Ma`muriy huquq

va qonunlariga bilan belgilangan tamoyillar va boshqa holatlarga asoslanib, davlat funktsiyalarini amalga oshirish,
uning vazifalarini bajarish, jamiyat va fuqarolar ehtiyojlarining qondirilishini ta`minlashdan iboratdir.
Davlat ximati tushunchasini funktsional ma`noda ham olib qarashimiz mumkin. Funktsional ma`noda
davlat xizmati davlat faoliyatining, davlat organlari apparatining, ma`muriy-boshqaruv tuzilmalari faoliyatining
alohida turi hisoblanadi.
Davlat xizmatchilarining faoliyati turli kwrinishlarda namoyon bwlishi mumkin. Jumladan davlat
xizmatchilari:
farmoyish berish, tartibga solish xarakteridagi vakolatlarni amalga oshiradilar;
boshqaruv tizimida huquqning turli sub`ektlariga nisbatan huquqiy-hokimiyat kwrsatmalarini amalga
oshiradilar, masalan, farmoyish va buyruqlar berish, kwrsatmalar berish va h.k.lar;
yurisdiktsion harakatlarni amalga oshiradilar, ya`ni yuridik va jismoniy shaxslar hamda huquqning boshqa
sub`ektlariga nisbatan davlat majburlov choralarini qwllaydilar, masalan, intizomiy, ma`muriy va boshqalar;
tashkiliy harakatlarni va moddiy-texnik operatsiyalarni amalga oshiradilar, masalan, majlislar, yig`ilishlar,
konferentsiyalar wtkazish;
fuqarolarning huquqlari va erkinliklarini himoya qilishga qaratilgan harakatlarni amalga oshiradilar.
Davlat xizmatchilarining faoliyati muhim huquqiy oqibatlarga olib keladi, chunki ularning faoliyati
jarayonida huquqiy munosabatlar yuzaga kelishi, wzgarishi va bekor bwlishi mumkin. Davlat xizmatchilari
faoliyatining barcha shakllari davlat tomonidan amalga oshiriladigan rahbarlikning zaruriy elementlari bwlib, davlat
hokimiyatini amalga oshirish bilan chambarchas bog`liqdir.
Xizmatchilar aksariyat hollarda ma`muriy funktsiyalarni amalga oshiradilar, masalan, boshqaruv,
tashkillashtirish, kontrol, rejalashtirish, hisobga olish, rahbarlik va boshqalar. Boshqaruv xodimlari wzining
maqsadi, vazifalari, mazmuni va natijalari jihatidan ijtimoiy mehnat bilan band bwladi. Bunday boshqaruv faoliyati
jarayonida, qoida bwyicha, moddiy boyliklar bevosita yaratilmaydi. Bu faoliyat asosan ijtimoiy rivojlanishning,
davlat qurilishining maqsadi, vazifalari va ywnalishlarini ishlab chiqish, aniq bir davlat-ijtimoiy organizmni tashkil
etish, jamiyat faoliyatini tartibga solishga qaratiladi. Xizmatchilarning mehnati - insonlarning ongiga ta`sir etuvchi
intelektual, ruhiy, javobgar faoliyat turi bwlib hisoblanadi.
Davlat xizmatining umumiy xususiyatlariga twxtaladigan bwlsak, ularga quyidagilarni kiritishimiz
mumkin:
birinchidan, davlat xizmatchilarining davlat xizmatini davlat organida nazarda tutilgan shtat jadvali asosida
olib borishi;
ikkinchidan, davlat xizmatchilarining belgilangan pul mukofoti evaziga davlat organi vakolatlarini, mansab
majburiyatlarini amalga oshirishi.
Davlat xizmatchilarining faoliyati turli kwrinishlarga egadir. Jumladan davlat xizmatchilari: farmoyish
berish, tartibga solish xarakteridagi vakolatlarni amalga oshiradilar; boshqaruv tizimida huquqning turli
sub`ektlariga nisbatan yuridik-hokimiyat kwrsatmalarini beradilar; yurisdiktsion harakatlarni amalga oshiradilar,
ya`ni davlatning majburlov choralarini qwllaydilar; tashkiliy harakatlarni va moddiy-texnik operatsiyalarni amalga
oshiradilar; fuqarolarning huquqlari va qonuniy manfaatlari himoya qilinishini ta`minlashga qaratilgan harakatlarni
amalga oshiradilar.
Demak, davlat xizmatchilarining faoliyati muhim huquqiy oqibatlarga ega bwlib, huquqiy munosabatlarni
yuzaga keltiradi, wzgartiradi va bekor qiladi.
Davlat xizmatining huquqiy asoslari va asosiy tamoyillari. Wzbekiston Respublikasida barcha
bwg`indagi davlat organlari faoliyatining huquqiy asoslarini yaratish tashabbusi Wzbekiston Respublikasi Prezidenti
I.A.Karimovga tegishlidir. Wzbekiston Respublikasi Oliy Majlisining birinchi chaririq ikkinchi sessiyasida
Prezidentimiz tomonidan davlat xizmatini qayta tashkil etishning asosiy tamoyillari, lavozimlar rwyxatini qayta
kwrib chiqish, davlat xizmatchilari huquqlari va majburiyatlarining doirasini belgilash, davlat xizmatini wtash tartibi
bwyicha fikrlar bildirilgan.
Wzbekiston Respublikasida davlat xizmatini huquqiy tartibga solish masalasiga twxtaladigan bwlsak,
kompleks ravishda turli qonunchilik hujjatlari asosida tartibga solinadi. Jumladan, davlat xizmati sohasida yuzaga
keladigan ijtimoiy munosabatlar Wzbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi, ma`muriy, moliya, mehnat va boshqa
qonunchilik sohalari bilan huquqiy tartibga solinadi.
Wzbekiston Respublikasida davlat organlari va mansabdor shaxslarning faoliyatini tashkil etish asoslarini
Wzbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi belgilab bersa, uni amalga oshirish esa davlat xizmati twg`risidagi
qonunchilik hujjatlari asosida tartibga solinadi. Lekin, shuni alohida ta`kidlab wtish lozimki, hozirgi kunga qadar
davlat xizmati twg`risida alohida qonun qabul qilinmagan.
Yuqorida kwrsatib wtganimizdek, davlat xizmatini tashkil etish asoslarini Wzbekiston Respublikasi
Konstitutsiyasi belgilab beradi. Konstitutsiyani tahlil qilish shuni kwrsatadiki, milliy davlatchiligimizni tashkil etish
va rivojlantirishda «davlat xizmati instituti» katta ahamiyatga egadir. Davlat xizmatini twg`ri tashkil qilish orqali wz
oldimizga qwygan maqsadlarimizga erishishimiz mumkin. Chunki davlat xizmati ijtimoiy muvozanatni, ichki va
tashqi xavfsizlikni hamda iqtisodiyotni rivojlantirishda barcha infrastrukturalarning funktsiyalanishini ta`minlashda
xizmat qiladi.
Wzbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi bilan belgilab berilgan asosiy vazifalarni bajarishda davlat
xizmati katta rol wynaydi. U demokratik muvozanatni, huquqiy davlatning asosiy tamoyillariga rioya qilinishini
hamda inson huquqlari va erkinliklarining muhofazasini ta`minlaydi. Davlat xizmati orqali davlat siyosati, olib
borilayotgan islohotlar demokratik tarzda hayotga tatbiq qilinadi.
Barcha davlat xizmatchilari wz faoliyatlarini Konstitutsiya va amaldagi qonunlar asosida olib borish,
Konstitutsiya va qonunlardan kelib chiqadigan talablarni hayotga tatbiq qilishlari hamda bu sohada fuqarolarning
huquqlari va qonuniy manfaatlarining ustunligini ta`minlash maqsadida tashkil qilishlari lozim. Davlatimiz oldiga
qwyilgan maqsadlarning rwyobga chiqishi kwp jihatdan davlat organlarini va ularning faoliyatini, ya`ni davlat
xizmatini twg`ri tashkil etishga bog`liqdir.
Demak, Wzbekiston Respublikasida davlat xizmati Wzbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida kwrsatib
wtilgan tamoyillar va boshqa holatlar asosida, ya`ni xalq hokimiyatchiligi (7-14-moddalar), inson va fuqarolarning
huquqlari va erkinliklari (18-52-moddalar), davlat tuzilishi (68-75-moddalar), prezidentlik instituti (89-97moddalar),
Hukumat (98-modda), sud hokimiyati (106-116-moddalar), mahalliy davlat hokimiyati organlari (99-
105-moddalar) va boshqalar asosida tashkil etilishi va rivojlanishi lozim.
Wzbekiston Respublikasida davlat xizmatini tartibga solishda Wzbekiston Respublikasining “Vazirlar
Mahkamasi twg`risida”gi, “Mahalliy davlat hokimiyati twg`risida”gi, «Markaziy banki twg`risida»gi, “Davlat
bojxona xizmati twg`risida”gi, “Davlat soliq xizmati twg`risida”gi va boshqa qonunlari ham katta ahamiyatga
egadir.
Davlat xizmati sohasida yuzaga keladigan munosabatlar Wzbekiston Respublikasi Prezidentining,
Wzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining va boshqa davlat hokimiyati organlarining me`yoriy hujjatlari
22