Investimet e Jashtme Direkte në Kosovë - Riinvest

përkundër realizimit të investimeve, gjendja në sistemin elektroenergjetik i Kosovës mbetet
jostabile dhe karakterizohet me ndërprerje të shpeshta të rrymës dhe çmime të larta dhe
jokonkurrente. Kjo paraqet rrethanë shumë të pavolitshme për zhvillimin e bizneseve prodhuese
dhe inkurajimin e investitorëve të huaj. Dëmtimet për shkak të havarisë që ndodhi në Korrik e kanë
keqësuar jashtëzakonisht shumë situatën dhe kjo do të ketë pasoja afatgjata dhe serioze në
furnizimin me energji elektrike të bizneseve në përgjithësi. KEK-u pas përfundimit të luftes ishte i
përfshirë në një program të gjerë të mbështetjes financiare dhe teknike, e që solli në një gjendje të
përmirësuar para defektit te madh në termocentralin Kosova B. Mirëpo në kushtet kur KEK-u nuk
ka arritur një funksionim stabil dhe menaxhment më efikas, dhe kur kemi të bëjmë me stabilimente
të vjetruara, furnizimi stabil nuk mund të mbështetet në termocentrale ekzistuese. Niveli aktual i
fakturimit të rrymës elektrike është 53%, që do të thotë se 47% e rrymës së shpenzuar nuk
fakturohet fare. Prej asaj përqindje të rrymës e cila fakturohet, paguhet 65%. Niveli i pagesës për
energjinë e shpenzuar nga konsumatorët duhet të rritet ndjeshëm në mënyrë që fondet e arkëtura të
bëjnë të mundur furnizimin nga importi. Nevojitet një aktivitet i jashtëzakonshëm për ta
vetëdijësusar opinion dhe fituar përkrahjen e tij që furnizimi me enenrgji eletrike të normalizohet,
përndryshe me nivelin e tanishëm të furnizimit me energji, aktivitet ekonomike dhe trendet e
normalizimit të gjendjes në shoqërinë Kosovare rrezikohen esencialisht.
Kjo duhet të shoqërohet me konceptin, strategjinë dhe politikat afatgjata të zhvillimit të
energjetikës e cila inkuadron edhe liberalizimin dhe privatizimin e industrisë elektro energjetike,
ku tanimë ekziton një pervojë e pasur. Në disa vende kemi një liberalizim dhe privatizim të plotë
me efekte pozitive që reflektohen në kualitetin dhe çmimet e rrymës elektrike që u ofrohen
bizneseve si shfrytëzues. Në disa vende kemi një çasje të përzier me një pjesëmarrje të
liberalizimit të tregut por ende në mungesë të privatizimit të plotë. Kështu pronësia e sektorit
energjetik në Belgjikë, Finland dhe Gjermani është me strukturë pronësore të perzier. Disa nga
vendet e tranzicionit kanë mbetur larg nga nevojat reale në ristrukturimin e këtij sektori.
Në përmbledhje të kësaj çështje, rrjedha e IJD do të vështirësohet në mungesë të furnizimit
me ryymë elektrike. Është e mundur që të realizohet konsolidimi fillestar i cili do të pasonte me
investime të mëtutjeshme dhe pjesëmarrjen e sektorit privat derisa të bëhet ristrukturimi i këtij
sektori. Kjo po ashtu do të kërkoj një ligj të fortë dhe një rregullator të pavarur. Përpjekjet e
Kosovës për ta përmirësuar sektorin energjetik duhet të përqendrohet në themelimin e një kornize
ligjore, e cila do të dërgonte sinjale adekuate për investitorët se Kosova është vend i përshtatshëm
për IJD.
(b) Telekomunikimet kanë shënuar progres në rritjen e vëllimit të shërbimeve pas luftës,
por cilësia e shërbimeve dhe çmimet ilustrojnë situatën kur PTK është e vetmja ndërmarrje publike
që merret me shërbimet e telekomunikimeve në tregun e Kosovës. Si rezultat i kësaj pozite
pothuajse monopoliste, ndërmarrja ka përfituar një rritje dhe ka realizuar investime nga të ardhurat
e arkëtuara, për të evituar dëmtimet nga lufta dhe ngecjen në zhvillim në të gjitha hallkat e
sistemit. Në kuadër të kompanisë ofrohen shërbime te telefonisë fikse, mobile dhe shërbimet e
internetit (DardaNet- i) dhe shërbimet postare. Edhe përkunder këtyre investimeve të realizuara,
shërbimet e PTK-së ende ngecin në cilësi dhe plasohen me çmime të larta. Vlerësohet se këto
çmime janë më të lartat në rajon dhe ndikojnë në rritjen e shpenzimeve për investime në krijimin e
bizneseve të reja dhe afarizmin e atyre ekzistuese. Sipas anketës së Riinvestit me 38 ndërmarrje të
regjistruara me kapital të huaj rrjedh se niveli i telekomunikimeve në këtë fazë të rindërtimit dhe
28