Pedagogika tariyxı

tarjima qilish ishlari jonlandi. Ulugbek olimlarga xomiylik qilib, fan ahlinii ragbatlantirdi. Uning
o’zi, ayniqsa astronomiyaya va matematikaa fanlari buyicha muhim ishlarni amalga oshirddi.
Samarqand va uning ushaa davr ilmiy markaziga aylanishi muhim voqea hisoblanadi.
Muhammad Taragay-Ulugbek (qeor-qrro)
Ulugbek qeor yilning ww martida Eronning garbdagi Sultoniya shahrida bobosi
Sahibqiron Amir Temurniiing harbiy yurishi paytida tavallud topdi.
U Shohruh mirzoniing tungich ugli bulib, unga Muhammad Taragay ismi berildiyu, lekin
uni bobosii alohida mehr bilann {Ulugbek} deb ataybergani uchun uning asosiy ismi Ulugbek
bulib qoladi va jahongaa ana shu nom bilan shuhrat tarqatadi.
O’rta asrlardan saqlanib qolgan kitoblardan ma’lum bulishicha saltanatgaa vorislar
davlatini boshqarishda muayyan tartib-qoydalarr bayon qilingan qullanmalar asosida
tayyorlagan. Shulardan biri shahzodalar va xonzodalar bilishi zarur bulgan {Suluk ul-mulk}
(Podshohlarga qullanma) kitobidir.
Ulugbek maktabi tarixida muhim rol: uynagan boshqa yirik matematik va astronomlardan
biri Giosiddin Jamshid ibn Ma’sud edi. U rqy yilidayoq astronomik asboblar tug’risida risola
yozgan edi. Bu asboblarning ko’pidan Ulugbek rasadxonasida foydalonilgan. U matematika va
astronomiyaga oid bir qancha asarlarning muallifidir. {Zeji jadidi kuragoniy} deb nomlangan
Ulugbek astronomiya jadvali O’rta asrlarda lotin tiliga tarjima qilib, Evropa olimlari orasida keng
tarqalgan bu fikrimizning yakkol isbotidir.
Alisher Navoiy (qrrq-qt0q)
Komusiy bilimlar sohibi, buyuk mutafakkir Alisher Navoiy fan sa’natining turli sohalari:
adabiyot, tarix, til bilimlari, musiqa, tasviriy sa’nat, memorchilik va boshqalarni rivojlantirishga
ham katta etibor bergandi. U o’zining {Hamsa}, {Maxbub ul-kulub} kabi yirik ta’limiy-axloqiy
asarlarida, shunigdek {Munojat}, {Vakfiya}, {Majollisun nafois} asarlarida hamda Abduraxmon
Jomiyning {Arba:iyn} nomli asari tarjimasi {Chixil hadis} (Qirq hadis) kabilarda tarbiiyaga oid
o’z qarashlarini ifoda etadi.
Navoiy o’z davrining ilgor, ma’rifatparvar allomasi sifatida islomdagi ta’lim-tarbiya
aqidalari, o’zidan ilgari utgan mutafakkirlarning qarashlarinii ana’naviy tarzda davom ettirdi.
Ayniqsa, inson kamolatida ilm-fanning urni, aql-idrokining ahamiyati, aqliy tarbiyaning
mohiyatini yoritib b:eradi.
Navoiy {Maxbub ul-kulub} asarining birinchi qismida turli tabaka kishilari haqida fikr
yuritar ekan, ularning ma’naviy qiyofalariga alohida etibor beradi. Padshohlar adolat bilan ish
yuritar ekanlar mamlakatda tinchlik, osoyishtalik, obodonchilik, tto’qlik hukm surishi, uning
xizmatlari ham shohga qarab insof bilan ish yuritish haqida gapiradi. Turli kasb egalari
haqida fikr yuritar ekan, har bir kasb egasining mahorati, vijdoni, xulq-odobiga alohida tuxtab
utadi. Masalan, tabiblarnii {tabibga o’z ishida mahorat va kasallar holiga shafqat va ular tabiati
uygun donishmond, dono bulishii kerak} deydi. Navoiy fikrini davom ettirib: so’zida
yumshoklik va kungil ovlashlik, o’zida hayot va xushfe:llik bulsin deydi.
Navoiy insonning axloqiy hislatlari, yaxshi fe:latvorlik xususida tuxtob utar ekan, avvalo
har bir insoniy fazilatning ta’rifini beradi.
U kishi fe:llarga qanoat, sabr, odab, ishq va vafo, sahovat, himmat, karam muruvvat,
yuyumshok, kungillik kabi hislatlarnii kiritib, har birining ta’rifidan sung tanbeh va hikoyatlar
vositasida o’z fikrini tuldiradi. Navoiy yuqorida zikr qilib utilgan hislatlarga ta’rif berish
bilan birga ularga qarama-qarshi bulgan yomon illatlar tugrisda so’z yuritadi va ulardan
qutulish yullarini ham bayon qiladi.
Axloqlilikning eng muhim mezoni sanalgan odob haqida fikr yuritar ekan: {Odob kichik
yoshtagilarni uluglar duosiga sazovar etadi va u duo barakati bilan umrbod bahramand buladi.
Odob kichkinalar mehrinii uluglar kungliga soladi va u muhabbat kungilda abadiy qoladi}
Qanoatni sharaf va izzatning tantanasi desa, davlatli ta’magirni xor va pastkash deb
ataydi. Shuning uchun yoshlikning nafs, istagidan uzini tiyish, shuningdek takkaburlik,
manmanlik faqat o’z foydasini ko’zlab ish yuritish, yolgonchilik, nodon va jahillik,