Pedagogika tariyxı

ilan yonma-yon dunyviy ilimlar tug’ildi. O’sha ulug’ mutafakkirlar inson ma’:naviy va tafakkur
dunyosini boyitishda. Insoniyat ongini, madaniy-ma’:rifiy qarashlarini o’stirishda o’z davrida va
keyinchalik ham asosiy rol o’ynadilar, inson kamolotiga doir beqiyos ta’:limotni
yaratdilar. XU-XU asrlarga kelib Turkiston jaxonga Kozizoda Rumiy, Ulug’bek, Ali Qushchi,
Haydar Xorazmiy, Xofiz Xorazmiy, Lutfiy, A.Navoiy, Bobur, Abulgozi Baxodirxon singari
allomalarni etkazib berdi. Bu davrda Markaziy Oisyo shaxarlarida qator madaniy va ilmiy
markazlar vujudga keldi.
Oktyabr to’ntarishidan keyin, ya:ni 1917 yildan boshlab Turkiston mintaqasida «yachin
tezligida» Sho’ro xokimiyati o’rnatila boshladi. Bu tuzum kommunistik firqa mafkurasini targ’ib va
tashviq qildi.
Sho’ro xokimiyatining dastlabki yillarida Turkistonda yangi maktablar ochish va ularni
mustaxkamlash vazifalari ko’ndalang ko’yiladi. Unda yoshlar ongiga yangi jamiyat g’oyalarni
singdirish, shu ishlarni amalga oshiradigan pedagog hodimlar tayerlashga e:tibor berildi. Shu
ishlarni amalga oshirishda Rusiya xalq ta’:limi yo’nalishi va tizimi raxbarlik qilgan. Tarixdan
ma’:lumki, qaysi davlat eki mamlakat hukmron bo’lsa, u tobe mamlakat va xalqqa o’z mafkurasini,
madaniyatini, axloq-odob aqidalarini singdirishga harakat kilingan.
1924 yilda oktyabr oyida Turkistonning parchalanishi oqibatida milliy madaniyat yo’li astasekin
to’sila boshladi. Asrlar osha amalda ko’llanilib kelingan, qomusiy ilmlar bitilgan yozuv man
etildi. Avval lotin grafikasi, keyin rus grafikasi asosiga qurilgan yozuvga o’tildi. Bu tadbir
Markaziy Osiyo xalqlarini o’z madaniyat tarixini o’rganish imkoniyatidan maxrum etildi.
Musulmon dunyosining muqaddas kitobi Qur,:oni karim, Muxammad alayxissalom xadislari
ta’qib ostiga olindi.
1991 yilga kelib, O’zbekiston xalqi mustaqillikka erishgach, o’zining yangi milliy Qomusi
asosida o’zbek milliy fani va madaniyati, «pedagogika tarixi» ga ham yangicha yondoshish imkoni
tug’ildi.
Pedagogika tarixi jamiyat taraqqieti qonunlariga suyangan xolda turli pedagogik
nazariyalarni, ta’:lim-tarbiyaning mazmuni va metodlarini o’rgatadi. O’tmishning pedagogik
sistemalarida bo’lgan ilg’or va progressiv fikrlarning hammasidan ijodiy foydalanadi.
Demak, pedagogika tarixi fani ijtimoiy fandir. U tarixiy pedagogika hodisalariga davr talabi
asosida yondashadi, tarbiya nazariyasi va amaliyotini turli bosqichlarda xilma-xil bo’lganligini
ochib beradi.
Pedagogika tarixini o’rganish o’quvchilarning faqat pedagoglik madaniyatini oshiribgina
qolmay, balki, shu bilan birga, unga pedagogik maxoratini egallashshga yordam beradi.
2. Xozirgi o’zbek xalqining ajdodlari bundan birnecha ming yillar oldin yashagan bo’lib,
ular yuksak va o’ziga xos madaniyatni vujudga keltirishda juda katta va mashaqqatli yolni bosib
o’tganlar.Dastlabki tosh qurollaridan tortib takomillashgan mexnat qurollari yasashgacha, undan
urug’chilik, qabilachilik davrlariga kelib, xo’jalik va madaniy taraqqietda erishilgan yutuqlargacha
bo’lgan tariximiz ota-bobolarimizning boy qadimiy madaniyatga ega bo’lganligidan dalolat beradi.
Eramizdan avvalgi birinchi ming yillikda Baqtriya, Xorazm, Sug’diena, Marg’iena, Parfiya,
Zarafshon voxalari, Parkana kabi o’lkalarda turli qabila va elatlar yashagan. Bular xozirgi o’zbek
xalkining «ildizi» xisoblangan sak-massagetlar, sug’diyonlar, xorazmiylar, baxtarlar, chochliiklar
va parkanaliklar kabi qabila va elatlar edi. Keyinchalik ular o’zaro ko’p qabila va urug’lar bilan
birlashib ketib xozirgi Markaziy Osiyodagi xalqlarning ajdodlari xisoblanishadi.
Tarkkiet eramizdan oldinggi IX-UI asrlarda paydo bo’lgan Axamoniylar xukmronligi,
keyinroq eramizdan avvalgi a’a’a’ asr o’rtalarida tarkib topgan Grek-Baqtriya davlati, eramizning a’
asrida Kushonlar davlati, U asrda Eftalitlar, so’ngra Sosoniylar va nixoyat turk xoqonligi davrlarini
o’z ichiga oladi.
Tadqiqotchilar qayd etilgan ma’:lumotlarga qaraganda, eng qadimgi tarbiya haqidagi
yodgorliklar bizgacha bevosita etib kelmagan. Qadimgi grek tarixchisi Gerodotning «Tarix»,
Strabonning «Geografiya», Maxmud Qoshgariyning «Devonu lug’oti turk », O’rxun-Enisey
bitiklari va boshqa shu kabi adabiy-tarixiy asarlarda saqlangan va shular orqali bizgacha etib
kelgan.