Pedagogika tariyxı

eriladi. Dastlabki o’n bir fasli debacha bo’lib, xasd, na’t va qoraxoniy maxd etish ta’lim maqsadi,
bilim olishning ahamiyati, kitobga nom berishi, keksalikdan afsuslanishi kabi fasllardan iboratdir.
Un ikkinchi fasldan boshlab asosiy voqea bayon etiladi. Asar tort qaxramon- Kuntug’di-adolad
ramzi, vazir-Oyto’ldi davlat va baxt ramzi vazirining o’g’li- Ug’dulmush aql ramzi sifatida,
Uzgurmush-vazirining qarindoshi qanoat timsoli o’rtasidagi munozara bir-biriga bog’langan holda
bayon etilib, kitobni yozishdan o’z oldiga qo’ygan maxsadga bo’ysindiriladi.
Kuntug’di nomli Elig adolat ilan hukmronlik qiladi. U xalq parvar xon. O’z davlatini aql
zakovat, bilimga talqib idora etadi va olamga dong taratadi.
Oyto’ldi aqlli barkamol yigit, u elining sinovida o’zining aqlliy barkamolligini namayon
etib vazirlik lavozimini egallardi, u el-yurtni bashqarayotgan bir paytda o’limi oldidan o’g’liga
pand nasihatlar beradi. O’gdulmush otasi o’rnida elning xizmatiga kiradi va aqli zakovati ilimi
yaqshi xulq atvori bilan ham elning ham elu xalqning etiborini qozonadi.
r. Yusuf Xos Hojibning {Qudadg’u bilig} asarida yetuk inson kamolat yetkizishi masalalari.
Mutafakkir kitobining ana’naviy boshlanmasidan kiyiniroq insonning haqiqiy baxti ilmida
ekanligini bayon etadi.
U bilimli buyuk, o’quvni ulug’ deb ta’riflaydi. Chunki zakovatli inson ulug’ bo’ladi.
Bilimli kishi buyuk bo’ladi deb ilimli kishilarni avsil toyfadagi kishilarga qo’shadi. Olim ezgu
ishlarni barchasi ilm tufayli amalga oshirilishi mumkinligini aytadi.
Yusuf Xos Hojib insonga bilim nechog’lik zarur bo’lsa , kasb-hunar egallashi ham
shunchalik muhumligini asarda alohida ta’kidlaydi.
Yusuf Xos Hojib insonni kamolga yetkazishning yana bir va eng muhim tamoni uni aqloxiy
kamol topshirishi deb qaraydi. Mutaffakir o’zining axloqiy qarashlarini, yani ijtimoiy munosabatlar
jamiyatning barcha tabaqalar o’rtasidagi aqloqiy munosabatlarni amaliyotga tayangan holda eritadi.
Yusuf Xos Hojib takkaburlik, mag’rurlanish, xushushkonlik, xushvenlik qarshi qo’yadi.
Shuningdek amaldorlarning xizmati baland, muruvatli, samiymilik goh katta, goh kishik bo’lsin
insonga xos fazilat ekanligini alohida ta’kidlaydi.
Yusuf Xos Hojib insonning haqiyqiy kamolga yetishida aqli va aqloqiy tomondan gina emas
jismoniy tomondan ham sog’lom bulishi ikromliligiga katta e:tibor beradi .
Shuningdek olim insonning turli marosimlar, yig’inlar, uchrashuvlar, ziyofatlarda uzini tutishi,
odob qoydalarga rioya etishi haqida ham fikr yuritib, insonning mezmonlik va mehmonlik
qoidallari shartlari tartib intizomlari haqida muhim ugitlarini beradi.
Xulosa qilib aytganda, Yusuf Xos Hojib biz tahlil etgan mazkur asari insonni har
tamonlama kamolga etkazishning barcha masalalari, o’zining madaniy ifodasini topgan yirik
ta’limiy axloqiy dastondir. Olim insonni kamolga etkazish uchun kuyidagilarni nazarda tutadi:
q. Aqliy kamolat-bilim va zakovat, o’quvga ega bulish
w. Axloqiy kamolat
e. Jismoniy kamolat.
Yusif Xos Hojibning bu asari o’zining ilmiy, ma’naviy, tarbiyaviy ahamiyatini shu
paytgacha saqlab kelmoqda.
A x m e d Yu g n a k i y
Qoraqaniylar hukmronligi davrida axloqiy jihatdan eng yuksak sanalgan asarlardan biri
Axmed Yugnakiyning {Xibatul-xakoyik} (Haqiqat sovgasi) asaridir.
Mazkur asar mazmuni o’z davrining ijtimoiy, siyosiy, diniy, axloqiy, iqtisodiy masalalarini tashkil
etib, o’nda usha davrdagi ta’limiy axloqiy asarlarda bulgani kabi bilimlilik, adolat, sahovat,
muruvvat kabi hissiyotlar ulug’lanadi, etuk insonni tarbiyalash g’oyasi olga suriladi.
Axmed Yugnakiy ismi Axmad, otasining ismi Maxmud, u tug’ilib usgan joy Yugnak
ekanligini o’z asarida aytib utdi.
Maxmud manbalarga asoslangan holda {Xibatul-xakayik} tugrul Kilich Sipoxsolarbekning nomiga
atab yozilishi keltirib uning yozgan vaqti taxminan XII asr oxiri XIII asr boshlariga kelishini
ta’qidlaydi.