Pedagogika tariyxı

Beruniy rostguylikni adolat bilan barobar quyadi. Uning fikricha, xalq adolatni sevgani kabi,
rostguylikni ham sevadi. Ammo uning mohiyatini yoqimliligini bilishni istamaydigan kishi uni
sevmaydi.
Beruniyning ma’rifat va bilimdonlik darajasi, kishilarning mulohaza yuritish holati
to’g’risida bildirgan fikriga ko’ra, har bir narsani aniq sinchiklab o’rganish, bilish, bundan
so’ngina bir xulosaga kelish kerak. Beruniy bu ishda tajribaga asoslanishni alohida uqtiradi,
nodonlik, erinchoqliq, ilmsizlikni tanqid qiladi.
Beruniy muruvvat va futuvvat (shafat)ni yuksak hislat ekanini ta’kidlar ekan, bu fazilatlar
kishining asl zoti, kelib chiqishiiga bog’liq emasligini, kishining qilg’an hayr va yaxshiligi muhim
ekanligini uqtirdi. Beruniy o’z didaktik fikrlarinii yakunlab dedi:
Karamning nihoyasi o’zni fido etishdir,
Shavqatlilar ichida eng shavqatlisi ham ertalab ham kechqurin.
Dushmanga zarba, do’stga foyda keltirgan kishidir.
Abu Rayhon Beruniy ilm-fanning buyuk homiysi va muxlisi sifatida mamlakatning
obodonchiligi, ilm-fanning gullab yashnashida, odamning baxti esa, uning bilim va ma’rifatida
deb bildi. Yaratgan asarlarida har bir inson o’z qalbining farmoyishiga ko’ra hayr-ezgulika intilishi,
sun:iy obru, shuhrat qozonish uchun muruvvat va shavqat ko’rsatmasligi kerakligini ta’kidladi.
Beruniy olga surgan insonparvarlik g’oyalari, ta’lim-tarbiya xususidagi fikr-o’gitlari
mutasqillik davrida ham yoshlarni barkamol qilib etishtirishga xizmat qiladi.
Ibn Sino butun musulmon Sharqining qomusiy aqli, jahon ilmi va madaniyatining eng
mashur namoyandalaridan biridir. Ibn Sino o’rta asr fanining turli sohalari-falsafa, tibbiyot,
tabiatshunoslik, badiy adabiyot buyicha yozgan asarlari bilan madaniyatimiz tarixida o’chmas iz
qoldirdi, uning rivojiga katta hissa qushdi, o’z davridda {Shayx urrays} (Olimlar raysi) unvoni
bilan taqdirlandi.
Ibn Sino Buxoro yaqinidagi Afshona (hozirgi Vobkent tumani) da oi0 yili tugildi. U davrda
Buxoro Somoniylar davlatining markazi bulib, shaharda hunarmandchilik savdo-sotiq sohalarida
eng rivojlangan, iqtisodiy, ilmiy va madaniy tomondan tarakkiy etgan mashur shaharlardan
hisoblanardi.
Ibn Sino maktabda o’qidi, turli ustozlardan saboq olib o’z davri ilmlari-matematika, mantik,
astronomiiya, qonunshunoslik, fizika, falsafa asoslarini egalladi, xususan tibbiyot ilmini egallashga
qiziqdi, tabiblik bilan shug’ullandi.
U o’z davrining etuk olimlari-Au Rayhon Beruniy, Masihdi, Ibn Iroq Abu Xayr Xammar
bilan muloqatda bo’ldi.
Ibn Sino o’z asarlarini usha davr ilmiy-adabiy tillari-arab va fors tilarida yozadi, rt0 dan
ortiq asar yaratdi, Ibn Sino q0eu yili vafot etadi.
Ibn Sino {Tib qonunlari} asarida inson hayoti, uning faoliyati faqat uni urab olgan tabiat
va tabiy hodisalardan tashqaridagi narsalarga muhtojlik sezadiki, u narsalarni faqat mehnat qilish
bilan yaratadi, lekin bu narsalarni faqat o’z mehnati bilan amalga oshira olmaydi, ularni yaratish
uchun jamoa a’zolari o’zaro yaxshi munosabatda bulishlari kerak. Bu munosabat til, ma’nali
ovozlar orqali yuzaga keladi. Yaxshilik odamlarni inoqlikka, yomonlik esa kelishmovchilikka olib
boradi. Ibn Sinoning ta’kidlashicha, yaxshi odat, yaxshi xulq va yomon xulq haqidagi tushuncha,
bilimlar insonda shu asosda shakllanib boradi.
Inson ongli suratda harakat qiladi va u harakat natijasini biladi, ya:ni u kelajakni uylab
harakat qiladi. Aniq maqsad bilan harakat qilish insonni va jamoani yomonlikdan saqlaydi, yaxshi
ishlar qilishga yullaydi, unda ishonch tuygusini hosil qiladi.
Ibn Sino yaqshilikka olib boruvchi axloq qoidalarni egallash, insonning axloqiy
munosabatlarini rivojlantirishga yordam beruvchi tadbirlar orqali ta’lim-tarbiyani izchil amalga
oshirish mumkinligini alohida qayd qiladi.
Ibn Sino yosh bolalarni tug’ilgandan boshlab tarbiyalash masalasiga alohida e:tibor beradi.
Bola tug’ilgandan boshlab oyoqda turguncha ma’lum tartibda tarbiyalanib borishi lozim. U tartib
o’z vaqtidda ovqatlantirish, shumiltirish, uxlatish, yurgaklash kabi tartiblardan iborat. Bularni ham
ma’lum qoidalar asosida amalga oshirish darkor. Bola tabiatini mustahkamlashdagi muhim vositalar