliyet itibarıyla en mütedenni [geri]
milletler de üç kısma ayrılır:
1- On beşinci asırdan beri bizde olan
adalar ve Makedonya ahalisiyle Sırplar ve
Karadağlılar;
2- Avusturya veya Venedik arazi-i mevrûsesinde
[miras kalan arazilerde] kalan
millet veya millet parçaları; Garniola ile
aşağı İslavlarıyla Dalmaçya’nın Hırvatları
gibi
3- Macaristan’ın yukarı İslavlarıyla
Sırpları ve Transilvanya’nın Macarzâdeganına
tâbi Ulahları…
Avrupa’dan üç yüz sene evvel, Asya’da
da bir ittihad-ı millî olmuştu. Devlet-i
Osmanîyye, bu cereyan-ı tarihîyyenin
mevlûdudur [sonucudur]. Asya’nın Ak
ve Karadenizler sâhilindeki bu Türk
ittihadından Kırım’la Kafkasya’nın iftirakı,
hudud-u tabiiyenin adem-i vücudu
veya adem-i metaneti olabilir. Herhâlde
Anadolu’daki küçük Türk hükûmetlerinin
Devlet-i Osmanîyye’de inhilali, tarih-i millîyemizin
en büyük fasıllarından biridir.
Selim-i Evvel’in siyaset-i İslâmiyye için
başka bir lisanı lisan-ı resmî ittihazına
teşebbüsünden sonra başlayan milliyet
aksü’l-ameli [sonucunda] ise, Osmanlı
lisanını vücuda getirmiştir.
Mevzuumuz dâhilinde olmamakla
beraber, Bu da birçok noktalardan Avrupa
harekât-ı milliyesiyle mukayese olunabilir.
-3-
On dokuzuncu asrın sonunda, harekât-ı
millîyenin neticesi üç şekilde tezahür etti:
İftirak [ayrılık, dağılma], ittihat ve istihlâs
[kurtulma, kurtarılma]…
MINTAN - 3
.