Ma`muriy huquq

tushunchasi wz ahamiyatiga kwra, boshqaruv tushunchasiga yaqin turadi. Lekin kontrolga qaraganda boshqaruv
tushunchasining hajmi kengroqdir. Kontrol termini ba`zi hollarda kuzatish ma`nosida ham ishlatilishi
mumkin.oddiy kuzatuvdan farq qilgan holda, kontrol ish holatiga ma`lum bir ta`sir etishni nazarda tutishi
mumkin;
• ta`sir etish choralarini ishlab chiqish;
3) boshqariluvchi ob`ektga ta`sir etish uslubiga kwra:
• twg`ridan-twg`ri ta`sir etish usullari. Bu usullar korxona, muassasa, tashkilot, mansabdor shaxslar va
fuqarolarning faoliyatiga davlat boshqaruv organlarining majburiyatlarini belgilash, hokimiyat vakolatlariga
tayanuvchi buyruqlarni berish ywli bilan twg`ridan-twg`ri ta`sir etish uslubidir. Ta`sir etishning bu usuli
boshqaruv sub`ektlariga davlat ta`sirini wtkazish orqali amalga oshirilib, ular yordamida sub`ektlar oldiga
vazifalar qwyiladi, tartib-qoidalar wrnatiladi, shuningdek sub`ektlarning nima qilishi aniqalanadi. Davlat
boshqaruvida bu usullarni qwllash tarmoq yoki sohalararo ekanligiga kwra farqlanadi;
• egri ta`sir etish usullari. Bozor iqtisodiyotiga wtish munosabati bilan boshqaruv faoliyatida egri usullar keng
qwllanilmoqda. Bu usullar ham mehnat jamoalarining mansabdor shaxslar va fuqarolarning yurish-turishiga
ta`sir etuvchi uslublar hisoblanadi. Bu usullar boshqariluvchi ob`ektga twg`ridan-twg`ri emas, balki egri ta`sir
etadi, ya`ni egri ta`sir etish usullarini qwllash boshqariluvchilarda ma`lum bir qiziqishni uyg`otish uchun
iqtisodiy shart-sharoitlarni yaratib berishni anglatadi. Bunda boshqariluvchilarning qanday harakat qilishi
twg`ridan-twg`ri kwrsatib qwyilmaydi;
4) boshqariluvchi ob`ektga ta`sir etish darajasiga kwra:
• tartibga solish usuli. Tartibga solish deganda boshqaruvning tegishli sohasida umumiy siyosatni va me`yortiv
aktlarda ularni amalga oshirishni davlat tomonidan moliyalashtirish vositasida belgilanishi tushuniladi. Uning
asosida huquqiy tartibga solish yotadi. Tartibga solish boshqariluvchilarning yurish-turishini va faoliyatining
maqsadi chegarasini belgilaydi hamda ularga wz vazifalarini hal etish uslublarini, yurish-turish variantlarini
tanlashda mustaqillik beradi. Bu usul odatda umumiy va markaziy vakolatli organlar faoliyatida qwllaniladi;
• umumiy rahbarlik usuli. Umumiy rahbarlik boshqaruvning yoki bu sohaga, uning rivojlanishini rejalashtirishga,
bwysunuvchi boshqaruv organlarining faoliyat ywnalishiga hamda wziga qarashli bwlgan ob`ektlarni kontrol
qilishga umumiy siyosatni tatbiq etish (wtkazish) demakdir;
• bevosita boshqaruv. Bevosita boshqaruv bu belgilangan maqsad va vazifalarga asoslangan holda boshqariluvchi
ob`ektlarga twg`ridan-twg`ri va doimiy tarzda ta`sir etishdir. Bu operativ xarakterdagi kundalik boshqaruvdir.
Bu usul boshqaruv organining bevosita bwysunuvida bwlgan ob`ektlarga nisbatan qwllaniladi. Bevosita
boshqaruv usuli boshqariluvchi ob`ektlarning mustaqilligini chegaralab qwyadi.
Hozirgi vaqtda, ya`ni korxona va birlashmalar xwjalik mustaqilligining kengayib borishi sharoitida,
kwproq tartibga solish va umumiy rahbarlik usullari qwllanilmoqda.
Davlat boshqaruvini amalga oshirishda davlat organlari va ularning mansabdor shaxslari tomonidan
ishontirish usullari keng qwllaniladi.
Ishontirish usullari davlat boshqaruvining umumiy usullaridan biri bwlib, davlat-hokimiyat vakolatidan
foydalanish xususiyatidan kelib chiqadi.
Bozor iqtisodiyoti munosabatlariga wtish jarayonida davlat tomonidan kwpgina sohalarda tub islohotlar
amalga oshirilmoqda. Respublika fuqarolari bu islohotlarning mohiyatini qanchalik yaxshi tushunsalar, bu jarayon
shunchalik oson kechadi va amaliyotda samarali natijalar beradi.
Davlat wz oldida turgan turli vazifalar va funktsiyalarni bajarish faoliyati jarayonida, bozor iqtisodiyotiga
asoslangan bir qancha usullardan foydalanadi. Davlat wz faoliyatini amalga oshirish vaqtida, birinchi navbatda
xalqning ishonchiga tayanadi. Aynan mana shunday usullardan biri - bu ishontirish usullaridir.
Ishontirish usuli, davlat boshqaruvi usuli sifatida, insonlarning ongi va hulq-atvoriga ruhiy ta`sir kwrsatib,
ulardan shu davlatda wrnatilgan tartibga rioya qilishni nazarda tutadi.
Davlat boshqaruvi sohasida ishontirish usuli bir necha shakllarda namoyon bwlishi mumkin. Masalan
ishontirish usuli quyidagilar orqali amalga oshirilishi mumkin:
• xalqning wz siyosiy tajribalarini orttirishga yordamlashish. Bunday tajriba xalq tomonidan saylovlarda,
davlat organlari faoliyatida, jamoat tashkilotlarining va har xil komissiyalarning ishlarida qatnashishi
natijasida ortirriladi.
Wzbekiston Respublikasi Konstitutsiyasiga binoan Wzbekiston Respublikasi fuqarolari davlat va jamiyat
ishlarini boshqarishda bevosita va wz vakillari orqali, refferendumlarda ishtirok etish, wzini wzi boshqarish
organlari orqali ishtirok etishlari mumkin. Bundan tashqari, Wzbekiston Respublikasi fuqarolari aktiv va passiv
saylov huquqlariga egadir. Fuqarolar jamoat birlashmalariga, ya`ni siyosiy partiyalar, kasaba uyushmalari, ommaviy
harakatlar va boshqa xildagi birlashmalarga birlashib, wzlarining huquqlari va qonuniy manfaatlarini amalga
oshirishlari mumkin. Fuqarolar bevosita wzlari yoki boshqalar bilan birga davlat organlariga, mansabdor shaxslarga,
jamoat birlashmalariga ariza, taklif va shikoyatlar bilan murojaat qilishi mumkin.
Qonunchiligimizda fuqarolarning bunday huquq va erkinliklarining kwrsatib wtilishi, bevosita
ishontirishga, ya`ni davlat oli borayotgan faolitga, amaldagi qonunchilikka va huquq tartibotga rioya qilishga
qaratilgandir;
• davlat boshqaruv organlari tomonidan wtkaziladigan tarbiyavyi va tashviqot-targ`ibot ishlari olib borish
natijasida fuqarolarga demokratik tamoyillarga sadoqatli, yuqori ongli bwlish, wrnatilgan tartiblarni hurmat
qilish, ana shu tartibni buzuvchilarga qarshi keskin kurashish hislari uqdiriladi;
• davlat qarorlarini ommaga tushuntirish ishontirishning asosiy shakllaridan biri hisoblanadi. Bu ishda
ma`ruzaviy targ`ibot, umumiy-siyosiy va madaniy-tarbiyaviy ishlarning, radio, televidenie, kino, adabiyot
va san`atning ahamiyati kattadir;
• jamiyat mafaantlarini poymol qiluvchi shaxslarni tanqid qilish. Bunday shaxslarni tanqid qilish majlislarda,
rwznomalarda, radioda va televidenie kwrsatuvlarida tashkil etiladi. Bu usul faqat huquqbuzarga
nisbatangina qwllanilmay, balki boshqa fuqarolarga ham tarbiyaviy ta`sir wtkazadi;
• yangiliklarni qwllab-quvvatlash va uni ommalashtirish ham ishontirishning samarali shakllaridandir. Bu
jamiyatning vazifalarini tezroq va sifatli bajarilishiga, omma ongining yuksalishiga yordam beradi,
fuqarolarning tashabbuskorligini oshiradi;
• rag`batlantirish usuli orqali ham mehnatkashlarga moddiy va ma`naviy ta`sir wtkaziladi, natijada ularning
ongi va ish qobiliyati oshadi.
Ishontirishning amaliy natijasi omma ijtimoiy faoliyatining kundan-kunga oshishida, ularning yangi
demokratik jamiyat qurishda qatnashishida yaqqol kwrinib turadi.
Ishontirish usulining mazmuni, Popov L.L.ning fikricha, turli tuman bwlib, tarbiyalash, tashkillashtirish va
davlat organlari faoliyati va qabul qiladigan qarorlarini tushuntirish bwyicha targ`ibot ishlarini olib borish,
42