Download (8Mb) - Süleyman Demirel Üniversitesi

yürürlükte kalan geçici Kanun’un ikinci kısmı “3360 sayılı İl Özel İdaresi Kanunu”nun
temel çerçevesini oluşturmuştur. 23
1.1.2. Cumhuriyet Döneminde İl Özel İdareleri
1921 yılında Büyük Millet Meclisi tarafından kabul edilen Teşkilat-ı Esasiye ile
özerk bir il özel idare sistemi getirilmek istenmiştir. 20 Aralık 1921 tarihli Teşkilat-ı
Esasiye Kanunu, 1876 Kanun-i Esasi’den farklı olarak illere ve bucaklara özerk bir statü
ve tüzel kişilik tanımıştır. İl tüzel kişiliğinin, il meclisi (şura), il yönetim kurulu ve il
başkanı olmak üzere üç organı olduğu belirtilmiştir. 1921 Anayasası’nın 23. maddesi
ayrıca genel müfettişlere, devletin mahalli idarelerle ilgili görev ve kararlarının
uygulanmasını sürekli olarak denetleme yetkisini de tanımıştır. 1921 Anayasası’nın
getirmiş olduğu bir diğer hüküm ilde TBMM’nin temsilcisi ve vekili olmak üzere bir
valinin olmasıdır. Burada valinin yetki alanı yalnız devletin genel işleriyle yerel işler
arasında bir uyuşmazlık çıktığı zaman duruma karışmakla sınırlandırılmıştır. 24
1921 tarihli Teşkilat-ı Esasiye Kanunu’nun 11. maddesine göre; il, “mahalli
işlerde tüzel kişiliğe ve özerkliğe sahip” bir kuruluş olarak tarif edilmiş, madde 16-21’e
göre bucak idareleri de “özerkliğe sahip bir tüzel kişi” ve bir yerel yönetim birimi
olarak belirtilmiştir. 1924 tarihli Teşkilat-ı Esasiye Kanunu madde 80, 90, 91’e göre ise,
yerel yönetimlerin yetki ve görevlerine yer verilmemiş, sadece bunların tüzel
kişiliklerinin bulunduğundan ve yerinden yönetim ilkesine göre idare edileceklerinden
söz edilmiştir. 25 Yine 90. ve 91. maddelerinde yönetimin temel esasları belirlenerek,
şehir, kasaba ve köylere tüzel kişilik tanınmış, iller için görev ayırımı kullanılmıştır. 26
1924 Anayasasında İ.Ö.İ.ne ait temel bir düzenleme yapılamamasına rağmen
İ.Ö.İ.ni ilgilendiren Kanunlar çıkarılmaya devam edilmiştir. Bunlar:
23.02.1925 gün ve 542 sayılı Yol Mükellefiyeti Kanunu, 18–60 yaş arasındaki
erkek vatandaşların il yollarının yapım çalışmalarına katılmalarını öngörmüştür.
12.06.1929 gün ve 1525 sayılı Şose ve Köprüler Kanunu ile 542 sayılı Kanun
Hükmünde Kararname’de öngörülen “yol mükellefiyeti” “yol vergisi”’ne
23 NADAROĞLU, a.g.e., s.182
24 Ahmet ULUSOY, Tekin AKDEMİR, Mahalli İdareler, Seçkin Yayınevi, Ankara, 2001, s.118
25 KALABALIK, a.g.e., s.61
26 NADAROĞLU, a.g.e., s.118
7