? ??????????? ???????????????? ??? ???????????? - the new users ...
20.08.2013 • Views
Share Embed Flag

? ??????????? ???????????????? ??? ???????????? - the new users ...

? ??????????? ???????????????? ??? ???????????? - the new users ...

? ??????????? ???????????????? ??? ???????????? - the new users ...

SHOW MORE
SHOW LESS
ePAPER READ
DOWNLOAD ePAPER
users.hol.gr

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

START NOW

2<br />

ROOSTER EDITORIAL<br />

Η επικαιρότητα του τελευταίου τριµήνου ασχολήθηκε<br />

µε µερικά θέµατα που ξεφεύγουν της τερτιµµένης<br />

καθηµερινότητας. Η κρίση που προκλήθηκε από<br />

τα σκίτσα του Μωάµεθ στην Jyllands Posten έγινε<br />

αφορµή όχι για απλά για την αντιπαράθεση Ισλάµ-<br />

∆ύσης, αλλά και για την συνειδητοποίηση ότι οι θεµελιώδεις<br />

φιλελεύθερες αξίες του ∆ιαφωτισµού δεν είναι<br />

δεδοµένες χωρίς τον συνεχή αγώνα µας.<br />

∆υστυχώς στη χώρα µας οι αξίες αυτές ποτέ δεν<br />

εµπεδώθηκαν επαρκώς και αυτό καθρεφτίζεται και σε<br />

πολλά απαράδεκτα, για µια φιλελεύθερη κοινωνία,<br />

άρθρα του Ελληνικού Συντάγµατος. Αυτή η<br />

διαπίστωση µας ώθησε να δηµιουργήσουµε, µαζί µε<br />

άλλους πολίτες του διαδικτύου µια νέα ιστοσελίδα<br />

αφιερωµένη στην επικείµενη αναθεώρηση του<br />

Συντάγµατος. Επισκεφτείτε την στην διεύθυνση<br />

www.ana<strong>the</strong>orisi.org<br />

H ψήφιση από το Συµβούλιο της Ευρώπης ενός<br />

µνηµονίου καταδίκης των εγκληµάτων των ολοκληρωτικών<br />

καθεστώτων του 20 ου αιώνα, µεταξύ των<br />

οποίων και των πρώην κοµµουνιστικών καθεστώτων,<br />

δηµιούργησε στη χώρα µας αντιδράσεις από όλο<br />

σχεδόν το πολιτικό φάσµα. ∆υστυχώς οι εχθροί της<br />

δηµοκρατίας, του πολιτικού πλουραλισµού, των<br />

ανθρωπίνων δικαιωµάτων, της ανεξαρτησίας της<br />

σκέψης και της άποψης όχι µόνο δεν ηττήθηκαν στη<br />

χώρα µας, αλλά κατάφεραν να γίνουν ιδεολογικό<br />

κατεστηµένο.<br />

Εκτός απο τα κύρια άρθρα της σελίδας µας, σε αυτό<br />

το τεύχος θα βρείτε και µερικά επιλεγµένα άρθρα από<br />

το blog µας.<br />

Φώτης Περλικός<br />

Το Rooster Review δεν είναι κερδοσκοπική εµπορική<br />

δραστηριότητα. Μπορείτε να τυπώσετε, να φωτοτυπήσετε και<br />

να διαµείµεντε το Rooster Review ελεύθερα.<br />

Η πνευµατική ιδιοκτησία αποκτάται χωρίς καµία<br />

διατύπωση και χωρίς την ανάγκη ρήτρας απαγορευτικής των<br />

προσβολών της. Επισηµαίνεται πάντως ότι σύµφωνα µε το<br />

ν.2387/20 (όπως έχει τροποποιηθεί µε τον ν.2121/93,<br />

ν.2819/00 και ισχύει σήµερα) απαγορεύεται κάθε<br />

παραµόρφωση, περικοπή ή άλλη τροποποίηση του έργου και<br />

απαιτείται πάντα η µνεία του δηµιουργού και της πηγής.<br />

Rooster Review<br />

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ<br />

Η ΑΠΑΤΗ ΜΕ ΤΑ ΣΑΤΥΡΙΚΑ ΣΚΙΤΣΑ ΤΟΥ ΜΩΑΜΕΘ - Ανδρέας<br />

Ανδριανόπουλος………………………………………..........................3<br />

ΑΠΟ ΤΟ ΜΟΝΑΧΟ ΣΤΟ ΚΑΪΡΟ - Karim EL- Gawhary……...........4<br />

ΚΑΤΑ∆ΙΚΑΣΜΕΝΟΙ ΕΡΗΜΗΝ - Φώτης Περλικός……..…...............6<br />

ΤΟ ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΟ ΙΣΛΑΜ - Παύλος Μσάουελ………..............…..7<br />

BOYCOTT CARREFOUR - Φώτης Περλικός……...........…………….8<br />

MANIFESTO:TOGETHER FACING THE NEW TOTALITARIANISM9<br />

ΓΙΑΤΙ ΦΩΝΑΖΟΥΝ ΣΤΟΝ ΠΕΡΙΣΣΟ; - Νίκος Μάντζαρης..............10<br />

Ο Ι∆ΙΟΤΥΠΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΖΝΤΑΝΟΦΙΣΜΟΣ - ∆ηµήτρης<br />

Σκάλκος...................................................................................12<br />

ΤΟ ΜΝΗΜΟΝΙΟ ΛΙΝΤΜΠΛΑΝΤ ΚΑΙ Ο ∆ΑΡΒΙΝΟΣ-Τάκης Μίχας 13<br />

50 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟΜΥΘΟΠΟΙΗΣΗΣ - Φώτης Περλικός……............14<br />

ΓΑΜΟΣ ΟΜΟΦΥΛΩΝ ...ΑΛΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ; - Λίνα Παπαδοπούλου.16<br />

Η ΑΒΑΣΤΑΧΤΗ ΕΛΑΦΡΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΤΩΝ<br />

∆ΗΜΟΣΚΟΠΗΣΕΩΝ - Σπύρος Μπλάτσιος……………...........…….19<br />

Ο κ. ΚΑΡΑΜΑΝΛΗΣ, Ο ΜΑΡΞ ΚΑΙ Η ΑΡΙΣΤΕΡΑ - Τάκης Μίχας..20<br />

ΟΙ ΖΑΠΑΤΙΣΤΑΣ ∆ΟΚΙΜΑΖΟΝΤΑΙ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ∆Α - Νικήτας<br />

Λιοναράκης…………………………………........................……….…21<br />

ΓΙΑΤΙ ΚΑΙ ΠΟΙΑ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗ ΣΤΗΝ ΑΝΩΤΑΤΗ ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΣΗ<br />

- Γεώργιος Κ. Μπήτρος……………………..................................…23<br />

ΣΧΕΣΕΙΣ ΚΡΑΤΟΥΣ ΚΑΙ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ - Αµαλία<br />

Ηλιάδη………………………………………….......................………..30<br />

ΑΝΑΓΚΗ; ΕΠΙΘΥΜΙΑ; ΘΥΜΑ! - Νίκος Μεντής…............………….32<br />

ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΠΑΙ∆ΕΙΑΣ ΑΠΟ ΤΟ 15ο<br />

ΩΣ ΤΟ 19ο ΑΙΩΝΑ - Αµαλία Ηλιάδη…….......................…………35<br />

ΤΟ ΕΚΛΑΜΒΑΝΟΜΕΝΟ ΚΟΣΤΟΣ ΤΟΥ ΝΑ ΠΟ∆ΗΛΑΤΕΙΣ -<br />

Κωνσταντίνος Κουκόπουλος……………...........………………………39<br />

ΤΡΙΤΟΒΑΘΜΙΑ ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΣΗ & ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΤΗΝ<br />

ΕΛΛΑ∆Α ΤΟΥ 21ΟΥ ΑΙΩΝΑ - Kωνσταντίνος Μιχαηλίδης………….45<br />

ΕΘΝΙΚΗ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑ: ΟΤΑΝ 3-4 ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΕΣ<br />

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΜΠΟΡΟΥΝ ΝΑ ΕΠΙΤΥΧΟΥΝ ΟΣΑ ΚΑΜΙΑ<br />

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ - Γιάννης Λάριος …........48<br />

EΤΟΣ ΠΡΟΚΛΗΣΕΩΝ ΓΙΑ ΤΗ ∆ΙΕΘΝΗ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΙΚΗ<br />

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΤΟ 2006 - Κυριάκος Μητσοτάκης………….............50<br />

ΓΡΑΦΕΙΟΚΡΑΤΙΑ ΚΑΙ ΠΑΙ∆ΕΙΑ ΩΣ ∆ΗΜΟΣΙΟ ΑΓΑΘΟ, ∆ΗΜΟΣΙΑ<br />

ΠΑΡΑΓΩΓΗ, ∆ΑΠΑΝΗ ΚΑΙ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ - Σωκράτης Μεταξάς...52<br />

ΑΝΟΙΚΤΕΣ ΑΓΟΡΕΣ ΚΑΙ ∆ΗΜΟΚΡΑΤΙΑ: ΜΠΟΡΕΙ Ο<br />

ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΣ ΝΑ ΠΡΟΩΘΗΣΕΙ ΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ<br />

(ΚΑΙ ΑΝΤΙΣΤΡΟΦΩΣ); - Χάρης Πεϊτσίνης….................................54<br />

STEVEN PINKER: THE BLANK SLATE - Αλέξανδρος Νίξον……..58<br />

Η ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΟΡΘΟ∆ΟΞΙΑΣ – ∆ηµήτης Σκάλκος ...60<br />

ΤΟ ΜΕΡΙΣΜΑ ΕΙΡΗΝΗΣ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ - Φώτης<br />

Περλικός………………………………………………......................….61<br />

ΘΕΟΣ ΚΑΙ ΕΠΙΣΤΗΜΗ - Παύλος Μσάουελ………............………..62<br />

Η ΚΑΤΑΡΡΕΥΣΗ ΤΗΣ ΛΟΓΙΚΗΣ - Φώτης Περλικός…...........…….63<br />

Η ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΙΚOΤΗΤΑ ΤΟΥ ΛΑΪΚΙΣΜΟΥ - Φώτης Περλικός…..65<br />

Ο ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΣ ∆ΙΚΤΑΤΟΡΑΣ - Φώτης Περλικός…………...........66<br />

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, Η ΒΑΣΗ ΤΗΣ ΕΥΗΜΕΡΙΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ<br />

∆ΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ – Φώτης Περλικός............................................68

Η ΑΠΑΤΗ ΜΕ ΤΑ ΣΑΤΥΡΙΚΑ<br />

ΣΚΙΤΣΑ ΤΟΥ ΜΩΑΜΕΘ<br />

Ανδρέας Ανδριανόπουλος<br />

∆υστυχώς η ∆ύση και ολόκληρος ο µουσουλµανικός<br />

κόσµος έπεσε θύµα απάτης µε την ιστορία των<br />

σκίτσων του Προφήτη Μωάµεθ. ∆εν θα ασχοληθώ εδώ<br />

µε την απαράδεκτη στάση πολλών δυτικών που<br />

προσέτρεξαν πρόθυµα να ζητήσουν συγγνώµη επειδή<br />

κάποιες εφηµερίδες έκαναν ακριβώς αυτό που<br />

επιβάλουν οι δυτικές αξίες του ∆ιαφωτισµού και της<br />

ανοχής. Αλλά κυρίως µε το γεγονός πως η όλη<br />

φασαρία προκλήθηκε από σκόπιµες διαστρεβλώσεις<br />

του τι ακριβώς δηµοσίευσε η γνωστή ∆ανέζικη<br />

εφηµερίδα από µια Ισλαµική οργάνωση που έχει σαν<br />

έδρα της την Κοπεγχάγη.<br />

Η οργάνωση «Ισλαµική Κοινότητα της ∆ανίας» που<br />

έχει σαν επικεφαλής της ένα γνωστό ακραίο ισλαµιστή<br />

και πολέµιο της ∆ύσης σε ταξίδι µελών της στην Μέση<br />

Ανατολή έδωσε στην δηµοσιότητα τρία προσβλητικά<br />

σκίτσα για το Ισλάµ (τα δύο φαίνονται παρακάτω) που<br />

όµως δεν είχαν ποτέ δηµοσιευθεί σε δυτικές<br />

εφηµερίδες. Ηταν κατασκευασµένα αποκλειστικά<br />

από τα µέλη της οργάνωσης αυτής µε στόχο να<br />

ερεθίσουν τους µουσουλµάνους εναντίον της<br />

∆ύσης. Και είναι φανερό πως το σχετικό τους σχέδιο<br />

πέτυχε απόλυτα!!<br />

Ο Μωάµεθ σαν δαίµονας παιδεραστής<br />

Rooster Review 3<br />

Ενας προσευχόµενος µουσουλµάνος βιάζεται από ένα σκύλο<br />

Στην όλη ιστορία όµως υπάρχει και κάποια άλλη<br />

παρανόηση. Που επιβεβαιώνει έµµεσα τον<br />

υπονοµευτικό ρόλο της Ισλαµικής αυτής οργάνωσης.<br />

Πρώτον, δεν είναι αλήθεια πως στην µουσουλµανική<br />

παράδοση απαγορεύεται α απεικόνιση του Προφήτη.<br />

Όπως φαίνεται από τις δύο παλιές εικόνες που<br />

ενδεικτικά παραθέτω, στη διάρκεια της ιστορίας έχουν<br />

υπάρξει πολλές καλλιτεχνικές απεικονίσεις του<br />

Προφήτη Μωάµεθ:<br />

Από το Jami Al-Tawarikh<br />

(The Universal History του Rashid Al-Din)<br />

Από χειρόγραφο στην Βιβλιοθήκη του Εδιµβούργου (Tabriz,<br />

Persia, c. 1315.)<br />

(Hat tip: Brett K.)

4<br />

Το χειρότερο απ’ όλα όµως είναι πως έχουν υπάρξει<br />

δεκάδες σκίτσα σατυρικά του Μωάµεθ στην ∆ύση τα<br />

τελευταία τουλάχιστον οκτώ χρόνια (παραθέτω δύο<br />

από αυτά παρακάτω) δίχως να έχει υπάρξει η<br />

παραµικρή αντίδραση.<br />

Το σκίτσο είναι του Steph Bergoul και στα Γαλλικά λέει:<br />

Μωάµεθ: «Πρόκειται περί δικαστικού λάθους! Είµαι ο Μωάµεθ, ο<br />

Προφήτης!»<br />

Αγιος Πέτρος: (µε το γιαταγάνι καρφωµένο στο στήθος) «Απόλυτα<br />

ΕΝΟΧΟΣ!».<br />

Από τον σκιτσογράφο Cabu στην σατιρική Γαλλική έκδοση Hebdo<br />

το 2002.<br />

H ταµπέλα πίσω γράφει: «Εκλογή της Μις Σάκκος µε Πατάτες που<br />

οργανώνει ο Μωάµεθ».<br />

Ο οποίος, πίνοντας και καπνίζοντας, δηλώνει:«∆ιάλεξα την Καλλονή<br />

του Φοντεναύ».<br />

(Αναφέρεται σε είδος πατάτας που προέρχεται από το οµώνυµο<br />

Παρισινό προάστιο, στο οποίο ζούν κυρίως µετανάστες - και στο<br />

οποίο ξέσπασαν ταραχές το 2005).<br />

Είναι λοιπόν αυτονόητο πως η σχετική εξέγερση είναι<br />

ενορχηστρωµένη µε στόχο την διάβρωση των αξιών<br />

του ∆υτικού πολιτισµού. Με σκοπό δηλαδή η ∆ύση να<br />

αρχίσει να υποχωρεί στις µουσουλµανικές απαιτήσεις<br />

αφήνοντας βαθµιαία να διαφανεί η «ανωτερότητα» του<br />

Rooster Review<br />

Ισλάµ σαν αρχές και αξίες. Θα υποκύψουµε τελικά<br />

στον διάφανο και απαράδεκτο αυτό σχεδιασµό;<br />

∆ηµοσιεύτηκε στο www.andrianopoulos.gr<br />

ΑΠΟ ΤΟ ΜΟΝΑΧΟ ΣΤΟ ΚΑΪΡΟ<br />

Karim EL- Gawhary<br />

«∆εν έχουµε άραγε εδώ σοβαρότερα<br />

προβλήµατα, µε τα οποία οφείλουµε να<br />

ασχοληθούµε;»<br />

Κάιρο. Η γειτόνισσά µου Umm Rami κρέµασε χθες<br />

µια ανακοίνωση στην είσοδο της πολυκατοικίας µας.<br />

Με την ανακοίνωση προτρέπονται όλοι οι κάτοικοι<br />

της πολυκατοικίας να κάνουν νηστεία και να<br />

προσεύχονται, ώστε ο Θεός να µας δίνει δύναµη, να<br />

καταστρέψουµε όλους εκείνους, που πρόσβαλαν τον<br />

προφήτη µας Μωάµεθ. Η ίδια προτροπή µου ήρθε<br />

µε µήνυµα το προχθεσινό βράδυ.<br />

Ο θυρωρός της πολυκατοικίας µας, ο πολύ αγαπητός<br />

µας µπαρµπα-Αχµάντ, µε ρώτησε ποια ήταν η γνώµη<br />

µου για όλα αυτά, λίγο προτού πάρω το αυτοκίνητο.<br />

Απαντώ µε µια αντερώτηση: 50 τοις εκατόν των νέων<br />

µας είναι άνεργοι, πριν λίγες µέρες ζήσαµε την<br />

ανικανότητα του κράτους µας και των θεσµών του,<br />

όταν πνίγηκαν 1000 άνθρωποι στην Ερυθρά<br />

θάλασσα. Στην γειτονία µας έχουµε έναν<br />

επαπειλούµενο εµφύλιο πόλεµο, δηλ. στο Ιράκ,<br />

παράλληλα δε την ισραηλινοπαλαιστινιακή διένεξη.<br />

∆εν έχουµε στα σοβαρά κανένα πιο σοβαρό<br />

πρόβληµα, παρά τα λίγα σκίτσα που προέρχονται<br />

από µια χώρα µε το όνοµα ∆ανία που µέχρι χθες δεν<br />

την γνωρίζαµε; Ο µπαρµπα-Αχµάντ γέλασε<br />

κουρασµένος.<br />

Στο γραφείο µου στο Κάιρο βίωσα την άλλα πλευρά<br />

της «σύγκρουσης των πολιτισµών». Το τηλέφωνο<br />

χτυπάει: µια γερµανίδα συναδέλφισσα µιας<br />

εκποµπής ραδιοφώνου. «Κύριε Karim EL- Gawhary,<br />

θα µπορούσαµε να κουβεντιάσουµε µαζί το θέµα των<br />

σκίτσων;» Συµφωνώ σ’ αυτό. «Ε,ε! παρεµπιπτόντως,<br />

είστε ή δεν είστε µουσουλµάνος;», ακούγεται να λέει<br />

η άλλη φωνή. Αυτό είναι η τρίτη φορά, που µέσα σε<br />

48 ώρες µε ρωτούσαν συνάδελφοι. Μια ερώτηση, που<br />

τα τελευταία 15 χρόνια της εργασίας µου ως

ανταποκριτής για τη µέση Ανατολή, δεν µου τέθηκε<br />

ποτέ από την άλλη πλευρά.<br />

Ανταγωνισµός της θρησκευτικότητας<br />

Όσο αφορά την αντερώτηση που απεύθυνα στον<br />

θυρωρό µας, µπαρµπα-Αχµάντ. Το ξανασκέφτηκα.<br />

Το θέµα των σκίτσων έγινε τεράστιο, διότι ακριβώς<br />

υπάρχουν τόσα πολλά (άλυτα) προβλήµατα. «Πάντοτε<br />

είναι ευκολότερο να διαµαρτύρεται κάποιος εναντίον<br />

του εξωτερικού παρά εναντίον της ίδιας του της<br />

Κυβέρνησης. Χωρίς κίνδυνο µπορεί έτσι ο λαός να<br />

απελευθερώσει την καταπίεση που τον<br />

καθυποβάλλουν.», εννοεί ο Hischam Quassem, ο<br />

διευθυντής σύνταξης της ανεξάρτητης αιγυπτιακής<br />

καθηµερινής εφηµερίδας «al-Marsi al-Yom».<br />

Ενάντια στις ανίκανες Κυβερνήσεις τους δεν<br />

µπορούν οι άνθρωποι (του αραβικού και<br />

µουσουλµανικού κόσµου) να διαµαρτυρηθούν, κι<br />

έτσι προκύπτει το αίσθηµα, ότι επιπλέον η ∆ύση τους<br />

µεταχειρίζεται υπεροπτικά. Από την άλλη<br />

προσβάλλει η ∆ύση τον «Προφήτη µας», έτσι αυτό<br />

που µένει, είναι ένας αναµενόµενος ανταγωνισµός<br />

στο δηµοφιλές «αγώνισµα», «ποιος αγαπάει και<br />

υπερασπίζεται πιότερο τον Προφήτη µας». Η<br />

γειτόνισσά µου αποδεικνύει έτσι την σταθερή της<br />

πίστη στο Ισλάµ, αποβάλλει µέρος της καταπίεσης<br />

(που εισπράττει καθηµερινά από τη διακυβέρνηση<br />

του τόπου), χωρίς να πρέπει να φοβάται τα αντίποινα<br />

της κυβέρνησής της.<br />

Και τι συµβαίνει µε την ίδια την Κυβέρνηση; Ο<br />

αρχισυντάκτης ο Hischam Quassem περιγράφει τις<br />

αντιδράσεις του αραβικού κόσµου ως «ιδανική<br />

απόδραση από την αποτυχία του».<br />

Εντωµεταξύ θέτουν µερικοί δηµοσιογράφοι µη<br />

ευχάριστες ερωτήσεις: «γιατί δεν υπήρχαν<br />

διαµαρτυρίες, όταν ισραηλινοί έποικοι απεικόνισαν<br />

τον προφήτη ως γουρούνι ή όταν το Κοράνι<br />

βεβηλώθηκε από τους Αµερικανούς στη φυλακή του<br />

Guantanamo», αναρωτιέται ο Imbrahim Eissa στην<br />

αιγυπτιακά εφηµερίδα «Saut al-Umma». Η βαρύτητα<br />

της ∆ανίας για τους εξουσιαστές του αραβικού<br />

κόσµου δεν αποτελεί κίνδυνο!<br />

Ας κοιτάξουµε τώρα τους ισλαµιστές (που ζουν στην<br />

Ευρώπη). Με χαρά δέχτηκαν τη αναπάντεχη<br />

κατάσταση στη ∆ανία και µε ένα εκπληκτικό σέρβις<br />

πέτυχαν τον πολυπόθητο πόντο. Στη Συρία<br />

οργάνωσαν ανεπίσηµα τις διαµαρτυρίες των πιστών.<br />

Ήταν πράγµατι µια ευκαιρία να κατακτήσουν<br />

δηµόσιο χώρο στις αδερφές αραβικές χώρες κάτω<br />

από την σκιά των σκίτσων.<br />

Rooster Review 5<br />

Το µήνυµα των Ισλαµιστών καθίσταται έτσι και στη<br />

∆ύση σαφές: αν η ∆ύση θέλει διάλογο, τότε µόνο µαζί<br />

µας, γιατί εµείς ελέγχουµε το δρόµο (εννοούν οι<br />

Ισλαµιστές)! Στο αγώνα για το καλόπιασµα των<br />

πιστών οπωσδήποτε νικητές βγαίνουν οι Ισλαµιστές<br />

κι όχι οι Κυβερνήσεις. Οι Ισλαµιστές επωφελούνται<br />

περισσότερο όσο αφορά τα συναισθήµατα του λαού<br />

και ειδικά αυτά του θυµού. Οι πολίτες γνωρίζουν έτσι<br />

κι αλλιώς , ότι (οι Κυβερνήσεις τους) δεν µπορούν να<br />

τους εγγυηθούν ένα αξιοσέβαστο κοινωνικό εισόδηµα<br />

και ελευθερίες. Και τώρα σκέφτονται, ότι το τελευταίο<br />

που έχουν, δηλ. η πίστη στο Θεό και στο Προφήτη,<br />

γίνεται αντικείµενο επίθεσης.<br />

Ο Karim EL- Gawhary εργάζεται εδώ και έξι χρόνια στην<br />

εφηµερίδα „Die PRESSE“ ως ανταποκριτής για την περιοχή<br />

της µέσης Ανατολής. Εδώ κι δύο χρόνια διευθύνει το<br />

στούντιο της αυστριακής ραδιοτηλεόρασης για τον αραβικό<br />

κόσµο. Παράλληλα γράφει κατά τακτά χρονικά διαστήµατα<br />

σε δέκα γερµανικές και ελβετικές εφηµερίδες. Γεννήθηκε<br />

στο Μόναχο το 1963 από µητέρα γερµανίδα και πατέρα<br />

Αιγύπτιο. Σπούδασε στο «ελεύθερο Πανεπιστήµιο του<br />

Βερολίνου» ισλαµικές και πολιτικές επιστήµες µε ειδίκευση<br />

την µέση Ανατολή. Από το δεύτερο πόλεµο του κόλπου, το<br />

1991, εργάζεται ως ελεύθερος ανταποκριτής στο Κάιρο, όπου<br />

ζει µε τη γυναίκα του και τα τρία τους παιδιά.<br />

Μετάφραση: Μεταξάς Σωκράτης, Βιέννη<br />

Για περισσότερα στη γερµανική δείτε:<br />

http://www.diepresse.com/Artikel.aspx?channel=p&ress<br />

ort=a&id=539527

6<br />

ΚΑΤΑ∆ΙΚΑΣΜΕΝΟΙ ΕΡΗΜΗΝ<br />

Φώτης Περλικός<br />

Οι ισλαµοφασίστες έχουν καταδικάσει ερήµην, στο<br />

δικαστήριο του φονταµενταλιστικού παραλογισµού,<br />

το σύνολο των κοινωνίων µας, όχι κάτι που έκαναν<br />

κάποιοι συγκεκριµένοι ανθρωποι αλλά γι’αυτό που<br />

είµαστε όλοι (οι περισσότεροι δηλαδή), για το πώς<br />

ζούµε και για το πώς ορίζουµε τις κοινωνίες µας. ∆εν<br />

χρειάζεται καµία άλλη δικαιολογία για αυτούς. Μας<br />

έχουν τοποθετήσει στο ιδεολογικό προκρούστειο<br />

κρεβάτι τους, έτοιµοι να κόψουν ότι δεν ταιριάζει<br />

απόλυτα στον πνευµατικό τους µεσαίωνα.<br />

Η επίθεση στην ∆ανία είναι µια επίθεση στον<br />

πυρήνα των αξιών του δυτικού κόσµου όπως<br />

διαµορφώθηκαν µε την Μεταρρύθµιση, τον<br />

∆ιαφωτισµό, την Βιοµηχανική Επανάσταση και µε<br />

τους αγώνες ενάντια στους ολοκληρωτισµούς της<br />

Καθολικής Εκκλησίας, του δεσποτισµού, του<br />

φασισµού και του κοµµουνισµού. Της ελευθερίας<br />

της ατοµικής έκφρασης, της προστασίας της<br />

ελευθεροτυπίας, του σεβασµού της ιδιωτικότητας,<br />

του περιορισµού της παρέµβασης του κράτους, της<br />

ανεξιθρησκείας, του χωρισµού κράτους-εκκλησίας<br />

και της εξάλειψης του κοσµικού πολιτικού ρόλου της<br />

οργανωµένης θρησκείας.<br />

Για όποιον νοµίζει ότι<br />

δεν θα µπορούσε να<br />

είναι η δική µας σηµαία<br />

η επόµενη στη θέση της<br />

δανέζικης ή ότι η χώρα<br />

µας δεν δίνει αφορµές<br />

για την ισλαµική<br />

τροµοκρατία απλά να<br />

θυµίσουµε την στηριξή<br />

µας στην γενοκτονία των<br />

µουσουλµάνων της<br />

Βοσνίας και του<br />

Κοσόβου, την µη<br />

ύπαρξη ή δηµιουργία<br />

τζαµιών στην Αττική, τις<br />

ακραίες<br />

αντιµουσουλµανικές θέσεις µεγάλης µερίδας της<br />

ελληνικής κοινωνίας λόγω ταύτισής του ισλαµισµού<br />

µε την Τουρκία, τις υπερβολές των Ελλήνων<br />

ορθοδοξοµουλάδων, την χρήση της βάσης της<br />

Σούδας από τις ΗΠΑ, το ότι είµαστε µέλος του ΝΑΤΟ<br />

κτλ κτλ. Εδώ καίνε πρεσβείες για γελοιογραφίες:<br />

Rooster Review<br />

Από το www.in.gr:<br />

Οργισµένες διαδηλώσεις διαµαρτυρίας για τη δηµοσίευση<br />

των σκίτσων του Μωάµεθ σηµειώθηκαν την Κυριακή στη<br />

Βηρυτό, κατά τη διάρκεια των οποίων πυρπολήθηκε το<br />

προξενείο της ∆ανίας και τραυµατίστηκαν τουλάχιστον 28<br />

άτοµα σε συγκρούσεις µε τις αρχές. Η ∆ανία καλεί τους<br />

υπηκόους της να εγκαταλείψουν το Λίβανο. Χιλιάδες<br />

διαδηλωτών, πολλοί από τους οποίους κρατούσαν πράσινες<br />

ισλαµικές σηµαίες, συγκεντρώθηκαν γύρω από φλεγόµενο<br />

κτίριο και φώναζαν θρησκευτικά συνθήµατα. Παράλληλα,<br />

όπως µεταδίδει το Reuters, κάποιοι είχαν ανέβει σε ένα από<br />

τα οχήµατα της πυροσβεστικής το οποίο κατέστρεψαν<br />

προκειµένου να αποτρέψουν την κατάσβεση της πυρκαγιάς.<br />

∆εν έχει γίνει ακόµη σαφές εάν το κτίριο του προξενείου<br />

ήταν άδειο της στιγµή του επεισοδίου. Σύµφωνα όµως µε τις<br />

εφηµερίδες του Λιβάνου, οι ∆ανοί διπλωµάτες αναχώρησαν<br />

από τη Βηρυτό το βράδυ του Σαββάτου, µετά την πυρπόληση<br />

των πρεσβειών της ∆ανίας και της Νορβηγίας στη ∆αµασκό<br />

της Συρίας. Το Σάββατο Σύριοι διαδηλωτές έβανα φωτιά στις<br />

πρεσβείες της ∆ανίας και της Νορβηγίας στη ∆αµασκό.<br />

Επίσης προκάλεσαν ζηµιές στην πρεσβεία της Σουηδίας και<br />

επιχείρησαν να εισβάλουν στο κτίριο της γαλλικής<br />

διπλωµατικής αποστολής, αλλά δεν τα κατάφεραν

ΤΟ ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΟ ΙΣΛΑΜ<br />

Παύλος Μσάουελ<br />

∆ιαβάζοντας τις πρόσφατες συζητήσεις εδώ και σε<br />

άλλα blogs παρατηρώ διάφορες παρανοήσεις. Αυτές<br />

προφανώς οφείλονται στην άγνοια των περισσοτέρων<br />

από εµάς περί του ισλαµισµού και ειδικότερα των<br />

διάφορων παραλλαγών και ερµηνειών του ανά τους<br />

αιώνες (λογική δεδοµένης της ιστορικής µας<br />

αντιπαλότητας µε τµήµατα του µουσουλµανικού<br />

κόσµου και την ορθόδοξη οµοιογένεια των ελλήνων).<br />

Σε αντίθεση λοιπόν µε ότι πολλοί πιστεύουµε το<br />

Ισλαµικό δόγµα κάθε άλλο παρά µία εκδοχή έχει.<br />

Η αίσθησή µου µάλιστα (ως άθεου που έχει εκτεθεί<br />

σε παρόµοιο βαθµό στη χριστιανική και<br />

µουσουλµανική πίστη) ήταν πάντοτε ότι στο δόγµα<br />

του το Ισλαµ περιέχει περισσότερους φιλελεύθερους<br />

"σπόρους" από ότι το χριστιανικό. Ο Μωάµεθ<br />

άλλωστε είναι ο µόνος "ηγέτης" µεγάλης θρησκείας<br />

που ήταν έµπορος στο επάγγελµα.<br />

Αυτό όµως είναι κάτι που αν µπορούσα να το<br />

αποδείξω σίγουρα θα απαιτούσε ένα αρκετά<br />

εκτενέστερο κείµενο από το παρών. Αυτό που θέλω<br />

όµως να δείξω είναι κάποια ενδεικτικά φιλελεύθερα<br />

σηµεία του Κορανίου ώστε οι αναγνώστες µας να<br />

πάρουν µία γεύση. Σε παλαιότερα κείµενά µας<br />

έχουµε ξανασυζητήσει γιατί το ισλαµ δεν είναι από<br />

τη φύση του επιθετικό δόγµα καθώς και τις τεράστιες<br />

επιρροές του µουσουλµανικού πολιτισµού στη<br />

∆υτική σκέψη και στην Αναγέννηση. Για τους<br />

νεότερους αναγνώστες µας καθώς και αυτούς που<br />

δεν έτυχε να τις διαβάσουν έχει σηµασία να γίνει ένα<br />

ακόµη ποστ.<br />

Θα πρέπει λοιπόν να επισηµάνουµε πρώτον ότι το<br />

Κοράνι (όπως και η Αγία Γραφή) δε διαβάζεται από<br />

όλους τους Μουσουλµάνους κατά λέξη. Αυτή είναι η<br />

πρακτική κυρίως των "ορθόδοξων" µουσουλµάνων<br />

(σουνίτες). Οι υπόλοιποι ενδιαφέρονται για το<br />

γενικότερο πλαίσιο σκέψης που παρέχει το Κοράνι,<br />

δίνοντας µία ευρύτερη ερµηνεία στο αρχικό κείµενο<br />

ενώ είναι φυσικά δυνατόν να "κτίσεις" πάνω στη<br />

διδασκαλία του Προφήτη.<br />

Πολλοί αναγνώστες µας θα εντυπωσιαστούν µε την<br />

έµφαση που δίνει το Κοράνι σε βασικά ατοµικά<br />

δικαιώµατα τα οποία αποτελούν και την πεµπτουσία<br />

της φιλελεύθερης ∆υτικής σκέψης. Ο Murray<br />

Rothbard για παράδειγµα επισήµανε την εξαιρετικά<br />

Rooster Review<br />

προηγµένη κατανόηση των µηχανισµών της αγοράς<br />

των Σχολαστικών και της Σχολής της Σαλαµάνκα των<br />

16ο αιώνα, που αποτελεί µουσουλµανική<br />

κληρονοµιά.<br />

Έτσι, το Ισλαµ θεωρεί ιερό δικαίωµα την ατοµική<br />

ιδιοκτησία. Τα πάντα ανήκουν στον Θεό, και τον<br />

άνθρωπο ο Θεός δηµιούργησε ως το εκπρόσωπό του<br />

επι της γης. (Κοράνι, Κεφάλαιο 2, εδάφιο 30*). Ο<br />

κάθε άνθρωπος είναι ατοµικά υπεύθυνος για το<br />

µερίδιό του (το οποίο του εµπιστεύτηκε ο Θεός) και<br />

λογοδοτεί µόνο στον Θεό για τη διαχείρισή του. Η<br />

περιουσία του κάθε ατόµου δεν πρέπει ποτέ να<br />

χρησιµοποιείται µε τέτοιο τρόπο ώστε να κλέβει από<br />

τους συνανθρώπους του το δίκαιο µερίδιό<br />

τους.(Κεφάλαιο 2, εδάφιο 188). Όταν, για<br />

παράδειγµα, σε κάποιον έχει εµπιστευτεί η<br />

περιουσία ορφανών, αυτός οφείλει να µην τη<br />

χρησιµοποιήσει προς το συµφέρον τουκαι µόνο<br />

(Κεφάλαιο 4, εδάφιο 10). Όταν τα ορφανά ωριµάσουν<br />

θα πρέπει να πάρουν πίσω τον έλεγχο της περιουσίας<br />

τους (Κεφάλαιο 4, εδάφιο 6). Τα κληρονοµικά<br />

δικαιώµατα όχι µόνο είναι σεβαστά (Κεφάλαιο 4,<br />

εδάφιο 33) αλλά επεκτείνονται ισότιµα και στα<br />

δικαιώµατα των γυναικών στην κληρονοµιά. Τα<br />

ιδιοκτησιακά δικαιώµατα των γυναικών είναι εξίσου<br />

ιερά µε των αντρών και σε άλλες περιπτώσεις<br />

(Κεφάλαιο 4, εδάφιο 32) ενώ η µεταχείριση των<br />

γυναικών ως εµπόρευµα απαγορεύεται αυστηρά<br />

(Κεφάλαιο 4, εδάφιο 19). Το Κοράνι επιτάσσει το<br />

σεβασµό της ατοµικής ιδιοκτησίας όλων των<br />

ανθρώπων ανεξαρτήτως θρησκείας (Κεφάλαιο 3,<br />

εδάφειο 75).<br />

Ο Μωάµεθ αντιπαθούσε τον κρατικό έλεγχο της<br />

οικονοµίας, τους δασµούς και τη φορολογία. ∆εχόταν<br />

την παρέµβαση µόνο για τη προφύλαξη από την<br />

απάτη και τη συλλογή τόκων (ρίµπα). Ο Ουµάρ ο<br />

δεύτερος, ο µεταρρυθµίστής, έλεγε ότι "ο Θεός<br />

έφτιαξε τη γη και τη θάλασσα δίνοντας ως τα δικά<br />

Του σύνορα στον κόσµο. Εποµένως ας αφήσουµε<br />

τους έµπορους να ταξιδεύουν σε αυτά δίχως καµία<br />

παρέµβαση. Πώς µπορεί κανείς να παρέµβει<br />

αυθαίρετα ανάµεσα σε δύο ανθρώπους και την<br />

ιδιωτική τους συναλλαγή;".<br />

7

8<br />

BOYCOTT CARREFOUR<br />

Φώτης Περλικός<br />

The only thing necessary for <strong>the</strong> triumph of evil<br />

is for good men to do nothing<br />

Edmund Burke<br />

Μια ιδιωτική εταιρία λιανεµπορίου έχει το δικαίωµα<br />

να επιλέγει τι προϊόντα θα πουλάει. Επίσης έχει το<br />

δικαίωµα να επιλέγει µε όποια κριτήρια θέλει τα<br />

προϊόντα που πουλάει. Το Carrefour λοιπόν<br />

αποφάσισε ότι δεν θέλει να πουλάει προϊόντα από<br />

εταιρίες της ∆ανίας για δηλώσει την συµπαράστασή<br />

του στην ιερή αγανάκτηση κάποιων σκοταδιστών.<br />

Είναι όµως και µας δικαίωµά µας να µην ψωνίζουµε<br />

πλέον σε κανένα Carrefur και να καλέσουµε όλους<br />

όσους δεν συµµερίζονται τα ίδια πολιτικά κριτήρια<br />

επιλογής των προϊόντων τους να κάνουν το ίδιο!!<br />

Μπορεί να έγινε για να φανεί αρεστή η εταιρία στον<br />

σκοταδιστικό φανατισµένο όχλο και σε όσους τον<br />

καθοδηγούν (όπως πχ οι συµβιβασµοί του Google<br />

στην κινεζική του έκδοση). Μπορεί, ακόµα<br />

χειρότερα, η απόσυρση έγινε υπό την απειλή χρήσης<br />

βίας από τους οπαδούς του µεσαίωνα ώστε να<br />

εξασφαλιστεί η επιβολή της θέλησής τους στην<br />

υπόλοιπη κοινωνία. Όπως και να έχει όµως, η<br />

απόφαση των Carrefur να αποσύρει τα δανέζικα<br />

προϊόντα λόγω των ισλαµοφασιστικών αντιδράσεων<br />

Rooster Review<br />

(και είµαι σίγουρος ότι την ίδια πρακτική έχουν<br />

εφαρµόσει κι άλλες εταιρίες) είναι απαράδεκτη και<br />

φασιστική. ∆ιότι στερεί από τον Άραβα καταναλωτή<br />

την δυνατότητα της επιλογής αν θέλει ή όχι να<br />

µποϋκοτάρει τα δανέζικα προϊόντα. Και δεν είναι<br />

καθόλου δεδοµένο ότι όλοι οι Άραβες θα<br />

συµπεριφέρονταν έτσι.<br />

Tο µποϋκοτάζ έχει στόχο να στείλει ένα πολιτικό<br />

µύνηµα στη ∆ύση. Με τις τακτικές όµως που<br />

εφαρµόζονται το µύνηµα δεν το στέλνουν οι<br />

µουσουλµάνοι πολίτες αλλά αυτοί χρησιµοποιούν<br />

την βία ή την απειλή της ως πολιτική και ιδεολογική<br />

τους έκφραση. Το µύνηµα που τελικά στέλνεται δεν<br />

είναι η αγανάκτηση για µερικά σκίτσα, αλλά ότι ο<br />

φανατισµός και η βία των ακραίων ισλαµιστών<br />

υπονοµεύει πολλά περισσότερα δικαιώµατα και<br />

ελευθερίες από όσα φαίνονται µε την πρώτη µατιά,<br />

κρατώντας εγκλωβισµένες και ανίσχυρες τις όποιες<br />

φωνές λογικής, εκδηµοκρατισµού ή ανοχής τολµούν<br />

να εµφανιστούν στις κοινωνίες τους.<br />

Σε µια ελεύθερη κοινωνία δεν ψηφίζουµε απλά<br />

κάθε τέσσερα χρόνια. Αντίθετα ψηφίζουµε κάθε<br />

µέρα. Όι καταναλωτικές µας επιλογές είναι άπειρα<br />

µικρά καθηµερινά δηµοψηφίσµατα που έχουν πολύ<br />

µεγαλύτερη πολιτική βαρύτητα από όση<br />

αντιλαµβανόµαστε και τελικά η αγορά αναδεικνύεται<br />

στην µήτρα της δηµοκρατίας. Τουλάχιστον εδώ που<br />

µπορούµε, ως µια σχετικά ελεύθερη χώρα, ας<br />

δηλώσουµε έµπρακτα την αποδοκιµασία µας στις<br />

απαράδεκτες πρακτικές όσων µεταφέρουν τον<br />

θρησκευτικό φανατισµό στα ράφια των<br />

καταστηµάτων αφαιρώντας την "ελευθερία της<br />

καταναλωτικής έκφρασης".<br />

MANIFESTO: TOGETHER FACING<br />

THE NEW TOTALITARIANISM<br />

After having overcome fascism, Nazism, and<br />

Stalinism, <strong>the</strong> world now faces a <strong>new</strong> totalitarian<br />

global threat: Islamism.<br />

We, writers, journalists, intellectuals, call for<br />

resistance to religious totalitarianism and for <strong>the</strong><br />

promotion of freedom, equal opportunity and<br />

secular values for all.<br />

The recent events, which occurred after <strong>the</strong><br />

publication of drawings of Muhammed in<br />

European <strong>new</strong>spapers, have revealed <strong>the</strong> necessity<br />

of <strong>the</strong> struggle for <strong>the</strong>se universal values. This

struggle will not be won by arms, but in <strong>the</strong><br />

ideological field. It is not a clash of civilisations nor<br />

an antagonism of West and East that we are<br />

witnessing, but a global struggle that confronts<br />

democrats and <strong>the</strong>ocrats.<br />

Like all totalitarianisms, Islamism is nurtured by<br />

fears and frustrations. The hate preachers bet on<br />

<strong>the</strong>se feelings in order to form battalions destined<br />

to impose a liberticidal and unegalitarian world.<br />

But we clearly and firmly state: nothing, not even<br />

despair, justifies <strong>the</strong> choice of obscurantism,<br />

totalitarianism and hatred. Islamism is a<br />

reactionary ideology which kills equality, freedom<br />

and secularism wherever it is present. Its success<br />

can only lead to a world of domination: man's<br />

domination of woman, <strong>the</strong> Islamists' domination of<br />

all <strong>the</strong> o<strong>the</strong>rs. To counter this, we must assure<br />

universal rights to oppressed or discriminated<br />

people.<br />

We reject « cultural relativism », which consists in<br />

accepting that men and women of Muslim culture<br />

should be deprived of <strong>the</strong> right to equality, freedom<br />

and secular values in <strong>the</strong> name of respect for<br />

cultures and traditions. We refuse to renounce our<br />

critical spirit out of fear of being accused of<br />

"Islamophobia", an unfortunate concept which<br />

confuses criticism of Islam as a religion with<br />

stigmatisation of its believers.<br />

We plead for <strong>the</strong> universality of freedom of<br />

expression, so that a critical spirit may be<br />

exercised on all continents, against all abuses and<br />

all dogmas.<br />

We appeal to democrats and free spirits of all<br />

countries that our century should be one of<br />

Enlightenment, not of obscurantism.<br />

12 signatures<br />

Ayaan Hirsi Ali<br />

Chahla Chafiq<br />

Caroline Fourest<br />

Bernard-Henri Lévy<br />

Irshad Manji<br />

Mehdi Mozaffari<br />

Maryam Namazie<br />

Taslima Nasreen<br />

Salman Rushdie<br />

Antoine Sfeir<br />

Philippe Val<br />

Ibn Warraq<br />

Rooster Review<br />

∆ηµοσιεύτηκε στην Jyllads Posten<br />

http://www.jp.dk/indland/artikel:aid=3585740/<br />

Ayaan Hirsi Ali<br />

Ayaan Hirsi Ali, from somilian origin, is member of Dutch<br />

parliement, member of <strong>the</strong> liberal party VVD. Writter of <strong>the</strong><br />

film Submission which caused <strong>the</strong> assasination of Theo<br />

Van Gogh by an islamist in november 2004, she lives<br />

under police protection.<br />

Chahla Chafiq<br />

Chahla Chafiq, writer from iranian origin, exiled in France<br />

is a novelist and an essayist. She's <strong>the</strong> author of "Le<br />

nouvel homme islamiste , la prison politique en Iran "<br />

(2002). She also wrote novels such as "Chemins et<br />

brouillard" (2005).<br />

Caroline Fourest<br />

Essayist, editor in chief of Prochoix (a review who defend<br />

liberties against dogmatic and integrist ideologies), author<br />

of several reference books on « laicité » and fanatism : Tirs<br />

Croisés : la laïcité à l'épreuve des intégrismes juif,<br />

chrétien et musulman (with Fiammetta Venner), Frère<br />

Tariq : discours, stratégie et méthode de Tariq Ramadan,<br />

et la Tentation obscurantiste (Grasset, 2005). She<br />

receieved <strong>the</strong> National prize of laicité in 2005.<br />

Bernard-Henri Lévy<br />

French philosoph, born in Algeria, engaged against all <strong>the</strong><br />

XXth century « ism » (Fascism, antisemitism, totalitarism,<br />

terrorism), he is <strong>the</strong> author of La Barbarie à visage<br />

humain, L'Idéologie française, La Pureté dangereuse, and<br />

more recently American Vertigo.<br />

Irshad Manji<br />

Irshad Manji is a Fellow at Yale University and <strong>the</strong><br />

internationally best-selling author of "The Trouble with<br />

Islam Today: A Muslim's Call for Reform in Her Faith" (en<br />

francais: "Musulmane Mais Libre"). She speaks out for<br />

free expression based on <strong>the</strong> Koran itself. Née en<br />

Ouganda, elle a fui ce pays avec sa famille musulmane<br />

d'origine indienne à l'âge de quatre ans et vit maintenant<br />

au Canada, où ses émissions et ses livres connaissent un<br />

énorme succès.<br />

Mehdi Mozaffari<br />

Mehdi Mozaffari, professor from iranian origin and exiled<br />

in Denmark, is <strong>the</strong> author of several articles and books on<br />

9

10<br />

islam and islamism such as : Authority in Islam: From<br />

Muhammad to Khomeini, Fatwa: Violence and<br />

Discourtesy and Glaobalization and Civilizations.<br />

Maryam Namazie<br />

Writer, TV International English producer; Director of <strong>the</strong><br />

Worker-communist Party of Iran's International Relations;<br />

and 2005 winner of <strong>the</strong> National Secular Society's<br />

Secularist of <strong>the</strong> Year award.<br />

Taslima Nasreen<br />

Taslima Nasreen is born in Bangladesh. Doctor, her<br />

positions defending women and minorities brought her in<br />

trouble with a comittee of integrist called « Destroy<br />

Taslima » and to be persecuted as « apostate »<br />

Salman Rushdie<br />

Salman Rushdie is <strong>the</strong> author of nine novels, including<br />

Midnight's Children, The Satanic Verses and, most<br />

recently, Shalimar <strong>the</strong> Clown. He has received many<br />

literary awards, including <strong>the</strong> Booker Prize, <strong>the</strong> Whitbread<br />

Prize for Best Novel, Germany's Author of <strong>the</strong> Year Award,<br />

<strong>the</strong> European Union's Aristeion Prize, <strong>the</strong> Budapest Grand<br />

Prize for Literature, <strong>the</strong> Premio Mantova, and <strong>the</strong> Austrian<br />

State Prize for European Literature. He is a Commandeur<br />

of <strong>the</strong> Ordre des Arts et Lettres, an Honorary Professor in<br />

<strong>the</strong> Humanities at M.I.T., and <strong>the</strong> president of PEN<br />

American Center. His books have been translated into<br />

over 40 languages.<br />

Philippe Val<br />

Director of publication of Charlie Hebdo (Leftwing french<br />

<strong>new</strong>spaper who have republished <strong>the</strong> cartoons on <strong>the</strong><br />

prophet Muhammad by solidarity with <strong>the</strong> danish citizens<br />

targeted by islamists).<br />

Ibn Warraq<br />

Ibn Warraq , author notably of Why I am Not a Muslim ;<br />

Leaving Islam : Apostates Speak Out ; and The Origins of<br />

<strong>the</strong> Koran , is at present Research Fellow at a New York<br />

Institute conducting philological and historical research<br />

into <strong>the</strong> Origins of Islam and its Holy Book.<br />

Antoine Sfeir :<br />

Born in Lebanon, christian, Antoine Sfeir choosed french<br />

nationality to live in an universalist and « laïc » (real<br />

secular) country. He is <strong>the</strong> director of Les cahiers de<br />

l'Orient and has published several reference books on<br />

islamism such as Les réseaux d'Allah (2001) et Liberté,<br />

égalité, Islam : la République face au communautarisme<br />

(2005).<br />

Rooster Review<br />

ΓΙΑΤΙ ΦΩΝΑΖΟΥΝ ΣΤΟΝ ΠΕΡΙΣΣΟ;<br />

Νίκος Μάντζαρης<br />

Στις 23-27 /1 / 2005 διεξάγεται στο Στρασβούργο<br />

η Χειµερινή Σύνοδος της Κοινοβουλευτικής<br />

Συνέλευσης του Συµβουλίου της Ευρώπης.<br />

Την Τετάρτη 25/1/2005 πρόκειται να συζητηθούν<br />

δύο ψηφίσµατα υψηλής πολιτικής και ηθικής<br />

σηµασίας. Το ένα αφορά στην ανάγκη διεθνούς<br />

καταδίκης των εγκληµάτων των ολοκληρωτικών<br />

κοµµουνιστικών καθεστώτων και το άλλο στην<br />

καταπολέµηση της αναβίωσης της ναζιστικής<br />

ιδεολογίας.<br />

Ταυτόχρονα, στην ατζέντα της Συνόδου<br />

περιλαµβάνονται προς συζήτηση και άλλα<br />

σοβαρότατα θέµατα όπως οι θρυλούµενες µυστικές<br />

κρατήσεις σε χώρες του Συµβουλίου της Ευρώπης<br />

(φυλακές της CIA), οι παραβιάσεις των ανθρωπίνων<br />

δικαιωµάτων στην Τσετσενική ∆ηµοκρατία αλλά και<br />

άλλα θέµατα όπως η συνεισφορά της Ευρώπης στη<br />

διαχείριση των υδάτινων πόρων.<br />

Από όλα αυτά τα σηµαντικά, τα οποία κατά 99%<br />

δεν έχουν φθάσει στα αυτιά σας αν "ενηµερώνεστε"<br />

από την ελληνική τηλεόραση, το µόνο που ακούγεται<br />

τις τελευταίες µέρες είναι οι εναγώνιες - και ως<br />

συνήθως παραπλανητικές - κραυγές του ΚΚΕ που<br />

διαµαρτύρεται και διαδηλώνει για το ψήφισµα<br />

καταδίκης των εγκληµάτων των κοµµουνιστικών<br />

καθεστώτων, αποκρύπτοντας, για ευνόητους λόγους,<br />

όλα τα άλλα ζητήµατα της ατζέντας. Και λεω για<br />

ευνόητους λόγους γιατί είναι δύσκολο να κολλήσεις<br />

την ταµπέλα του "αντι-κοµµουνιστή" ή του "διώκτη"<br />

ή του "ιµπεριαλιστή" σε έναν οργανισµό που<br />

ευαισθητοποιείται ταυτόχρονα για όλα τα παραπάνω<br />

θέµατα. Έτσι, κάνοντας την ανάγκη φιλοτιµία, το<br />

ΚΚΕ προσφέρει από σπόντα και µια µικρή<br />

επικοινωνιακή εκδούλευση στη CIA και την παρούσα<br />

αµερικάνικη διοίκηση του George W. Bush. ∆ε<br />

νοµίζω βέβαια ότι ο τελευταίος γνωρίζει καν την<br />

ύπαρξή του KKE, πόσο µάλλον ώστε να<br />

πολυσκοτίζεται για τα καµώµατά του.<br />

Επί της ουσίας όµως, τι αναφέρει το ψήφισµα<br />

αυτό;<br />

• Αναφέρεται στις παραβιάσεις των ανθρωπίνων<br />

δικαιωµάτων που διεπράχθησαν στα κοµµουνιστικά<br />

καθεστώτα (ατοµικές και µαζικές δολοφονίες και<br />

εκτελέσεις, θάνατοι σε στρατόπεδα συγκέντρωσης,<br />

λιµοί, απελάσεις, βασανιστήρια, καταναγκαστική<br />

εργασία κτλ).<br />

• Σηµειώνει ότι τα εγκλήµατα αυτά δικαιολογήθηκαν<br />

εις το όνοµα της θεωρίας της πάλης των τάξεων και

της αρχής της δικτατορίας του προλεταριάτου και ότι<br />

η ερµηνεία που δόθηκε στις δύο αυτές αρχές<br />

νοµιµοποίησε τον "αφανισµό" ανθρώπων που<br />

θεωρούνταν επιβλαβείς για την εγκαθίδρυση µιας<br />

νέας κοινωνίας και, ως τέτοιοι, εχθροί των<br />

ολοκληρωτικών κοµµουνιστικών καθεστώτων.<br />

• Αναγνωρίζει ότι παρά τα εγκλήµατα αυτά αρκετά<br />

Ευρωπαϊκά κοµµουνιστικά κόµµατα έχουν<br />

συµβάλει στο δρόµο προς τη δηµοκρατία.<br />

• Αναγνωρίζει ότι παρά την πτώση των καθεστώτων<br />

αυτών τα εγκλήµατά τους δεν έχουν έρθει όλα στο<br />

φως και ζητά να διερευνηθούν και να<br />

δηµοσιοποιηθούν - παρά τους λόγους "εθνικού<br />

συµφέροντος" που µπορεί να επικαλεστούν κάποιες<br />

χώρες για την αποσιώπησή τους - έτσι ώστε η γνώση<br />

της ιστορίας να οδηγήσει στην αποφυγή διάπραξης<br />

παρόµοιων εγκληµάτων στο µέλλον.<br />

• Πάνω απ' όλα, τονίζει ότι "τα θύµατα των<br />

εγκληµάτων αυτών που είναι ακόµα εν ζωή, ή οι<br />

οικογένειές τους, αξίζουν συµπάθειας, κατανόησης και<br />

αναγνώρισης για τα όσα υπέφεραν".<br />

• Καλεί δε "όλα τα κοµµουνιστικά ή µετακοµµουνιστικά<br />

κόµµατα των Κρατών-Μελών του που<br />

δεν το έχουν ήδη κάνει να αναθεωρήσουν την ιστορία<br />

του κοµµουνισµού και το δικό τους παρελθόν, να<br />

διαχωρίσουν τους εαυτούς του από τα εγκλήµατα που<br />

διεπράχθησαν από αυτά τα καθεστώτα και να τα<br />

καταδικάσουν χωρίς αµφισηµία". Με άλλα λόγια τα<br />

καλεί να κοιταχτούν στον καθρέφτη και τίποτα<br />

παραπάνω.<br />

Γι' αυτό το κάλεσµα κοιτάγµατος στον καθρέφτη,<br />

το τόσο επίπονο και οδυνηρό, είναι που έχει<br />

ξεσηκωθεί το ΚΚΕ.<br />

Ή ίσως η αιτία να είναι το ότι στο ψήφισµα<br />

ζητείται να ξεκινήσει µια δηµόσια εκστρατεία<br />

ενηµέρωσης για τα εγκλήµατα αυτά, γεγονός που θα<br />

µπορούσε να µειώσει σηµαντικά το κοινό-στόχο των<br />

πιθανών ψηφοφόρων του στο µέλλον.<br />

Στο επεξηγηµατικό του κείµενο, ο συντάκτης του<br />

ψηφίσµατος, Σουηδός βουλευτής κ. Lindblad<br />

διευκρινίζει ότι δεν ζητείται η καταβολή κανενός<br />

είδους χρηµατικής αποζηµίωσης προς τα θύµατα<br />

αλλά µόνο η ηθική αποκατάστασή τους. Κατανοεί<br />

δε το φόβο ορισµένων πολιτικών που τρέφουν<br />

συµπάθεια προς κάποια επιµέρους στοιχεία της<br />

κοµµουνιστικής ιδεολογίας, όπως η ισότητα και η<br />

κοινωνική δικαιοσύνη, να εµφανισθεί το ψήφισµα<br />

καταδίκης των κοµµουνιστικών εγκληµάτων ως<br />

ψήφισµα καταδίκης της κοµµουνιστικής<br />

ιδεολογίας (κάτι το οποίο δεν είναι). Αναγνωρίζει<br />

δε και το φόβο αρκετών πολιτικών που βρίσκονται<br />

ακόµη στην ενεργό δράση και στήριξαν µε τον ένα ή<br />

τον άλλο τρόπο τα κοµµουνιστικά καθεστώτα. Θεωρεί<br />

ωστόσο επείγουσα την ανάγκη δηµόσιας<br />

συζήτησης πάνω σε αυτό το ζήτηµα.<br />

Από κοντά βέβαια µε το ΚΚΕ προσέτρεξαν και<br />

πολλά άλλα εκτροφεία επίδοξων πολιτικάντηδων<br />

όπως ο ∆ικηγορικός Σύλλογος Αθηνών και η ΚΕ∆ΚΕ.<br />

Rooster Review<br />

Παραπλανητικά δε, αφ' ενός ισχυρίζονται ότι το<br />

ψήφισµα αποτελεί προσπάθεια περιορισµού της<br />

ελευθερίας έκφρασης (!) αφ' ετέρου ζητούν να<br />

σταµατήσει άµεσα η επικείµενη συζήτηση στο<br />

Συµβούλιο της Ευρώπης (!). Μήπως είµαι ο µόνος<br />

που βλέπω µια κάποια αντίφαση στις δηλώσεις<br />

αυτές;<br />

Βέβαια, αν το περπάτηµα στα πεζοδρόµια του<br />

δήµου σας είναι σαν πορεία σε ναρκοπέδιο τώρα<br />

ξέρετε ποιες είναι οι σοβαρότερες ασχολίες που είχε<br />

ο δήµαρχός σας. Εξάλλου, έρχονται δηµοτικές<br />

εκλογές (οι οποίες, όπως πάντα, θα είναι "οι<br />

κρισιµότερες των τελευταίων ετών") και πρέπει να<br />

κρατηθούν οι ισορροπίες και να διαφυλαχθούν<br />

ανοιχτές ενδεχόµενες συµµαχίες µε το ΚΚΕ που<br />

παίζει συνήθως το ρόλο του µπαλαντέρ… Ακόµη κι<br />

αν αυτό σηµαίνει ότι πρέπει να φτύσουν πάνω στους<br />

τάφους εκατό εκατοµµυρίων νεκρών…<br />

Υ.Γ. ∆ιαβάζοντας το blog του Νίκου ∆ήµου βλέπω<br />

ότι από πολλούς, και από τον ίδιο τον κ. ∆ήµου, να<br />

υπάρχει µια κατά τη γνώµη µου παρανόηση. Όπως<br />

αναφέρω σαφώς παραπάνω και όπως µπορεί να<br />

διαβάσει κάποιος και στο ίδιο το ψήφισµα<br />

προτείνεται η καταδίκη των εγκληµάτων των<br />

κοµµουνιστικών καθεστώτων και όχι καταδίκη<br />

ιδεολογίας (φυσικά, η διάπραξη των εγκληµάτων είχε<br />

και µία ιδεολογική κάλυψη στην οποία,<br />

αναπόφευκτα, γίνεται αναφορά).<br />

———————————————————<br />

Την ατζέντα της Συνόδου και το πλήρες κείµενο του<br />

ψηφίσµατος µπορεί να τα διαβάσει κάποιος στο site του<br />

Συµβουλίου της Ευρώπης:<br />

http://assembly.coe.int/ASP/Press/StopPressView.asp?<br />

CPID=1718<br />

Εδώ θα βρείτε την ανακοίνωση της ΚΕ∆ΚΕ και του ∆ΣΑ:<br />

http://www.kedke.gr/FilesUP/chfisma_antikommnhm12<br />

0106.doc<br />

http://www.dsa.gr/index.phtml?url=pr&categ=∆ελτία%20<br />

Τύπου&id=22900289<br />

11

12<br />

Ο Ι∆ΙΟΤΥΠΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ<br />

ΖΝΤΑΝΟΦΙΣΜΟΣ<br />

∆ηµήτρης Σκάλκος<br />

«Κύριε πρόεδρε, τελικά ο Μαρξ υπήρξε πολύ<br />

σηµαντικός πολιτικός φιλόσοφος»<br />

Βύρων Πολύδωρας (Βουλή, 21.11.02)<br />

Την περίοδο των περσινών χειµερινών διακοπών µου<br />

βρέθηκα στη µαγευτική Πράγα και, µεταξύ άλλων,<br />

επισκέφτηκα το µουσείο Κοµµουνισµού προκειµένου<br />

να ικανοποιήσω το ενδιαφέρον µου για την πολιτική<br />

ιστορία.<br />

Μάλλον φτωχά τα εκθέµατα. Αρκετά, ωστόσο, ώστε<br />

να νιώσεις ένα σφίξιµο στο στήθος και να χαλάσει η<br />

διάθεσή σου. Ελάχιστοι και οι επισκέπτες. Οι Τσέχοι,<br />

λαός φιλοσοφηµένος, έχουν επιλέξει τον δρόµο της<br />

λήθης, που για τον γάλλο φιλόσοφο Πωλ Ρικέρ<br />

αποτελεί αρετή, απηχώντας τον Νίτσε, ο οποίος έκανε<br />

λόγο για την µνήµη ως πηγή δυστυχίας. Άλλωστε,<br />

είναι ακόµη πολύ πρόσφατα τα βιώµατά τους.<br />

Αφήνοντας πίσω σου το µουσείο και τα παγερά<br />

βλέµµατα των τσέχων φίλων σου, συνειδητοποιείς ότι<br />

δεν χρειάζεται να εντρυφήσεις στο συγκλονιστικό<br />

έργο των Στεφάν Κουρτουά, Νικολά Βερτ και Ζαν-<br />

Λουί Πανέ, (επιµ.), Η Μαύρη Βίβλος του<br />

Κοµµουνισµού (Εστία, 2001), ή στο ανατριχιαστικό<br />

βιβλίο του Donald Rayfield, Stalin and His<br />

Hangmen (Penguin Books, 2004), για να έρθεις<br />

αντιµέτωπος µε τα συγκλονιστικά ντοκουµέντα της<br />

κοµµουνιστικής απανθρωπιάς.<br />

∆εν είναι, επίσης, ανάγκη να διαβάσεις την Φάρµα<br />

των Ζώων του Όργουελ ή το Μηδέν και το Άπειρο του<br />

Άρθουρ Καίστλερ, για να αντιληφθείς την δοµική<br />

βαναυσότητα, το αναλώσιµο της ανθρώπινης ζωής,<br />

και την εγγενή ροπή προς τη βία του<br />

κοµµουνιστικού ολοκληρωτισµού.<br />

Υπό αυτό το πρίσµα το πρόσφατο µνηµόνιο του<br />

Συµβουλίου της Ευρώπης µε τίτλο «Ανάγκη για<br />

διεθνή καταδίκη των εγκληµάτων ολοκληρωτικών<br />

κοµµουνιστικών καθεστώτων», πρέπει να ειδωθεί<br />

περισσότερο ως συµβολική αναγνώριση και δικαίωση<br />

των χιλιάδων θυµάτων της κοµµουνιστικής<br />

θηριωδίας στην Ευρώπη, παρά ως ένα σύγχρονο<br />

κυνήγι µαγισσών ή µία προσπάθεια πολιτικού<br />

ρεβανσισµού. Πρώτα αποδίδεις την οφειλόµενη<br />

δικαιοσύνη και µετά γυρνάς σελίδα και προχωράς.<br />

Rooster Review<br />

Οι αντιδράσεις των απολογητών του σοβιετικού<br />

ολοκληρωτισµού δεν είναι τίποτε άλλο παρά<br />

υποκριτική απόσειση ευθυνών. Ιδιαίτερα επίµονη<br />

είναι η προσπάθεια της αποφυγής της σύγκρισης των<br />

εγκληµάτων του κοµµουνιστικού ολοκληρωτισµού µε<br />

εκείνα της ναζιστικής θηριωδίας.<br />

Αν σας ενδιαφέρει, σύντροφοι, η κατάταξη στη λίστα<br />

της παγκόσµιας πολιτικής κτηνωδίας, τότε µπορείτε<br />

να ησυχάσετε- ο Πολ Ποτ και οι Ερυθροί Χµερ<br />

υπήρξαν χειρότεροι καθώς, µέσα σε µόλις τέσσερα<br />

χρόνια εξολόθρευσαν το 25% του πληθυσµού της<br />

Καµπότζης. Αν πάλι µοναδικό ζητούµενο είναι ο<br />

δρόµος για την κόλαση να είναι στρωµένος µε καλές<br />

προθέσεις, απαλλάσσεστε- αν και ο αφελής µπορεί<br />

να είναι εξίσου ανήθικος. Και πάντως, όπως έλεγε ο<br />

Βολτέρος, πρέπει να κρίνουµε τις πράξεις και όχι τις<br />

προθέσεις.<br />

Στην εισαγωγή του πραγµατικά σπουδαίου βιβλίου<br />

του, Στάλιν- Η Αυλή του Κόκκινου Τσάρου (Ποταµός,<br />

2005), ο Simon Sebag Montefiore γράφει<br />

χαρακτηριστικά (σελ. 18):<br />

«Ανέκαθεν υπήρχε η τάση να αποδίδονται τα βάρη<br />

για όλα τα εγκλήµατα σ’ έναν µόνο άνδρα- τον<br />

Στάλιν. Σήµερα υπάρχει στη ∆ύση µια εµµονή µε τη<br />

µόδα της αχρειότητας: µια µακάβρια, αλλά<br />

βλακώδης σύγκριση µεταξύ του Στάλιν και του<br />

Χίτλερ για το ποιος ήταν “ο πιο σατανικός δικτάτορας<br />

του κόσµου” βάσει των θυµάτων τους. Αυτό λέγεται<br />

δηµαγωγία όχι ιστορία. Το µόνο που επιτυγχάνεται<br />

είναι να κατηγορηθεί ένας τρελός και δεν προσφέρει<br />

κανένα µάθηµα ούτε για τον κίνδυνο που ενέχουν οι<br />

ουτοπικές ιδεολογίες και τα κοινωνικά συστήµατα,<br />

αλλά ούτε και για την ευθύνη που φέρει το άτοµο ως<br />

µονάδα»<br />

Στη χώρα µας, η οµόφωνη καταδίκη του µνηµονίου<br />

από το σύνολο σχεδόν του πολιτικού και<br />

δηµοσιογραφικού κόσµου (ανάµεσα τους και η<br />

«φιλελεύθερη» δηµοτική παράταξη της Αθήνας)<br />

απέδειξε για ακόµη µία φορά την ιδεολογική<br />

ηγεµονία που απολαµβάνει η δογµατική Αριστερά,<br />

πραγµατικά µοναδικό φαινόµενο ανάµεσα στα<br />

σύγχρονα δηµοκρατικά καθεστώτα.<br />

Ο Στάλιν είχε αντιληφθεί την σηµασία των ιδεών στην<br />

πολιτική κυριαρχία. Ο ίδιος αντιµετώπιζε τους<br />

καλλιτέχνες ως «αρχιτέκτονες ψυχών» και µε τη<br />

βοήθεια του Ζντάνωφ ασκούσε ολοκληρωτικό έλεγχο<br />

στη διαµόρφωση και τη διακίνησή τους. Μάλιστα, ο<br />

ίδιος ο Καλός Πατερούλης αναλάµβανε συχνά ακόµη<br />

και τις διορθώσεις των σεναρίων των<br />

κινηµατογραφικών ταινιών! Αν µάλιστα ζούσε σήµερα<br />

ο σοβιετικός ηγέτης σίγουρα θα µελετούσε µε µεγάλο<br />

ενδιαφέρον την ελληνική περίπτωση.<br />

Και αν για το ΚΚΕ η άρνηση της ιστορικής<br />

πραγµατικότητας είναι κατανοητή επιλογή µε στόχο

την περιχαράκωση του πολιτικού του χώρου, η<br />

περίπτωση της συντηρητικής παράταξης χρίζει<br />

προσεκτικότερης ανάγνωσης.<br />

∆υστυχώς οι ευκαιριακές συµµαχίες µε στόχο<br />

εκλογικά οφέλη δεν εξηγούν επαρκώς το ζήτηµα της<br />

ιδεολογικής συµπόρευσης Νέας ∆ηµοκρατίας και<br />

ΚΚΕ. Ούτε και οι περισσότερο επιστηµονικές<br />

ερµηνείες περί της απουσίας εγχώριας αστικής<br />

τάξης.<br />

Μία εξήγηση ίσως θα ήταν η ιστορική συγκρότηση<br />

της εγχώριας πολιτικής σκηνής, όπου η<br />

επαγγελµατική και κοινωνική ανέλιξη καθορίζονταν<br />

σε µεγάλο βαθµό από το πλέγµα των τζακιών, της<br />

οικογενειοκρατίας και των πολιτικών φρονηµάτων.<br />

Υπό αυτές τις συνθήκες τα στελέχη της συντηρητικής<br />

παράταξης ποτέ δεν ένιωσαν την ανάγκη να<br />

επεξεργαστούν και να αρθρώσουν ένα σύνολο ιδεών<br />

που να αντανακλά τους στόχους και τα ιδιαίτερα<br />

συµφέροντά τους, καθώς η άκοπη ανάδειξη στα<br />

κέντρα εξουσίας ήταν εξασφαλισµένη. Η διαιώνιση<br />

αυτής της κατάστασης οδήγησε σήµερα στην<br />

ανάδειξη µίας γενιάς πολιτικά απαίδευτων και<br />

ηµιµαθών στελεχών που συχνά εντυπωσιάζονται από<br />

εξίσου ηµιµαθείς αριστερούς διανοούµενους και τους<br />

πανεπιστηµιακούς του ενός συγγράµµατος (βασικά<br />

του διδακτορικού τους).<br />

Έτσι, ακόµη και σήµερα το στελεχιακό δυναµικό της<br />

Νέας ∆ηµοκρατίας παραµένει, σε µεγάλο βαθµό,<br />

πολιτικά απαίδευτο, αδύναµο και απρόθυµο να<br />

αρθρώσει ένα συνεκτικό πολιτικό αντίλογο στη<br />

δογµατική Αριστερά, και υπεύθυνο για την<br />

καταθλιπτική έλλειψη ιδεολογικής αντιπαράθεσης<br />

στη χώρα µας, µε προφανείς επιπτώσεις στο πολιτικό<br />

σύστηµα.<br />

Στον Λένιν αποδίδεται (αν και αµφισβητείται η<br />

πατρότητά της) η φράση «χρήσιµοι ηλίθιοι», που<br />

περιέγραφε εκείνους τους αστούς των δυτικών<br />

δηµοκρατιών που εµφανίζονταν ως πρόθυµοι<br />

απολογητές του κοµµουνιστικού ολοκληρωτισµού.<br />

∆ιαβάζοντας το πραγµατικά απολαυστικό πρόσφατο<br />

αφιέρωµα του «Ιού» για την επιρροή του µαρξισµού<br />

στον πρόεδρο και τα στελέχη της Νέας ∆ηµοκρατίας,<br />

µπαίνει κανείς στον πειρασµό να αναρωτηθεί µήπως<br />

ο ρώσος επαναστάτης, πέρα από την αναπόφευκτη<br />

οικοδόµηση του σοβιετικού κοµµουνιστικού<br />

παραδείσου, είχε προβλέψει και την εµφάνιση της<br />

ελληνικής ∆εξιάς.<br />

Rooster Review<br />

ΤΟ ΜΝΗΜΟΝΙΟ ΛΙΝΤΜΠΛΑΝΤ ΚΑΙ<br />

Ο ∆ΑΡΒΙΝΟΣ<br />

Τάκης Μίχας<br />

Οι συζητήσεις των τελευταίων ηµερών σχετικά µε την<br />

καταδίκη κοµµουνισµού / εθνικοσοσιαλισµού<br />

(ναζισµού) από το Συµβούλιο της Ευρώπης έφεραν<br />

ξανά στο προσκήνιο τη συζήτηση για τις οµοιότητες/<br />

διαφορές των δύο αυτών ιδεολογιών. Οπως έχει<br />

συχνά παρατηρηθεί, τόσο ο εθνικοσοσιαλισµός όσο<br />

και ο κοµµουνισµός αντιπροσωπεύουν τις ακραίες<br />

µορφές ενός τρόπου σκέψης που θέτει το σύνολο<br />

πάνω από τα άτοµα που το απαρτίζουν, ενώ<br />

παράλληλα αρνείται ότι τα φυσικά δικαιώµατα του<br />

ατόµου -στο βαθµό στον οποίο αναγνωρίζονται-<br />

υπερισχύουν των δικαιωµάτων του συνόλου (της<br />

φυλής, της τάξης κ.λπ.). Παράλληλα και οι δυο<br />

αυτές φιλοσοφίες τονίζουν ότι το άτοµο οφείλει να<br />

θυσιάζεται για το καλό του συνόλου. Απ' αυτή λοιπόν<br />

τη σκοπιά, οι δυο αυτές πολιτικές αντιλήψεις<br />

αποτελούν τις ακραίες µορφές ενός τρόπου σκέψης<br />

που σε λιγότερο ακραίες µορφές είναι ευρύτατα<br />

διαδεδοµένος.<br />

Για πολλά χρόνια αυτός ο τρόπος σκέψης εθεωρείτο<br />

ότι εναρµονιζόταν και είχε επιστηµονικό υπόβαθρο<br />

στη θεωρία της εξέλιξης. Συγκεκριµένα, στην<br />

περίφηµη θεωρία της «επιλογής της οµάδας».<br />

Σύµφωνα µε αυτή τη θεωρία, µια οµάδα της οποίας<br />

τα µεµονωµένα µέλη είναι πρόθυµα να θυσιαστούν<br />

για το καλό της έχει περισσότερες πιθανότητες να<br />

επιβιώσει από µια ανταγωνιστική οµάδα, στην οποία<br />

τα άτοµα δίνουν προτεραιότητα στα εγωιστικά τους<br />

συµφέροντα. Αυτό θα είχε αποτέλεσµα όσον αφορά<br />

την εξέλιξη ότι αφενός ο κόσµος θα περιλάµβανε<br />

κυρίως οµάδες των οποίων τα µέλη θα ήσαν έτοιµα<br />

να θυσιαστούν για το καλό της οµάδας και αφετέρου<br />

ότι τα χαρακτηριστικά τα οποία θα έτειναν να<br />

επικρατήσουν στα άτοµα θα ήταν η αυτοθυσία και ο<br />

αλτρουισµός. Θα επιβίωναν, µε άλλα λόγια, τα άτοµα<br />

τα οποία θα ήταν έτοιµα να δράσουν «για το καλό της<br />

οµάδας» ή «για την επιβίωση του είδους».<br />

Ήταν ασφαλώς µια ελκυστική θεωρία στο βαθµό που<br />

εναρµονιζόταν µε τις κυρίαρχες ιδεαλιστικές<br />

αντιλήψεις για το ρόλο του ατόµου. Όµως πολύ<br />

γρήγορα τα ρήγµατα αυτής της αντίληψης δεν<br />

άργησαν να φανούν.<br />

13

14<br />

Το πρώτο πρόβληµα αφορά την ασάφεια της<br />

«οµάδας» που υποτίθεται ότι επιβιώνει. Ένας<br />

άνθρωπος ανήκει σε διάφορες οµάδες. Ανήκει π.χ.<br />

στο ΠΑΣΟΚ, στους Έλληνες, στους Καυκάσιους,<br />

στους ανθρώπους, στα θηλαστικά, κ.λπ. Στο επίπεδο<br />

ποιας οµάδας λειτουργεί η φυσική επιλογή; Στο<br />

όνοµα ποιας οµάδας θα πρέπει να θυσιαστεί το<br />

άτοµο;<br />

Το δεύτερο αντεπιχείρηµα στη θεωρία της επιλογής<br />

των οµάδων προέρχεται από τον βιολόγο Γουίλιαµς.<br />

Σύµφωνα µε τον Γουίλιαµς, ακόµη και σε µια οµάδα<br />

αλτρουιστών, είναι σχεδόν σίγουρο ότι θα υπάρχει<br />

µια µειονότητα (είτε γηγενής είτε αποτελούµενη από<br />

άτοµα που έχουν µεταναστεύσει από άλλες οµάδες)<br />

που θα αρνείτο να κάνει οποιαδήποτε θυσία. Αν<br />

υπάρχει έστω και ένας αντάρτης εγωιστής, έτοιµος να<br />

εκµεταλλευτεί τον αλτρουισµό των άλλων, τότε εξ<br />

ορισµού είναι πιθανό να επιβιώσει και να αποκτήσει<br />

απογόνους. Κάθε παιδί του θα έχει την τάση να<br />

κληρονοµήσει τα εγωιστικά χαρακτηριστικά του<br />

γονιού του. Μετά από µερικές γενεές, διά µέσου<br />

αυτής της φυσικής επιλογής, η αρχικά «αλτρουιστική<br />

οµάδα» θα αποτελείτο κυρίως από εγωιστικά άτοµα<br />

και δεν θα διακρινόταν από µια «εγωιστική οµάδα».<br />

Αυτό θα συµβεί, διότι η εγωιστική µειονότητα θα<br />

µεταβληθεί σταδιακά σε πλειονότητα, ευνοούµενη<br />

από το γεγονός ότι θα εκµεταλλεύεται τις θυσίες των<br />

άλλων, χωρίς να κάνει η ίδια αντίστοιχες θυσίες.<br />

Η υπονόµευση της θεωρίας της «επιλογής της<br />

οµάδας» οδήγησε σε µια επανεξέταση πολλών<br />

περιπτώσεων συµπεριφοράς που εθεωρούντο µέχρι<br />

τότε ότι τεκµηρίωναν την προβληµατική θεωρία. Ένα<br />

από αυτά ήταν το πήδηµα της γαζέλας. Όταν ένα<br />

αρπακτικό πλησιάζει κοντά σε ένα κοπάδι από<br />

γαζέλες, µια γαζέλα αρχίζει να πηδάει πάνω-κάτω,<br />

προκαλώντας εσκεµµένα την προσοχή του<br />

αρπακτικού. Η κυρίαρχη άποψη ήταν ότι η γαζέλα<br />

συµπεριφερόταν έτσι προκειµένου να ειδοποιήσει τις<br />

άλλες, αν και µε αυτό τον τρόπο διακινδύνευε τη ζωή<br />

της, προκαλώντας την προσοχή του αρπακτικού. Το<br />

πήδηµά της, λοιπόν, αντιπροσώπευε µια κατεξοχήν<br />

εκδήλωση αυτοθυσίας. Όµως, ο βιολόγος Ζαχλαβι<br />

έδειξε ότι αυτό δεν ισχύει. Το ιδιόρρυθµο πήδηµα<br />

της γαζέλας δεν είναι σήµα προς τις άλλες γαζέλες,<br />

αλλά προς το αρπακτικό. Στην ουσία του λέει: «∆ες<br />

πόσο υγιής και γρήγορη είµαι, δεν µπορείς να µε<br />

πιάσεις, γι' αυτό προσπάθησε να πιάσεις κάποια<br />

άλλη, που δεν πηδάει τόσο ψηλά». Στο βαθµό που τα<br />

αρπακτικά προτιµούν εύκολη λεία (ηλικιωµένα και<br />

ασθενικά θηράµατα), το πήδηµα της γαζέλας<br />

αποτελεί µια στρατηγική ατοµικής της επιβίωσης και<br />

όχι αυτοθυσίας.<br />

Φυσικά, δεν υπάρχει καµιά αµφιβολία ότι οι<br />

άνθρωποι ωφελούνται ζώντας συνεργαζόµενοι µεταξύ<br />

τους, γεγονός που ασφαλώς ωφελεί το «κοινωνικό<br />

Rooster Review<br />

σύνολο». Όµως, όπως παρατηρεί ο βιολόγος Ρίντλεϊ,<br />

αυτό δεν σηµαίνει ότι θέτουν την οµάδα µπροστά<br />

από τον εαυτό τους, αλλά ότι απλά χρησιµοποιούν<br />

την οµάδα για να επιτύχουν καλύτερα τους<br />

ατοµικούς τους στόχους. «Είµαστε ένα εξαιρετικά<br />

οµαδικό είδος», γράφει ο Ρίντλεϊ, «αλλά όχι ένα είδος<br />

που έχει επιλεγεί στη βάση οµάδων. ∆εν<br />

φτιαχτήκαµε για να θυσιαζόµαστε για την οµάδα,<br />

αλλά για να εκµεταλλευόµαστε την οµάδα προς<br />

όφελός µας».<br />

∆ηµοσιεύτηκε στην εφηµερίδα «Ελευθεροτυπία» στις<br />

06/02/2006<br />

50 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟΜΥΘΟΠΟΙΗΣΗΣ<br />

Φώτης Περλικός<br />

Σαν αύριο πριν 50 χρόνια, στις 25 Φεβρουαρίου<br />

1956, στο 20ο συνέδριο του ΚΚΣΕ, µε την οµιλία του<br />

Νικήτα Χρουτσώφ, είχαµε την πρώτη ρωγµή στο<br />

µύθο της σοβιετικής σοσιαλιστικής κοινωνίας και την<br />

παραδοχή εκ µέρους του καθεστώτος ενός από τα<br />

µαζικότερα και διαρκέστερα εγκλήµατα του 20ου<br />

αιώνα, της σταλινικής δικτατορίας (δεύτερο σε<br />

αριθµό θυµάτων µόνο σε σχέση µε την µαοϊκή Κίνα<br />

και συγκρίσιµο σε αποκτήνωση µόνο µε τη ναζιστική<br />

Γερµανία). Ενός εγκλήµατος που σήµερα µόνο<br />

φανατικοί ιδεοληπτικοί (και όπως φαίνεται νοσταλγοί<br />

των πρακτικών του) αρνούνται να αναγνωρίσουν.<br />

Σε µια κλειστή συνεδρίαση, µπροστά µόνο σε µέλη<br />

του κόµµατος, ο Γενικός Γραµµατέας του

παραδέχτηκε τα εγκλήµατα της σταλινικής εποχής,<br />

σε ότι αφορούσε εκκαθαρίσεις µελών του (και παρότι<br />

ο ίδιος ο Χρουτσώφ είχε σηµαντική ευθύνη και<br />

συµµετοχή σ'αυτά). Μια επιτροπή προετοιµασίας για<br />

το συνέδριο βρήκε 681,692 θύµατα. Αργότερα, στο<br />

22ο συνέδριο του ΚΚΣΕ, ο Χρουτσώφ παραδέχτηκε<br />

και τα εγκλήµατα του καθεστώτος ενάντια στα µη-<br />

µέλη, στον απλό λαό, προτείνοντας και την ανέγερση<br />

µνηµείου στος τιµήν τους (πράγµα που φυσικά δεν<br />

έγινε αφού προείχαν τα προγανδιστικά στρατευµένα<br />

έργα εξύµνησης της σοσιαλιστικής ουτοπίας και του<br />

σοβιετικού υπεράνθρωπου).<br />

Ασφαλώς και τα κίνητρα του Χρουτσώφ για την<br />

αναγνώριση των εγκληµάτων δεν ήταν στο ελάχιστο<br />

ανθρωπιστικά, αλλά το ίδιο κυνικά µε τα κίνητρα<br />

αυτών που τα διέπραξαν. Άλλωστε τα χέρια του<br />

έσταζαν από βάρος εκατοµµυρίων νεκρών, ιδίως<br />

κατά τη θητεία του στην Ουκρανία. Ενώ τα<br />

εκατοµµύρια των νεκρών και των εκτοπισµένων να<br />

θυσιάστηκαν στο βωµό της επιβίωσης της σταλινικής<br />

απολυταρχίας, η δηµοσιοποίησή των εγκληµάτων σε<br />

βάρος τους εξυπηρέτησε αργότερα τις µάχες<br />

πολιτικής εξουσίας στους κόλπους του κόµµατος,<br />

χτυπώντας τους πολιτικούς αντιπάλους του<br />

Χρουτσώφ. ∆εν ήταν όµως µόνο αυτό. Ο Στάλιν έγινε<br />

το εξιλαστήριο θύµα για ένα ολόκληρο δολοφονικό<br />

µηχανισµό που διέπραξε απίστευτα εγκλήµατα και<br />

του οποίου τα µέλη και η ιδεολογία τους χρειάζονταν<br />

µια ηθική απενοχοποίηση.<br />

Rooster Review<br />

∆υσυχώς, η έκταση των εγκληµάτων είναι σχεδόν<br />

αδύνατο να προσδιοριστεί µε ακρίβεια παρά τις<br />

προσπάθειες που καταβάλλονται σήµερα από<br />

επιστήµονες και ανθρωπιστικές οργανώσεις (το 2004<br />

ανακοινώθηκαν 1,345 εκατοµµύρια εξακριβωµένα<br />

ονόµατα θυµάτων), σε κάθε όµως περίπτωση µιλάµε<br />

για περισσότερα από 20 εκατοµµύρια θύµατα. Μέχρι<br />

το 1956 µπρούµε πρόχειρα να αναφέρουµε:<br />

-Την εκτέλεση δεκάδων χιλιάδων οµήρων και<br />

αιχµαλώτων χωρίς δίκη το 1918-1922<br />

-Την σφαγή εκατοντάδων χιλιάδων αγροτών και<br />

εργατών στις βίαιες καταστολές των εξεγέργσεών τους<br />

την ίδια περίοδο.<br />

-Την εκτόπιση και την εξολόθρευση των Κοζάκων του<br />

Ντον το 1920<br />

-Τις δολοφονίες δεκάδων χιλιάδων στα στρατόπεδα<br />

συγκέντρωσης το 1918-1930<br />

-Τον θάνατο περίου 5 εκατοµµυρίων στον λιµό του<br />

1922<br />

-Την υποχρεωτική κολλεκτιβοποίηση της υπαίθρου<br />

και την εξόντωση των διαφωνούντων ιδιοκτητών.<br />

-Την εκτόπιση και την εκκαθάριση περίπου 2<br />

εκατοµµυρίων κουλάκων (ανεξάρτητων<br />

µικροϊδιοκτητών γης) το 1930-32<br />

-Τον εσκεµµένο λοιµό και την αποµόνωση της<br />

Ουκρανίας που οδήγησε στο θάνατο 6 εκατοµµύρια<br />

Ουκρανούς<br />

-Την εκκαθάριση σχεδόν 690.000 ατόµων στις<br />

Μεγάλες Εκκαθαρίσεις του 1937-38<br />

-Τον εκτοπισµό εκατοµµυρίων Πολωνών, Ουκρανών,<br />

Πόντιων Ελλήνων, Αφγανών, Κορεατών, Κινέζων,<br />

κατοίκων των Βαλτικών Χωρών, της Μολδαβίας και<br />

της Βερασάβιας το 1939-41 και το 1944-45<br />

-Την εκτόπιση και την εκκαθάριση των Γερµανών του<br />

Βόλγα το 1941<br />

-Την εκτόπισση και την εγκατάλειψη των Τατάρων<br />

της Κριµαίας, των Τσετσένων και των Ινγκουσέτιων το<br />

1943-44<br />

-Το 1953 υπήρχαν στα Γκούλαγκ πάνω από 2,5<br />

εκατοµµύρια φυλακισµένοι, εκ των οποίων το 1,2<br />

αµνηστεύτηκε 3 βδοµάδες µετά τον θάνατο του<br />

Στάλιν.<br />

15

16<br />

Όσοι διανοούµενοι προσπάθησαν να αντισταθούν σε<br />

αυτόν τον ολοκληρωτικό οδοστρωτήρα αίµατος<br />

εκτοπίστηκαν, εκτελέστηκαν, κλείστηκαν σε<br />

ψυχιατρεία και ελάχιστοι τυχεροί εξορίστηκαν στο<br />

εξωτερικό (όπου κάποιοι όπως ο Μαρκώφ<br />

δολοφονήθηκαν). Το "Αρχιπέλαγος Γκούλαγκ" του<br />

Αλεξάντερ Σολζενίτσιν ήταν µια σπάνια καθαρή µατιά<br />

κάτω από το σιδερένιο πέπλο της σταλινικής<br />

προπαγάνδας. Το έργο της Τσεκά, της GPU, της<br />

NKVD και της KGB δεν έλαβε ποτέ την "αναγνώριση"<br />

που του άξιζε.<br />

Από τα θύµατα των πολιτικών διώξεων, µε ιδιαίτερη<br />

µανία καταδιώχθηκαν οι υπόλοιπες πολιτικές<br />

δυνάµεις του αριστερού χώρου. Μόνο το 1925 η<br />

GPU "εξάρθρωσε" 81 οργανώσεις αναρχικών, 14<br />

οργανώσεις µενσεβίκων, 6 οργανώσεις<br />

σοσιαλεπαναστών της δεξιάς, 7 οργανώσεις<br />

σοσιαλεπαναστατών της αριστεράς, 117 οργανώσεις<br />

"διάφορων διανοούµενων", 24 οργανώσεις<br />

"µοναρχικών", 85 οργανώσεις "κληρικών" και<br />

"αιρετικών" και 675 οµάδες κουλάκων. Η επιθετική,<br />

αδιάλλακτη και βίαιη ιδεολογία του Λένιν και των<br />

Μπολσεβίκων πολέµησε µε λύσσα κάθε πολιτική<br />

διαφορετικότητα συνθλίβοντας κάθε αντίθετη φωνή,<br />

ακόµα και όσων τη βοήθεια χριεάστηκε στα πρώτα<br />

στάδια της επανάστασης. Και γι'αυτό αξίζει την<br />

καταδίκη της πρώτα και κύρια από τον χώρο που<br />

ξεκίνησε και στη συνέχεια έπνιξε.<br />

Αυτά που ένα αιµοσταγές καθεστώς είχε το θάρρος<br />

να αναγνωρίσει κάνοντας τη αυτοκριτική του, η<br />

σηµερινή ιδεολογική τύφλωση αρνείται ακόµα να τα<br />

δει. Αντί το µέγεθος και µόνο της θηριωδίας να τους<br />

παγώνει το αίµα, σήµερα γινόµαστε δέκτες της<br />

χονδροειδούς γκαιµπελικής προπαγάνδας τους. Οι<br />

εχθροί της δηµοκρατίας, του πολιτικού<br />

πλουραλισµού, των ανθρωπίνων δικαιωµάτων, της<br />

ανεξαρτησίας της σκέψης και της άποψης όχι µόνο<br />

δεν ηττήθηκαν στη χώρα µας, αλλά κατάφεραν να<br />

γίνουν ιδεολογικό κατεστηµένο, όπως απέδειξε η<br />

σύµπλευση µαζί τους του συνόλου σχεδόν του<br />

πολιτικού φάσµατος στο ζήτηµα της καταδίκης των<br />

εγκληµάτων των κοµµουνιστκών καθεστώτων από το<br />

Συµβούλιο της Ευρώπης.<br />

Rooster Review<br />

ΓΑΜΟΣ ΟΜΟΦΥΛΩΝ ...ΑΛΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ;<br />

Λίνα Παπαδοπούλου<br />

Α. Η αποδόµηση ενός παµπάλαιου ορισµού<br />

Γάµος είναι η «ένωσις ανδρός και γυναικός και<br />

συγκλήρωσις του βίου παντός, θείου τε και<br />

ανθρωπίνου δικαίου κοινωνία», σύµφωνα µε τον<br />

κλασικό ορισµό του νοµοδιδασκάλου του Ρωµαϊκού<br />

δικαίου, Μοδεστίνου.<br />

Τα περισσότερα από τα συστατικά στοιχεία του<br />

ορισµού αυτού επιβίωσαν στους αιώνες, για να<br />

αποδοµηθούν το ένα µετά το άλλο κατά τη διάρκεια<br />

του 20ου αιώνα: αµφισβητήθηκε καταρχάς η δια<br />

παντός «συγκλήρωσις» του βίου, καθώς επιτράπηκε<br />

το διαζύγιο. Όσο και αν η ένωση των δύο βίων<br />

γινόταν δια θείου µυστηρίου, η αναγνώριση<br />

δυνατότητας λύσης του γάµου ήταν αναπόφευκτη<br />

προκειµένου ο θεσµός προσαρµοστεί στις<br />

πραγµατικές κοινωνικές ανάγκες και να επιβιώσει.<br />

Κατά δεύτερο λόγο, αµφισβητήθηκε η φύση του ως<br />

«θείου δικαίου κοινωνία». Ο θετικισµός και o<br />

κοσµικός χαρακτήρας του κράτους, παρακολούθηµα<br />

του διαφωτισµού και του ορθού λόγου, οδήγησαν<br />

σταδιακά στην αποθρησκειοποίηση του γάµου. Ο<br />

τελευταίος αποτελεί κυρίως µια σύµβαση του<br />

αστικού δικαίου µε έντονα τα προσωπικά στοιχεία,<br />

και γιαυτό διαφορετική από τις υπόλοιπες αστικές<br />

συµβάσεις, αλλά µε κύρια χαρακτηριστικά την<br />

ελεύθερη βούληση σύναψής της και τη δυνατότητα<br />

λύσης της. Ο θρησκευτικός χαρακτήρας του γάµου<br />

επιβιώνει σε όλες τις θρησκείες, ένα κοσµικό και<br />

θρησκευτικά ουδέτερο συνταγµατικό κράτος, ωστόσο,<br />

οφείλει να συνδέει τις νοµικές συνέπειες του γάµου<br />

µε την πολιτική, δηλ. νοµική και όχι θρησκευτική,<br />

σύναψή του.<br />

Το τελευταίο στοιχείο που έρχεται να αφαιρεθεί από<br />

τον ορισµό –και έχει ήδη αφαιρεθεί σε κάποιες<br />

χώρες, όπως η Ολλανδία και το Βέλγιο, είναι η<br />

διαφορετικότητα των φύλων: η αστική σύµβαση του<br />

γάµου έχει καταστεί στις χώρες αυτές ανεξάρτητη<br />

από το φύλο των συµβαλλοµένων µερών, όπως και<br />

κάθε άλλη εξάλλου αστική σύµβαση, εξέλιξη που<br />

συναντά ολοένα και περισσότερους υποστηρικτές<br />

αλλά και ορκισµένους εχθρούς. Το ζήτηµα έχει<br />

αναχθεί σε προµετωπίδα του πολιτικού<br />

φιλελευθερισµού και εξισωτισµού και σε αιχµή του<br />

δόρατος εναντίον των φιλελεύθερων ιδεών για τους<br />

νεοσυντηρητικούς κύκλους. Γιατί όµως? Ποια είναι

τα ψυχολογικά, κοινωνιολογικά, κυρίως όµως<br />

δικαιοπολιτικά επιχειρήµατα που χρησιµοποιούν οι<br />

υποστηρικτές και οι πολέµιοι της αναγνώρισης του<br />

γάµου οµοφύλων αντίστοιχα; 1<br />

Β. Το ουράνιο τόξο των απόψεων<br />

Ας εξετάσουµε σχηµατικά µεν αλλά κριτικά την<br />

παλέτα των απόψεων που µπορούν να<br />

υποστηριχθούν σχετικά µε την αναγνώριση γάµου<br />

οµοφύλων ξεκινώντας από την πλέον συντηρητική<br />

και φτάνοντας στην πλέον φιλελεύθερη:<br />

1. Η ιερότητα του (ετερόφυλου) γάµου και η<br />

απαγόρευση νοµιµοποίησης της «ανωµαλίας»<br />

Η άποψη αυτή ξεκινάει από την ανθρωπολογικής<br />

υφής παρατήρηση ότι η οµοφυλοφιλία είναι «παρά<br />

φύση» και «ανωµαλία», καθώς δεν συναντάται στη<br />

φύση, και άρα θα έπρεπε να απαγορεύεται, ή<br />

πάντως, στην ήπια εκδοχή της άποψης αυτής, να<br />

µην αναγνωρίζεται κοινωνικά, πολλώ δε µάλλον<br />

νοµικά. Η αναγνώρισή της –προστίθεται το<br />

επιχείρηµα- θα πολλαπλασίαζε τα… «κρούσµατα»<br />

και το… «κουσούρι» θα εξαπλωνόταν σαν άλλη<br />

χολέρα.<br />

Πρόκειται για την πλέον αντιδραστική άποψη,<br />

συνδεόµενη µε ηθικολογικές και θρησκευτικές<br />

αξιωµατικές παραδοχές, η οποία δεν µπορεί να<br />

αντισταθεί σε κριτική ορθού λόγου. Κι αυτό γιατί:<br />

πρώτον, η οµόφυλη σεξουαλική συµπεριφορά<br />

απαντάται και στα ζώα, άρα είναι «φυσική», δεύτερον,<br />

τι σηµασία έχει ακόµη και αν δεν είναι «φυσική»,<br />

µήπως δεν είναι «παρά φύση» όλος ο πολιτισµός,<br />

τόσο ο διανοητικός, καλλιτεχνικός (culture), όσο και<br />

ο τεχνικός (civilization)? Οδηγεί η «παρά<br />

φύση»…φύση τους σε απαγόρευση κοινωνικής<br />

αποδοχής και νοµικής αναγνώρισης της ύπαρξής<br />

τους; Ο δε ιερός χαρακτήρας του γάµου µε<br />

θρησκευτικούς όρους δεν αφορά µια κοσµική<br />

Πολιτεία, παρά µόνον ένα θεοκρατικό κράτος. Τέτοιο<br />

όµως δεν µπορεί να είναι το συνταγµατικό κράτος<br />

και µάλιστα µιας πολυπολιτισµικής, δοµηµένης στα<br />

διδάγµατα του διαφωτισµού κοινωνίας.<br />

Όσο για το φόβο της εξάπλωσης του… ιού, πρόκειται<br />

για τη µεγαλύτερη παραδοχή, που ούτε οι φανατικοί<br />

υπέρµαχοι της οµοφυλοφιλίας ως ερωτικής επιλογής<br />

δεν θα τολµούσαν να αρθρώσουν, ότι δηλαδή όλοι, ή,<br />

έστω, οι περισσότεροι άνθρωποι µέσα σε συνθήκες<br />

ίσης και απροκατάληπτης αντιµετώπισης των<br />

ερωτικών επιλογών θα επέλεγαν την οµοφυλοφιλία ή<br />

πάντως την αµφιφυλοφιλία. Η κυριαρχία της<br />

αµφιφυλοφιλίας επιβεβαιώνεται µεν από κάποιες<br />

ψυχαναλυτικές προσεγγίσεις και εµπειρικά σε<br />

κάποιους πολιτισµούς (ας σκεφτούµε την αρχαία<br />

Rooster Review<br />

Αθήνα), αλλά αυτό σηµαίνει ότι επιλέγεται η<br />

καταπίεση της «φύσης» του ανθρώπου, και άρα το<br />

συνολικό επιχείρηµα περί «παρά φύση»<br />

σεξουαλικότητας υποσκάπτει εαυτό.<br />

2. Νοµική αναγνώριση ναι, γάµος όχι!<br />

Είτε µας αρέσει είτε όχι, η οµοφυλοφιλία υπάρχει<br />

και πρέπει να δεχόµαστε τους ανθρώπους µε τα…<br />

«κουσούρια» τους, εξάλλου όλοι τέκνα του θεού<br />

είµαστε, άρα… ας αναγνωρίσουµε κάποιες νοµικές<br />

συνέπειες σε µακρόχρονες σχέσεις οµοφύλων, που<br />

τους συνδέει η αγάπη, η συντροφικότητα, ο έρωτας.<br />

Εξάλλου, είναι κρίµα άνθρωποι που έζησαν µαζί για<br />

χρόνια, να µην µπορούν να επισκέπτονται ο ένας τον<br />

άλλον στο νοσοκοµείο, λόγω έλλειψης συγγένειας, να<br />

µην µπορούν να κληρονοµούν ο ένας τον άλλο, να<br />

µοιράζονται τα αποκτήµατα και την περιουσία, κατά<br />

τη διάρκεια ή µετά το πέρας της συµβίωσης.<br />

Εξάλλου, είναι καλύτερο να ενθαρρύνονται οι<br />

µακρόχρονες σχέσεις, από το να ωθούνται οι<br />

οµοφυλόφιλοι σε ευκαιριακές συνευρέσεις.<br />

Η άποψη αυτή παρουσιάζεται πιο φιλελεύθερη,<br />

καθώς αναγνωρίζει την ερωτική διαφορετικότητα,<br />

επιµένει ωστόσο στον ορισµό του γάµου ως ένωση<br />

ενός «άνδρα και µιας γυναίκας». Ο λόγος; Επειδή<br />

κάθε άλλο ζεύγος (άνδρας-άνδρας, γυναίκα-γυναίκα)<br />

δεν µπορεί να τεκνοποιήσει. Αυτό είναι αλήθεια.<br />

Ωστόσο: αποτελεί η επιθυµία ή ικανότητα<br />

τεκνοποίησης τυπική ή ουσιαστική προϋπόθεση<br />

σύναψης γάµου; Καλούνται οι µελλόνυµφοι να<br />

υπογράψουν σχετικά ρητή υποχρέωση και τελεί ο<br />

γάµος υπό τη διαλυτική αίρεση της απόκτησης<br />

κοινών τέκνων; Όχι βέβαια! Γιατί τότε να<br />

αποκλείονται µόνον οι οµόφυλοι από τη σύναψη<br />

γάµου και όχι π.χ. και οι (λόγω προβληµάτων υγείας<br />

ή ηλικίας) ανίκανοι προς τεκνοποίηση; Θα µπορούσε<br />

να αναγνωρίζεται –και σύµφωνα µε µια άποψη έτσι<br />

είναι- ως οικογένεια µόνον η σχέση µεταξύ γονιών (ή<br />

γονέα) και κοινού τους τέκνου, αλλά αυτό δεν αφορά<br />

τη σύµβαση του γάµου. Ο τελευταίος στηρίζεται στην<br />

κοινή βούληση γέννησης δικαιωµάτων και ανάληψης<br />

συγκεκριµένων υποχρεώσεων, ανάµεσα στις οποίες<br />

δεν είναι εκείνη της απόκτησης τέκνων, και ούτε θα<br />

µπορούσε να είναι, καθώς θα ερχόταν σε αντίθεση µε<br />

το δικαίωµα ελεύθερης ανάπτυξης της<br />

προσωπικότητας των ατόµων.<br />

3. Ναι στην θεσµοθέτηση γάµου οµοφύλων!<br />

Ο γάµος αφορά στην ελεύθερη βούληση συµβίωσης<br />

δύο ανθρώπων που επιθυµούν να συνδέσουν τις ζωές<br />

τους, για όσο διάστηµα τους ενώνουν δεσµοί αγάπης,<br />

έρωτα ή / και αλληλεγγύης, οι λόγοι δικοί τους και<br />

ανεξερεύνητοι, έτσι κι αλλιώς δεν εξετάζονται ούτε<br />

στον ετερόφυλο γάµο, µπορεί να είναι και για να…<br />

ενώσουν οι πατεράδες τους τα βασίλειά τους!<br />

17

18<br />

Συνεπώς, µια τέτοια σχέση µπορεί να υπάρξει<br />

ανεξαρτήτως φύλου! Κάποιοι άνθρωποι σταθερά ή σε<br />

κάποια φάση της ζωής τους επιλέγουν οµόφυλο<br />

σύντροφο και αυτό σε τίποτε δεν διαφοροποιεί το<br />

συναίσθηµά (ή µη), και πάντως την απόφασή τους,<br />

από εκείνους που προτιµούν ετερόφυλο.<br />

Η αντίρρηση από το συντηρητικό οπλοστάσιο είναι<br />

ότι γάµος υπήρξε πάντα (βλ. ορισµό ρωµαϊκού<br />

δικαίου) ο ετερόφυλος (!) και δεν µπορούµε να<br />

αλλάξουµε τις… παραδόσεις! Εξάλλου, η<br />

συνταγµατική κατοχύρωση του (αναγκαστικά<br />

ετερόφυλου) γάµου υποσκάπτεται από την<br />

αναγνώρισή του και σε… άλλους. Το επιχείρηµα<br />

µοιάζει µε αυτό που λέει ότι οι γυναίκες (κάποτε) και<br />

οι µετανάστες σήµερα δεν επιτρέπεται να<br />

αποκτήσουν δικαίωµα ψήφου, καθώς το Σύνταγµα το<br />

κατοχύρωνε µόνον για τους άρρενες Έλληνες<br />

πολίτες.<br />

Είναι προφανές ότι η αναγνώριση περισσότερων<br />

δικαιούχων ενός δικαιώµατος κάνει µια πολιτική πιο<br />

εξισωτική και αφαιρεί προνόµια από τους κατέχοντες<br />

το δικαίωµα. Οι αποκλεισµοί ωστόσο δεν µπορούν να<br />

χρησιµοποιηθούν ως… συνταγµατικό επιχείρηµα!<br />

Είναι απλώς πολιτικό, στο βαθµό που στηρίζεται και<br />

στηρίζει τους κοινωνικούς και πολιτικούς<br />

αποκλεισµούς. Η συµπεριληπτική ισότητα στην<br />

απόλαυση των δικαιωµάτων αποτελεί διακύβευµα<br />

και αιτούµενου του πολιτικού φιλελευθερισµού και<br />

ως τέτοιο είναι αναµενόµενο να συναντάει την<br />

αντίθεση των συντηρητικών ιδεών και ιδεοληψιών.<br />

4. Και µια πρόταση δικαστικού ακτιβισµού<br />

∆εν χρειάζεται καν να θεσµοθετηθεί γάµος<br />

οµοφύλων, πουθενά στο νόµο δεν αναφέρεται η<br />

διαφορά του φύλου ως προϋπόθεση σύναψης γάµου,<br />

αρκεί συνεπώς µια σύµφωνη µε το Σύνταγµα<br />

ερµηνεία του νόµου για να συναφθεί γάµος<br />

οµόφυλων ατόµων. Η συνταγµατική επιταγή<br />

αναγνώρισης γάµου οµοφύλων αποτελεί απόρροια<br />

της αρχής της ισότητας των φύλων στη σύγχρονη<br />

εκδοχή της: ισότητα φύλων δεν σηµαίνει πλέον<br />

απλώς και µόνον οι γυναίκες να µην είναι κατώτερες<br />

από τους άνδρες, σηµαίνει ότι το φύλο δεν µπορεί να<br />

θεωρείται καθοριστικό κριτήριο για τη γέννηση<br />

δικαιωµάτων, παρά µόνον εκεί όπου αυτά ανάγονται<br />

και συνδέονται µε τις βιολογικές διαφορές. Αφού ο<br />

γάµος δεν προϋποθέτει τεκνοποιία, δεν ανάγεται σε<br />

βιολογικές διαφορές και άρα δεν µπορεί η σύναψή<br />

του να έχει ως τυπική προϋπόθεση το φύλο των<br />

συµβαλλοµένων µερών. Το να µην µπορεί ο Α να<br />

συνάψει σύµβαση µε τον Β λόγω του φύλου του<br />

συνιστά απαγορευµένη διάκριση λόγω φύλου, ακόµη<br />

και αν και η Γ δεν µπορεί να συνάψει γάµο µε τη ∆,<br />

κατά τον ίδιο λόγο που συνιστούσε διάκριση λόγω<br />

φυλής η απαγόρευση σύναψης γάµου ενός µαύρου<br />

Rooster Review<br />

µε µια λευκή (στην Αµερική του πρώτου µισού του<br />

20ου αιώνα) ή ενός Γερµανού µε µια Εβραία (στο<br />

τρίτο Ράιχ), παρότι αντίστοιχα απαγορευόταν και σε<br />

έναν λευκό να παντρευτεί µια µαύρη (και σε έναν<br />

Εβραίο µια Γερµανίδα). Το ότι δηλαδή η<br />

απαγόρευση ισχύει και για τα δύο φύλα δεν της<br />

αφαιρεί την έµφυλη διάσταση, όπως η απαγόρευση<br />

και στις δύο φυλές δεν αφαιρούσε τη διάσταση της<br />

ρατσιστικής διάκρισης.<br />

Η άποψη αυτή –νοµικά άψογη- µπορεί να<br />

αντιµετωπιστεί µόνον µε επιχειρήµατα δηµοκρατικής<br />

διαδικασίας και ιστορικής ερµηνείας των νόµων: ο<br />

ιστορικός νοµοθέτης είχε στο νου του το γάµο ως<br />

ένωση ετεροφύλων και αυτό µόνον ο νοµοθέτης και<br />

όχι ο δικαστής ή ο… δήµαρχος µπορεί να το<br />

αλλάξει. Και µια τέτοια αλλαγή, καθώς αγγίζει<br />

ζητήµατα κοινωνικής ηθικής, πρέπει να<br />

αποτυπώνεται στην απόφαση του δηµοκρατικά<br />

εκλεγµένου νοµοθέτη, που απολαµβάνει αυξηµένης<br />

νοµιµοποίησης σε σχέση µε το δικαστή. Το τελευταίο<br />

αυτό επιχείρηµα είναι γνωστό και από άλλες<br />

περιπτώσεις, ανάγεται στη φύση και τη µορφή της<br />

δηµοκρατίας, στη διαλεκτική σύνθεση των<br />

διαδικαστικά δηµοκρατικών και ουσιαστικά<br />

δηµοκρατικών αλλά ουσιαστικά αριστοκρατικών<br />

συστατικών της στοιχείων και είναι αντικείµενο<br />

άλλης εκτενούς συζήτησης…<br />

Γ. Αντί επιλόγου… πολιτικός κατά νοµικού<br />

λόγου και η … άρνηση του Λόγου!<br />

Είναι προφανές ότι όλες οι παραπάνω απόψεις<br />

εκκινούν από βασικές παραδοχές που ανάγονται<br />

στην πολιτική άποψη και –συνειδητά ή ασυνείδητα-<br />

σε πολιτικές θεωρίες. Η υιοθέτηση της µιας ή άλλης<br />

από αυτές είναι συνεπώς περισσότερο θέµα<br />

ιδεολογικής τοποθέτησης. Η δογµατική καθαρότητα<br />

της τελευταίας άποψης βρίσκει τα όριά της στην<br />

πολιτική µας προαντίληψη και προκατάληψη.<br />

Ωστόσο, υπάρχει και κάτι πέραν του… Λόγου:<br />

υπάρχει η αγάπη που διατρέχει θρησκεία και<br />

πολιτική και τις ενώνει! Υπάρχει η αγάπη για τον<br />

άλλον και για τον Άλλον, όχι απλώς η ανοχή<br />

(tolerance) για το ∆ιαφορετικό, αλλά η αποδοχή του<br />

ως κοµµάτι µας, ως πλούτος, και άρα η<br />

συµπερίληψή του. Το αιτούµενο του πολιτικού<br />

φιλελευθερισµού για συµπεριληπτική, ολοένα<br />

διευρυνόµενη ισότητα στην απόλαυση των<br />

δικαιωµάτων, δεν στηρίζεται τόσο σε επιχειρήµατα<br />

πολιτικής θεωρίας, όσο στην αγαπητική σχέση<br />

εαυτών προς αλλήλους. Ίσως γι αυτό οι πραγµατικοί<br />

Χριστιανοί, περισσότερο και από τους αριστερούς, θα<br />

έπρεπε να στηρίζουν την αναγνώριση του γάµου<br />

οµοφύλων!

————————————–<br />

*Η κ. Λίνα Παπαδοπούλου είναι λέκτωρ του Συνταγµατικού<br />

∆ικαίου στο τµήµα Νοµικής του Α.Π.Θ.<br />

**∆ιαβάστε περισσότερες συζητήσεις για το Ελληνικό<br />

Σύνταγµα και τα ατοµικά δικαιώµατα στην ιστοσελίδα της<br />

Αναθεώρησης www.ana<strong>the</strong>orisi.org<br />

Και εδώ µια εννοιολογική αποσαφήνιση: συζητούµε για γάµο<br />

οµοφύλων και όχι οµοφυλοφίλων. Οι οµοφυλόφιλοι µπορούν<br />

και σήµερα να συνάψουν γάµο µεταξύ τους, εφόσον είναι<br />

ετερό-φυλοι, ανήκουν δηλαδή σε διαφορετικά φύλα. ∆εν<br />

απαιτείται να είναι και ετερο-φυλό-φιλοι, να κατευθύνουν<br />

δηλαδή τις ερωτικές τους προτιµήσεις µε τρόπο σταθερό σε<br />

άτοµα του αντίθετου φύλου. Με άλλα λόγια, ένας<br />

οµοφυλόφιλος άνδρας µπορεί να συνάψει γάµο µε µια<br />

οµοφυλόφιλη γυναίκα. Κανένας έλεγχος της<br />

σεξουαλικότητας δεν γίνεται καιδεν µπορεί βέβαια να γίνει,<br />

όπως δεν µπορεί να γίνει έλεγχος της συνείδησης, πολιτικής<br />

ή θρησκευτικής, παρά µόνον των εκδηλώσεών της, γιατί τόσο<br />

η ερωτική προτίµηση όσο και η συνείδηση ανάγονται στην<br />

εσώτερη σφαίρα του ατόµου και βέβαια (µπορούν να)<br />

µεταβάλλονται κατά τη διάρκεια της ζωής του.<br />

Η ΑΒΑΣΤΑΧΤΗ ΕΛΑΦΡΟΤΗΤΑ ΤΗΣ<br />

ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΤΩΝ<br />

∆ΗΜΟΣΚΟΠΗΣΕΩΝ<br />

Σπύρος Μπλάτσιος<br />

Είναι κοινό µυστικό ότι ζούµε στην εποχή των<br />

δηµοσκοπήσεων. Όλοι πλέον παραγγέλνουν<br />

δηµοσκοπήσεις, από βιοµηχανίες, µέχρι τράπεζες<br />

και εµπορικές επιχειρήσεις. Οι δε εταιρίες<br />

δηµοσκοπήσεων έχουν τροµερή άνθηση και κάθε<br />

λίγο και λιγάκι ξεφυτρώνει και κάποια καινούρια,<br />

αφού πλέον οι υπάρχουσες δεν µπορούν να<br />

καλύψουν την «υψηλή πελατεία» τους.<br />

Και φυσικά καλύτεροι πελάτες απ’ όλους είναι οι<br />

πολιτικοί και τα πολιτικά κόµµατα, οι οποίοι<br />

θεωρούν τις δηµοσκοπήσεις «εργαλείο» και τις<br />

παραγγέλνουν µε κάθε ευκαιρία. ∆ηµοσκοπήσεις για<br />

τις δηµοτικές εκλογές, δηµοσκοπήσεις για το ποιος<br />

είναι ο πιο δηµοφιλής πολιτικός, δηµοσκοπήσεις για<br />

την επόµενη εκλογική µάχη, για τον επόµενο<br />

ανασχηµατισµό, δηµοσκοπήσεις για τις<br />

δηµοσκοπήσεις. Κάποια δε κόµµατα, έφτασαν σε<br />

σηµείο να προσλάβουν δηµοσκόπους για “image<br />

makers” οι οποίοι µε κατάλληλες δηµοσκοπήσεις<br />

προσπαθούν να αναµορφώσουν το προφίλ των<br />

πολιτικών φορέων-εργοδοτών.<br />

Rooster Review<br />

Τίποτα το µεµπτό ως εδώ θα µπορούσε να πει<br />

κάποιος καλοπροαίρετος αναγνώστης. Αλλά τα<br />

µεµπτά σηµεία όµως για κάποιον που δεν αρκείται<br />

σε µια επιφανειακή ανάγνωση αριθµών και φθηνούς<br />

εντυπωσιασµούς, είναι δύο.<br />

Ένα για τους ίδιους τους δηµοσκόπους, που στην<br />

προσπάθειά τους να µην δυσαρεστήσουν κάποιον<br />

πελάτη πολλές φορές «µαγειρεύουν» τις ερωτήσεις ή<br />

το δείγµα για να βγάλουν το επιθυµητό αποτέλεσµα.<br />

Φυσικά θα µου πείτε είναι αντιεπαγγελµατικό κλπ<br />

κλπ και δεν µπορεί κάποιος να θίγει ολόκληρο<br />

κλάδο, αλλά τέτοια φαινόµενα έχουν παρατηρηθεί<br />

και δυστυχώς συνεχίζουν να παρατηρούνται. Ας δει<br />

κάποιος για παράδειγµα τι αποτελέσµατα έδιναν οι<br />

δηµοσκοπήσεις και το exit poll συγκεκριµένης<br />

εταιρίας στο ΠΑΣΟΚ παραµονές των εκλογών του<br />

2004, αλλά και τα αποτελέσµατα των<br />

δηµοσκοπήσεων που δίνει η ίδια εταιρία ακόµα και<br />

σήµερα.. Στην συνέχεια ας συνδέσει τα<br />

αποτελέσµατα µε την λεπτοµέρεια ότι ο διευθύνων<br />

σύµβουλος της εταιρίας ήταν ο image maker του<br />

ΠΑΣΟΚ στις εκλογές αυτές.<br />

Αν ο κλάδος των εταιριών δηµοσκοπήσεων θέλει<br />

να προστατευθεί από παρόµοια περιστατικά<br />

σύγκρουσης συµφερόντων ας συντάξει κάποιους<br />

κανόνες δεοντολογίας για την διενέργεια των<br />

δηµοσκοπήσεων και ας φροντίσει να τους τηρούν<br />

όλα τα µέλη του κλάδου.<br />

Το δεύτερο µεµπτό σηµείο όµως είναι το πιο<br />

σηµαντικό. Έχει να κάνει µε τους ίδιους τους<br />

πολιτικούς αλλά και τα κόµµατα, οι οποίοι για να<br />

παραµείνουν δηµοφιλείς στις δηµοσκοπήσεις<br />

αλλάζουν θέσεις σαν τα πουκάµισα. Έτσι γίνονται<br />

κοινωνοί του χειρότερου λαϊκισµού, προσπαθώντας<br />

να συµφωνήσουν µε την απρόσωπη «µάζα».<br />

Ο πολιτικός πρέπει να έχει θέσεις, να γεννά ιδέες<br />

και να προτείνει λύσεις , και όχι να αντιγράφει και<br />

να οικειοποιείται τις θέσεις των δηµοσκοπήσεων,<br />

γλύφοντας έτσι τα αυτιά του κόσµου. ∆υστυχώς όµως<br />

δεν το έχει αντιληφθεί κανένας αυτό ή µάλλον<br />

καλύτερα δεν θέλει να το αντιληφθεί. Έτσι βλέπουµε<br />

σήµερα π.χ. την όξυνση των θέσεων του ΠΑΣΟΚ και<br />

του προέδρου του, συνήθως αµέσως µετά από µια<br />

δηµοσκόπηση που δείχνει ότι δεν τραβάει, αλλά<br />

δυστυχώς αυτή η όξυνση είναι και άκαιρη και<br />

ανούσια µιας που επικεντρώνετε συνήθως σε<br />

δευτερευούσης σηµασίας θέµατα. Τα ίδια φυσικά<br />

ισχύουν και για την κυβέρνηση αλλά και για τα<br />

υπόλοιπα κόµµατα. Αυτή η τακτική όµως είναι<br />

καταστρεπτική για τον τόπο και άκρως λαϊκίστικη.<br />

Ας δώσω ένα απλό παράδειγµα του πόσο<br />

καταστρεπτική θα µπορούσε να ήταν αυτή η τακτική.<br />

Έστω ότι προεκλογικά γίνεται µία δηµοσκόπηση για<br />

το πόσο άµεσο φόρο επιθυµεί να πληρώνει ο κάθε<br />

πολίτης. Υπάρχει κανείς που πιστεύει ότι το<br />

αποτέλεσµα θα ήταν άλλο από το ότι οι πολίτες δεν<br />

επιθυµούν να πληρώνουν φόρους; Και σκεφθείτε<br />

λοιπόν κάποιον «φωτισµένο Νέστωρα» της πολιτικής<br />

19

20<br />

µας που οικειοποιείται µία τέτοια θέση µε σκοπό να<br />

κερδίσει µερικές ψήφους στις επερχόµενες<br />

εκλογές… Τα αποτελέσµατα θα ήταν καταστροφικά<br />

για την οικονοµία αλλά και για την κοινωνική<br />

συνοχή (µιας που κατάργηση των άµεσων φόρων θα<br />

σήµαινε αύξηση των έµµεσων φόρων).<br />

Το ερώτηµα είναι λοιπόν ανάλογο του γνωστού<br />

«που βαδίζουµε κύριοι;».<br />

Έχει αντιληφθεί ο πολιτικός κόσµος το επικίνδυνο<br />

µονοπάτι που έχει διαλέξει;<br />

Είναι σίγουροι αυτοί που έχουν κάνει τις<br />

δηµοσκοπήσεις σηµαία τους ότι πράττουν το σωστό;<br />

Είναι σίγουρος ο λαός ότι αυτοί που κυβερνούν µε<br />

τις δηµοσκοπήσεις κυβερνούν σωστά;<br />

Ο κ. ΚΑΡΑΜΑΝΛΗΣ, Ο ΜΑΡΞ ΚΑΙ<br />

Η ΑΡΙΣΤΕΡΑ<br />

Τάκης Μίχας<br />

Αν οι πρόσφατες αναφορές στον Μαρξ του Ελληνα<br />

πρωθυπουργού Κ. Καραµανλή έγιναν για να<br />

προσελκύσουν ψήφους από την Αριστερά, τότε η<br />

στρατηγική ήταν τελείως λανθασµένη. ∆ιότι σήµερα ο<br />

Μαρξ θα πρέπει να θεωρείται persona non grata σε<br />

µεγάλο τµήµα της ελληνικής Αριστεράς.<br />

Ας ξεκινήσουµε µε τις απόψεις του Μαρξ για τη<br />

θρησκεία. Σύµφωνα µε τον Γερµανό φιλόσοφο η<br />

θρησκεία ήταν ένα ψέµα το οποίο χρησιµοποιούν οι<br />

ισχυροί για να ντοπάρουν τις µάζες - η θρησκεία ως<br />

«όπιο του λαού» σύµφωνα µε τη γνωστή του ρήση.<br />

Εχετε ακούσει Ελληνα ηγέτη της Αριστεράς τα<br />

τελευταία χρόνια να αναφέρεται µε αυτούς τους<br />

όρους στη θρησκεία; Εχετε ακούσει πολιτικό της<br />

Αριστεράς να ασκεί κριτική όχι στις δηλώσεις του<br />

Αρχιεπισκόπου Χριστόδουλου, αλλά στο ίδιο το<br />

θρησκευτικό συναίσθηµα της πλειοψηφίας των<br />

Ελλήνων; Προφανώς όχι.<br />

Σήµερα οι απόψεις της Αριστεράς στην Ελλάδα<br />

για τη θρησκεία κινούνται µεταξύ δύο πόλων. Στον<br />

έναν πόλο βρίσκεται η αντίληψη ότι η Ορθοδοξία<br />

αποτελεί ένα αντιδυτικό λαϊκό πολιτιστικό στοιχείο<br />

και κατά συνέπεια ένα χρήσιµο όπλο στον αγώνα<br />

εναντίον του «ιµπεριαλισµού» και της<br />

παγκοσµιοποίησης. Στον άλλο πόλο βρίσκεται η<br />

αντίληψη ότι η θρησκεία είναι µια ιδιωτική υπόθεση<br />

και ότι γι' αυτό το λόγο θα πρέπει να υπάρξει<br />

χωρισµός Κράτους και Εκκλησίας.<br />

Αµφότερες οι απόψεις αποδέχονται ως θετικό (ή<br />

εστω ουδέτερο) το θρησκευτικό φαινόµενο και τη<br />

Rooster Review<br />

θρησκευτική πίστη. Αµφότερες είναι ξένες προς τη<br />

σκέψη του Μαρξ για τον οποίο ο στόχος δεν ήταν<br />

ποτέ η ανεξιθρησκεία ή η θρησκευτική<br />

ποικιλοµορφία, αλλά ο εξοβελισµός κάθε είδους<br />

θρησκευτικής πίστης από την κοινωνία.<br />

Ας περάσουµε τώρα στην απόρριψη της<br />

παγκοσµιοποίησης, ένα σύνθηµα που ενώνει όλες<br />

σχεδόν τις συνιστώσες της ελληνικής Αριστεράς. Και<br />

στο σηµείο αυτό οι απόψεις του Μαρξ θα<br />

προκαλούσαν τουλάχιστον αµηχανία. ∆ιότι ο<br />

Γερµανός φιλόσοφος ποτέ του δεν υποστήριξε<br />

προστατευτικούς δασµούς, την εθνικοποίηση των<br />

βιοµηχανιών ή τον περιορισµό του ελεύθερου<br />

εµπορίου - δηλαδή όλα τα στοιχεία που συγκροτούν<br />

την πολιτική των πολέµιων της παγκοσµιοποίησης.<br />

Αντίθετα θα χαρακτήριζε ως «αντιδραστικούς» τους<br />

εχθρούς της παγκοσµιοποίησης:<br />

«Η µπουρζουαζία µέσω της εκµετάλλευσης της<br />

παγκόσµιας αγοράς», έγραφε στο Κοµµουνιστικό<br />

Μανιφέστο «έχει δώσει κοσµοπολίτικο χαρακτήρα σε<br />

παραγωγή και κατανάλωση σε κάθε χώρα. Προς<br />

µεγάλη απογοήτευση των αντιδραστικών έχει<br />

τραβήξει κάτω από τα πόδια της βιοµηχανίας το<br />

εθνικό έδαφος πάνω στο οποίο στεκόταν. Ολες οι<br />

καθιερωµένες εθνικές βιοµηχανίες έχουν<br />

καταστραφεί ή καταστρέφονται κάθε µέρα. Αυτές<br />

εκτοπίζονται από νέες βιοµηχανίες, η εισαγωγή των<br />

οποίων καθίσταται ζήτηµα ζωής ή θανάτου για κάθε<br />

πολιτισµένο έθνος, από βιοµηχανίες που δεν<br />

επεξεργάζονται πλέον ντόπιες πρώτες ύλες αλλά<br />

πρώτες ύλες που προέρχονται από τις πιο<br />

αποµακρυσµένες ζώνες, βιοµηχανίες τα προϊόντα των<br />

οποίων καταναλώνονται όχι µόνο στο εσωτερικό αλλά<br />

σε κάθε σηµείο του πλανήτη. Στη θέση των παλιών<br />

αναγκών που ικανοποιούνται µε την παραγωγή της<br />

χώρας βρίσκουµε νέες ανάγκες οι οποίες για την<br />

ικανοποίησή τους απαιτούν τα προϊόντα µακρινών<br />

τόπων µε ποικίλο κλίµα. Στη θέση του παλιού<br />

τοπικού και εθνικού περιορισµού και της<br />

αυτάρκειας έχουµε επαφή µε κάθε κατεύθυνση,<br />

έχουµε παγκόσµια αλληλοεξάρτηση των εθνών. Ο,τι<br />

ισχύει για την υλική παραγωγή ισχύει και για την<br />

πνευµατική παραγωγή. Οι πνευµατικές δηµιουργίες<br />

των ξεχωριστών κρατών γίνονται κοινή ιδιοκτησία. Η<br />

εθνική µονοµέρεια και η µυωπική οπτική<br />

καθίστανται όλο και περισσότερο αδύναµες…».<br />

Είναι επίσης πολύ αµφίβολο αν ο Μαρξ έτρεφε<br />

οποιαδήποτε συµπάθεια για τα παραδοσιακά<br />

πολιτισµικά στοιχεία τα οποία ξερίζωνε η<br />

παγκοσµιοποίηση στο διάβα της. Αναφερόµενος π.χ.<br />

στην ινδική κουλτούρα έγραφε ότι προσδιορίζει έναν<br />

«αναξιοπρεπή, λιµνάζοντα και φυτοζωούντα» τρόπο<br />

ζωής», ενώ χαρακτήριζε την ινδουιστική πίστη ως<br />

«κτηνώδη λατρεία της φύσης, που δείχνει την<br />

εξαθλίωσή της από το γεγονός ότι υποχρεώνει τον<br />

άνθρωπο, τον κυρίαρχο της φύσης, να γονατίζει<br />

λατρεύοντας τη µαϊµού και την αγελάδα».

Στις περισσότερες περιπτώσεις θεωρούσε ότι η<br />

εισαγωγή του δυτικού πολιτισµού µέσω της<br />

αποικιοκρατίας χειραφετούσε το λαό από την<br />

οπισθοδροµικότητα και την υπανάπτυξη. Η<br />

βρετανική κατάκτηση της Ινδίας, έγραφε,<br />

καταστρέφοντας «την αυτάρκη ακινησία του χωριού»<br />

διαλύει ταυτόχρονα «την κληρονοµική κατανοµή της<br />

εργασίας, στην οποία βασίζεται το σύστηµα της<br />

ινδικής κάστας, που αποτελεί το βασικό εµπόδιο<br />

στην πρόοδο της Ινδίας…».<br />

Ταυτόχρονα χαιρέτιζε τη διαµόρφωση µιας νέας<br />

τάξης ιθαγενών Ινδών εκπαιδευµένων «κάτω από<br />

αγγλική καθοδήγηση, που είναι εφοδιασµένη µε…<br />

ευρωπαϊκή επιστήµη».<br />

Στο ίδιο πνεύµα ο «κολλητός» τού Μαρξ, Φρίντριχ<br />

Ενγκελς χαρακτήριζε ως «σηµαντικό και θετικό για<br />

την πρόοδο του πολιτισµού γεγονός» την κατάκτηση<br />

της Αλγερίας από τη Γαλλία και χαιρέτιζε ως θετική<br />

για τους ίδιους λόγους την προσάρτηση µέρους του<br />

Μεξικού από τις ΗΠΑ και την κατάκτηση της<br />

Κεντρικής Ασίας από τη Ρωσία.<br />

Την επόµενη λοιπόν φορά που ο κ. Καραµανλής<br />

επιχειρήσει να προσεταιρισθεί την ελληνική<br />

Αριστερά, ας µην κάνει αναφορά στον Μαρξ. Θα έχει<br />

πολύ µεγαλύτερη επιτυχία αν αντιθέτως κάνει<br />

αγιογραφικές αναφορές στα π.χ. «αντιιµπεριαλιστικά»<br />

κηρύγµατα του Κοσµά του Αιτωλού, ή στις<br />

οικονοµικές θεωρίες του Κολµπέρ, ή στις<br />

φιλοσοφικές αναζητήσεις του Καρλ Σµιτ.<br />

∆ηµοσιεύτηκε στην εφηµερίδα «Ελευθεροτυπία» στις<br />

04/01/2006<br />

ΟΙ ΖΑΠΑΤΙΣΤΑΣ ∆ΟΚΙΜΑΖΟΝΤΑΙ<br />

ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ∆Α<br />

Νικήτας Λιοναράκης<br />

Όσοι αµφιβάλλουν για το είδος της κρίσης που<br />

περνάει η πολιτική στον κόσµο (και στην Ελλάδα)<br />

και κυρίως όσοι δεν διακρίνουν µια αναγεννητική<br />

αύρα που πνέει υπεράνω των ευρισκόµενων σε<br />

καθεστώς σήψης κοµµάτων και παραδοσιακών<br />

οµάδων, ας προσέξουν κάποιες πρόσφατες εξελίξεις<br />

στο χώρο της εξωκοινοβουλευτικής αριστεράς.<br />

Το ίδιο και όσοι θεωρούν, ότι η κρίση αγγίζει µόνο<br />

την «δεξιά» ή την «αριστερά» ή την «κεντροαριστερά»<br />

ιδεολογία. Ή ακόµα, ότι οι αναγεννητικές τάσεις<br />

µυρίζουν µόνο «δεξιά» ή «αριστερά» ή<br />

«κεντροαριστερά». Στην πραγµατικότητα οι ίδιες<br />

Rooster Review<br />

απαρχαιωµένες δοµές και αντιλήψεις που<br />

κυριαρχούν στη Ν.∆., επικρατούν και στις<br />

ακροαριστερές οµάδες! Και µε τις ίδιες, λίγο-πολύ,<br />

απόψεις φωτισµένα µυαλά στον Συνασπισµό και στις<br />

φιλελεύθερες οµάδες υποστηρίζουν την ανάγκη<br />

προσαρµογής στις συνθήκες που αλλάζουν! Και<br />

σίγουρα µε τα ίδια επιχειρήµατα –που επικαλούνται<br />

και στο ΛΑΟΣ- οι συντηρητικοί στο ΠΑΣΟΚ,<br />

αντιδρούν στις µεταρρυθµίσεις που προωθεί ο Γ.<br />

Παπανδρέου!<br />

Ένας ενδιαφέρον χώρος της εξωκοινοβουλευτικής<br />

αριστεράς, ένας από τους πλέον δηµιουργικούς,<br />

βίωσε προσφάτως την σύγκρουση παλαιών και<br />

σύγχρονων αντιλήψεων. Ας παρακολουθήσουµε πως<br />

εξελίχθηκε η σύγκρουση. ∆εν αφορά µόνο τον<br />

συγκεκριµένο χώρο. Η ίδια ιστορία θα µπορούσε να<br />

είχε επαναληφθεί σε όλα τα κόµµατα. Με τα ίδια,<br />

λίγο-πολύ, επιχειρήµατα.<br />

- Τα καλοκαίρια του 2004 και του 2005, έλαβαν<br />

χώρα δύο γεγονότα µε µεγάλη πολιτική σηµασία για<br />

την ελληνική εξωκοινοβουλευτική αριστερά.<br />

Α. Το πρώτο ξεκίνησε, παλαιότερα, µε την<br />

δηµιουργία της πρωτοβουλίας «Ένα σχολείο για την<br />

Τσάπας» (Κώστας Αθανασίου κ.ά). Η οµάδα που<br />

ανέλαβε να το υλοποιήσει, πέτυχε δυο µεγάλους<br />

στόχους ταυτόχρονα.<br />

- Σε επίπεδο πρακτικής δράσης, έκανε<br />

υποδειγµατική δουλειά.<br />

– Σε επίπεδο µεθόδων, καινοτόµησε ανοίγοντας<br />

σύγχρονους δρόµους για την εξωκοινοβουλευτική<br />

αριστερά (στην οποία η «Πρωτοβουλία» θεωρεί ότι<br />

ανήκει).<br />

Κατάφερε, λοιπόν, να αναδείξει την υπόθεση των<br />

Τσιάπας, να ευαισθητοποιήσει τους Έλληνες, να<br />

κινητοποιήσει πολίτες, να στρατεύσει καλλιτέχνες και<br />

δηµοσιογράφους. Η υπόθεση των Ζαπατίστας<br />

βρέθηκε πολλαπλώς στο επίκεντρο της<br />

δηµοσιότητας, χάρη στην «Πρωτοβουλία». Και ο<br />

ρεαλιστικός και χειροπιαστός στόχος, της ανέγερσης<br />

ενός σχολείου, έγινε πράξη τον Αύγουστο του 2004.<br />

Η κατασκευή έγινε µε χρήµατα και προσωπική<br />

εργασία χιλιάδων Ελλήνων. Σήµερα δε, χωρίς ίχνος<br />

υπερβολής, η Ελλάδα, είναι αναγνωρίσιµη, ως χώρα<br />

που έµπρακτα στήριξε τον αγώνα των Τσιάπας, χάρη<br />

στην «Πρωτοβουλία». Και παραπέρα. Στις επαρχίες<br />

των Τσιάπας η Ελλάδα δεν αναγνωρίζεται λόγω της<br />

δράσης της εκεί επίσηµης διπλωµατικής αποστολής,<br />

αλλά µόνο χάρις σε µία οµάδα δηµιουργικών<br />

ανθρώπων της εξωκοινοβουλευτικής αριστεράς.<br />

Εκεί, όµως, που καινοτόµησε και άνοιξε<br />

σύγχρονους δρόµους, είναι το πεδίο της πολιτικής.<br />

Κινήθηκε µεταξύ δύο ορίων.<br />

∆εν σχεδίασε µία ακόµα αγαθοεργία.<br />

Ούτε, όµως, επιχείρησε µία συνήθη πολιτική<br />

πράξη αλληλεγγύης, ανάλογη της συνήθους<br />

πρακτικής της εξωκοινοβουλευτικής αριστεράς. Η<br />

πρωτοβουλία ήταν πολιτική, αλλά διαφορετικά<br />

πολιτική! Το καινοτόµο της δράσης, αντικατοπτρίζει<br />

21

22<br />

τις µεταλλαγές και τον εκσυγχρονισµό της σκέψης<br />

που συντελέσθηκε και στον χώρο και της<br />

εξωκοινοβουλευτικής αριστεράς τα τελευταία χρόνια.<br />

Ισχυρίζοµαι, ότι η «Πρωτοβουλία» ήταν µία<br />

υποδειγµατική Μη Κυβερνητική Οργάνωση (ΜΚΟ)<br />

µε διεθνή δράση. 1 Και µε όλα τα χαρακτηριστικά των<br />

ΜΚΟ. Η πρώτη που γεννήθηκε στον χώρο της<br />

εξωκοινοβουλευτικής αριστεράς µε διεθνή<br />

προσανατολισµό. Η ετέρα εξαίρεση, η επίσης<br />

υποδειγµατική ΜΚΟ του «χώρου», το ∆ίκτυο<br />

Προσφύγων και Μεταναστών, κινήθηκε στο<br />

εσωτερικό.<br />

Η «Πρωτοβουλία» πέτυχε να συνδέσει την<br />

ελληνική εξωκοινοβουλευτική αριστερά µε τις<br />

χιλιάδες χιλιάδων ανάλογες πρωτοβουλίες που<br />

συνθέτουν πλέον το διεθνές τοπίο των διεθνών ΜΚΟ<br />

και εκφράζουν τον ριζοσπαστισµό του 2006. Κάτι<br />

που στο χώρο της επίσηµης αριστεράς είχαν επιτύχει<br />

προηγουµένως η ΜΚΟ «Καραβάνι Αλληλεγγύης»<br />

(πρωτοβουλία Αλ. Αλαβάνου), το «Παρατηρητήριο για<br />

την Παγκοσµιοποίηση» (πρωτοβουλία Π. Τριγάζη) και<br />

η ΜΚΟ «Ελληνική Επιτροπή ∆ιεθνούς ∆ηµοκρατικής<br />

Αλληλεγγύης» (χώρος ΚΚΕ).<br />

Β. Στις αρχές του καλοκαιριού του 2005, η<br />

ευχάριστη έκπληξη έδειξε να απειλείται! Στο<br />

ιδεολογικά γειτνιάζον µε την «Πρωτοβουλία» έντυπο,<br />

µε τίτλο «Σήµατα Καπνού», εκδηλώθηκε έντονη<br />

διαφωνία! Και µία έντονη εσωτερική –και όχι µόνο-<br />

ιδεολογική µάχη ακολούθησε. Στην ουσία<br />

συγκρούστηκε η σύγχρονη εξωκοινοβουλευτική<br />

αριστερά, µε την απαρχαιωµένη εκδοχή της. Οι ιδέες<br />

του χθες, µε τις ιδέες του σήµερα.<br />

Υπήρχαν δυο σηµεία ρήξης. Αµφότερα µνηµεία<br />

ενδιαφέροντος.<br />

α. Οι «διαφωνούντες» κατήγγειλαν: 2<br />

- Ότι συµφώνησαν, µόνο και µόνο, επειδή το σχολείο<br />

θα ήταν «Ζαπατίστικο» (θα διαφωνούσαν, δηλαδή,<br />

εαν ήταν κανονικό σχολείο)!<br />

- Ότι η «Πρωτοβουλία» «µείωνε την πολιτική σηµασία»<br />

που πρέπει να έχει η επαναστατική αλληλεγγύη!<br />

- Ότι είχε δεξιό χαρακτήρα γιατί επέλεξε να συνεχίσει<br />

«φτιάχνοντας µία …. Φαρµακαποθήκη ….όταν η υγεία<br />

είναι πολιτικά ουδέτερη»!!<br />

- Το κίνηµα των ΜΚΟ «κάποιοι µας συγχέουν µε τις<br />

ανθρωπιστικές ΜΚΟ ή το… trendy κίνηµα του<br />

Εθελοντισµού»!<br />

- Την διαφορά µεταξύ «πολιτικής αλληλεγγύης και<br />

ανθρωπιστικής βοήθειας. Οι ανθρωπιστικές ΜΚΟ<br />

προσπαθούν να καλύψουν τις ανάγκες των<br />

ανθρώπων, ενώ η έµπρακτη πολιτική αλληλεγγύη<br />

προσπαθεί να παράσχει τα µέσα για να συνεχίσουν τον<br />

αγώνα τους. Έτσι αν ένα σχολείο χτίζεται για να<br />

ικανοποιήσει την ανάγκη για παιδεία, αυτό είναι<br />

ανθρωπιστική βοήθεια, ενώ όταν ένα σχολείο χτίζεται<br />

για να µεγαλώσει τους εξεγερµένους του αύριο, που<br />

θα συνεχίσουν τον αγώνα τους ώστε να κατοχυρώσουν<br />

µεταξύ άλλων µια παιδεία όπως τη θέλουν, τότε είναι<br />

πολιτική αλληλεγγύη. Η παροχή όπλων ή χρηµάτων<br />

Rooster Review<br />

για την αγορά τους θα ήταν πολιτική αλληλεγγύη,<br />

αντίθετα δεν είναι προγράµµατα ύδρευσης, υγείας<br />

κ.λπ. Κι αυτό γιατί καλύπτουν τις ίδιες τις ανάγκες των<br />

ανθρώπων, η κάλυψη των οποίων σε µόνιµη βάση<br />

είναι ακριβώς ένας από τους στόχους του πολιτικού<br />

τους αγώνα»!<br />

- Ότι η αλληλεγγύη ευνουχίζει τον αγώνα και<br />

διευκολύνει το µεξικάνικο κράτος που τρίβει τα<br />

χέρια του, αφού «κάνει τα στραβά µάτια και αφήνει<br />

ΜΚΟ και αλληλέγγυους να προσφέρουν εκείνοι τη<br />

βασική βοήθεια, εκτονώνοντας τις κοινωνικές πιέσεις<br />

και τη συσσωρευµένη κοινωνική πίεση στην Τσιάπας».<br />

β. Η δεύτερη κριτική εµφανίζεται υπογείως! Αφορά<br />

τους ίδιους τους … Ζαπατίστας! Γιατί και αυτοί, µετά<br />

τις νέες αποφάσεις της ηγεσίας τους, µοιάζουν να …<br />

έχουν «ξεπουληθεί»! Ίσως γιατί τόλµησαν να<br />

αναζητήσουν την ίδια ριζοσπαστικότητα που<br />

κινητοποιεί και τις ΜΚΟ σε όλο τον κόσµο. Και<br />

αρνούνται να αναµασούν τσιτάτα και να στρατεύονται<br />

στην ένοπλη πάλη. Η καινοτόµα άποψη τους να µην<br />

διεκδικήσουν την κεντρική εξουσία, αλλά «να<br />

αλλάξουν τους ανθρώπους» (όπως έλεγε ο αρχηγός<br />

τους, Μάρκος), επεκτάθηκε και σε καίριες πλευρές<br />

της στρατηγικής τους. Και αυτά παραείναι µακριά<br />

από τις παραδοσιακές απόψεις της<br />

εξωκοινοβουλευτικής –και όχι µόνο- αριστεράς.<br />

Γ. Ο Ιούνιος του 2005, επανέφερε την αισιοδοξία!<br />

Το µεν περιοδικό έκλεισε, αλλά οι παραπάνω λογικές<br />

δεν πέρασαν και δεν ανέστειλαν την δράση της ίδιας<br />

της «Πρωτοβουλίας». Η δηµιουργία<br />

φαρµακαποθήκης στην Τσιάπα, το έµβληµα των<br />

ελλήνων «συµβιβασµένων», συνεχίζει να αποτελεί<br />

επιδίωξη και να «ευνουχίζει» την –χαµένη-<br />

επαναστατικότητα των ρεφορµιστών πλέον (;)<br />

Ζαπατίστας. 3<br />

Η ιδεολογική επίθεση κατά της εξωκοινοβουλευτικής<br />

εκδοχής της ανανέωσης, δεν πέτυχε! Και οι<br />

φίλοι µου, στον «χώρο», έχουν δίκαιο όταν «µου<br />

µπαίνουν»! «Καµία σχέση δεν έχει η σύγχρονη<br />

εξωκοινοβουλευτική αριστερά, µε τον σταλινισµό και<br />

τον κρατισµό εκείνης της εποχής που γνώριζες», µου<br />

εξηγεί ο Κώστας Φώλιας!<br />

Και, ευτυχώς, µοιάζει να έχει δίκαιο!<br />

———————————————————–<br />

Η πρόσφατη ανακοίνωση της Πρωτοβουλίας για<br />

κινητοποίηση αλληλεγγύης προς τα θύµατα του τυφώνα στην<br />

γη των Ζαπατίστας, επιβεβαιώνουν απολύτως την δράση της<br />

ως υποδειγµατική ΜΚΟ (Εποχή, 13/11/05).<br />

Τα εντός εισαγωγικών, προέρχονται όλα από τo ενδιαφέρον<br />

σάιτ www.indymedia.gr<br />

Παρακολουθώ από κοντά, αλλά και από απόσταση, την<br />

υπόθεση της Πρωτοβουλίας για την Τσιάπα. Θυµάµαι δε<br />

πολύωρες και ενδιαφέρουσες «συγκρούσεις» µε φίλους<br />

διπλωµάτες στο Υπ. Εξωτερικών (που βρέθηκα ως Πρόεδρος<br />

της «Επιτροπής για τις ΜΚΟ», επί Γ. Παπανδρέου). Η άποψη,<br />

ότι η Πρωτοβουλία αποτελεί «υπόδειγµα διεθνούς δράσης µη<br />

κυβερνητικής οργάνωσης» ξένιζε και σοκάριζε. Το ίδιο και η

άποψη του τότε υπουργού, ότι το Υπ. Εξωτερικών εκφράζει<br />

συνολικά την Ελλάδα. Και, ως εκ τούτου, κάθε ΜΚΟ,<br />

ανεξάρτητα από πολιτικό χρώµα, παράλληλα µε τις άλλες<br />

αυτόνοµες επιδιώξεις της, ενισχύει και την διεθνή παρουσία<br />

της χώρας!<br />

ΓΙΑΤΙ ΚΑΙ ΠΟΙΑ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗ<br />

ΣΤΗΝ ΑΝΩΤΑΤΗ ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΣΗ<br />

Γεώργιος Κ. Μπήτρος<br />

Εάν είχα να επιλέξω µεταξύ ενός ιδιωτικού και<br />

ενός δηµόσιου µονοπωλίου θα επέλεγα το<br />

ιδιωτικό γιατί αυτό είναι διεκδικήσιµο<br />

Milton Friedman,<br />

1. Εισαγωγή<br />

Σε άρθρο µου από κοινού µε τον επίκουρο<br />

καθηγητή του Τµήµατος Οικονοµικής Επιστήµης<br />

του Οικονοµικού πανεπιστηµίου κ. Ευθύµιο Τσιώνα,<br />

το οποίο δηµοσιεύθηκε το 2004 στο γνωστό Αγγλικό<br />

περιοδικό Oxford Bulletin of Economics and<br />

Statistics, συγκρίναµε την αποτελεσµατικότητα ενός<br />

δείγµατος έµµεσα δηµόσιων επιχειρήσεων µε ένα<br />

δείγµα ιδιωτικών επιχειρήσεων που λειτουργούσαν<br />

κατά την περίοδο 1979-1988 σε 9 κλάδους της<br />

Ελληνικής βιοµηχανίας. Μεταξύ των άλλων<br />

αποτελεσµάτων βρήκαµε ότι η συνολική<br />

αναποτελεσµατικότητα στην χρήση των οικονοµικών<br />

πόρων για τις ιδιωτικές και για τις δηµόσιες<br />

επιχειρήσεις ήταν 63.5 % και 102.2% αντίστοιχα.<br />

Έτσι καταλήξαµε στο συµπέρασµα ότι οι δηµόσιες<br />

επιχειρήσεις σε σχέση µε τις ιδιωτικές ήταν 61%<br />

περισσότερο αναποτελεσµατικές. Συνεπώς<br />

θεµελιώσαµε την πρόταση ότι η δηµόσια ιδιοκτησία<br />

και διαχείριση των οικονοµικών πόρων, ακόµη και<br />

κάτω από καθεστώς προχωρηµένου εγχώριου και<br />

διεθνούς ανταγωνισµού, οδηγεί εγγενώς σε<br />

σηµαντική αναποτελεσµατικότητα.<br />

Η πρόταση αυτή ισχύει κατά µείζονα λόγο στον<br />

τοµέα της ανώτατης εκπαίδευσης, όπου ο<br />

ανταγωνισµός έχει αποκλειστεί µε µια αναχρονιστική<br />

συνταγµατική διάταξη. Επειδή η χώρα µας: α) δεν<br />

διαθέτει την πολυτέλεια της αναποτελεσµατικότητας<br />

του δηµόσιου µονοπωλίου στην ανώτατη εκπαίδευση<br />

β) όλη η επιχειρηµατολογία των υποστηρικτών του<br />

status quo βασίζεται σε ιδεοληψίες οι οποίες δεν<br />

αντέχουν σε κριτική από την σκοπιά της αρχής της<br />

γενικής σπανιότητας των πόρων, σύµφωνα µε την<br />

Rooster Review<br />

οποία πρέπει να επιλέγονται εκείνες οι διαδικασίες<br />

οι οποίες αποδίδουν το καλύτερο αποτέλεσµα µε το<br />

µικρότερο κόστος, και γ) όσο καθυστερεί η εισαγωγή<br />

ανταγωνισµού, η αναποτελεσµατικότητα στην<br />

ανώτατη εκπαίδευση θα αυξάνεται, στο παρόν<br />

εξετάζω τα ακόλουθα. Πρώτο, παραθέτω τα κύρια<br />

επιχειρήµατα που συνηγορούν κατά του δηµόσιου<br />

µονοπωλίου στην ανώτατη εκπαίδευση. ∆εύτερο,<br />

αναφέροµαι στα επιχειρήµατα που συνηγορούν υπέρ<br />

του ανταγωνισµού, και τρίτο να προτείνω µερικές<br />

γενικές κατευθύνσεις για µια ουσιαστική<br />

µεταρρύθµιση ώστε η χώρα µας να αποκτήσει µια<br />

δυναµική ανώτατη εκπαίδευση ικανή να εξάγει τόσες<br />

εκπαιδευτικές υπηρεσίες ώστε να καταλάβει<br />

δεσπόζουσα θέση µεταξύ των εξαγωγικών κλάδων της<br />

Ελληνικής οικονοµίας. Αλλά επειδή το εύρος των<br />

θεµάτων που καλύπτω είναι µεγάλο, η παρουσίαση<br />

είναι περιληπτική.<br />

2. Τα επιχειρήµατα κατά του δηµόσιου<br />

µονοπωλίου στην ανώτατη εκπαίδευση<br />

H επικράτηση ενός µόνο προµηθευτή στην αγορά<br />

κάποιου προϊόντος η υπηρεσίας οφείλεται σε<br />

πολλούς λόγους. Το µονοπώλιο π.χ. της<br />

φαρµακοβιοµηχανίας Glaxosmith-kline στο<br />

φάρµακο Zantac για την καταπολέµηση του<br />

γαστρικού έλκους πηγάζει από τα αποκλειστικά<br />

δικαιώµατα εκµετάλλευσης που της έχουν χορηγηθεί<br />

στο σχετικό δίπλωµα ευρεσιτεχνίας. Το µονοπώλιο<br />

που έχει µια επιχείρηση εµφιάλωσης επώνυµου<br />

πόσιµου νερού πηγάζει από δικαιώµατα<br />

αποκλειστικής εκµετάλλευσης της πηγής του. Το<br />

µονοπώλιο της ∆ηµόσιας Επιχείρησης Ηλεκτρισµού<br />

πηγάζει από το γεγονός ότι οι τεχνολογίες της<br />

παραγωγής και της διανοµής ηλεκτρικής ενέργειας<br />

χαρακτηρίζονται από µεγάλες οικονοµίες κλίµακας<br />

και το κράτος έχει επιλέξει για την ρύθµιση της<br />

µονοπωλιακής δύναµης το υπόδειγµα του δηµόσιου<br />

µονοπωλίου χωρίς ανταγωνισµό.<br />

Σε αντίθεση µε τις παραπάνω περιπτώσεις, η<br />

επιβολή δηµόσιου µονοπωλίου στην ανώτατη<br />

εκπαίδευση αποτελεί άσκηση της αυταρχικής<br />

εξουσίας του κράτους, η οποία έχει επενδυθεί<br />

µάλιστα τον µανδύα της συνταγµατικής νοµιµότητας.<br />

Γιατί ακριβώς το καθεστώς αυτό στερείται<br />

οποιασδήποτε δικαιολογίας, αποτελεί το αντικείµενο<br />

της ανάλυσης που ακολουθεί.<br />

2.1 Το δηµόσιο µονοπώλιο στην ανώτατη<br />

εκπαίδευση είναι αυθαίρετο<br />

Οι υποστηρικτές του δηµόσιου µονοπωλίου στην<br />

ανώτατη εκπαίδευση επικαλούνται δύο ισχυρισµούς.<br />

Ο πρώτος είναι ότι, η ανώτατη εκπαίδευση δεν είναι<br />

ιδιωτικό αγαθό το οποίο µπορεί να παράγεται και να<br />

διανέµεται µε διαδικασίες αγοράς, αλλά δηµόσιο το<br />

οποίο πρέπει να παράγεται και να διανέµεται σε όσο<br />

23

24<br />

γίνεται ευρύτερη κλίµακα, και ο δεύτερος είναι ότι η<br />

δηµιουργία ιδιωτικών πανεπιστηµίων θα οδηγήσει σε<br />

«εµπορευµατοποίηση» της ανώτατης εκπαίδευσης. Ας<br />

δεχθούµε τους ισχυρισµούς αυτούς προς στιγµήν ως<br />

αληθείς και ας δούµε αν αντέχουν σε στοιχειώδη<br />

λογική ανάλυση.<br />

Από την οικονοµική θεωρία γνωρίζουµε πέραν<br />

από κάθε αµφιβολία ότι: α) στην κατηγορία των<br />

δηµοσίων αγαθών υπάγονται όλα τα αγαθά για τα<br />

οποία η ζήτηση είναι αδύνατο να προσδιοριστεί<br />

εξαιτίας του προβλήµατος το οποίο έχω αποδώσει µε<br />

τους όρους “το πρόβληµα του τσαµπατζή”, και β)<br />

όταν η ζήτηση είναι απροσδιόριστη, δεν<br />

δηµιουργείται ιδιωτική αγορά, γιατί είναι αδύνατος ο<br />

αποκλεισµός όσων δεν προτίθενται να πληρώσουν<br />

κάποια τιµή. Αν λοιπόν η ανώτατη εκπαίδευση ήταν<br />

δηµόσιο αγαθό, όπως είναι, ας πούµε, η εθνική<br />

άµυνα, αυτό που θα περιµέναµε να παρατηρείται<br />

είναι η πλήρης απουσία ιδιωτών στην παραγωγή και<br />

στην διάθεση εκπαιδευτικών υπηρεσιών ανώτατης<br />

εκπαίδευσης. Εντούτοις, παρά το ότι έχει επιβληθεί<br />

στυγνό κρατικό µονοπώλιο στην ανώτατη<br />

εκπαίδευση, λειτουργούν σε συνεχώς και<br />

περισσότερους κλάδους ιδιωτικοί εκπαιδευτικοί<br />

οργανισµοί, οι οποίοι προσφέρουν πολύ καλά<br />

υποκατάστατα της ανώτατης εκπαίδευσης που<br />

προσφέρουν τα δηµόσια πανεπιστήµια. Εξάλλου,<br />

στις περισσότερες χώρες της ∆ύσης λειτουργούν<br />

παράλληλα δηµόσια και ιδιωτικά πανεπιστήµια µε<br />

πολύ ευεργετικές επιπτώσεις για τις οικονοµίες τους.<br />

Συνεπώς, η άποψη ότι η ανώτατη εκπαίδευση είναι<br />

δηµόσιο αγαθό ελέγχεται ως θεωρητικά και<br />

εµπειρικά λανθασµένη.<br />

Στα ανωτέρω, µερικοί αντιτείνουν τη λογική του<br />

συντάγµατος σύµφωνα µε την οποία, ανεξάρτητα αν<br />

η ανώτατη εκπαίδευση είναι ή όχι δηµόσιο αγαθό µε<br />

άλλα κριτήρια, εντούτοις έχει προσδιοριστεί από την<br />

Ελληνική κοινωνία ως τέτοιο. Καµία αντίρρηση.[2]<br />

Αλλά απ’ αυτόν τον ορισµό της πανεπιστηµιακής<br />

εκπαίδευσης ως δηµόσιου αγαθού, έπεται ότι δεν<br />

µπορεί να ισχύει η αρχή της επιλεκτικότητας. Με<br />

άλλα λόγια, αφού το σύνταγµα την καθιερώνει ως<br />

δηµόσιο αγαθό, οποιαδήποτε εισαγωγή άλλων<br />

κριτηρίων για την επιλεκτική παροχή της σε επί<br />

µέρους οµάδες πολιτών, ή παραβιάζει το ίδιο το<br />

σύνταγµα ή αντιφάσκει µε την προτεινόµενη<br />

θεώρηση. Έστω ότι οι πανελλήνιες εισαγωγικές<br />

εξετάσεις είναι αντισυνταγµατικές γιατί αποκλείουν<br />

πολλούς πολίτες από το δικαίωµα να κάνουν χρήση<br />

αυτού του αγαθού. Τότε το κράτος παραβιάζει τις<br />

υποχρεώσεις του και το προνόµιο της<br />

αποκλειστικότητας που έχει δεν µπορεί να ισχύει<br />

χωρίς να αυθαιρετεί. Αν λοιπόν η πανεπιστηµιακή<br />

εκπαίδευση είναι εξ ορισµού δηµόσιο αγαθό, οπότε η<br />

αρχή της επιλεκτικότητας παύει να ισχύει, µέχρι να<br />

καταργηθούν τουλάχιστο οι πανελλήνιες εισαγωγικές<br />

εξετάσεις, το κράτος δε θεµελιώνει ούτε<br />

συνταγµατικό ούτε ηθικό δικαίωµα για αποκλειστική<br />

Rooster Review<br />

παραγωγή και παροχή υπηρεσιών ανώτατης<br />

εκπαίδευσης. ∆ιαφορετικά, για όσο χρόνο<br />

διενεργούνται οι εξετάσεις αυτές, ισχύει η αρχή της<br />

επιλεκτικότητας και παραβιάζεται η παραδοχή της<br />

πανεπιστηµιακής εκπαίδευσης ως δηµόσιου αγαθού.<br />

Το ερώτηµα που γεννιέται είναι αν µπορεί να<br />

καταργηθεί η πρακτική της επιλεκτικότητας; Στη<br />

Γερµανία τυπικά έχει καταργηθεί γιατί όλοι, ή<br />

σχεδόν όλοι, που επιθυµούν να σπουδάσουν γίνονται<br />

δεκτοί σε κάποιο πανεπιστήµιο. Όµως, είναι γνωστό<br />

τι συµβαίνει στο πρώτο έτος. Ένα µεγάλο ποσοστό<br />

απ΄ αυτούς που εισέρχονται απορρίπτεται και<br />

παίρνει την άγουσα προς άλλες κατευθύνσεις, γιατί η<br />

Γερµανική κοινωνία δεν ανέχεται την ύπαρξη<br />

συνταξιούχων φοιτητών. Έτσι, η επιλεκτικότητα<br />

εµφανίζεται σε δεύτερο στάδιο και αναιρεί και πάλι<br />

τη φύση της πανεπιστηµιακής εκπαίδευσης ως<br />

δηµόσιου αγαθού.<br />

Αλλά για να πειστεί ακόµη και ο πλέον<br />

προκατειληµµένος, ο οποίος µε διάφορους λογικούς<br />

ακροβατισµούς θα απέρριπτε την πιο πάνω<br />

επιχειρηµατολογία, έστω ότι η ανώτατη εκπαίδευση<br />

είναι πράγµατι δηµόσιο αγαθό. ∆ικαιολογείται απ’<br />

αυτήν την παραδοχή ο ισχυρισµός ότι ο µόνος η ο<br />

καλύτερος τρόπος οργάνωσης της παραγωγής και της<br />

διανοµής υπηρεσιών ανώτατης εκπαίδευσης είναι η<br />

επιβολή δηµόσιου µονοπωλίου; Η απάντηση είναι<br />

πως δεν δικαιολογείται γιατί ένας πολύ<br />

αποτελεσµατικότερος τρόπος οργάνωσης είναι η<br />

χρηµατοδότηση της παροχής τους να γίνεται µεν από<br />

το κράτος, αλλά η παραγωγή και η διανοµή τους να<br />

ανατίθεται σε ιδιωτικά πανεπιστήµια, χωρίς<br />

δηµόσιους υπαλλήλους και χωρίς την εξουθενωτική<br />

γραφειοκρατία της δηµόσιας διοίκησης.<br />

Ας δούµε τώρα τον δεύτερο ισχυρισµό ο οποίος<br />

διατείνεται ότι η ύπαρξη ιδιωτικών πανεπιστηµίων θα<br />

οδηγούσε σε «εµπορευµατοποίηση», µε την έννοια<br />

της παροχής υποβαθµισµένων υπηρεσιών ανώτατης<br />

εκπαίδευσης. Πόσο αβάσιµος είναι αυτός ο<br />

ισχυρισµός µπορεί να καταδειχθεί εύκολα µε µερικά<br />

παραδείγµατα: Προς τούτο ας θυµηθούµε πρώτα ότι<br />

όλοι, ειδικοί και µη, δεχόµαστε ότι η περίοδος κατά<br />

την οποία σχηµατίζουµε τον χαρακτήρα µας, τους<br />

καλούς τρόπους, και τις κοινωνικές αξίες που µας<br />

συνοδεύσουν στην υπόλοιπη ζωή µας, είναι τα<br />

χρόνια µέχρι την εφηβεία. Αν υπάρχει λοιπόν<br />

κάποιος φόβος µήπως η αποκαλούµενη<br />

«εµπορευµατοποίηση» της παιδείας αλλοιώσει τα<br />

θεµελιώδη χαρακτηριστικά του καλού και αγαθού<br />

πολίτη αυτός βρίσκεται στην στοιχειώδη και στη<br />

µέση εκπαίδευση. Συνεπώς, αν το κράτος ήταν<br />

δικαιολογηµένο να κρατήσει αποκλειστικά<br />

δικαιώµατα στην εκπαίδευση, θα έπρεπε να αφορούν<br />

τα συγκεκριµένα αυτά στάδια. Εντούτοις, σ’ αυτά,<br />

επιτρέπεται η λειτουργία ιδιωτικών εκπαιδευτηρίων,<br />

κάτω βέβαια από κάποιες προϋποθέσεις ασφαλούς<br />

λειτουργίας.

Το δεύτερο παράδειγµα έχει να κάνει µε την<br />

ποιότητα της εκπαίδευσης, η οποία παρέχεται από<br />

τα ιδιωτικά εκπαιδευτήρια στην στοιχειώδη και στη<br />

µέση εκπαίδευση. Όπως αναµένεται από την<br />

οικονοµική ανάλυση, εκεί έχουν διαµορφωθεί<br />

ποιότητες εκπαιδευτικών υπηρεσιών οι οποίες<br />

αντιστοιχούν στις προτιµήσεις και στις δυνατότητες<br />

των πολιτών που τις αγοράζουν. Για µερικά µάλιστα<br />

εκπαιδευτήρια, η ποιότητα τους θεωρείται τόσο<br />

υψηλή, ώστε πολιτικοί και άλλοι, µε περισσή<br />

υποκρισία, διαγκωνίζονται προκειµένου να<br />

εξασφαλίσουν θέσεις για τα παιδιά τους. Κανονικά<br />

λοιπόν το κράτος θα έπρεπε να επι-διώκει την<br />

«εµπορευµατοποίηση» στην παιδεία, γιατί µέσω<br />

αυτής θα ανέλθει γενικά η ποιότητα των<br />

παρεχόµενων υπηρεσιών της.<br />

Τελευταίο είναι το παράδειγµα των χωρών όπου<br />

λειτουργούν ιδιωτικά ΑΕΙ. Στην Αµερική, στην<br />

Αγγλία, στην Σουηδία και σε πλείστες όσες άλλες<br />

χώρες, ένα µεγάλο ποσοστό νέων φοιτούν σε αµιγώς<br />

ιδιωτικά και επιδοτούµενα ΑΕΙ. Εκεί η<br />

«εµπορευµατοποίηση» έχει συµβάλλει θετικά, αφού<br />

προτιµούνται και από πολλά ελληνόπουλα και η<br />

Ελληνική πολιτεία αναγνωρίζει τους τίτλους που<br />

παρέχουν, ως ισότιµους µε τους αντίστοιχους των<br />

Ελληνικών ΑΕΙ. Συνεπώς, από τα ανωτέρω προκύπτει<br />

ότι όπως και να προσεγγίσει κανείς τη φύση των<br />

υπηρεσιών της ανώτατης εκπαίδευσης, η επιβολή<br />

δηµόσιου µονοπωλίου στην ανώτατη εκπαίδευση<br />

ήταν και συνεχίζει να είναι αυθαίρετη.<br />

2.2 Γιατί κάτω από δηµόσιο µονοπώλιο η<br />

ανώτατη εκπαίδευση λειτουργεί<br />

αναποτελεσµατικά<br />

Η ιδιωτική επιχείρηση φροντίζει συνεχώς ώστε να<br />

συγκρατεί τα έξοδά της χαµηλά και να παράγει<br />

προϊόντα και υπηρεσίες όπως ακριβώς επιθυµούν οι<br />

καταναλωτές. Αλλιώς διατρέχει τον κίνδυνο οι<br />

ανταγωνιστές της να την σπρώξουν στο περιθώριο και<br />

τελικά να χάσει τις αγορές της και να πτωχεύσει.<br />

Αντίθετα, τα δηµόσια µονοπώλια δεν αντιµετωπίζουν<br />

την πίεση ούτε του έµπρακτου, ούτε του δυνητικού<br />

ανταγωνισµού. Με άλλα λόγια, γνωρίζουν εκ των<br />

προτέρων ότι η ύπαρξή τους δεν κινδυνεύει, και<br />

συνεπώς δεν πιέζονται να κάνουν αποτελεσµατική<br />

χρήση των πόρων που τους εµπιστεύονται οι πολίτες.<br />

Εποµένως, για να λειτουργήσουν µε σχετική<br />

αποτελεσµατικότητα απαιτείται πρώτα απ' όλα, να<br />

εκτεθούν στην πίεση του ανταγωνισµού και στον<br />

κίνδυνο της πτώχευσης. Όµως οι προϋποθέσεις αυτές<br />

δεν είναι εφικτές. Και τούτο γιατί, πρώτο, όταν τα<br />

δηµόσια µονοπώλια φθάνουν στο χείλος της<br />

χρεοκοπίας, διασώζονται συνήθως από την<br />

παρέµβαση του κράτους, και, δεύτερο, γιατί δεν<br />

µπορούν να µεταφερθούν εύκολα από το κράτος<br />

στον ιδιωτικό τοµέα. Ας δούµε γιατί η έλλειψη<br />

"µεταφερσιµότητος" των δηµόσιων µονοπωλίων είναι<br />

Rooster Review<br />

σηµαντικός περιορισµός για την αποτελεσµατικότητά<br />

τους.<br />

Στην µεγάλη πλειονότητα οι µετοχές των δηµόσιων<br />

µονοπωλίων δεν διαπραγµατεύονται σε κάποια<br />

χρηµατιστηριακή αγορά. Αυτό σηµαίνει ότι οι<br />

αποφάσεις εκείνων που τα διοικούν δεν<br />

αντανακλώνται άµεσα στην αξία τους. Συνεπώς, οι<br />

ιδιοκτήτες (µε άλλα λόγια οι πολίτες) δεν έχουν<br />

κίνητρο να παρακολουθούν από κοντά την<br />

αποτελεσµατικότητά τους. Έτσι, οι δηµόσιοι<br />

διαχειριστές έχουν µεγαλύτερη ευχέρεια να<br />

ασκήσουν την διοίκηση των δηµόσιων µονοπωλίων<br />

προς όφελός τους, απ' ό,τι έχουν τα στελέχη των<br />

εισηγµένων ιδιωτικών επιχειρήσεων. Για παράδειγµα,<br />

οι διευθύνοντες τις δηµόσιες επιχειρήσεις<br />

ενδιαφέρονται για την κατανοµή του προϊόντος όχι<br />

βάσει των τιµών, αλλά µε βάση τις απαιτήσεις<br />

δυναµικών µειοψηφιών και προσκείµενων πολιτικών<br />

συµφερόντων. Γενικές αυξήσεις σ' όλα τα<br />

µισθολογικά κλιµάκια, παρά επιλεκτικές αυξήσεις<br />

βασισµένες στην συνεισφορά του κάθε εργαζόµενου,<br />

και ευνοιοκρατικές προσλήψεις, είναι πιο<br />

συνηθισµένα φαινόµενα γι' αυτούς σε σχέση µε τα<br />

διευθυντικά στελέχη των ιδιωτικών επιχειρήσεων.<br />

Απεργίες µε τις οποίες η νόµιµη κυβέρνηση της<br />

χώρας εκβιάζεται σε συνεχείς και κατ' εξαίρεση από<br />

την πολιτική της παραχωρήσεις θα είναι στην<br />

ηµερησία διάταξη, κλπ. Όλες αυτές οι δυσπλασίες<br />

έχουν σαν αποτέλεσµα τα δηµόσια µονοπώλια να<br />

είναι αδιάφορα στις συνθήκες της ζήτησης και να<br />

λειτουργούν µε υψηλότερο κόστος για κάθε επίπεδο<br />

προϊόντος.<br />

Τα ανωτέρω ισχύουν πολύ περισσότερο για το<br />

δηµόσια πανεπιστήµια. Και τούτο γιατί, αντίθετα από<br />

την συνταγµατική επιταγή η οποία ορίζει τα<br />

πανεπιστήµια ως ιδρύµατα αυτόνοµα και<br />

αυτοδιοίκητα, σε µεγάλο βαθµό λειτουργούν ως<br />

διευθύνσεις του Υπουργείου Εθνικής Παιδείας και<br />

Θρησκευµάτων. Οπότε, δεν πρέπει να µας εκπλήσσει<br />

γιατί η αποτελεσµατικότητα της ανώτατης<br />

εκπαίδευσης συνεχίζει να φθίνει. Αυτό συµβαίνει<br />

απλούστατα γιατί τα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύµατα<br />

δεν απειλούνται από κανένα ανταγωνισµό, και ως<br />

δηµόσιες υπηρεσίες δεν κινδυνεύουν ούτε να<br />

πτωχεύσουν ούτε να ιδιωτικοποιηθούν.<br />

2.3 Πως το δηµόσιο µονοπώλιο και η δωρεάν<br />

ανώτατη εκπαίδευση προάγουν την ανισότητα<br />

και στρεβλώνουν την κατανοµή των πόρων<br />

Η ανώτατη εκπαίδευση δεν είναι όπως η<br />

στοιχειώδης και η µέση. Στην στοιχειώδη και στη<br />

µέση εκπαίδευση οι γνώσεις που µεταφέρονται στους<br />

µαθητές και οι συµπεριφορές που σφυρηλατούνται<br />

αποσκοπούν στην δηµιουργία του καλού, αγαθού<br />

και µορφωµένου πολίτη. Με αυτήν την έννοια<br />

συνοδεύονται από θετικές εξωτερικότητες για την<br />

κοινωνία και γι’ αυτό όλοι συµφωνούν ότι το κράτος<br />

25

26<br />

οφείλει να τις επιδοτεί. Αντιθέτως, οι γνώσεις και οι<br />

δεξιότητες που µεταδίδονται στους φοιτητές στην<br />

ανώτατη εκπαίδευση αποσκοπούν στην<br />

επαγγελµατική τους ανέλιξη. Αυτό σηµαίνει ότι η<br />

ανώτατη εκπαίδευση δηµιουργεί υπεραξίες τις οποίες<br />

καρπούνται οι φοιτητές µέσω αυξηµένων<br />

εισοδηµάτων όταν αποφοιτήσουν και ενσωµατωθούν<br />

στα επαγγέλµατα. Ειδικότερα, µέσω της δωρεάν<br />

εκπαίδευσης κερδίζουν τριπλά. Πρώτο, γιατί δεν<br />

πληρώνουν για το κόστος των σπουδών τους.<br />

∆εύτερο, γιατί όταν ενσωµατωθούν στα επαγγέλµατα<br />

απολαµβάνουν αυξηµένα εισοδήµατα, και, τρίτο,<br />

γιατί µειώνουν τον κίνδυνο της ανεργίας, αφού όλες<br />

οι µελέτες δείχνουν ότι η ανεργία χτυπάει κυρίως<br />

τους ανειδίκευτους. Ως αποτέλεσµα των παροχών<br />

αυτών, όσοι αποφοιτούν από τα ανώτατα εκπαιδευτικά<br />

ιδρύµατα είναι οι ευνοηµένοι.<br />

Αυτοί που είναι οι αδικηµένοι είναι όσοι λόγω της<br />

επιλεκτικότητας αποκλείονται. Και τούτο για δύο<br />

λόγους. Ο πρώτος είναι ότι οι πόροι για τη<br />

χρηµατοδότηση της δωρεάν παροχής<br />

πανεπιστηµιακών σπουδών προέρχονται σε κάποιο<br />

βαθµό από τους φόρους που πληρώνουν και αυτοί<br />

που αποκλείονται. Έτσι, οι τελευταίοι, όχι µόνο<br />

στερούνται τη χρήση ενός αγαθού στο οποίο εξ<br />

ορισµού θεµελιώνουν συνταγµατικό δικαίωµα, αλλά<br />

επιπλέον συνεισφέρουν µε τους φόρους τους στην<br />

δωρεάν παροχή του σε όσους επιλέγονται. Ο<br />

δεύτερος λόγος πηγάζει από το γεγονός ότι η<br />

απόκτηση πανεπιστηµιακού πτυχίου συνοδεύεται<br />

από κάποια θεσµοθετηµένα επαγγελµατικά<br />

δικαιώµατα. Τα δικαιώµατα αυτά, σε τελευταία<br />

ανάλυση, αποφέρουν αυξηµένα εισοδήµατα, τα<br />

οποία δεν µπορούν να δικαιολογηθούν µε βάση την<br />

επένδυση που έχουν κάνει οι απόφοιτοι, µε<br />

αποτέλεσµα το κράτος το ίδιο να προάγει την<br />

κοινωνική ανισότητα.<br />

Όµως, οι παρενέργειες της δωρεάν ανώτατης<br />

εκπαίδευσης δεν περιορίζονται στην προαγωγή της<br />

κοινωνικής ανισότητας. Παράλληλα, διογκώνεται<br />

τεχνητά η ζήτηση για ανώτατη εκπαίδευση και<br />

προκαλείται σπατάλη ανθρώπινων και υλικών πόρων.<br />

Γιατί συµβαίνουν αυτά τα φαινόµενα δεν χρειάζεται<br />

βαθιά ανάλυση για να διευκρινιστούν. Οι υπεραξίες<br />

που προκαλούνται από την παροχή στους<br />

αποφοίτους δωρεάν ανώτατης εκπαίδευσης, είναι<br />

φυσιολογικό να αυξάνουν την ζήτηση πέραν του<br />

κοινωνικά άριστου επιπέδου. Εν συνεχεία, κάτω από<br />

την πίεση της αυξηµένης ζήτησης, το πελατειακό<br />

κοµµατικό σύστηµα αναγκάζεται να ενδίδει και να<br />

αυξάνει συνεχώς τους αριθµούς των εισερχόµενων<br />

φοιτητών καθώς και τον αριθµό των<br />

πανεπιστηµιακών ιδρυµάτων. Τέλος, καθώς η<br />

τεχνητά αυξηµένη ζήτηση επεκτείνεται σε<br />

πληθυσµούς φοιτητών και καθηγητών που δεν<br />

διαθέτουν τα απαραίτητα προσόντα για να βρίσκονται<br />

στα πανεπιστήµια, η ποιότητα της δωρεάν ανώτατης<br />

εκπαίδευσης φθίνει, ενώ λόγω του δηµόσιου<br />

Rooster Review<br />

µονοπωλίου δεν επιτρέπεται να δηµιουργηθούν<br />

διορθωτικοί µηχανισµοί. Έτσι, όσο διαρκεί το status<br />

quo, αναγκαστικά θα βρισκόµαστε σε ένα φαύλο<br />

κύκλο ο οποίος θα οδηγεί την ποιότητα στην ανώτατη<br />

εκπαίδευση από το κακό στο χειρότερο.<br />

2.4 Σύνοψη<br />

Η ανώτατη εκπαίδευση δεν έχει ούτε τα τυπικά,<br />

ούτε τα ουσιαστικά χαρακτηριστικά των δηµόσιων<br />

αγαθών. Συνεπώς, από αναλυτική άποψη αποτελεί<br />

ένα ιδιωτικό αγαθό το οποίο θα έπρεπε να παράγεται<br />

και να διανέµεται µε διαδικασίες αγοράς. Σε<br />

αντίθεση µ’ αυτήν την διαπίστωση, το σύνταγµα της<br />

χώρας µας ορίζει την ανώτατη εκπαίδευση ως<br />

δηµόσιο αγαθό παρεχόµενο κατ’ αποκλειστικότητα<br />

από το κράτος. Αν και στην πράξη έχει αναιρεθεί,<br />

καθόσον εφαρµόζεται η αρχή της επιλεκτικότητας, η<br />

ως άνω συνταγµατική επιταγή έχει οδηγήσει στην<br />

επιβολή ενός στυγνού δηµόσιου µονοπωλίου το<br />

οποίο λειτουργεί εξόχως αναποτελεσµατικά. Πιο<br />

συγκεκριµένα, µέσω της δωρεάν παροχής προάγει<br />

την κοινωνική ανισότητα. Αυξάνει τεχνητά την ζήτηση<br />

για ανώτατη εκπαίδευση και προσελκύει στα<br />

πανεπιστήµια φοιτητές µε υποβαθµισµένα προσόντα.<br />

Και τέλος, µέσω του πελατειακού κοµµατικού<br />

συστήµατος οδηγεί σε συνεχή αύξηση του αριθµού<br />

των φοιτητών και των πανεπιστηµίων, µε αποτέλεσµα<br />

να διασπείρονται οι διαθέσιµοι πόροι σε πολλά<br />

υποβαθµισµένα πανεπιστήµια και να φθίνει συνεχώς<br />

η ποιότητα στην ανώτατη εκπαίδευση.<br />

3. Τα επιχειρήµατα υπέρ του ανταγωνισµού<br />

στην ανώτατη εκπαίδευση<br />

Στο απόφθεγµα που παρατίθεται στην<br />

προµετωπίδα του παρόντος άρθρου, ο Νοµπελίστας<br />

καθηγητής Milton Friedman λέει ότι, αν είχε να<br />

επιλέξει µεταξύ ενός δηµόσιου και ενός ιδιωτικού<br />

µονοπωλίου, θα επέλεγε το δεύτερο γιατί είναι<br />

«διεκδικήσιµο». Αυτό που υπονοεί είναι ότι, επειδή<br />

το ιδιωτικό µονοπώλιο αδυνατεί να εµποδίσει άλλους<br />

ιδιώτες να εισέλθουν στην αγορά του, αναγκαστικά<br />

θα αποθαρρύνεται από του να κάνει καταχρηστική<br />

εκµετάλλευση της µονοπωλιακής του δύναµης.<br />

Συνεπώς, το ερώτηµα που γεννιέται είναι γιατί θα<br />

ωφελούσε η εισαγωγή «διεκδικησιµότητας», άλλως<br />

πως, η εισαγωγή δυνητικού και έµπρακτου<br />

ανταγωνισµού, στην ανώτατη εκπαίδευση; Στην<br />

απάντηση του ερωτήµατος αυτού είναι αφιερωµένες<br />

οι σκέψεις που ακολουθούν.<br />

3.1 Οφέλη από τη βελτίωση της παραγωγικής<br />

και της διανεµητικής αποτελεσµατικότητας<br />

Οι φοιτητές που επιτυγχάνουν στις πανελλήνιες<br />

εξετάσεις και εγγράφονται σε ένα από τα πολλά<br />

τµήµατα των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυµάτων της

χώρας, το αποφασίζουν γιατί δεν έχουν άλλη<br />

επιλογή. Αν και η παρακολούθηση των µαθηµάτων<br />

µακριά από τους τόπους της διαµονής τους κοστίζει<br />

ίσως και περισσότερα χρήµατα από το σπουδάσουν<br />

σε ένα Αγγλικό πανεπιστήµιο, για λόγους<br />

προσωπικούς και οικογενειακούς αναγκάζονται να<br />

συµβιβαστούν µε την κατάσταση αυτή. Αλλά αν<br />

είχαν την δυνατότητα να ακολουθήσουν τις σπουδές<br />

που επιθυµούν σε ένα ποιοτικά καλύτερο ιδιωτικό<br />

πανεπιστήµιο, πολλοί θα το προτιµούσαν, ακόµη και<br />

εάν αυτό σήµαινε ότι θα έπρεπε να επιβαρυνθούν<br />

λίγο περισσότερο. Κατά συνέπεια, αν η πολιτεία<br />

καταργούσε το δηµόσιο µονοπώλιο και επέτρεπε την<br />

είσοδο ιδιωτικών πανεπιστηµίων υψηλής στάθµης,<br />

αυτό που θα παρατηρούσαµε θα ήταν µια σταδιακή<br />

απώλεια φοιτητών από τα σχετικώς κακά δηµόσια<br />

πανεπιστήµια στα σχετικώς καλά ιδιωτικά. Βέβαια<br />

µην φανταστούµε ότι αυτή η ανακατανοµή θα έβαζε<br />

σε κίνδυνο τα δηµόσια πανεπιστήµια, γιατί σε όσες<br />

χώρες επεχείρησαν αυτό το άνοιγµα, µετά από µια<br />

µικρή περίοδο προσαρµογής, η ισορροπία που<br />

επικρατεί επιβεβαιώνει την κυρίαρχη θέση των<br />

δηµόσιων εκπαιδευτικών ιδρυµάτων. Όµως, µετά το<br />

άνοιγµα στον ανταγωνισµό, τα δηµόσια πανεπιστήµια<br />

θα βελτιωνόντουσαν σηµαντικά για τρεις τουλάχιστον<br />

λόγους. Πρώτον, γιατί προ του κινδύνου να χάσουν<br />

φοιτητές, θα ενέτειναν τις προσπάθειές τους να<br />

οργανωθούν και να λειτουργήσουν<br />

αποτελεσµατικότερα. ∆εύτερον, γιατί θα λάβαινε<br />

χώρα κάποια αποσυµφόρηση και θα µειωνόταν ο<br />

αριθµός των φοιτητών προς τον αριθµό του<br />

διδακτικού και ερευνητικού προσωπικού. Και,<br />

τρίτον, γιατί προκειµένου το δηµόσιο πανεπιστήµιο<br />

να ανταποκριθεί στον ανταγωνισµό, η πολιτεία θα<br />

αναγκαζόταν να κάνει πράξη τη συνταγµατική<br />

επιταγή για αυτόνοµα και αυτοδιοίκητα<br />

πανεπιστήµια, µε όλα τα ευνοϊκά αποτελέσµατα που<br />

συνοδεύουν τη διοικητική ευελιξία και την<br />

αποκεντρωµένη λήψη των αποφάσεων.<br />

3.2 Υποκατάσταση εισαγωγών και εξαγωγές<br />

υπηρεσιών ανώτατης εκπαίδευσης<br />

Τα ιδιωτικά πανεπιστήµια που θα δηµιουργηθούν<br />

θα προσανατολισθούν σε επιστηµονικούς κλάδους µε<br />

σηµαντική υπερβάλλουσα ζήτηση η οποία σήµερα<br />

κατευθύνεται στο εξωτερικό. Έτσι, θα δηµιουργηθούν<br />

πολλές θέσεις εργασίας και θα σταµατήσει η µεγάλη<br />

εκροή ανθρώπινου κεφαλαίου και συναλλάγµατος.<br />

Παράλληλα, µε την απελευθέρωση των δηµόσιων<br />

πανεπιστηµίων από τον γραφειοκρατικό εναγκαλισµό<br />

του κράτους, θα καταστεί δυνατόν η Ελληνική<br />

ανώτατη εκπαίδευση να αποκτήσει εξαγωγικό<br />

χαρακτήρα και να προσελκύσει φοιτητές όχι µόνο<br />

από τις όµορες χώρες αλλά και από την παγκόσµια<br />

αγορά. Επί του προκειµένου θεωρώ ιδιαίτερα<br />

σκόπιµο να επισηµάνω τα εξής.<br />

Rooster Review<br />

Στην τριτοβάθµια εκπαίδευση συµβαίνει στις ηµέρες<br />

µας µια άνευ προηγουµένου διεύρυνση των διεθνών<br />

αγορών. Τα πανεπιστήµια όλο και περισσότερων<br />

χωρών συνεργάζονται µεταξύ τους προκειµένου να<br />

προσφέρουν ποιοτικές εκπαιδευτικές και<br />

ερευνητικές υπηρεσίες σε ένα παγκόσµιο κοινό. Για<br />

παράδειγµα, στη Σχολή ∆ιοίκησης Επιχειρήσεων του<br />

δηµόσιου πανεπιστηµίου kasetsart της Ταϊλάνδης<br />

συνεργάζονται πανεπιστήµια από την Αυστραλία, την<br />

Αυστρία, την Τσεχοσλοβακία, τη Γαλλία, τη Σουηδία,<br />

την Κίνα, και την Ιαπωνία. Αυτό αποδεικνύει ότι<br />

πολλές χώρες ενθαρρύνουν τα ανώτατα εκπαιδευτικά<br />

τους ιδρύµατα να εξάγουν υπηρεσίες εκπαίδευσης.<br />

Το ερώτηµα λοιπόν που τίθεται είναι γιατί το κάνουν<br />

και τι συµπεράσµατα µπορούµε να βγάλουµε.<br />

Η απάντηση βρίσκεται στο ότι τα οφέλη από τις<br />

εξαγωγές υπηρεσιών πανεπιστηµιακής εκπαίδευσης<br />

είναι τεράστια. Για του λόγου το ασφαλές, έστω<br />

µερικά στατιστικά στοιχεία από το δηµοσίευµα στην<br />

εφηµερίδα Fairfax Digital (22/4/2004). Σε αντίθεση<br />

µε το παρελθόν, γράφει η δηµοσιογράφος L.<br />

Doherty, κατά το οποίο η οικονοµική ανάπτυξη της<br />

Αυστραλίας στηρίχθηκε στην πλάτη των προβάτων<br />

(σηµείωση δική µου: εννοεί τις εξαγωγές µαλλιού),<br />

στο µέλλον θα βασιστεί µε αυξανόµενο ρυθµό στα<br />

πηλίκια των αποφοίτων, καθώς τα πανεπιστήµια<br />

επεκτείνουν τα παράκτια και τα εξ’ αποστάσεως<br />

προγράµµατα των σπουδών τους. Ήδη, αναφέρει, τα<br />

έσοδα από εξαγωγές εκπαιδευτικών υπηρεσιών<br />

συµβάλλουν στο ισοζύγιο πληρωµών της Αυστραλίας<br />

περισσότερο από τέτοια παραδοσιακά προϊόντα όπως<br />

το µαλλί. Με ιδιαίτερη δε έµφαση τονίζει ότι, αν και<br />

οι δηµόσιες δαπάνες για την εκπαίδευση κατά τη<br />

δεκαετία που προηγήθηκε του 2002 µειώθηκαν από<br />

4.3% του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος σε<br />

3.8%, η ανάπτυξη της τριτοβάθµιας εκπαίδευσης<br />

υπήρξε εξαιρετικά ταχύρυθµη και πρόσφερε<br />

σηµαντικά οφέλη.<br />

Από τα ανωτέρω προκύπτει ότι ο κλάδος της<br />

τριτοβάθµιας εκπαίδευσης έχει τεράστιες εξαγωγικές<br />

δυνατότητες µέσα από τις οποίες µπορεί όχι µόνο να<br />

συµβάλλει στην οικονοµία αλλά και να αναπτυχθεί<br />

ποιοτικά. Γι’ αυτό, αυτό που προτείνω είναι να<br />

παραδειγµατιστούµε από τα επιτυχηµένα<br />

υποδείγµατα των άλλων χωρών και να συµβάλλουµε<br />

ώστε οι εξαγωγές υπηρεσιών τριτοβάθµιας<br />

εκπαίδευσης να καταλάβουν περίοπτη θέση στο<br />

ισοζύγιο πληρωµών της χώρας µας, πολύ πιθανά<br />

αµέσως µετά την ναυτιλία και τον τουρισµό.<br />

Ιδιαίτερα τώρα που όλοι ψαχνόµαστε για τους<br />

κλάδους στους οποίους έχουµε η µπορούµε να<br />

αναπτύξουµε διεθνή συγκριτικά πλεονεκτήµατα,<br />

ώστε να υποκαταστήσουµε του κλάδους της<br />

οικονοµίας µας που φθίνουν, είναι απογοητευτικό,<br />

εξαιτίας παρωχηµένων ιδεοληψιών και<br />

µικροσυµφερόντων, να µην βλέπουµε τις ευκαιρίες<br />

και τις δυνατότητες που έχουµε στο συγκεκριµένο<br />

τοµέα. Επειδή λοιπόν τελευταία αποδείξαµε στην<br />

27

28<br />

παγκόσµια κοινότητα ότι όταν έχουµε συγκεκριµένο<br />

στόχο και πιεστικές προθεσµίες ανταποκρινόµαστε<br />

ως λαός µε αξιοθαύµαστη αποτελεσµατικότητα, το<br />

επόµενο ολύµπιο έργο ας είναι να επιτύχουµε µια<br />

τόσο διακεκριµένη αναβάθµιση της τριτοβάθµιας<br />

εκπαίδευσης ώστε οι πολύµορφες και δυναµικές<br />

υπηρεσίες της να διεισδύσουν στις παγκόσµιες<br />

αγορές και να κερδίσουν το µερίδιο που τους ανήκει.<br />

3.3 Μείωση του κόστους για το δηµόσιο και<br />

τους οικογενειακούς προϋπολογισµούς.<br />

Σε όλους εµάς που εργαζόµαστε στα πανεπιστήµια<br />

είναι περισσότερο από φανερό ότι το ποσοστό του<br />

δηµόσιου προϋπολογισµού το οποίο αφιερώνεται για<br />

την χρηµατοδότηση της δωρεάν ανώτατης<br />

εκπαίδευσης δεν επαρκεί. Με την δοµή που έχουν τα<br />

δηµόσια πανεπιστήµια, η χρηµατοδότηση<br />

υπολειπόταν ανέκαθεν σοβαρά, ενώ τα τελευταία<br />

χρόνια µε την αθρόα δηµιουργία νέων<br />

πανεπιστηµίων και τον πολλαπλασιασµό των<br />

εισερχόµενων φοιτητών, οι διατιθέµενοι πόροι ανά<br />

πανεπιστηµιακό ίδρυµα λιγοστεύουν, µε αποτέλεσµα<br />

η ποιότητα της παρεχόµενης εκπαίδευσης και<br />

έρευνας να φθίνει. Ούτε θα ήταν εύλογο να ελπίζει<br />

κανείς ότι η κατάσταση µπορεί να βελτιωθεί<br />

διατηρήσιµα µε την αύξηση του ποσοστού<br />

χρηµατοδότησης από τον δηµόσιο προϋπολογισµό,<br />

γιατί τα χρήµατα δεν θα είναι ποτέ αρκετά για µια<br />

ποιοτική ανώτατη εκπαίδευση σύµφωνα µε τα διεθνή<br />

πρότυπα.<br />

Αντιθέτως, αν το δηµόσιο πανεπιστήµιο ανοιχτεί στον<br />

ανταγωνισµό, θα υποχρεωθεί να λειτουργήσει<br />

αποτελεσµατικότερα. Αυτό σηµαίνει ότι θα µπει στην<br />

διαδικασία του ελέγχου των λειτουργικών του<br />

δαπανών, και µέσα από την συνεχή αξιολόγηση της<br />

ποιότητας των υπηρεσιών του θα αποκαταστήσει µια<br />

καλύτερη σχέση κόστους-οφέλους, και θα<br />

υποχρεωθεί να αναζητήσει πόρους πέραν από τον<br />

δηµόσιο προϋπολογισµό. Ως εκ των εξελίξεων αυτών,<br />

το κόστος της ανώτατης εκπαίδευσης για το δηµόσιο<br />

προϋπολογισµό θα µειωθεί σταδιακά, µε ταυτόχρονη<br />

βελτίωση της ποιότητας των παρεχόµενων<br />

εκπαιδευτικών και ερευνητικών υπηρεσιών.<br />

Σηµαντικά οφέλη θα προκύψουν επίσης για τους<br />

οικογενειακούς προϋπολογισµούς από δύο<br />

τουλάχιστον πηγές. Η πρώτη είναι ότι, µε την<br />

διεύρυνση του ιδιωτικού τοµέα της ανώτατης<br />

εκπαίδευσης, και την συνακόλουθη διεύρυνση των<br />

επιλογών των φοιτητών, θα περιοριστεί δραστικά η<br />

δαπάνη των νοικοκυριών για την προετοιµασία των<br />

παιδιών τους ενόψει των πανελλήνιων εξετάσεων, ενώ<br />

η δεύτερη σχετίζεται µε την δυνατότητα που θα<br />

δηµιουργηθεί οι φοιτητές να σπουδάζουν<br />

πλησιέστερα στις πόλεις της µόνιµης κατοικίας τους.<br />

Μάλιστα, εάν µε την ανακατανοµή της ζήτησης<br />

µεταξύ δηµόσιων και ιδιωτικών πανεπιστηµίων οι<br />

πανελλήνιες εξετάσεις καταστούν περιττές και<br />

Rooster Review<br />

καταργηθούν, τα πιο πάνω οφέλη είναι πιθανό να<br />

διευρυνθούν ακόµη περισσότερο, αφού αυτό θα<br />

οδηγήσει αυτόµατα στην κατάργηση της<br />

παραπαιδείας των φροντιστηρίων.<br />

Τέλος, ανυπολόγιστα οφέλη θα προκύψουν για όλη<br />

την κοινωνία από την καλύτερη κατανοµή των<br />

δυνατοτήτων των φοιτητών στα πανεπιστήµια και στα<br />

γνωστικά αντικείµενα. Όπως συµβαίνει σε κάθε<br />

δυναµικό κλάδο, το άνοιγµα στον ανταγωνισµό της<br />

ανώτατης εκπαίδευσης θα οδηγήσει στην<br />

διαφοροποίηση των πανεπιστηµιακών ιδρυµάτων µε<br />

βάση την ποιότητα της εκπαιδευτικής και<br />

ερευνητικής τους επίδοσης. Έτσι, θα δηµιουργηθούν<br />

δηµόσια και ιδιωτικά πανεπιστήµια διάφορων<br />

ποιοτικών επιπέδων που θα βρίσκονται σε<br />

µεγαλύτερη αρµονία µε τις δυνατότητες των φοιτητών<br />

στους οποίους θα απευθύνονται. Το τελικό<br />

αποτέλεσµα θα είναι να αυξηθούν τα ποσοστά των<br />

φοιτητών που καταφέρνουν να αποφοιτήσουν στο<br />

κανονικό χρονικό διάστηµα των σπουδών, το<br />

φαινόµενο των συνταξιούχων φοιτητών να εξαλειφτεί,<br />

και γενικά το κόστος της ανώτατης εκπαίδευσης να<br />

επιµεριστεί καλύτερα µεταξύ των ίδιων των φοιτητών<br />

και της κοινωνίας γενικότερα.<br />

3.4 Σύνοψη<br />

Η κατάργηση του δηµόσιου µονοπωλίου στην<br />

ανώτατη εκπαίδευση και η διεύρυνση του ιδιωτικού<br />

τοµέα σ’ αυτές τις δραστηριότητες θα επιφέρει<br />

σηµαντικά οφέλη. Κάτω από την πίεση του<br />

δυνητικού και του έµπρακτου ανταγωνισµού, τα<br />

δηµόσια πανεπιστήµια θα αναδιοργανωθούν και θα<br />

λειτουργήσουν πιο αποτελεσµατικά. Ο δυναµικός<br />

κλάδος της ανώτατης εκπαίδευσης ο οποίος θα<br />

προκύψει θα δηµιουργήσει χιλιάδες καινούργιες<br />

θέσεις εργασίας και θα επιβραδύνει την εισαγωγή<br />

εκπαιδευτικών υπηρεσιών από το εξωτερικό. Καθώς η<br />

ποιότητα των πανεπιστηµιακών ιδρυµάτων θα<br />

βελτιώνεται, θα αρχίσουν να πραγµατοποιούνται<br />

εξαγωγές εκπαίδευσης προς τις όµορες χώρες, αλλά<br />

και διεθνώς. Ο δηµόσιος προϋπολογισµός θα<br />

ανακουφιστεί γιατί τα πανεπιστήµια µπορούν να<br />

αυτοχρηµατοδοτηθούν µέσω εξαγωγών<br />

εκπαιδευτικών υπηρεσιών. Το κόστος της ανώτατης<br />

εκπαίδευσης στους γονείς και στους φοιτητές θα<br />

µειωθεί. Και, τέλος, αλλά όχι τελευταίο, ένα<br />

ανυπολόγιστο όφελος για την κοινωνία θα είναι η<br />

καλύτερη προσαρµογή των πανεπιστηµίων στις<br />

δυνατότητες των φοιτητών γιατί, αντίθετα από την<br />

γενικευµένη άποψη σύµφωνα µε την οποία όλοι οι<br />

φοιτητές είναι εξίσου ικανοί και εξίσου διατεθειµένοι<br />

να παιδευτούν, ισχύει ο γενικός κανόνας ότι τα<br />

άτοµα διαφέρουν σηµαντικά µεταξύ τους και σε<br />

ικανότητες και σε θέληση να αναλάβουν τις ευθύνες<br />

τους.

4. Ποια µεταρρύθµιση στην ανώτατη<br />

εκπαίδευση<br />

Από τις απόψεις που ανέπτυξα ανωτέρω προκύπτει η<br />

µεταρρύθµιση της ανώτατης εκπαίδευσης στην χώρα<br />

µας πρέπει να θεµελιωθεί πάνω σε τρεις πυλώνες. Ο<br />

πρώτος πυλώνας αναφέρεται στην κατάργηση του<br />

δηµόσιου µονοπωλίου στην τριτοβάθµια εκπαίδευση<br />

και στην ενθάρρυνση, µέσα από ένα σαφές<br />

νοµοθετικό πλαίσιο, της λειτουργίας ιδιωτικών<br />

πανεπιστηµίων. Αν στην Κοµµουνιστική Κίνα, το<br />

κόµµα παραµέρισε πρόσφατα τις σκουριασµένες<br />

ιδεοληψίες του και αποφάσισε µέσα από µια<br />

προχωρηµένη νοµοθετική ρύθµιση να καλωσορίσει<br />

τη δηµιουργία ιδιωτικών πανεπιστηµίων, είναι<br />

τουλάχιστο ακατανόητο να υπάρχουν στην χώρα µας<br />

υποστηρικτές του δηµόσιου µονοπωλίου στην<br />

ανώτατη εκπαίδευση. Ο δεύτερος πυλώνας είναι η<br />

µεταρρύθµιση να καταστήσει τα πανεπιστήµια<br />

αυτόνοµα και αυτοδιοίκητα ιδρύµατα, όπως ακριβώς<br />

επιτάσσει το σύνταγµα. Ο λόγος είναι ότι ενόσω τα<br />

πανεπιστήµια λειτουργούν ως διευθύνσεις του<br />

Υπουργείου Εθνικής Παιδείας και Θρησκευµάτων,<br />

δεν υπάρχει η παραµικρή ελπίδα να λειτουργήσουν<br />

ευέλικτα και αποτελεσµατικά, ώστε να<br />

ανταποκριθούν στις προκλήσεις που θα<br />

δηµιουργηθούν από το άνοιγµα της ανώτατης<br />

εκπαίδευσης στον ανταγωνισµό. Τέλος, ο τρίτος<br />

πυλώνας είναι η αλλαγή του συστήµατος παροχής<br />

της δωρεάν ανώτατης εκπαίδευσης από<br />

χρηµατοδότηση των πανεπιστηµίων σε<br />

χρηµατοδότηση των φοιτητών.<br />

Κανονικά τις ανωτέρω θεµελιώδεις αλλαγές θα<br />

έπρεπε να έχουµε το σθένος ως λαός να τις<br />

ξεκινήσουµε άµεσα. Αλλά µε τον συντηρητισµό που<br />

έχει καταλάβει την χώρα, αν θα γίνει οτιδήποτε προς<br />

τις κατευθύνσεις αυτές, θα πάρει πολλά χρόνια, αν<br />

όχι δεκαετίες. Γι’ αυτό, έστω και υπό µορφή<br />

προετοιµασίας για τις µεγάλες αλλαγές που τελικά<br />

θα συρθούµε να υιοθετήσουµε, αυτό που θέλω να<br />

κάνω είναι να προτείνω µερικές ηπιότερες αλλαγές,<br />

οι οποίες, κατά την εκτίµησή µου διαθέτουν όλες τις<br />

δυνατότητες να συµβάλλουν άµεσα στην βελτίωση<br />

της λειτουργίας των δηµόσιων πανεπιστηµίων.<br />

Φυσικά θα είµαι συνοπτικός.<br />

Για τις σπουδές<br />

Για να βελτιωθούν οι σπουδές προτείνω:<br />

• Η διάρκειά τους να περιορισθεί στα χρόνια που<br />

απαιτούν τα προγράµµατα συν 50%. Για<br />

παράδειγµα, αν το πρόγραµµα σπουδών απαιτεί 4<br />

χρόνια, το όριο να καθορισθεί στα 6 χρόνια.<br />

•Να καθιερωθεί το πιστοποιητικό βαθµολογίας για<br />

όλα τα µαθήµατα που παίρνουν οι φοιτητές και ο<br />

βαθµός πτυχίου να υπολογίζεται ως σωρευτικός<br />

µέσος.<br />

•Η δωρεάν παιδεία να περιοριστεί στον αριθµό των<br />

µαθηµάτων που απαιτούνται από τα προγράµµατα<br />

σπουδών για τη λήψη πτυχίου.<br />

Rooster Review<br />

Για τα µέλη ∆ΕΠ<br />

Η σύνθεση του ∆ΕΠ στα περισσότερα<br />

πανεπιστήµια αποτελείται από µέλη µε µονιµότητα,<br />

µε µεγάλη µέση ηλικία, και µε εξωπανεπιστηµιακή<br />

απασχόληση. Αυτές οι παράµετροι επιβραδύνουν τη<br />

δηµιουργία, τη συσσώρευση και τη µετάδοση της<br />

γνώσης. Κατά συνέπεια, για να βελτιωθεί η<br />

αποτελεσµατικότητα του ∆ΕΠ προτείνω:<br />

•Να εισαχθούν µηχανισµοί εσωτερικής και<br />

εξωτερικής αξιολόγησης του ερευνητικού και του<br />

διδακτικού έργου.<br />

•Να αυξηθούν σηµαντικά οι αµοιβές και ένα µέρος<br />

της αύξησης να συναρτηθεί µε την επίδοση στην<br />

έρευνα και στη διδασκαλία.<br />

•Να ενισχυθεί η χρηµατοδότηση της βασικής<br />

έρευνας από εθνικούς πόρους, γιατί οι έρευνες που<br />

χρηµατοδοτούνται από την Ευρωπαϊκή Ένωση<br />

απαξιώνουν το επιστηµονικό δυναµικό.<br />

Για τα τµήµατα<br />

Για να υπάρξει κάποια άµιλλα µεταξύ οµοειδών<br />

τµηµάτων, προτείνω:<br />

•Να αξιολογούνται σε τακτά χρονικά διαστήµατα<br />

ώστε όλοι οι ενδιαφερόµενοι να γνωρίζουν τη φύση<br />

και το επίπεδο του πανεπιστηµιακού έργου που<br />

προσφέρουν.<br />

•Η κατανοµή των εθνικών πόρων που λαµβάνουν τα<br />

πανεπιστήµια να γίνεται στα τµήµατα µε βάση τους<br />

δείκτες που επιτυγχάνουν στις σχετικές αξιολογήσεις.<br />

•Να υποστηριχθεί ενεργά από το Υπουργείο Παιδείας<br />

η ιδέα της οριζόντιας και της κάθετης εξειδίκευσης<br />

των τµηµάτων ώστε να περιοριστούν οι επικαλύψεις<br />

που οδηγούν σε σπατάλη πόρων και αποδυνάµωση<br />

του επιστηµονικού δυναµικού.<br />

Για τα πανεπιστήµια<br />

Η διοίκησή τους εξ αποστάσεως από το Υπουργείο<br />

Παιδείας και από συλλογικά σώµατα αποτελούµενα<br />

από καθηγητές και φοιτητές είναι καταδικασµένη σε<br />

αποτυχία. Γι’ αυτό η πολιτεία πρέπει να αρκεστεί<br />

στον έλεγχο της διαχείρισης των οικονοµικών τους<br />

και η διοίκησή τους να περάσει σε επαγγελµατίες<br />

του είδους.<br />

5. Συµπέρασµα<br />

Η διάταξη του συντάγµατος για αποκλειστική<br />

παραγωγή και δωρεάν παροχή από το κράτος<br />

υπηρεσιών τριτοβάθµιας εκπαίδευσης προς όλους<br />

τους Έλληνες πολίτες οι οποίοι εκδηλώνουν σχετική<br />

ζήτηση είναι αντιφατική και ανεφάρµοστη.<br />

Αντιφατική γιατί αναγκαστικά ισχύει η αρχή της<br />

επιλεκτικότητας και ανεφάρµοστη γιατί απλά το<br />

κράτος δεν διαθέτει ούτε πρόκειται να διαθέτει ποτέ<br />

τους απαιτούµενους πόρους για την χρηµατοδότησή<br />

τους σύµφωνα µε τα ισχύοντα διεθνή ποιοτικά<br />

πρότυπα . Ως εκ τούτου, και για να µην ενδίδουµε<br />

στην υποκρισία των κατεστηµένων συµφερόντων που<br />

κρατούν την τριτοβάθµια εκπαίδευση δέσµια στην<br />

αναποτελεσµατικότητα του δηµόσιου µονοπωλίου,<br />

29

30<br />

απαιτείται µια µεταρρύθµιση η οποία να θεµελιωθεί<br />

πάνω σε τρεις πυλώνες. Την αναθεώρηση του<br />

συντάγµατος ώστε να επιτραπεί η δηµιουργία<br />

ιδιωτικών πανεπιστηµίων. Την αποδοχή της<br />

συνταγµατικής επιταγής ότι τα δηµόσια<br />

πανεπιστήµια είναι αυτόνοµα και αυτοδιοίκητα. Και,<br />

τέλος, την µετατροπή του συστήµατος<br />

χρηµατοδότησης της δωρεάν τριτοβάθµιας<br />

εκπαίδευσης από χρηµατοδότηση των ανώτατων<br />

εκπαιδευτικών ιδρυµάτων σε απ’ ευθείας<br />

χρηµατοδότηση των φοιτητών µέσω ενός µηχανισµού<br />

κουπονιών (Vouchers).<br />

Αλλά δεν τρέφω αυταπάτες. ∆εδοµένου ότι τις πιο<br />

πάνω ρηξικέλευθες µεταρρυθµίσεις τις προβάλλω<br />

δηµόσια για πάνω από δύο δεκαετίες χωρίς καµιά<br />

πρόοδο, φοβάµαι ότι θα περάσουν αρκετές δεκαετίες<br />

για να γίνουν ευρύτατα αποδεκτές, λόγω του<br />

σοσιαλδηµοκρατικού συντηρητισµού που έχει<br />

καταλάβει την χώρα. Έτσι, και µέχρις ότου<br />

συρθούµε από τις διεθνείς εξελίξεις στο άνοιγµα της<br />

τριτοβάθµιας εκπαίδευσης στον ανταγωνισµό, όπως<br />

έκανε πρόσφατα η Κοµµουνιστική Κίνα, είναι<br />

σκόπιµο να εκµεταλλευτούµε το χρόνο για τον<br />

εκσυγχρονισµό των δηµόσιων πανεπιστηµίων. Για το<br />

σκοπό αυτό, πρότεινα µια σειρά µέτρων που αν<br />

υιοθετηθούν θα αναβαθµίσουν άµεσα την ποιότητα<br />

της τριτοβάθµιας εκπαίδευσης και θα συγκρατήσουν<br />

το κόστος της για το δηµόσιο, τους γονείς, και τους<br />

ίδιους τους φοιτητές. Στην πραγµατικότητα, µε τόσο<br />

µεγάλο κοινωνικό µέρισµα που συνοδεύονται αυτές<br />

οι ελάσσονες παρεµβάσεις, το αίνιγµα είναι γιατί δεν<br />

προχωρούν.<br />

∆ηµοσιεύτηκε στο περιοδικό "Συγκριτική και ∆ιεθνής<br />

Εκπαιδευτική Επιθεώρηση"<br />

—————————————————————————<br />

[1] Επιθυµώ να ευχαριστήσω τους καθηγητές Γ. ∆ηµόπουλο<br />

και Γ. Ψαχαρόπουλο για τα λίαν εποικοδοµητικά σχόλια που<br />

διατύπωσαν, καθώς και πολλούς που µου έστειλαν ήδη<br />

διάφορες βελτιωτικές υποδείξεις µέσω ηλεκτρονικού<br />

ταχυδροµείου. Αλλά βεβαίως παραµένω αποκλειστικά<br />

υπεύθυνος για τις απόψεις που εκφράζονται και τις<br />

προτάσεις πολιτικής που διατυπώνονται στην παρούσα<br />

εργασία.<br />

[2] Η άποψη αυτή υιοθετήθηκε επίσης από την ∆ιάσκεψη<br />

Υπουργών Παιδείας της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην Πράγα.<br />

Οπότε η κριτική που ασκώ στον αξιωµατικό ορισµό της<br />

ανώτατης εκπαίδευσης ως δηµόσιου αγαθού έχει γενικότερο<br />

χαρακτήρα.<br />

Rooster Review<br />

ΣΧΕΣΕΙΣ ΚΡΑΤΟΥΣ ΚΑΙ<br />

ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ<br />

Πολιτεία και Εκκλησία κατά την<br />

πρώιµη Βυζαντινή περίοδο.<br />

Αµαλία Ηλιάδη<br />

Το θέµα των σχέσεων κράτους και εκκλησίας στο<br />

Βυζάντιο ερευνήθηκε από το σύνολο σχεδόν των<br />

µελετητών της ιστορίας αυτής της περιόδου. Τα<br />

συµπεράσµατα αυτής της έρευνας είναι µεταξύ τους<br />

εκ διαµέτρου αντίθετα.<br />

Η αντίθεση δεν ξεκινάει µόνο από την αναπόφευκτη<br />

διαφορετική αξιολόγηση των γεγονότων από κάθε<br />

συγγραφέα, αλλά καµιά φορά και από την<br />

αβεβαιότητα γύρω από τα ίδια γεγονότα. Για<br />

µερικούς, Πολιτεία και Εκκλησία είναι δύο θεσµοί,<br />

που βρίσκονται σε αδιάκοπο ανταγωνισµό µεταξύ<br />

τους για την επικράτηση ή και για την κυριαρχία<br />

ακόµη της µιας πάνω στην άλλη. Για άλλους πάλι,<br />

πρόκειται για δύο µορφές εµφανίσεως της έννοιας<br />

της Χριστιανοσύνης, µορφές που στη θεολογική και<br />

στην πολιτική σκέψη των Βυζαντινών δεν είναι νοητές<br />

χωριστά. Συχνά διακρίνεται το όλο πρόβληµα σε<br />

θέµα βασικών αρχών και σε θέµα προσώπων.<br />

Επειδή όµως ούτε το πολιτειακό ούτε το κανονικό<br />

δίκαιο θεσπίζουν γενικές αρχές για τη ρύθµιση των<br />

σχέσεων αυτών, καταλήγει η αντιµετώπιση του<br />

θέµατος των αρχών να ανάγεται στο θέµα των<br />

προσώπων, που αναγκαστικά συνδέεται<br />

αναπόσπαστα µε την εκκλησιαστική πολιτική κάθε<br />

αυτοκράτορος.<br />

Από τη µελέτη των γεγονότων προκύπτει ότι από τον<br />

Μ. Κωνσταντίνο κι έπειτα οι αυτοκράτορες βοήθησαν<br />

σηµαντικά την Εκκλησία στα θέµατα της οργανώσεως<br />

και διοικήσεώς της. Αυτή όµως η βοήθεια και η<br />

συµπαράσταση υπέκρυπταν συχνά, όπως γίνεται σ’<br />

αυτές τις περιπτώσεις, και ανάµειξη στα εσωτερικά<br />

της Εκκλησίας, πιο πολύ de facto παρά de jure. Η<br />

ευνοϊκή στάση απέναντι στην Εκκλησία δεν ήταν<br />

αποτέλεσµα µόνο των προσωπικών πεποιθήσεων και<br />

ίσως του θρησκευτικού συναισθήµατος των πρώτων<br />

ιδίως αυτοκρατόρων, αλλά και της διαπιστώσεως ότι<br />

η νέα πίστη µπορεί να εξελιχθεί, παράλληλα µε την<br />

κρατική δοµή, σε ένα σπουδαίο παράγοντα συνοχής<br />

του πληθυσµού της αυτοκρατορίας, που η εθνική<br />

ανοµοιογένειά του αποτελούσε µόνιµο κίνδυνο.<br />

Έτσι, η παρατήρηση ότι το Ρωµαϊκό κράτος<br />

(imperium Romanum) µετατράπηκε σε χριστιανικό<br />

κράτος (imperium christianum) εκφράζει τούτο<br />

ακριβώς το φαινόµενο αλλά το στοιχείο αυτό

λειτουργεί ως παράγοντας συνοχής µόνο αν υπάρχει<br />

δογµατική ενότητα, αλλιώς πολλαπλασιάζει την<br />

ένταση και αφανών ακόµη διασπαστικών τάσεων. Γι’<br />

αυτό το λόγο, το ζωηρό ενδιαφέρον των<br />

αυτοκρατόρων για τα δογµατικά ζητήµατα δεν<br />

ξεκινούσε από τις προσωπικές απόψεις κάθε<br />

µονάρχη- µε σπάνιες ίσως εξαιρέσεις- αλλά από την<br />

αγωνία για τη διατήρηση της κρατικής ενότητας,<br />

πράγµα που δικαιολογεί και ορισµένες απόλυτες<br />

διατυπώσεις (όπως η ρήση του Κωνσταντίνου: «Όπερ<br />

εγώ βούλοµαι, τούτο κανών νοµιζέσθω»), στις οποίες<br />

µερικοί συγγραφείς µε κάποια υπερβολή έδωσαν<br />

τόση σηµασία, ώστε να τις αναγάγουν σε βασικές<br />

αρχές ρυθµίσεως των σχέσεων Κράτους και<br />

Εκκλησίας.<br />

Οι επεµβάσεις αυτές όταν δεν είχαν προκληθεί από<br />

την ίδια την Εκκλησία, γίνονταν µε την ανοχή της,<br />

αρκεί να µην ξεπερνούσαν ένα απαράβατο όριο: τον<br />

σεβασµό της Ορθόδοξης δογµατικής διδασκαλίας.<br />

Είναι όµως ευνόητο ότι το κριτήριο αυτό είναι πολύ<br />

σχετικό, γιατί εξαρτάται από την πλευρά της<br />

θεωρήσεως των πραγµάτων.<br />

Έτσι οι επεµβάσεις της κρατικής εξουσίας στο<br />

δογµατικό πεδίο συναντούσαν την αποδοκιµασία και<br />

την αντίδραση της θιγόµενης µόνο µερίδας και<br />

πρέπει να υπογραµµιστεί ότι στην πρώιµη βυζαντινή<br />

περίοδο, την περίοδο της οριστικής διαµορφώσεως<br />

της Χριστιανικής δογµατικής διδασκαλίας µε τις<br />

έντονες αντιθέσεις µέσα στους κόλπους της<br />

Εκκλησίας, η διάκριση µιας Ορθόδοξης από µια<br />

κακόδοξη («αιρετική») διδασκαλία δεν ήταν πάντοτε<br />

εύκολη υπόθεση, ακόµη και όποτε υπήρχαν<br />

αποφάσεις Οικουµενικών Συνόδων, αφού κριτήριο<br />

της οικουµενικότητας ήταν η γενική αποδοχή των<br />

αποφάσεων από το πλήρωµα της Εκκλησίας, που<br />

συχνά ήταν ζήτηµα χρόνου (π.χ. η σύνοδος της<br />

Εφέσου το 449 συγκλήθηκε ως οικουµενική,<br />

αντίθετα µε την Β΄ Οικουµενική που αρχικά ήταν<br />

τοπική σύνοδος).<br />

Συνοψίζοντας τα παραπάνω δεδοµένα, καταλήγουµε<br />

στο συµπέρασµα ότι η Εκκλησία, ως επίγειος<br />

οργανισµός, επηρέαζε άµεσα έναν παράγοντα της<br />

κρατικής υποστάσεως. Η πολιτεία, απ’ τη δική της<br />

µεριά και µε τα δικά της µέσα, προσπαθούσε να<br />

εξασφαλίσει τη συνδροµή αυτού του παράγοντα.<br />

Έτσι, ενώ το πρόβληµα ήταν κοινό και για τους δυο<br />

αυτούς οργανισµούς, ο διαφορετικός σκοπός του<br />

καθενός απαιτούσε και διαφορετική αντιµετώπιση:<br />

Από τη µια πλευρά (Πολιτεία) εξασφάλιση της<br />

ενότητας της πίστεως έστω και µε δογµατικές<br />

παραχωρήσεις, από την άλλη (Εκκλησία) ορθοτοµία<br />

της χριστιανικής διδασκαλίας έστω και χωρίς<br />

ενότητα. Τόσο η Πολιτεία, όσο και η Εκκλησία,<br />

αποβλέποντας η καθεµιά στα µέσα που η άλλη είχε<br />

στη διάθεσή της, επιδίωξαν (τουλάχιστον αυτή την<br />

περίοδο στην εξέλιξη των σχέσεών τους, µε εξαίρεση<br />

µεµονωµένες φάσεις) τη συνεργασία.<br />

Rooster Review<br />

Ο καθορισµός λοιπόν του ιδεατού σηµείου<br />

συναντήσεως των παραπάνω προσπαθειών αποτελεί<br />

το θέµα των βασικών αρχών στις σχέσεις Κράτους και<br />

Εκκλησίας στην πρώιµη βυζαντινή περίοδο. Ο<br />

ανθρώπινος όµως παράγοντας, το θέµα των<br />

προσώπων που αναφέραµε στην αρχή, συντέλεσε<br />

ώστε αυτό το σηµείο συναντήσεως να µην βρίσκεται<br />

σχεδόν ποτέ στο κέντρο, αλλά να µετατοπίζεται πότε<br />

προς τη µια και πότε προς την άλλη πλευρά.<br />

Ένας υπολογίσιµος παράγοντας, λοιπόν, για το<br />

Βυζαντινό κράτος, ο οποίος ενεργούσε κατά<br />

περιστάσεις, αναδείχτηκε η Εκκλησία. ∆ύναµη<br />

πνευµατική, ασκούσε ήδη κατά τους πρώτους αιώνες<br />

της βυζαντινής αυτοκρατορίας µεγάλη επιρροή στις<br />

συνειδήσεις των πιστών, περιµένοντας να καταξιωθεί<br />

και ως φορέας πολιτικής ισχύος. Αυτό βέβαια θα<br />

συµβεί µε την πάροδο πολλών αιώνων, αφού<br />

µεσολαβήσουν διαδοχικά στάδια και µειωθεί το<br />

κρατικό γόητρο από εξωτερικούς εχθρούς και από<br />

την εσωτερική πολιτική διαµάχη. Κατά την πρώιµη<br />

βυζαντινή περίοδο η Εκκλησία αντιµετωπίζει µεγάλα<br />

προβλήµατα. Το µεγαλύτερο µέρος του 5ου αιώνα<br />

αναλώθηκε αφενός στον ανταγωνισµό των<br />

Πατριαρχείων Αλεξάνδρειας και Αντιόχειας, στον<br />

οποίο αναµείχθηκαν και οι θρόνοι της<br />

Κωνσταντινουπόλεως και της Ρώµης για την<br />

κατάκτηση της ηγεσίας της Εκκλησίας, και εφ<br />

ετέρου στην αναζήτηση λύσεως του Χριστολογικού<br />

προβλήµατος. Ακανθώδη προσωπικά ζητήµατα όπως<br />

η πλήρωση αρχιεπισκοπών µητροπόλεων και<br />

επισκοπών µέσα στην παρατεινόµενη διαµάχη<br />

Χαλκηδονίων και Αντιχαλκηδονίων, εµπόδισαν την<br />

Εκκλησία να αναλάβει πρωτοβουλίες σε άλλους<br />

τοµείς.<br />

Το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως ιδρύθηκε το<br />

381, αλλά λίγες δεκαετίες αποδείχτηκαν αρκετές για<br />

να του προσδώσουν κύρος και επιβολή. Κατά την<br />

ίδια χρονική περίοδο, ανέλαβαν δικαιοδοσίες µε<br />

παρρησία και ζήλο εξέχοντες λειτουργοί του οι οποίοι<br />

όρθωσαν το πνευµατικό και ηθικό τους ανάστηµα ως<br />

προπύργιο κατά της αυτοκρατορικής παντοδυναµίας.<br />

Ειδικά για την Εκκλησία του ανατολικού Ιλλυρικού<br />

(δηλαδή των διοικήσεων ∆ακίας και Μακεδονίας)<br />

πρέπει να παρατηρηθεί ότι τους πρώτους αιώνες είχε<br />

διοικητική αυτονοµία υπό την εξαρχική δικαιοδοσία<br />

του θρόνου της Θεσσαλονίκης, χωρίς άµεση<br />

εξάρτηση ούτε από την Παλαιά ούτε από την Νέα<br />

Ρώµη. Με την ίδρυση όµως του (παπικού)<br />

βικαριάτου Θεσσαλονίκης (κατά την ορθότερη<br />

γνώµη, επί Ιουστινιανού) καθιερώνεται η εξάρτησή<br />

του από την Παλαιά Ρώµη.<br />

Κατά την πρώιµη και µέση βυζαντινή περίοδο τα<br />

βασικά όργανα διοικήσεως της Εκκλησίας ήταν για<br />

κάθε βαθµίδα δικαιοδοσίας τα ακόλουθα:<br />

Α) Ο «επίσκοπος», που είχε την έδρα του στο αστικό<br />

κέντρο της περιφέρειάς του και διοικούσε τη γύρω<br />

από αυτό ύπαιθρο. Η εκλογή των επισκόπων γινόταν<br />

από την επαρχιακή σύνοδο και τον µητροπολίτη.<br />

31

32<br />

Β) Ο «µητροπολίτης», που διοικούσε της επαρχία,<br />

έχοντας την έδρα του στην πρωτεύουσά της. Ήταν ο<br />

πρόεδρος της επαρχιακής συνόδου που είχε µέλη<br />

της όλους τους επισκόπους της επαρχίας. Για την<br />

εκλογή ενός µητροπολίτη η πατριαρχική σύνοδος<br />

πρότεινε τρεις υποψήφιους και η επιλογή γινόταν<br />

από τον Πατριάρχη.<br />

Γ) Ο «πατριάρχης», που ασκούσε µαζί µε την σύνοδο<br />

την υπερµητροπολική εξουσία.<br />

Όσο για το φαινόµενο του αναχωρητισµού, τα πρώτα<br />

χρόνια εµφανίσεώς του, ο µοναχισµός είχε τη µορφή<br />

της αναχωρήσεως στην έρηµο, κυρίως γύρω από την<br />

κοιλάδα του Νείλου (τελευταίες δεκαετίες του 3ου<br />

αιώνα). Γι’ αυτό οι αρνητές αυτοί των εγκοσµίων<br />

ονοµάστηκαν αναχωρητές ή ερηµίτες.<br />

Το πρώτο ανώτατο συλλογικό όργανο της Εκκλησίας<br />

που ασχολήθηκε µε την οργάνωση του µοναχικού<br />

βίου υπήρξε η ∆΄ Οικουµενική Σύνοδος το 415.<br />

Με τους µοναχούς ασχολήθηκε η πολιτειακή<br />

νοµοθεσία και επί του αυτοκράτορος Ηρακλείου, όχι<br />

όµως για να ρυθµίσει οργανωτικά θέµατα των µονών,<br />

αλλά για να επεκτείνει το privilegium fori και για να<br />

θεσπίσει αποτελεσµατικό έλεγχο στον µεγάλο αριθµό<br />

µοναχών (και κληρικών), που βρίσκονταν διαρκώς<br />

στην πρωτεύουσα και στη γύρω περιοχή.<br />

Ενδεικτική Βιβλιογραφία<br />

1) Εγκυκλοπαίδεια: Πάπυρος Λαρούς Μπριτάνικα, τόµος 12-<br />

13, σελ. 260-277.<br />

2) Γεροµίχαλος, Αθ.: Ο Μοναχικός Βίος, Θεσσαλονίκη 1972.<br />

3) Φειδάς, Β.Λ.: Σχέσεις Εκκλησίας και Πολιτείας, Αθήναι<br />

1978.<br />

4) Αλιβιζάτος, Α.Σ. : Οι Ιεροί Κανόνες και οι Εκκλησιαστικοί<br />

Νόµοι, Αθήναι 1949.<br />

Rooster Review<br />

ΑΝΑΓΚΗ; ΕΠΙΘΥΜΙΑ; ΘΥΜΑ!<br />

Νίκος Μεντής<br />

Την ∆ευτέρα 9/1 είδα ένα ενδιαφέρον ρεπορτάζ του<br />

αξιόλογου δηµοσιογράφου Κούλογλου για τις<br />

πιστωτικές κάρτες.Θα ήθελα να το σχολιάσω,διότι το<br />

θέµα είναι σηµαντικό και οι ανακρίβειες πολλές.<br />

Στην αρχή παρακολουθήσαµε την µαρτυρία µιας<br />

νέας γυναίκας η οποία πήρε µια πιστωτική κάρτα<br />

και στην συνέχεια,αδυνατώντας να την<br />

πληρώσει,αναγκάστηκε να παίρνει δάνεια κτλ,έτσι<br />

που τελικά "πνίγηκε στα χρέη". Μια σηµειολογική<br />

λεπτοµέρεια είναι νοµίζω αποκαλυπτική για το πώς<br />

αντιµετώπισε το θέµα η εκποµπή και για το µήνυµα<br />

που ήθελε να περάσει:<br />

Το πρόσωπο της γυναίκας δεν φωτιζόταν, για να µην<br />

το δούµε - όπως γίνεται συνήθως στην τηλεόραση στα<br />

θύµατα πχ στην νεαρή που βιάστηκε, στην γυναίκα<br />

που ήρθε στην ελλάδα για να καθαρίζει σπίτια και<br />

κατέληξε πόρνη, αφού της πήραν το διαβατήριο,<br />

στον νεαρό που τον ξυλοκόπησαν οι χούλιγκανς κτλ.<br />

Η γυναίκα αυτή είναι λοιπόν ένα θύµα.<br />

Μου έκανε εντύπωση ότι στην αρχή αναφέρθηκε ότι<br />

το "θύµα" είναι δικηγόρος στο επάγγελµα. Είναι το<br />

ίδιο ένας µορφωµένος άνθρωπος (και µάλιστα<br />

δικηγόρος) ο οποίος πήρε µια πιστωτιική κάρτα για<br />

να πάρει και εγώ δεν ξέρω τι και τελικά δεν µπορεί<br />

να ανταπεξέλθει µε έναν νεαρό που τον έδειραν οι<br />

χούλιγκανς; Σηµειολογικά είναι το ίδιο<br />

(παρουσιάζονται σαν θύµατα),στην πραγµατικότητα<br />

όµως η διαφορά είναι µεγάλη. Άλλο να σε<br />

στριµώξουν σε µια γωνία και να σε<br />

πλακώσουν(γίνεται παρά την θέληση σου),άλλο να<br />

υπογράφεις µια σύµβαση και µετά να µην µπορείς<br />

να ανταπεξέλθεις (αν δεν το αντέχεις οικονοµικά, µην<br />

υπογράφεις). Και µάλιστα δικηγόρος! - που<br />

υποτίθεται ξέρει να διαβάζει µια σύµβαση, αυτό<br />

εµπίπτει στο γνωστικό του αντικείµενο.<br />

Στην συνέχεια ειπώθηκε το εξής απίστευτο: η<br />

γυναίκα, λέει, µετά από όλα αυτά πήγε σε ψυχίατρο,<br />

ενώ σε άλλο σηµείο της εκποµπής αναφέρθηκε ότι<br />

κάποιοι δανειολήπτες κατέληξαν στο ∆αφνί!!!! Λίγοπολύ,<br />

ο καπιταλισµός στέλνει τον κόσµο στο ∆αφνι!!!<br />

Κατ'αρχήν για να νοσηλευτεί κάποιος σε ένα<br />

ψυχιατρικό ίδρυµα (ή έστω για να παρακολουθείται<br />

από ψυχίατρο) πρέπει να έχει κάποια νόσο (ή, έστω,<br />

να υποψιαζόµαστε ότι έχει κάτι).Κανένας σοβαρός<br />

επιστήµονας δεν υποστηρίζει ότι η κατάθλιψη, η<br />

µανία, η σχιζοφρένεια κτλ οφείλονται στις πιστωτικές<br />

κάρτες. Η αιτία αυτών των νοσηµάτων είναι κατά

βάση άγνωστη. ∆ιάφορα σηµαντικά γεγονότα<br />

(stressful life events - ψυχοπιεστικά γεγονότα στην<br />

ελληνική βιβλιογραφία) ενδεχοµένως επηρεάζουν την<br />

πορεία και εκδήλωση µιας ψυχοπάθειας ,δεν είναι<br />

όµως η αιτία της. Είναι γνωστό πχ ότι πολλοί νέοι<br />

εκδηλώνουν για πρώτη φορά ψυχοπάθεια στον<br />

στρατό. Αυτό δεν σηµαίνει ότι αν δεν πήγαιναν<br />

στρατό δεν θα αρρώσταιναν ποτέ, αλλά ότι θα<br />

εκδήλωσουν πρώτη φορά την νόσο µε κάποια άλλη<br />

αφορµή (πχ θάνατος φίλου, µετακόµιση σε άλλη<br />

πόλη κτλ). Εξάλλου, υπάρχουν ψυχιατρικές<br />

καταστάσεις που έχουν σαν σύµπτωµα ασυνήθιστη<br />

και ριψοκίνδυνη συµπεριφόρα. Στα διαγνωστικά<br />

κριτήρια του µανιακού επεισοδίου πχ<br />

περιλαµβάνονται "ανεξέλεγκτες µαζικές αγορές" και<br />

"ανοήτες επιχειρησιακές επενδύσεις". Τα χρέη<br />

πράγµατι µπορεί να συµβάλλουν σε εκδήλωση µιας<br />

νόσου (όχι µόνο ψυχιατρικής), όπως και ένα σωρό<br />

άλλα στρεσσογόνα γεγονότα, αλλά η σύνδεση που<br />

προσπαθεί να επιτευχθεί εδώ είναι αυθαίρετη.<br />

Πολλοί έχουν οικονοµικά προβλήµατα,κ αι µάλιστα<br />

σοβαρά, δεν νοµίζω ότι όλοι αυτοί καταλήγουν στο<br />

δαφνί. Εξάλλου πολλοί άνθρωποι µε καλά<br />

οικονοµικά πάσχουν από ψυχικές νόσους.<br />

Ξεκινώντας από µια ορθή παρατήρηση (ότι σε πολλές<br />

περιπτώσεις τα οικονοµικά προβλήµατα συνδέονται<br />

µε διάφορα νοσήµατα) καταλήγει σε ένα αυθαίρετο<br />

συµπέρασµα για τις πιστωτικές κάρτες, την στιγµή<br />

που το ζήτηµα είναι σαφώς πιο πολύπλοκο. Μετά, το<br />

ρεπορτάζ ανέπτυξε την θέση ότι οι διαφηµίσεις<br />

προκαλούν πλασµατικές ανάγκες τις οποίες<br />

καλύπτουµε µε τις κάρτες. Είπε µάλιστα κάτι που<br />

δεν κατάλαβα καλά, ότι οι διαφηµιστές επιδιώκουν<br />

να ανακαλύψουν έναν "κώδικα στον εγκέφαλο µας"<br />

(sic) που θα µας κάνει να καταναλώνουµε<br />

περισσότερο τα προϊόντα τους - το όλο σκεπτικό<br />

πασπαλίστηκε κλασικά µε λίγο από Φρόυντ, χωρίς<br />

κάποια προσπάθεια σοβαρής ανάλυσης και<br />

τεκµηρίωσης (προφανώς έτσι θα είναι, αφού το είπε ο<br />

Φρόυντ). Αντί να βάλουν έναν νευροεπιστήµονα να<br />

πει κάτι σοβαρό γύρω από το θέµα, εµφανίζεται<br />

ξαφνικά ένας καθηγητής της παντείου (δεν θυµάµαι<br />

πού ακριβώς) µε ένα ύφος σαν την στιγµή που µιλάει<br />

να ακουµπάει την Αλήθεια µε τα δάκτυλα και να<br />

προσπαθεί, σαν άλλος προµηθέας, να µεταφέρει την<br />

γνώση σε εµάς τους κοινούς θνητούς να λέει: "Ζούµε<br />

σε µια εποχή που λατρεύει την εικόνα, είµαστε<br />

εικονολάτρεις και τολµώ να πω (ή κάπως έτσι)<br />

εικονολάγνεις".<br />

∆εν θέλω να απογοητεύσω τον καθηγητή για την<br />

συγκλονιστική παρατήρηση του, χωρίς την οποία δεν<br />

θα µπορούσαµε να ερµηνεύσουµε την σηµερινή<br />

κοινωνία, πρέπει όµως να αναφέρω ότι ο άνθρωπος<br />

είναι έτσι φτιαγµένος ώστε η όραση να είναι η πιο<br />

σηµαντική αίσθηση, οπως σε άλλους οργανισµούς<br />

ενδεχοµένως να είναι η αφή ή η όσφρηση.<br />

Ενδεικτικά σηµειώνω ότι το οπτικό νεύρο περιέχει<br />

πάνω από 1.000.000 ίνες, την στιγµή που το<br />

Rooster Review<br />

ακουστικό νεύρο έχει 50.000.Το πόσο σηµαντική<br />

είναι η όραση (εικόνα) για τον άνθρωπο έχει<br />

παρατηρηθεί από αρχαιοτάτων χρόνων - ο<br />

Ηράκλειτος ο Εφέσιος µάλιστα έλεγε "οφθαλµοί γαρ<br />

των ώτων ακριβέστεροι µάρτυρες" και "όσων όψις<br />

ακοή µάθησις, ταύτα εγώ προτιµέω" (εγώ προτιµώ<br />

αυτά που µαθαίνω µε την όραση και την ακοή).<br />

Συνεπώς δεν πρόκειται για καµιά συγκλονιστική<br />

ανακάλυψη ή καµιά σπουδαία παρατήρηση που µας<br />

βοηθάει να καταλάβουµε καλύτερα τον κόσµο<br />

σήµερα, ούτε για καµιά µυστήρια καινοτοµία της<br />

νεοφιλελεύθερης λαίλαπας. Είπε κάτι αυτονόητο που<br />

ίσχυε πάντα και το ξέρουν και οι πέτρες.<br />

Ο λόγος του καθηγητή της παντείου έκλεισε µε την<br />

τρίτη πιο γραφική ατάκα στην ιστορία των<br />

νεοελλήνων: να µπει µάθηµα στα σχολεία. (η πρώτη<br />

µε διαφορά βέβαια είναι το "τι κάνει το κράτος;" και<br />

η δεύτερη "ξέρεις ποιος είµαι εγώ ρε;").∆εν κατάλαβα<br />

ποιο ακριβώς θα είναι το θέµα και ο σκοπός του<br />

µαθήµατος, µου έφερε στο µυαλό όµως τις ηρωικές<br />

εποχές των πανελληνίων, όπου όταν µας ρώταγε το<br />

θέµα "τι λύσεις προτείνετε", εµείς στάνταρ γράφαµε<br />

να µπει µάθηµα στα σχολεία (πχ περιβάλλον, σεξ,<br />

ναρκωτικά, βια, τουρισµός, τέχνη κτλ).<br />

Η εκποµπή υπονοούσε ουσιαστικά ότι η διαφήµιση<br />

και ο καπιταλισµός µε διάφορα ύπουλα και µυστικά<br />

µέσα διεισδύουν στον ανυποψίαστο και αθώο<br />

εγκέφαλο µας και µας περνάνε ύποπτα µηνύµατα µε<br />

σκοπό να γίνουµε πειθήνια όργανα τους. Μέσα από<br />

επιφανειακές, επιστηµονικά ατεκµηρίωτες<br />

ψυχολογικές ερµηνείες δίνει την εντύπωση ότι όλοι<br />

αυτοί µπορεί να κάνουν αυτά τα σχέδια, η εκποµπή<br />

όµως θα τα αποκαλύψει στους τηλεθεατές, αφού<br />

κατάφερε και αποκρυπτογράφησε τα σκοτεινά σχέδια<br />

των καπιταλιστών.<br />

Εγώ αυτό που κατάλαβα είναι ότι οι διαφηµιστές<br />

κάνουν µε πιο εκλεπτυσµένο και σοφιστικέ τρόπο<br />

αυτό που κάνουµε όλοι όταν θέλουµε να<br />

πουλήσουµε κάτι. Αν θέλω να πουλήσω ένα σπίτι<br />

στον ∆ιόνυσο, γράφω στην αγγελία:"Πωλείται σπίτι σε<br />

πολυτελή, καταπράσινη περιοχή" - δεν γράφω<br />

"Πωλείται σπίτι σε περιοχή που το κοντινότερο<br />

περίπτερο απέχει µισή ώρα µε το αµάξι και κάθε<br />

καλοκαίρι πιάνει φωτιά". Αντίστοιχα, ένα σπίτι στο<br />

κέντρο είναι "ένα σπίτι στην καρδία της πόλης" ,όχι<br />

"ένα σπίτι στην καρδιά του νέφους και του θορύβου".<br />

Το ίδιο κάνουµε και στις προσωπικές µας σχέσεις. Η<br />

µαµά που θέλει να πάρει µαζί της το απρόθυµο<br />

παιδάκι της στην θεία του λέει "πάµε στην θεία που<br />

έχει µεγάλο κήπο να κάνεις ποδήλατο", όχι "πάµε<br />

στην θεία που θα σε γεµίσει σάλια και θα βαρεθείς<br />

την ζωή σου". Από εκεί και πέρα είναι ευθύνη του<br />

καθενός να κρίνει τους παραπάνω ισχυρισµούς.<br />

Οι θεωρίες του στυλ "µας βάζουν πληροφορίες στον<br />

εγκέφαλο παρά την θέληση µας" και η εύκολη και<br />

αβασάνιστη παραδοχή δίκην δόγµατος επιφανειακών<br />

ψυχολογικών ερµηνιών χωρίς επιστηµονική<br />

τεκµηρίωση στερούνται, νοµίζω, σοβαρότητας.<br />

33

34<br />

Στην συνέχεια παρακολουθήσαµε µια τάξη µε παιδία<br />

δηµοτικού τα οποία διδάσκονταν "καταναλωτική<br />

αγωγή". Από το λίγο που έδειξε, κατάλαβα ότι<br />

γινόταν το εξής: έδινε η δασκάλα ένα εικονικό ποσό<br />

στα παιδιά και αυτά έπρεπε να αγοράσουν διάφορα<br />

προϊόντα, στην συνέχεια γινόταν συζήτηση για το τι<br />

αγόρασε ο καθένας, για ποιους λόγους. Τα προϊόντα<br />

είχαν χωριστεί σε δύο κατηγορίες: "επιθυµίες" και<br />

"ανάγκες". Σε γενικές γραµµές τα παιδιά αγόραζαν<br />

συνέχεια προϊόντα που εµπίπτουν στις "επιθυµίες"<br />

και η δασκάλα τα διόρθωνε ή εν πάσει περιπτώσει τα<br />

έκανε να νιώθουν κάπως άβολα γι' αυτό, θεωρώντας<br />

τα προϊόντα αυτά περιττά.<br />

Νοµίζω ότι κάτι τέτοιο είναι λάθος, διότι ο<br />

διαχωρισµός "επιθυµίες" και "ανάγκες' είναι<br />

τέχνητος. Είναι γνωστό ότι για να επιβιώσει κάποιος<br />

χρειάζεται οξυγόνο, νερό και φαΐ. ∆εν νοµίζω όµως<br />

ότι εκεί τελειώνουν οι ανάγκες του. ∆εν έχει ανάγκη<br />

να κάνει σεξ, να ερωτευτεί, να αγαπήσει και να<br />

αγαπηθεί; Με βάση τον διαχωρισµό "επιθυµίες"-<br />

"ανάγκες" όµως ακόµα και αυτά είναι "επιθυµίες"<br />

(=υποδεέστερα),αφού κανείς άνθρωπος δεν πέθανε<br />

επειδή δεν έχει ερωτευτεί ή επειδή δεν κάνει σεξ. Το<br />

ίδιο ισχύει και για τις τέχνες. Είναι περιττό ας πούµε<br />

να έχει κανείς µια τεράστια δισκοθήκη ή βιβλιοθήκη<br />

σπίτι του; Μήπως επειδή δεν θα πεθάνουµε χωρίς<br />

τέχνη, είναι και αυτή περιττή;<br />

Ο φαινοµενικά αθώος αυτός διαχωρισµός<br />

"επιθυµίας"-"ανάγκης" στον οποίο µυεί η δασκάλα τα<br />

παιδιά κρύβει έναν βαθύτατο πουριτανισµό. Η<br />

επιθυµία είναι κατακριτέα, είναι κάτι που εντάξει,<br />

υπάρχει, αλλά και να µην υπήρχε καλύτερα θα<br />

ήταν. Ο µαθητής νιώθει άβολα απέναντι στην<br />

επιθυµία, από την µια του αρέσει, από την άλλη η<br />

δασκάλα του λέει "δηλαδή ψώνισες "επιθυµία" σε<br />

ύφος ευγενικής επίπληξης. Το δίδαγµα είναι λοιπόν<br />

ότι όσο λιγότερες επιθυµίες, τόσο καλύτερα. Η<br />

επιθυµία προκαλεί τύψεις, λοιπόν.<br />

Από το νεανικό κίνηµα στην Αµερική των 60ς και<br />

από τον Μάη του '68 η ελληνική κοινωνία<br />

αφοµοίωσε δυστυχώς τα χειρότερα σηµεία, τις<br />

αρπακολλατζίδικες και ποµπώδεις πολιτικοοικονοµικές<br />

θεωρίες, ενώ προσπέρασε την ουσία του<br />

κινήµατος, την πραγµατική προσφορά του, την<br />

απενοχοποίηση δηλαδή της επιθυµίας και το αίτηµα<br />

για ζώη, όχι επιβίωση.<br />

Η διαστροφή αυτού του διαχωρισµού "επιθυµίας"-<br />

"ανάγκης" φαίνεται ξεκάθαρα σε ένα πλάνο από το<br />

παραπάνω µάθηµα: ένα παιδάκι αγόρασε ένα<br />

παιχνίδι. Η δασκάλα ρωτάει "και µε αυτό τι<br />

κάλυψες, επιθυµία ή ανάγκη;" - "επιθυµία" λέει το<br />

παιδάκι(από µικρός στην παπαγαλία δηλαδή) -<br />

"Μπράβο" τον συγχαίρει η δασκάλα. Για την<br />

δασκάλα λοιπόν το παιχνίδι δεν θεωρείται ανάγκη.<br />

∆εν έχουν τα παιδιά ανάγκη το παιχνίδι.<br />

Μπράβο και από εµένα.<br />

Το ρεπορτάζ βέβαια δεν ήταν όλο στο παραπάνω<br />

στυλ, θίχτηκαν και ορισµένα σοβαρά θέµατα.<br />

Rooster Review<br />

Για παράδειγµα αναφέρθηκα κυκλώµατα που<br />

λυµαίνονται τις δηµοπρασίες, κρατώντας παράνοµα<br />

και τεχνητά χαµηλές τις τιµές, τέθηκε το ερώτηµα<br />

γιατί οι τράπεζες δανείζουν σε άτοµα που<br />

αποδεδειγµένα δεν µπορούν να ανταποκριθούν,<br />

επίσης αναφέρθηκε ότι πολλές τράπεζες<br />

χρησιµοποιούν παράτυπες και αδιαφανείς<br />

διαδικασίες για να "φουσκώσουν" τους τόκους κτλ.<br />

Επειδή δε έκανα αρνητική κριτική, οφείλω να πω ότι<br />

στην εκποµπή ακούστηκαν και σοβαρές απόψεις, αν<br />

και ο χρόνος που αφιερώθηκε σε αυτές ήταν, κατά<br />

την γνώµη µου, περιορισµένος.<br />

Συνοψίζοντας, η βασική διαφωνία µου µε το<br />

ρεπορτάζ είναι ότι δίνεται συνολικά η εντύπωση ότι<br />

κάποιοι πίσω από κλεισµένες πόρτες συνωµοτούν<br />

και σχεδιάζουν ένα σκοτεινό µέλλον, στο οποίο όλοι<br />

εµείς θα είµαστε ανήµπορα θύµατα χωρίς ελευθερία.<br />

Ο Κούλογλου παραβλέπει εντελώς την ουσία του<br />

θέµατος, που είναι η ατοµική ευθύνη, προς όφελος<br />

βαρύγδουπων και εντυπωσιακών θεωριών που τελικά<br />

εκµηδενίζουν το άτοµο, αφού το θεωρούν ένα άβουλο<br />

ον.<br />

Ένας (υψηλόβαθµο στέλεχος µιας τράπεζας νοµίζω)<br />

το είπε αυτό στον κούλογλου, ότι δηλαδή "εµείς<br />

απευθυνόµαστε σε σκεπτόµενους και σοβαρούς<br />

πολίτες που µπορούν να κρίνουν τι θέλουν και τι<br />

όχι, δεν απευθυνόµαστε στην µαϊµού του τσίρκου<br />

που κάνει ό,τι βλέπει" (αποδίδω το νόηµα όσων είπε,<br />

δεν είναι κατά λέξη µεταφορά). Ο Κούλογλου<br />

απάντησε "ναι αλλά αν βοµβαρδίζεται συνέχεια µε<br />

διαφηµίσεις, είναι ελεύθερος να επιλέξει;". Ναι κύριε<br />

Κούλογλου, ακόµα και έτσι, είναι και παραείναι<br />

ελεύθερος να επιλέξει. Το "βαρύγδουπος" πιο πάνω<br />

το ανέφερα για λέξεις όπως "βοµβαρδίζεται".<br />

Βοµβαρδισµός είναι νοµίζω κάτι που γίνεται παρά<br />

την θέληση σου. Όταν βλέπει κανείς 10 ώρες την<br />

µέρα τηλεόραση, ναι, βοµβαρδίζεται, αλλά το θέλει.<br />

Θα µπορούσε να αγοράσει ένα "περιττό" βιβλίο, θα<br />

µπορούσε να κάνει µια δωρεάν βόλτα στο πάρκο, θα<br />

µπορούσε ακόµα να βάλει συνδροµητικά κανάλια<br />

χωρίς ή µε ελάχιστες διαφηµίσεις. Έχει την ευθύνη<br />

της επιλογής του.<br />

Οι διαφηµίσεις τώρα που βλέπουµε παρά την<br />

θέληση µας (πχ στον δρόµο) δεν νοµίζω ότι<br />

επηρεάζουν την ικανότητά µας να κρίνουµε αν θα<br />

πάρουµε µια κάρτα ή όχι.<br />

Εξάλλου η διαφήµιση είναι το πιο ειλικρινές ψέµα.<br />

Όλοι ξέρουν ότι η διαφήµιση παρουσιάζει µόνο αυτό<br />

που συµφέρει τον διαφηµιζόµενο, δεν είναι κανένα<br />

µυστικό αυτό.<br />

Είναι λοιπόν ευθύνη του πολίτη να κρίνει τι τον<br />

συµφέρει και τι όχι, να αποφασίσει αν µια<br />

διαφήµιση είναι παραπλανητική ή όχι και τελικά να<br />

ανταποκριθεί στις υποχρεώσεις που αναλαµβάνει.<br />

Κανείς δεν είπε ποτέ ότι οι πιστωτικές είναι χρήµα<br />

που κρέµεται στα δέντρα, και αν ποτέ κάποιος το<br />

είπε,αυτό δεν µειώνει σε καµία περίπτωση την

ευθύνη του πολίτη να κρίνει την αλήθεια ενός τόσο<br />

εξωπραγµατικού ισχυρισµού.<br />

ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ<br />

ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΠΑΙ∆ΕΙΑΣ ΑΠΟ ΤΟ<br />

15ο ΩΣ ΤΟ 19ο ΑΙΩΝΑ<br />

Αµαλία Ηλιάδη<br />

Με αυτό το άρθρο επιχειρώ την ένταξη των<br />

σηµαντικότερων γεγονότων της ιστορίας της παιδείας<br />

-σύµφωνα µε τις πηγές µου- στο ευρύτερο σύνολο<br />

της ιστορίας του ελληνικού έθνους κατά το 19ο<br />

αιώνα. Γίνεται, βέβαια, αναφορά και σε<br />

προηγούµενους αιώνες, που η µελέτη τους, όµως,<br />

είναι εξίσου σηµαντική για τα εκπαιδευτικά<br />

πράγµατα της χώρας.<br />

Το τρίτο, κατά σειρά, µέρος του άρθρου µου<br />

αποτελεί τη µελέτη ενός πιο ειδικού εκπαιδευτικού<br />

θέµατος, όπως είναι τα αναλυτικά προγράµµατα της<br />

µέσης εκπαίδευσης από το 1833-1920. Αν<br />

µελετήσουµε αυτά τα προγράµµατα, σε συνδυασµό<br />

µε τα πολιτειακά γεγονότα της ίδιας περιόδου,<br />

µπορούµε να οδηγηθούµε σε επιµέρους<br />

συµπεράσµατα, που σχετίζονται µε τη λειτουργία της<br />

εκπαίδευσης, ως ενός κοινωνικού θεσµού, ο οποίος<br />

επηρεάζεται από την εκάστοτε πολιτική εξουσία και<br />

ανάλογα “µορφοποιείται”.<br />

Θέτω ως τέλος της περιόδου, που ερευνάται στο<br />

άρθρο µου, το 1913, γιατί τότε σταµατά η διεύρυνση<br />

των συνόρων του ελληνικού κράτους και τελειώνει,<br />

περίπου, ο 19ος αιώνας.<br />

Η εκπαίδευση κατά τον 15ο και 16ο αιώνα<br />

Τότε οι περισσότεροι Έλληνες λόγιοι καταφεύγουν<br />

στη ∆ύση και γίνονται εµψυχωτές της αναγέννησης<br />

του έθνους. Κύριος λόγος αυτής της καταφυγής τους<br />

είναι η καταπίεση των Τούρκων.<br />

Αλλά και οι παραµείναντες στον Ελλαδικό χώρο<br />

Έλληνες, δε σταµατούν τις προσπάθειες για<br />

διατήρηση της πνευµατικής κίνησης και<br />

οργανώνονται γύρω από την Εκκλησία. Έτσι ο<br />

Γενάδιος Σχολάριος ιδρύει την Πατριαρχική του<br />

Γένους Σχολή. Όµως αυτή δεν επαρκούσε για όλο το<br />

έθνος. Γι’ αυτό τα περισσότερα ελληνόπαιδα<br />

µάθαιναν λίγα «γράµµατα» από τους µοναχούς και<br />

τους ιερείς κάθε χωριού ή πόλης, µέσω των<br />

εκκλησιαστικών βιβλίων.<br />

Rooster Review<br />

Η εκπαίδευση κατά το 17ο αιώνα<br />

Αυτή την περίοδο έχουµε σηµαντική βελτίωση της<br />

νεοελληνικής εκπαίδευσης. Το 1621 ιδρύεται το<br />

«Φλαγγινιανόν Φροντιστήριον» από τον Κερκυραίο<br />

Θωµά Φλαγγίνο. Εκεί δίδαξε ο Κρης Φραγκίσκος και<br />

ο Ηλίας Μηνιάτης. Αυτό το εκπαιδευτήριο<br />

λειτούργησε µέχρι το τέλος του 18ου αιώνα.<br />

Άλλο σηµαντικό εκπαιδευτήριο κατά τον 17ο αιώνα<br />

ήταν η Πατριαρχική Ακαδηµία Κων/πόλεως, όπου<br />

δίδαξε ο Πατριάρχης Κύριλλος Λούκαρης (1572-<br />

16380. αυτός ίδρυσε το 1627 ελληνικό τυπογραφείο<br />

στην Κων/πολη και µετέφρασε την Καινή ∆ιαθήκη.<br />

Εκεί, επίσης, δίδαξε ο Θεόφιλος Κορυδαλέας (1625-<br />

1641), που υπήρξε ο πρώτος φορέας των διδαγµάτων<br />

της δυτικής σκέψης.<br />

Κατά τον ίδιο αιώνα η παιδεία εξαπλώνεται στην<br />

Ήπειρο. Το 1647 ίδρυσε στα Ιωάννινα σχολείο ο<br />

Επιφάνιος. Ακόµη, κατά τα µέσα του 17ου αιώνα,<br />

ιδρύθηκε και το φροντιστήριο της Τραπεζούντας.<br />

Γενικές παρατηρήσεις<br />

Η παιδεία των παραπάνω αιώνων πρέπει να<br />

σηµειωθεί ότι εντάσσεται στο ευρύτερο πολιτειακό<br />

κλίµα της εποχής εκείνης. Έτσι δεν πρέπει να<br />

ξεχνάµε ότι εκείνη την περίοδο έχουµε την<br />

υποκατάσταση των εθνικών κοινοτήτων από τις<br />

θρησκευτικές, την επικράτηση της θρησκευτικής<br />

κοινότητας των Ρωµαίων (Ρουµ Μιλλέτ), µε βάση το<br />

Πατριαρχείο της Κων/πολης. Η γλώσσα της<br />

ορθόδοξης λειτουργίας και της εκκλησιαστικής<br />

διοίκησης ήταν πάντοτε η ελληνική. Γι’ αυτό και ο<br />

εκκλησιαστικός οργανισµός επανδρώθηκε<br />

αποκλειστικά από Έλληνες. Η εξάπλωση της<br />

πνευµατικής (και εποµένως και κοσµικής) εξουσίας<br />

του Πατριαρχείου, στο σύνολο των Ορθοδόξων<br />

Χριστιανών της Αυτοκρατορίας, δηµιούργησε στις<br />

ελληνόφωνες αρχές του Πατριαρχείου µια ζώνη<br />

κυριαρχίας και άµεσης επιρροής πολύ ευρύτερη από<br />

εκείνη που διέθεταν πριν την άλωση. Ήδη από το<br />

1465 συναντάµε στις υποσηµειώσεις και των<br />

λατινικών κειµένων ελληνικούς χαρακτήρες. Η<br />

διάδοση, εποµένως, των ανθρωπιστικών σπουδών<br />

από το 1525, κατέταξε τα ελληνικά γράµµατα σε<br />

θέση υπεροχής. Τα πρώτα ελληνικά βιβλία άρχισαν<br />

να εκδίδονται στη Βενετία, από τη δεύτερη κιόλας<br />

δεκαετία του 16ου αιώνα. Τα ελληνικά έφτασαν στο<br />

σηµείο να γίνουν η µόνη γλώσσα συναλλαγής στο<br />

χώρο της Χριστιανικής Ανατολής.<br />

Άλλη παρατήρηση, που συµβάλλει στη διαµόρφωση<br />

µιας γενικής ιδέας, για την επιρροή των Ελλήνων στα<br />

πολιτειακά πράγµατα εκείνης της περιόδου, είναι η<br />

εµφάνιση, από το 16ο αιώνα, των «µεγάλων»<br />

ελληνικών οικογενειών των Φαναριωτών. Το<br />

κοινωνικό στρώµα των Φαναριωτών κατέκτησε<br />

σύντοµα µια αξιόλογη πολιτική και οικονοµική<br />

δύναµη. Όµως και αυτοί, όπως και η επίσηµες αρχές<br />

35

36<br />

του Πατριαρχείου, είχαν ελάχιστη επαφή µε τις<br />

αναλφάβητες µάζες των ελληνόφωνων χριστιανών.<br />

Πρέπει, λοιπόν, να µεσολαβήσουν µια σειρά από<br />

ριζικές αλλαγές, κοινωνικές και οικονοµικές, ώστε<br />

στο δίκτυο των δεσποτάδων και των Φαναριωτών να<br />

προστεθεί ένα άλλο κοινωνικό δίκτυο µε πολύ<br />

ευρύτερη επιρροή, όπως θα δούµε παρακάτω.<br />

Η εκπαίδευση κατά το 18ο αιώνα<br />

Από το τέλος του 17ου αιώνα µια σειρά από<br />

ευρύτερους παράγοντες συντελέσανε στην εµφάνιση<br />

ενός καινούργιου εµπορευµατικού στρώµατος στο<br />

χώρο της Οθωµανικής Αυτοκρατορίας. Με τη µαζική<br />

του παρουσία, αρχίζει µια νέα περίοδος για την<br />

κοινωνική ιστορία της Αυτοκρατορίας. Πρόκειται για<br />

την πρώτη εµφάνιση µιας ασχηµάτιστης, ακόµη,<br />

ντόπιας εµπορευµατικής αστικής τάξης, που τείνει<br />

δυναµικά στην κατάκτηση µιας ευρείας αγοράς.<br />

Αυτή η νέα τάξη µε τον πλούτο της, που προέρχεται<br />

από το εµπόριο, θα βοηθήσει και θα επηρεάσει τις<br />

παιδαγωγικές εξελίξεις. Κι ενώ ως τα µέσα,<br />

τουλάχιστον, του 18ου αιώνα η πολιτιστική<br />

ταυτότητα του ελληνισµού συγχεόταν µε την<br />

ελληνόφωνη χριστιανική ορθοδοξία, µε την ανάπτυξη<br />

της νέας αυτής µικροαστικής τάξης- που αρχίζει να<br />

διαφαίνεται προς τα µέσα του 18ου αιώνα και λήγει<br />

µε την ελληνική επανάσταση- η πολιτιστική<br />

ταυτότητα γίνεται πιο «κοσµική». Ο ελληνισµός δεν<br />

ταυτίζεται πρωταρχικά µε έναν παραδοσιακό<br />

χριστιανισµό, αλλά αρχίζει ν’ αντιµετωπίζεται σαν<br />

πνεύµα «ανανεωτικό», πνεύµα της «προόδου». Η<br />

πολιτιστική αντιπαράθεσή του µε τους<br />

µουσουλµάνους, ξεπερνάει το πλαίσιο ενός απλού<br />

τυπικού θρησκευτικού διαχωρισµού, για να<br />

καταλήξει στην αντίθεση ανάµεσα στον<br />

«εκσυγχρονισµό» και τον «σκοταδισµό».<br />

Επίσης, αυτή η νέα τάξη άνοιξε το δρόµο, για να<br />

δεχτεί ο βαλκανικός χώρος τις επιδράσεις της<br />

δυτικής Ευρώπης. Αντιτάχθηκε µε σφοδρότητα στους<br />

Φαναριώτες, που είχαν ταυτιστεί µε το συντηρητισµό.<br />

Μέσα σ’ αυτά τα πλαίσια έχουµε την ίδρυση νέων<br />

εκπαιδευτηρίων στον ελληνικό χώρο καθώς και<br />

εµπλουτισµό της διδακτέας ύλης και βελτίωσης των<br />

µεθόδων διδασκαλίας. Μερικά από αυτά τα νέα<br />

«φυτώρια» παιδείας είναι: η Πατµιάς Σχολή (1715), η<br />

Ευαγγελική Σχολή της Σµύρνης (1723), η Αθωνιάς<br />

Ακαδηµία στο Άγιο όρος (1749), η Παλαµαία Σχολή<br />

Μεσολογγίου (1760), η Σχολή ∆ηµητσάνης (1764), η<br />

Ακαδηµία Κυδωνιών (1780), το Γυµνάσιο Χίου<br />

(1790).<br />

Ο 19ος αιώνας<br />

Από το 1780-1820 αρχίζει µια πραγµατική<br />

πνευµατική αναγέννηση του ελληνισµού. Βασικός<br />

φορέας της ήταν τα εξευρωπαϊσµένα στρωµατά των<br />

εµπόρων: Στο Παρίσι, στη Βιέννη, στη Βενετία και<br />

Rooster Review<br />

στην Οδησσό πολλαπλασιάζονται οι ελληνικές<br />

πολιτιστικές εκδηλώσεις και για πρώτη φορά ο<br />

αριθµός των εκδόσεων πολιτικού και επιστηµονικού<br />

περιεχοµένου ξεπερνάει τις επικρατέστερες, ως τότε,<br />

θεολογικές µελέτες.<br />

Το 1822, µε τη συνέλευση στο Άστρoς, έχουµε<br />

συστηµατική οργάνωση της εκπαίδευσης των νέων µε<br />

εφαρµογή της αλληλοδιδακτικής µεθόδου, σύµφωνα<br />

µε το αντίστοιχο ψήφισµα. Το ψήφισµα αυτό, που<br />

δείχνει µια φιλότιµη προσπάθεια από µέρους της<br />

πολιτείας για εκπαίδευση του έθνους από την πρώτη<br />

κιόλας στιγµή της ανεξαρτητοποίησης αυτού, είναι<br />

επίσης δείγµα της µεγάλης σηµασίας, που δινόταν<br />

τότε από τους νεοέλληνες, στον εκπαιδευτικό τοµέα<br />

του νεοσύστατου έθνους.<br />

Το 1824 πενταµελής επιτροπή µε διευθυντή τον<br />

Άνθιµο Γαζή προτείνει σύσταση δηµοτικών σχολείων<br />

σε όλη την Ελλάδα, ενός Πανεπιστηµίου και ενός<br />

πρότυπου διδασκαλείου στο Άργος. Αυτές οι<br />

προτάσεις δείχνουν ότι οι ελλείψεις στον<br />

εκπαιδευτικό τοµέα ήταν αρκετές.<br />

Ο Καποδίστριας, παρόλο, που προσπάθησε να<br />

καλύψει τις εκπαιδευτικές ανάγκες, (ιδρύει<br />

Ορφανοτροφείο στην Αίγινα, Εκκλησιαστική Σχολή<br />

στον Πόρο, Γεωργική Σχολή στην Τίρυνθα,<br />

Στρατιωτική Σχολή στο Ναύπλιο, Κεντρικό σχολείο<br />

στην Αίγινα όπου προετοιµάζονται νέοι δάσκαλοι,<br />

εφαρµόζεται η αλληλοδιδακτική µέθοδος εισηγητής<br />

της οποίας είναι ο Γ. Κλεόβουλος) κατηγορήθηκε ως<br />

φωτοσβέστης, γιατί δεν προχώρησε στην ίδρυση<br />

Πανεπιστήµιου. Όµως, η προσφορά του στην παιδεία<br />

ήταν σηµαντική (το 1830 έχουµε 130<br />

αλληλοδιδακτικά σχολεία, Ελληνικά, µε 12.000<br />

µαθητές, ενώ τότε ο ελληνικός πληθυσµός ήταν<br />

600.000), γιατί στήριξε τη γεωργική και<br />

επαγγελµατική εκπαίδευση όσο κανείς άλλος µέχρι<br />

τότε, αλλά, και στα επόµενα χρόνια, ως την<br />

κατάργηση της βασιλείας. Και το νεοσύστατο<br />

ελληνικό κράτος χρειαζόταν σε µεγάλο βαθµό µια<br />

τέτοια µορφή εκπαίδευσης, για να ανορθωθεί<br />

οικονοµικά, αφού κύρια πηγή πλούτου του ήταν η<br />

γεωργία.<br />

Το 1833 έχουµε την άφιξη του Όθωνα στην Ελλάδα.<br />

Μαζί µε αυτή την άφιξη έχουµε και αλλαγές στο<br />

εκπαιδευτικό σύστηµα, που ίσχυε µέχρι στιγµής.<br />

Έτσι ψηφίζεται το 1834 νόµος για την πρωτοβάθµια<br />

εκπαίδευση. Σύµφωνα µε αυτόν η Εκπαίδευση είναι<br />

επταετής και υποχρεωτική και για τους άπορους<br />

µαθητές δωρεάν. Όµως αυτός ο νόµος, στην πράξη,<br />

δεν εφαρµόστηκε. Το ίδιο και ο νόµος του 1836 για<br />

τη δευτεροβάθµια εκπαίδευση, που προέβλεπε<br />

τριετές Ελληνικό Σχολείο, καθώς και τετραετές<br />

Γυµνάσιο. Η µη εφαρµογή των παραπάνω νόµων,<br />

που είναι επηρεασµένοι από Πρωσσικά και Γαλλικά<br />

πρότυπα, δείχνει ότι οι θεσµοί δεν µεταφυτεύονται<br />

εύκολα. Επίσης, επί Όθωνα ιδρύεται διδασκαλείο<br />

αρρένων και η περίφηµη φιλεκπαιδευτική εταιρία<br />

που ήταν σταθµός για τη γυναικεία εκπαίδευση,

όπως θα δούµε στο επόµενο κεφάλαιο. Ο Όθωνας<br />

προχωρεί και στην ίδρυση του πρώτου Ελληνικού<br />

Πανεπιστηµίου στην Αθήνα το 1837. αυτό<br />

περιλαµβάνει τέσσερις Σχολές (Θεολογική, Νοµική,<br />

Ιατρική, Φιλοσοφική).<br />

Η βασιλεία του Όθωνα τελειώνει το 1862, ενώ πρέπει<br />

να σηµειωθεί ότι το 1843 έχουµε την επανάσταση<br />

της 3ης Σεπτεµβρίου, σύµφωνα µε την οποία<br />

καθιερώνεται συνταγµατικό πολίτευµα και καθολική,<br />

σχεδόν, ψηφοφορία.<br />

Το 1863 αναλαµβάνει τη βασιλεία της Ελλάδας ο<br />

Γεώργιος ο Α΄. Με την άφιξή του έχουµε αλλαγές και<br />

στην εκπαίδευση αλλά και στα σύνορα της χώρας.<br />

Συγκεκριµένα το 1864 καταργείται το διδασκαλείο<br />

αρρένων- που λειτουργούσε στην εποχή του Όθωνα-<br />

και προσαρτίζονται στο νέο κράτος οι περιοχές των<br />

Επτανήσων και της Θεσσαλίας. Έτσι αυξάνεται ο<br />

πληθυσµός και η έκταση της Ελλάδας, ενώ στην<br />

Αθήνα ιδρύεται ο «Σύλλογος προς διάδοσιν των<br />

ελληνικών γραµµάτων», ο οποίος στέλνει για<br />

µεταπτυχιακές σπουδές στο εξωτερικό Έλληνες<br />

(Παπαµάρκου, Μωραίτης, Οικονόµου).<br />

Με τον εκλογικό νόµο του 1877 έχουν δικαίωµα<br />

ψήφου στην Ελλάδα όλοι οι ενήλικοι άνδρες,<br />

πράγµα που είναι αρκετά προοδευτικό για την εποχή<br />

εκείνη. Εποµένως η Ελλάδα ήταν τότε µια από τις<br />

πιο πρωτοποριακές χώρες σε νοµικό, τουλάχιστον,<br />

επίπεδο. Το 1881 έχουµε και προσάρτηση της<br />

περιοχής της Άρτας στο Ελληνικό κράτος. Έτσι, ενώ<br />

το 1832 τα σύνορα της χώρας ήταν περίπου 47.516<br />

τετραγωνικά χιλιόµετρα, το 1881 φτάνουν τα 63.606<br />

τετραγωνικά χιλιόµετρα.<br />

Από το 1882 ως το 1895 ο πολιτικός Χ. Τρικούπης<br />

επιχειρεί ανορθωτική προσπάθεια. Οι κύριοι στόχοι<br />

αυτής της προσπάθειας είναι ο εκσυγχρονισµός και<br />

η ισχυροποίηση του κράτους, η αναδιοργάνωση του<br />

στρατού και του στόλου, η ταχύρρυθµη ανάπτυξη της<br />

οικονοµίας της χώρας, η αναδιοργάνωση της<br />

βιοµηχανίας και των συγκοινωνιών της χώρας. Όµως<br />

ο κακός χειρισµός των εθνικών θεµάτων κατά το<br />

1896-1897, οδήγησε την Ελλάδα σε ήττα, από την<br />

Τουρκία, και εθνική ταπείνωση. Μετά συµβαίνει το<br />

πραξικόπηµα του Αυγούστου του 1909 και<br />

σχηµατίζεται νέα κυβέρνηση, η οποία, όµως, µετά<br />

από διαφωνίες και συγκρούσεις, οδήγησε στην άνοδο<br />

του Ε. Βενιζέλου από την Κρήτη.<br />

Η εκπαίδευση αυτής της περιόδου βασίζεται επάνω<br />

στα αναλυτικά προγράµµατα, για τα δηµοτικά<br />

σχολεία και τα διδασκαλεία, του Χαρίσιµου<br />

Παπαµάρκου, ενώ διαδίδεται αρκετά και το σύστηµα<br />

του παιδαγωγού Herbart. Το τελευταίο, δε, τέταρτο<br />

του 19ου αιώνα εκδίδονται πολλά παιδαγωγικά<br />

συγγράµµατα. Μερικά από αυτά είναι : ο<br />

«Παιδαγωγός» και «Σχολική Παιδαγωγική» του Α.<br />

Σπαθάκη, η «∆ιδασκαλική ή σύντοµαι οδηγίαι περί<br />

της χρήσεως της νέας διδασκαλικής µεθόδου» του<br />

Σπ. Μωραίτου, «Περί του σκοπού της εκπαιδεύσεως<br />

της ελληνίδος νεολαίας» και «Τα αναγνωστικά των<br />

Rooster Review<br />

µικρών ελληνοπαίδων» του Παπαµάρκου, «Το<br />

δηµοτικόν σχολείον εν Ελλάδι», «Περί τεχνικής<br />

αναγνώσεως και απαγγελίας» του Βρατσάνου. Το<br />

βιβλίο, δε, του φιλολόγου Ι. Πανταζίδου «Γυµναστική<br />

Παιδαγωγική» εκδίδεται την ίδια περίοδο.<br />

Το 1910 ιδρύεται ο περίφηµος «Εκπαιδευτικός<br />

Όµιλος», που προτείνει την εισαγωγή της δηµοτικής<br />

γλώσσας στα σχολεία. Πρωτοστάτες αυτής της<br />

κίνησης ήταν ο Γληνός, ο ∆ελµούζος, ο<br />

Τριανταφυλλίδης.<br />

Ο Βενιζέλος ως πρωθυπουργός της χώρας, πλέον,<br />

από το 1910, οργανώνει το κράτος και τις ένοπλες<br />

δυνάµεις και συνάπτει συµµαχία µε τους<br />

Βουλγάρους. Ενώ µε τον Βαλκανικό πόλεµο του<br />

1912 έχουµε ευεργετικά αποτελέσµατα για τη χώρα,<br />

αφού προσαρτίζονται σ’ αυτή η Ήπειρος, η<br />

Μακεδονία, η Κρήτη και τα νησιά του Αιγαίου.<br />

Τα προγράµµατα της Μέσης Εκπαίδευσης<br />

(1833-1920) Ελληνικά σχολεία – Γυµνάσια<br />

Με διάταγµα της 22ας Μαρτίου 1833 συγκαλείται<br />

επιτροπή από λόγιους και εκπαιδευτικούς, για την<br />

υποβολή προτάσεων για τον σχηµατισµό σχολείων<br />

του λαού, δηλαδή, Ελληνικών, Γυµνασίων και ενός<br />

Πανεπιστηµίου.<br />

Με το διάταγµα της 21/11/1833 ιδρύονται σχολεία -<br />

ελληνικά και γυµνάσια- στο Ναύπλιο. Ενώ µε το<br />

διάταγµα της 6/18 Φεβρουαρίου του 1834<br />

οργανώνει ο Μάουερ, ο οποίος είναι µέλος της<br />

αντιβασιλείας και υπεύθυνος για την παιδεία, την<br />

δηµοτική εκπαίδευση. Έτσι µε διάταγµα της<br />

25/3/1835 ιδρύονται δέκα ελληνικά σχολεία (εκτός<br />

από αυτά της Αθήνας, του Ναυπλίου, της Σύρου)<br />

στην Τρίπολη, Σπάρτη, Καλαµάτα, Πάτρα,<br />

Μεσολόγγι, Άµφισσα, Λαµία, Χαλκίδα, Ύδρα, Τήνο.<br />

Ενώ µε το ίδιο διάταγµα εξοµοιώνεται µε το γυµνάσιο<br />

του Ναυπλίου και εκείνο που λειτουργούσε από το<br />

1833 στη Σύρο. Στις 13 Αυγούστου 1835 ιδρύεται<br />

από µια τάξη ελληνικού σχολείου στις: Άνδρο, Νάξο,<br />

Θήρα, Σκύρο, Υπάτη, Πραστό και Πύργο. Στις 19<br />

Αυγούστου 1835 συστήνεται και γυµνάσιο στο<br />

Μεσολόγγι, ενώ την 1η Σεπτεµβρίου του ίδιου<br />

χρόνου ιδρύεται ελληνικό σχολείο στη ∆ηµητσάνα.<br />

Η Μέση Εκπαίδευση οργανώθηκε µε το διάταγµα της<br />

31/12/1836 «περί του κανονισµού των ελληνικών<br />

σχολείων και γυµνασίων». (τα 152 άρθρα του<br />

διατάγµατος, που αφορούσαν κυρίως λειτουργικά<br />

θέµατα, ίσχυσαν στα κύρια σηµεία τους ως το 1929).<br />

Σύµφωνα µε αυτό η Μέση Εκπαίδευση<br />

περιελάµβανε δύο κύκλους. Το τριτάξιο «Ελληνικόν<br />

σχολείον» και το τετρατάξιο «Γυµνάσιον». Ήταν µια<br />

αντιγραφή ξένων µορφών Μέσης Εκπαίδευσης και η<br />

διάρθρωση αυτή επεκτάθηκε και στις περιοχές, που<br />

εκάστοτε προσαρτίζονταν στο ελληνικό κράτος. Με<br />

διάταγµα της 19ης Αυγούστου 1914 οι νέες περιοχές<br />

που προσαρτήθηκαν διατήρησαν στα σχολεία τους τη<br />

µορφή που είχαν ως τότε, ενώ στις 28 Μαΐου 1916<br />

37

38<br />

επεκτάθηκαν οι ισχύοντες διατάξεις και στην Β.<br />

Ήπειρο.<br />

Βαρβάκειο Λύκειο - Πρακτικά Λύκεια<br />

Το 1834 µε τα χρήµατα του κληροδοτήµατος του Ι.<br />

Βαρβάκη ιδρύεται -χωρίς να λειτουργήσει- το<br />

Βαρβάκειο Λύκειο. Από το 1860, που άρχισε να<br />

λειτουργεί, ακολούθησε το πρόγραµµα των άλλων<br />

σχολείων της Μέσης Εκπαίδευσης, δηλαδή<br />

αφοµοιώθηκε. Το 1886 µε άλλο διάταγµα ιδρύθηκε<br />

επτατάξιο Λύκειο. Το Βαρβάκειο έγινε<br />

προπαρασκευαστικό σχολείο για το πολυτεχνείο και<br />

τις στρατιωτικές σχολές. Το 1887 λειτούργησε µια<br />

ακόµη τάξη, όπου διδάσκονταν σε επαναληπτική<br />

µορφή κυρίως φυσικοµαθηµατικά και σχέδιο. Το<br />

1920 µεταρρυθµίστηκε σε τετρατάξιο πρότυπο<br />

Λύκειο και προσαρτήθηκε στο ιδρυµένο από το 1910<br />

∆ιδασκαλείο Μ. Εκπαίδευσης, στο οποίο<br />

µετεκπαιδεύονταν οι καθηγητές της Μ.<br />

Εκπαίδευσης.<br />

∆ιδασκαλεία αρρένων<br />

Το πρώτο ιδρύθηκε το 1834 στο Ναύπλιο (αργότερα<br />

µεταφέρθηκε στην Αθήνα). Είχαν επαγγελµατικό<br />

χαρακτήρα. Εκπαίδευε δασκάλους και δασκάλες και<br />

εξέταζε τους υποψήφιους δηµοδιδασκάλους. Η<br />

φοίτηση ήταν δύο χρόνια . ύστερα από εισιτήριες<br />

εξετάσεις γίνονταν δεκτοί και αφού ήταν κάτοχοι<br />

ενδεικτικού προαγωγής από την δεύτερη τάξη του<br />

ελληνικού σχολείου. Η χορήγηση διπλώµατος<br />

δινόταν ύστερα από απολυτήριες εξετάσεις. Όµως<br />

απέτυχε, γιατί η Εθνοσυνέλευση το Μάρτιο του 1864<br />

έκλεισε το ∆ιδασκαλείο όχι δια του νόµου, αλλά<br />

απαλείφοντας το σχετικό κονδύλιο από τον κρατικό<br />

προϋπολογισµό. Ταυτόχρονα έγινε σύσταση στην<br />

κυβέρνηση να αναδιοργανώσει το διδασκαλείο. Όµως<br />

κάτι τέτοιο δεν έγινε και έτσι το διάστηµα 1864-1878<br />

δάσκαλοι γίνονταν όσοι πετύχαιναν σε εξετάσεις που<br />

έδιναν σε ειδικές επιτροπές. Αµφισβητήθηκε η<br />

εγκυρότητα αυτών των επιτροπών και των εξετάσεων<br />

που διεξήγαγαν, µε αποτέλεσµα διαµαρτυρίες<br />

φιλολογικών συλλόγων, λογίων και τύπου και<br />

σύσταση µόνιµης, πλέον, εξεταστικής επιτροπής στην<br />

Αθήνα µε διάταγµα της 12ης Σεπτεµβρίου 1872.<br />

Το 1878, πια, ιδρύθηκε διδασκαλείο στην Αθήνα.<br />

Ενώ το 1880 ιδρύθηκαν δύο διδασκαλεία στην<br />

Πελοπόννησο (Τρίπολη) και τα Επτάνησα (Κέρκυρα)<br />

και το 1882 άλλο ένα στη Θεσσαλία (Λάρισα). Το<br />

1892 ιδρύθηκαν τα υποδιδασκαλεία στα οποία<br />

µπορούσαν να φοιτήσουν απόφοιτοι ελληνικού<br />

σχολείου και ηλικίας 16-30 χρόνων. Οι απόφοιτοι<br />

αυτών διορίζονταν σε κατώτερα δηµοτικά σχολεία ως<br />

«γραµµατισταί» αντικαθιστώντας τους<br />

γραµµατοδιδασκάλους που ως τότε -1892-<br />

εργάζονταν σε κατώτερα σχολεία τα<br />

γραµµατοδιδασκαλεία που λειτουργούσαν στις<br />

Rooster Review<br />

κώµες, τις αποµακρυσµένες από την έδρα του<br />

νόµου. Το 1905 καταργήθηκαν για λόγους<br />

οικονοµικούς τα τρία διδασκαλεία (Πελοποννήσου,<br />

Επτανήσου, Θεσσαλίας) και διατηρήθηκε µόνο της<br />

Αθήνας. Αυτό το 1910 µεταρρυθµίστηκε σε<br />

τετρατάξιο, µετονοµαζόµενο σε «Μαράσλειον», από το<br />

όνοµα του ευεργέτη Γ. Μαρασλή, ο οποίος του<br />

δώρισε «καλλιµάρµαρον» διδακτήριο. Εκεί γινόταν<br />

δεκτοί, µε εξετάσεις, οι κάτοχοι ενδεικτικού<br />

προαγωγής από την Β΄ τάξη του Γυµνασίου. Το 1913<br />

ιδρύθηκαν τρία µονοτάξια διδασκαλεία στην Αθήνα,<br />

Θεσ/νίκη, Ιωάννινα. Αυτά λειτούργησαν από το 1913<br />

ως το 1914 και δεχότανε αποφοίτους Γυµνασίου ή<br />

της Ιερατικής Σχολής Τριπόλεως, ηλικίας ως 25<br />

ετών. ∆ιδάσκονταν φιλοσοφικά, παιδαγωγικά και<br />

πρακτικά µαθήµατα.<br />

∆ιδασκαλεία θηλέων<br />

Από το 1837, που λειτουργεί το διδασκαλείο της<br />

Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας, µονοπωλούσε την<br />

γυναικεία εκπαίδευση. ∆ιάταγµα της 13/10/1861<br />

αναγνωρίζει το Παρθεναγωγείο της Φιλεκπαιδευτικής<br />

Εταιρείας επίσηµα, ως ∆ιδασκαλείο θηλέων. Λόγω,<br />

όµως, της υποβαθµισµένης εκπαίδευσης των<br />

γυναικών δασκάλων, το Υπουργείο Παιδείας µε<br />

διάταγµα της 24ης Απριλίου 1881 επεµβαίνει στη<br />

λειτουργία της φιλεκπαιδευτικής εταιρείας.<br />

Καθορίζει το σκοπό, τα παιδαγωγικά µαθήµατα και<br />

αναγνωρίζει ως διδασκαλεία του κράτους τα σχολεία<br />

της φιλεκπαιδευτικής εταιρείας στην Αθήνα και<br />

Κέρκυρα.<br />

∆ιδασκαλεία Νηπιαγωγών<br />

Το 1897 ιδρύεται το διδασκαλείο νηπιαγωγών από το<br />

εκπαιδευτικό τµήµα της «Ένωσις των Ελληνίδων».<br />

Εκπαίδευε νηπιαγωγούς στις οποίες, όµως,<br />

χορηγούνταν κρατικό δίπλωµα µετά από εξετάσεις<br />

µόνο εφόσον ήταν πτυχιούχες δασκάλες, στις άλλες<br />

χορηγούσε σχετικό πτυχίο η «Ένωσις των<br />

Ελληνίδων». Τα τρία πρώτα έτη αποτελούνταν από<br />

µια τάξη. Το 1900 έγινε διτάξιο, το 1908 τριτάξιο. Ως<br />

το 1920 λειτούργησαν τρία νηπιαγωγικά<br />

διδασκαλεία: στην Αθήνα (Καλλιθέα), Θεσσαλονίκη<br />

και Ιωάννινα.<br />

∆ιδασκαλεία Τεχνικής Εκπαίδευσης<br />

Για την µόρφωση του διδακτικού προσωπικού των<br />

τεχνικών µαθηµάτων µε νόµο του 1914 ιδρύθηκε<br />

στην Αθήνα διδασκαλείο της τεχνικής εκπαίδευσης,<br />

αποτελούµενο από τρεις τάξεις. Άρχισε, όµως, να<br />

φθίνει από το πρώτο έτος της λειτουργίας του. Το<br />

1920 το διδασκαλείο τεχνικής εκπαίδευσης<br />

µετασχηµατίστηκε σε τετρατάξιο.

————————————————–<br />

Ενδεικτική Βιβλιογραφία<br />

1) Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Αθήνα 1985, τόµοι ΙΓ΄ &<br />

Ι∆΄.<br />

2) Κ. Τσουκαλάς: «Εξάρτηση και αναπαραγωγή. Ο<br />

κοινωνικός ρόλος των εκπαιδευτικών µηχανισµών στην<br />

Ελλάδα (1830-1922)», Αθήνα 1977.<br />

3) Α. Μ. Ισηγόνης: «Ιστορία της Παιδείας». Ρόδος 1958, β΄<br />

έκδ., Αθήνα 1964.<br />

4) Α. Τσίριµπας: «Ιστορία της παιδαγωγικής», Αθήνα 1964.<br />

5) ∆. Αντωνίου: «Τα προγράµµατα της Μέσης Εκπαίδευσης<br />

(1833-1929)», τόµος Α΄, Αθήνα 1987.<br />

ΤΟ ΕΚΛΑΜΒΑΝΟΜΕΝΟ ΚΟΣΤΟΣ<br />

ΤΟΥ ΝΑ ΠΟ∆ΗΛΑΤΕΙΣ<br />

Κωνσταντίνος Κουκόπουλος<br />

Αυτό το άρθρο αφορά το ζήτηµα του ποδήλατου ως<br />

καθηµερινού µέσου µεταφοράς. Για λόγους<br />

προσωπικής εµπειρίας τα άρθρα θα εστιάσουν σε<br />

αστικά περιβάλλοντα· συγκεκριµένα η Αθήνα θα<br />

είναι η πόλη-αντικείµενο.<br />

Πρώτος στόχος σε αυτή την κατεύθυνση είναι να<br />

κοιτάξουµε την σηµερινή πραγµατικότητα και να<br />

κρίνουµε, πέραν από προκαταλήψεις, τι κοστίζει σε<br />

έναν Αθηναίο ή σε µια Αθηναία να ποδηλατεί. Θα<br />

εξηγήσουµε ότι ήδη σήµερα που µιλάµε το ποδήλατο<br />

στην Αθήνα δεν είναι ένα προβληµατικό µέσο για τις<br />

καθηµερινές µας µετακινήσεις.<br />

Ξεκινάµε µε αυτό τον τρόπο γιατί, πριν εξετάσουµε<br />

την θέση του ποδηλάτου στον δηµόσιο βίο, πρέπει να<br />

εξετάσουµε την θέση του στην ζωή των ατόµων. Σε<br />

αυτό το άρθρο λοιπόν θα εξετάσουµε µονάχα το<br />

ατοµικό κόστος και όχι τις τυχόν εξωτερικότητες. Αν<br />

τα επιχειρήµατα είναι πειστικά θα δούµε ότι το<br />

κόστος είναι µικρότερο από ό,τι κανείς θα περίµενε.<br />

Απευθύνοµαι σε πρακτικούς ανθρώπους· για αυτό η<br />

προσέγγιση είναι πρακτική και εξετάζεται µόνο το<br />

άµεσο υλικό κόστος της ποδηλασίας. Όµως θεωρώ<br />

ότι οι πρακτικές επιλογές δεν µπορεί να είναι<br />

ξεχωριστές από την φιλοσοφική και ηθική θεώρησή<br />

µας: τα πρακτικά επιχειρήµατα θα αντανακλούν την<br />

δική µου θεώρηση ότι ο άνθρωπος µπορεί να ζει<br />

ενάρετα µόνο όσο ενσαρκώνει έναν ατοµικό ρόλο.Το<br />

ποδήλατο ταιριάζει στον ρόλο του ελεύθερου πολίτη<br />

γιατί, ανεξάρτητα από το τι κάνει το κράτος, οι<br />

πολίτες µπορούν, µέσω του ποδήλατου, να<br />

Rooster Review<br />

βελτιώσουν από µόνοι τους την ζωή και την<br />

ανεξαρτησία τους.<br />

Αν ο πολίτης είναι ενάρετος τότε η ατοµική<br />

πρωτοβουλία είναι ισοδύναµη µε µια πολιτική<br />

απόφαση. Αυτό µπορεί κανείς να το δει και σε άλλες<br />

δράσεις (όπως για παράδειγµα την διατήρηση της<br />

καθαριότητας) όπου όταν οι πολίτες παίρνουν<br />

ατοµικές πρωτοβουλίες (διατηρώντας καθαρούς τους<br />

χώρους του άµεσου ενδιαφέροντός τους) τότε αυτό<br />

έχει το εφάµιλλο αποτέλεσµα µε µια κρατική δράση.<br />

Έτσι αν υπάρχει όφελος στην υιοθέτηση του<br />

ποδήλατου ως καθηµερινού µέσου µεταφοράς από<br />

τους πολίτες, τότε µπορεί µια αποτελεσµατική<br />

πολιτική υπέρ του ποδηλάτου να συνίσταται<br />

πρωτίστως από ατοµικές πρωτοβουλίες και<br />

δευτερευόντως από το κράτος. Αν αυτή η άποψη για<br />

το ποδήλατο, απευθυνόµενη προς τον µέσο κάτοικο<br />

της Αθήνας, φαίνεται σήµερα υπερβολική ή<br />

αιθεροβάµων, ελπίζουµε ότι ίσως φανεί λιγότερο<br />

υπερβολική µετά το τέλος της ανάγνωσης.<br />

Τι µας κοστίζει το ποδήλατο<br />

Σε πολλούς Αθηναίους δεν τους περνάει από το<br />

µυαλό η ιδέα του να κάνουν τις δουλειές τους µε το<br />

ποδήλατο, όµως και όταν τους περνάει την<br />

απορρίπτουν γρήγορα. Ο µέσος κάτοικος αυτής της<br />

πόλης πιστεύει ότι το να ποδηλατείς σηµαίνει να<br />

επωµίζεσαι ένα σηµαντικό κόστος και ρίσκο, είτε<br />

λόγω εγγενών µειονεκτηµάτων του ίδιου του µέσου<br />

είτε λόγω των µειονεκτηµάτων του Αθηναϊκού<br />

περιβάλλοντος. Η πίστη αυτή παίρνει πιο συχνά την<br />

ψυχολογική µορφή του φόβου. Θα δούµε ότι οι<br />

φόβοι αυτοί δεν στηρίζονται στην πραγµατικότητα.<br />

Μπορούµε να διακρίνουµε τα εξής γενικά<br />

µειονεκτήµατα για τα οποία άδικα κατηγορείται το<br />

ποδήλατο σε µέρη όπως η Αθήνα:<br />

-Το να ποδηλατείς είναι αργό<br />

-Το να ποδηλατείς είναι επικίνδυνο<br />

-Το να ποδηλατείς είναι ανθυγιεινό λόγω νέφους<br />

-Το να ποδηλατείς είναι ένδειξη φτώχιας<br />

Τα παραπάνω θεωρούνται από πολλούς Αθηναίους<br />

ως κοινή λογική ή απλά ως αυταπόδεικτες αλήθειες.<br />

Στις περισσότερες περιπτώσεις είτε δέχονται άκριτα<br />

αυτό που έχουν πει άλλοι (και ας µην είναι γνώστες<br />

του θέµατος), είτε βγάζουν µόνοι αβίαστα<br />

συµπεράσµατα βασισµένοι στην ελλιπή τους<br />

εµπειρία. Ας τα πάρουµε όµως µε την σειρά:<br />

Ταχύτητα<br />

Το ποδήλατο δεν είναι αργό µέσο για τις<br />

µετακινήσεις µέσα στη πόλη. Στην Αθήνα τα<br />

αυτοκίνητα σε ώρες αιχµής κινούνται πιο αργά από<br />

τους πεζούς! 1 Αλλά και εκτός ωρών αιχµής, η µέση<br />

39

40<br />

ταχύτητα εντός του κέντρου της Αθήνας δεν ξεπερνά<br />

τα 8 χµ/ώρα για τα αυτοκίνητα 2 . Απεναντίας, όπως<br />

έδειξαν πειράµατα 3 που έγιναν στην Αθήνα από το<br />

σύλλογο "Οι Φίλοι του Ποδηλάτου" σε συνεργασία µε<br />

την Ένωση Ελλήνων Συγκοινωνιολόγων, το ποδήλατο<br />

στην Αθήνα έχει µέση ωριαία ταχύτητα περί τα 20<br />

χιλιόµετρα την ώρα. Έτσι σε µια πόλη όπως την<br />

Αθήνα, το ποδήλατο είναι συγκριτικά πιο γρήγορο<br />

από το αυτοκίνητο που, εν έτει 2005, έχει<br />

καταντήσει να έχει µέση ωριαία ταχύτητα µικρότερη<br />

από αυτή που είχαν τα κάρα του 19ου αιώνα (~12<br />

χµ/ώρα).<br />

Βέβαια τα παραπάνω θυµίζουν σε κάποιον πόσο<br />

κακοσχεδιασµένη είναι η Αθήνα. Όµως το ποδήλατο<br />

δεν είναι γρήγορο µόνο στην Αθήνα: στον πίνακα 1<br />

βλέπουµε την σύγκριση µέσων µεταφοράς βάσει του<br />

µέσου χρόνου από πόρτα σε πόρτα, όπως εκτιµάται<br />

από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή 4 για µια τυχαία<br />

ευρωπαϊκή πόλη.<br />

Πίνακας 1: Ταχύτητα µετακίνησης στην πόλη για διάφορα µέσα<br />

µεταφοράς (χρόνος από πόρτα σε πόρτα)<br />

Όπως βλέπει κανείς το ποδήλατο είναι γενικά εξίσου<br />

γρήγορο µε το αυτοκίνητο. Έχει ελαφρά µικρότερη<br />

µέση ταχύτητα από το αυτοκίνητο αλλά ξεκινά πιο<br />

γρήγορα και καταλήγει πιο γρήγορα. Το ό,τι ξεκινά<br />

πιο γρήγορα συµβαίνει π.χ. γιατί σπάνια βρίσκεται<br />

παρκαρισµένο µακριά από την πόρτα αφετηρίας. Πιο<br />

σηµαντικό, ο ποδηλάτης δεν χάνει χρόνο στο<br />

παρκάρισµα (που στην Αθήνα παίρνει κατά µέσο όρο<br />

30 λεπτά 5 .<br />

Ακόµα και σαν επικουρικό µέσο έχει υπολογιστεί 6<br />

ότι στις µικρές διαδροµές που ακολουθεί κανείς<br />

µέχρι ένα µέσο σταθερής τροχιάς όπως το µετρό, η<br />

χρήση του ποδήλατου εξοικονοµεί ένα τέταρτο τις<br />

ώρας σε σχέση µε το αυτοκίνητο. Λαµβάνοντας<br />

υπόψη την τραγική κατάσταση µε την στάθµευση των<br />

αυτοκινήτων στους σταθµούς του µετρό της Αθήνας η<br />

εξοικονόµηση ενδέχεται να είναι στην δική µας<br />

περίπτωση ακόµα µεγαλύτερη.<br />

Rooster Review<br />

…running up that hill…<br />

Οποιοσδήποτε υγιής άνθρωπος µπορεί να ποδηλατεί<br />

άνετα µε µέση ωριαία ταχύτητα 10-15 χιλιοµέτρων<br />

ανά ώρα. Άπαξ και εξασκηθεί φτάνει άνετα τα 20<br />

χλ/ώρα. Μα, θα πει ο Αθηναίος, έχουµε πολλές<br />

ανηφόρες στο λεκανοπέδιο, µήπως αυτό αλλάζει λίγο<br />

τα πράγµατα όσον αφορά την ταχύτητα; Το ποδήλατο<br />

είναι ένα πολύ αποδοτικό µέσο ακόµα και στις<br />

ανηφόρες αφού τα σύγχρονα ποδήλατα είναι<br />

εξοπλισµένα µε ταχύτητες. Αυτό σηµαίνει ότι,<br />

ανεξάρτητα από την κλίση του εδάφους, ο ποδηλάτης<br />

µπορεί να ποδηλατεί µε περίπου τον ίδιο ρυθµό και<br />

ένταση. Φυσικά στην ανηφόρα θα πηγαίνει κανείς<br />

πιο αργά απ' ότι στην κατηφόρα, αλλά επειδή µετά<br />

από κάθε ανηφόρα ακολουθεί µια κατηφόρα η<br />

χρονική καθυστέρηση δεν είναι τόσο µεγάλη όσο<br />

φαντάζεστε. Σίγουρα κανείς µπορεί να βρει ότι στις<br />

επίπεδες χώρες το ποδήλατο είναι ακόµα πιό<br />

γρήγορο απ'ότι σε µέρη όπως στην Αθήνα. Όµως η<br />

διαφορά είναι µικρή και εξακολουθεί να ισχύει ότι<br />

στην ΑΘήνα το ποδήλατο είναι πιο γρήγορο κατά<br />

µέσο όρο από το αυτοκίνητο.<br />

Μερικά παραδείγµατα πόλεων που εκτός από<br />

µεγάλες κλίσεις έχουν και υψηλό ποσοστό χρήσης<br />

ποδηλάτου: Στο παγωµένο Trondheim της<br />

Νορβηγίας οι ποδηλάτες αντιµετωπίζουν κλίσεις<br />

µέχρι και 20% αλλά η πόλη έχει ένα ποσοστό 26%<br />

καθηµερινών µετακινήσεων µε πόδια ή ποδήλατο 7<br />

(έχουν και τον πρώτο ανελκυστήρα ποδηλάτων). Στην<br />

Ελβετία, η Βασιλεία είναι χτισµένη στις όχθες του<br />

Ρήνου και έχει ποσοστό µετακινήσεων µε ποδήλατο<br />

23% ενώ η Βέρνη έχει ποσοστό µετακινήσεων 15%<br />

µε το ποδήλατο παρ'όλο που πολλοί δρόµοι έχουν<br />

κλίσεις 7% 8 . Αλλά και στην Αθήνα, εκτός αν κανείς<br />

ανεβαίνει τον Λυκαβητό, τον Υµητό ή τα<br />

Τουρκοβούνια, δεν τίθεται σοβαρά θέµα γεωγραφίας:<br />

Ο ίδιος ο συγγραφέας αυτού του άρθρου<br />

πραγµατοποιεί τακτικα ποδηλατικές διαδροµές µε<br />

αφετηρία το κέντρο της πόλης και προορισµό τα<br />

προάστια (Γλυφάδα, Αγ. Παρασκευή, Ηλιούπολη,<br />

Πειραιάς, Χαϊδάρι, κ.λπ.). Είτε κανείς πηγαίνει<br />

βόρεια, νότια, δυτικά ή ανατολικά, µπορεί να βρει<br />

διαδροµές µε µικρές εναλλαγές στην κλίση<br />

(ουσιαστικά αυτό είναι που κουράζει περισσότερο).<br />

Σε κάθε περίπτωση η αντίστοιχη διαδροµή µε<br />

αυτοκίνητο τυχαίνει πολλές φορές να είναι πιο<br />

χρονοβόρα.<br />

Το χρήµα είναι χρόνος είναι ταχύτητα<br />

Γίνεται λοιπόν εµφανές ότι για µια τυχαία διαδροµή<br />

στην Αθήνα το ποδήλατο είναι τουλάχιστον όσο<br />

γρήγορο είναι και το αυτοκίνητο. Όµως η υπόθεση<br />

δεν τελειώνει εκεί γιατί, αν πραγµατικά µας<br />

ενδιαφέρει ο χρόνος που κερδίζουµε όταν<br />

ποδηλατούµε αντί να οδηγούµε, θα πρέπει να

λάβουµε υπόψη και τον χρόνο που χάνουµε<br />

δουλεύοντας για την πληρωµή του αυτοκινήτου. Σε<br />

πρόσφατη έρευνα, ο Γιώργος Πανυγηράκης, από το<br />

Οικονοµικό Πανεπιστήµιο Αθηνών, υπολογίζει ότι το<br />

µέσο κόστος ενός αυτοκίνητου είναι 1700-1900 €<br />

ετησίως χωρίς τα καύσιµα 9 . Στα ΝΕΑ το 2004<br />

διαβάσαµε την εκτίµηση ότι για ένα Ι.Χ. 1600<br />

κυβικών το ετήσιο κόστος χρήσης ξεπερνά τα 3000€<br />

ετησίως, περί το 22% του καθαρού εισοδήµατος ενός<br />

µέσου µισθωτού 10 .<br />

Σε µια σχετική έρευνα στις ΗΠΑ υπολογίστηκε ότι αν<br />

η µέση ταχύτητα ενός αυτοκινήτου στην πόλη ήταν<br />

25 µίλια την ώρα τότε µε τον συνυπολογισµό του<br />

επιπλέον χρόνου εργασίας που απαιτεί η λειτουργία<br />

του αυτοκινήτου η µέση ταχύτητα ελλατώνεται στα 7<br />

µίλια την ώρα! 11 . Και αυτό φυσικά χωρίς να<br />

συνυπολογιστεί το εξωτερικό κόστος της αυτοκίνησης<br />

γενικότερα (δωρεάν στάθµευση, µόλυνση, ασφάλεια<br />

εισαγόµενου πετρέλαιου, συνωστισµός, ατυχήµατα,<br />

θόρυβος, κ.α.), που ο καθηγητής Shoup του UCLA<br />

υπολογίζει ότι για την Αµερική ανέρχονται περίπου<br />

στα 126.3 δισεκατοµµύρια δολλάρια ετησίως 12 .<br />

Παρόµοια έρευνα δεν έχει γίνει στην Ελλάδα αλλά<br />

δεν έχουµε λόγο να πιστεύουµε ότι η εικόνα θα<br />

διαφέρει για την χώρα µας. Οπότε την επόµενη φορά<br />

που οδηγείτε για να φτάσετε στον χώρο εργασίας σας,<br />

σκεφτείτε: οδηγώ για να εργάζοµαι ή εργάζοµαι για<br />

να οδηγώ;<br />

Ασφάλεια<br />

Ίσως ο πιο ανασταλτικός παράγοντας για την<br />

υιοθέτηση του ποδήλατου ως µέσου µετακίνησης<br />

είναι η αίσθηση της ασφάλειας. Φαίνεται<br />

αναπόφευκτο: µπροστά στα αυτοκίνητα ο ποδηλάτης<br />

νοιώθει µειονεξία. Αυτό το σύµπλεγµα κατωτερότητας<br />

έχει σαν πρώτη έκφραση τον φόβο του να βρεθείς<br />

δίπλα-δίπλα µε τα αυτοκίνητα. Όµως έχει αυτό το<br />

σύµπλεγµα ουσιαστική βάση στην πραγµατικότητα ή<br />

είναι όπως και τα άλλα συµπλέγµατα-φοβίες ένα<br />

ψυχολογικό φαινόµενο;<br />

Το πρόβληµα είναι αρκετά πολύπλοκο, όπως όλα τα<br />

προβλήµατα που αναµιγνύουν ψυχολογία, κοινωνία<br />

και στατιστικές. Ας δούµε καταρχάς ποια είναι τα<br />

υποκείµενα των οποίων την αίσθηση ασφάλειας<br />

εξετάζουµε: µας ενδιαφέρουν οι ενήλικες που<br />

φοβούνται ως επίδοξοι ποδηλάτες την σύγκρουση µε<br />

αυτοκίνητα που κινούνται στον ίδιο δρόµο µε<br />

αυτούς. ∆εν µιλάµε για παιδιά που θέλουν να<br />

κάνουν την σούζα τους ούτε για ενήλικες που κάνουν<br />

καταβάσεις µε mountain bikes. Μας ενδιαφέρουν<br />

µόνο οι ενήλικες που θα µπορούσαν να<br />

µεταφέρονται µε το ποδήλατο αλλά φοβούνται να το<br />

κάνουν στους δρόµους όπου υπάρχουν αυτοκίνητα.<br />

Rooster Review<br />

«ο δε ποδηλάτης ίνα φοβήται το αυτοκίνητο»<br />

Από που προέρχεται όµως αυτός ο φόβος; Μήπως<br />

πολλοί από αυτούς τους ενήλικες είχαν, ως<br />

ποδηλάτες, προσωπική εµπειρία ατυχηµάτων µε<br />

αυτοκίνητα; ∆εδοµένου ότι ελάχιστοι ενήλικες<br />

ποδηλατούν στην Αθήνα 13 αυτή η εξήγηση φαίνεται<br />

τουλάχιστον αµφίβολη.<br />

Μήπως έχουν πληροφορηθεί από άλλους που έχουν<br />

την απαραίτητη εµπειρία; Έχουν γίνει κάποιες<br />

έρευνες στο εξωτερικό και ίσως οι Αθηναίοι τις έχουν<br />

συµβουλευτεί για να φτάσουν στο συµπέρασµα τους.<br />

∆υστυχώς και αυτό το ενδεχόµενο είναι απίθανο<br />

αφού, όπως θα δούµε παρακάτω, οι έρευνες που<br />

έχουν γίνει στο εξωτερικό δεν υποστηρίζουν τον φόβο<br />

που παρατηρείται.<br />

Μήπως απλά είναι πασιφανές ότι το ποδήλατο είναι<br />

επικίνδυνο; Μήπως δεν χρειάζεται καµία εµπειρία<br />

ούτε καµία έρευνα και µπορεί απλά ο οποιοσδήποτε<br />

να φτάσει εύκολα στο συµπέρασµα ότι το ποδήλατο<br />

είναι επικίνδυνο; Μήπως είναι απλά θέµα κοινής<br />

λογικής; Κανείς δεν πρέπει να απαξιώνει την κοινή<br />

λογική όµως η απάντηση σε τέτοια ερωτήµατα<br />

εξαρτάται πάντα από το αν η κοινή λογική<br />

επαληθεύεται από πιο δυνατά αποδεικτικά µέσα<br />

όπως η εµπειρία και η επιστηµονική µέθοδος. Όπως<br />

θα δούµε παρακάτω η επιστηµονική µέθοδος αλλά<br />

και η εµπειρία όσων ποδηλατούν δεν υποστηρίζει<br />

τους "κοινούς φόβους" για το ποδήλατο.<br />

Οι στατιστικές ανατρέπουν τις στερεότυπες απόψεις:<br />

σε έρευνα στην Ολλανδία 14 , για τις ηλικιακές<br />

οµάδες ατόµων 18 εώς 50 ετών ο συνολικός κίνδυνος<br />

ατυχήµατος ανά 100 χµ είναι µικρότερος µε<br />

ποδήλατο απ'ότι µε αυτοκίνητο. Ακόµα και αν<br />

λάβουµε υπόψιν όλες τις ηλικιακές οµάδες, δηλαδή<br />

και παιδιά που δεν γνωρίζουν τον Κώδικα Οδικής<br />

Κυκλοφορίας αλλά και ηλικιωµένους που λόγω<br />

φυσικών αδυναµιών είναι πιο ευάλωτοι, τότε, πάλι, ο<br />

κίνδυνος ατυχήµατος δεν είναι µεγαλύτερος από<br />

αυτόν των οδηγών αυτοκινήτων.<br />

Στην µεγαλύτερη έρευνα περί ποδηλάτου στην<br />

Αµερική το 1991 15 , από την Επιτροπή Ασφάλειας<br />

Καταναλωτικών Αγαθών των ΗΠΑ, βρέθηκε ότι στην<br />

Αµερική ποδηλατούν, έστω και περιστασιακά, 67<br />

εκατοµµύρια άνθρωποι. ∆ιαιρώντας µε τον αριθµό<br />

των νεκρών σε ατυχήµατα που περιλαµβάνουν<br />

ποδήλατο (890 το 1989 16 ) βρίσκουµε ότι ένας στους<br />

75,281 ποδηλάτες πεθαίνει από οδικό ατύχηµα 17 .<br />

Αυτό είναι πολύ µικρό σε σχέση µε τον αντίστοιχο<br />

λόγο για τα αυτοκινητικά ατυχήµατα που το 1997 18<br />

ήταν ένας στους 6,371. Βέβαια στους θανάτους<br />

αυτοκινητικών ατυχηµάτων συνυπολογίζονται και οι<br />

θάνατοι πεζών που σκοτώνονται από τα αυτοκίνητα,<br />

αλλά δεν φαίνεται ιδιαίτερα άδικο αυτό µιας και τα<br />

41

42<br />

ποδήλατα από την φύση τους δεν σκοτώνουν κανέναν<br />

πεζό.<br />

Στην πραγµατικότητα είναι ιδιαίτερα δύσκολο να<br />

εκτιµήσεις τον συγκριτικό κίνδυνο του ποδήλατου µε<br />

τα άλλα οχήµατα. Παίζει µεγάλο ρόλο αν θα<br />

αναζητήσεις τα ατυχήµατα ανά χιλιόµετρο, ανά ώρα<br />

ή ανά ταξίδι. Επίσης πρέπει σε κάθε περίπτωση να<br />

συγκρίνεις ατυχήµατα στο ίδιο οδικό δίκτυο και<br />

δυστυχώς οι έρευνες απλά δεν είναι αρκετά εκτενείς<br />

ώστε να είµαστε 100% σίγουροι τι ακριβώς γίνεται.<br />

Όµως αυτό που είναι σίγουρο είναι ότι δεν υπάρχει<br />

καµία απόδειξη ότι το ποδήλατο είναι πιο επικίνδυνο<br />

από το αυτοκίνητο ενώ υπάρχουν αρκετές ενδείξεις<br />

ότι είναι πιο ασφαλές.<br />

Στατιστικές επίσης δείχνουν κάτι ακόµα που ίσως<br />

µας φωτίσει για την εσφαλµένη εικόνα που έχουµε<br />

για την επικινδυνότητα του ποδήλατου. Σταθερά πιο<br />

επικίνδυνο από το αυτοκίνητο (και εννοείται από το<br />

ποδήλατο) είναι οι µοτοσικλέτες. Είναι ίσως<br />

κατανοητό σφάλµα να συµψηφίζονται ποδήλατο και<br />

µοτοσικλέτες (λόγω οµοιότητας) και έτσι ότι<br />

συµπέρασµα βγαίνει για τις µοτοσικλέτες να<br />

µεταφέρεται αυτοµάτως και στο ποδήλατο. Όµως<br />

αυτό έχει επανειληµµένα αποδειχθεί σφάλµα: η<br />

"κοινή λογική" φαίνεται αγνοεί το γεγονός ότι οι<br />

µοτοσικλέτες κινούνται µε τεράστιες ταχύτητες χωρίς<br />

µεγαλύτερη προστασία από τους ποδηλάτες. Στις<br />

τυπικές ταχύτητες µοτοσικλετών το κράνος δεν<br />

προστατεύει απόλυτα το κεφάλι ενώ σε περίπτωση<br />

ατυχήµατος προκαλούνται στο υπόλοιπο σώµα<br />

τραυµατισµοί µοιραίοι ή ικανοί να προκαλέσουν<br />

αναπηρία. Η κατάσταση του ποδηλάτη απλά δεν έχει<br />

σύγκριση µε αυτή του µοτοσικλετιστή.<br />

Από µπρός ή από πίσω;<br />

Πέραν της γενικής υπερβολής υπάρχει ακόµα ένα<br />

επίπεδο παρανόησης που αφορά όχι την ολική<br />

πιθανότητα ατυχήµατος αλλά την αξιολόγηση των<br />

επιµέρους κινδύνων: ο κυρίαρχος φόβος είναι αυτός<br />

της κρούσης από αυτοκίνητο που κινείται στην ίδια<br />

διεύθυνση µε τον ποδηλάτη. Τα αυτοκίνητα<br />

κινούνται γρήγορα και ο ποδηλάτης φοβάται ότι<br />

αυτά που έρχονται από πίσω και δεν βλέπει θα τον<br />

πατήσουν. Όµως και εδώ επιβεβαιώνεται ότι αυτός ο<br />

φόβος δεν έχει βάση στην πραγµατικότητα: από το<br />

σύνολο των ποδηλατικών ατυχηµάτων µόνο το 18%<br />

περιλαµβάνει αυτοκίνητα, ενώ µόνο το 0.3% των<br />

ποδηλατικών ατυχηµάτων περιλαµβάνουν<br />

συγκρούσεις αυτοκινήτων πάνω σε ορθά<br />

προπορευόµενο ποδηλάτη 19 . Επίσης, όπως και οι<br />

συγκρούσεις αυτοκινήτου-αυτοκινήτου, oι<br />

σύγκρουσεις αυτοκινήτου µε ποδήλατο συµβαίνουν<br />

πιο συχνά σε µικρούς δρόµους, διασταυρώσεις<br />

δρόµων και διασταυρώσεις δρόµων µε πεζόδροµους<br />

ή ποδηλατόδροµους. Σε αυτές τις περιπτώσεις τα<br />

Rooster Review<br />

ατυχήµατα οφείλονται πιο συχνά, όχι στους<br />

ασυνείδητους οδηγούς (που τουλάχιστον έχουν δώσει<br />

εξετάσεις στα σήµατα) αλλά σε παράβαση του κώδικα<br />

κυκλοφορίας εκ µέρους του ποδηλάτη. Η ιδέα αυτή<br />

του "κίνδυνου από πίσω" είναι και επικίνδυνη εκτός<br />

από εσφαλµένη: ο ποδηλάτης που φοβάται τα<br />

επερχόµενα οχήµατα και που βάζει τον εαυτό του<br />

συνεχώς στην θέση του θύµατος θέτει την ζωή του σε<br />

κίνδυνο. Τυπικές συµπεριφορές φοβισµένου<br />

ποδηλάτη που προσπαθεί να αποφύγει τα<br />

αυτοκίνητα είναι να αγνοεί τα σήµατα του ΚΟΚ, να<br />

ποδηλατεί υπερβολικά δεξιά στον δρόµο (σχεδόν στο<br />

χαντάκι), να ανεβοκατεβαίνει τα πεζοδρόµια, να<br />

οδηγεί ανάποδα στον δρόµο (κατά µια αντίστροφη<br />

λογική από αυτή του Αδηφαγου Σαχλοµανικου<br />

Κτηνους του Τρααλ: αν τους βλέπω εγώ τότε θα µε<br />

βλέπουν και αυτοί). Τα αποτελέσµατα είναι<br />

αναµενόµενα και φαίνονται στις στατιστικές των<br />

ατυχηµάτων.<br />

PΚΚ: Ποδηλατικό Κόµπλεξ Κατωτερότητας<br />

Φαίνεται λοιπόν ότι οι επίδοξοι ενήλικες ποδηλάτες<br />

πάσχουν από έναν αναίτιο ψυχολογικό φόβο· ένας<br />

ψυχολόγος θα το ονόµαζε "φοβία", όπως παρατηρεί ο<br />

John Forester 20 . Η φοβίες, µας λένε οι ψυχίατροι<br />

και ψυχολόγοι, συχνά µπορούν να ξεπεραστούν µε<br />

µικρές εκθέσεις στο αντικείµενο του φόβου. Αυτό<br />

µπορώ να το επιβεβαιώσω από προσωπική µου<br />

εµπειρία: ενώ σαν παιδί ποδηλατούσα συχνότατα,<br />

όταν µετακόµισα στην Αθήνα σταµάτησα να το<br />

χρησιµοποιώ, υπό την προτροπή του οικογενειακού<br />

µου περιβάλλοντος αλλά και του προσωπικού µου<br />

φόβου απέναντι στο αναβράζον αθηναϊκό τοπίο. Ως<br />

φοιτητής σε έναν τοµέα που απαιτούσε µηδαµινή<br />

σωµατική άσκηση, σύντοµα έγινε επιτακτικό να βρω<br />

ένα µέσο άσκησης. Με την ιδέα να κάνω<br />

ποδηλατάδες στα λίγα φυσικά τοπία µέσα και γύρω<br />

από την Αθήνα πήρα το παλιό µου mountain bike<br />

και πήγαινα µέχρι του Φιλοπάππου ή ακόµα και<br />

µέχρι την Πανεπιστηµιούπολη. Όµως µεταξύ σπιτιού<br />

και τόπου εξάσκησης αναγκαζόµουν να περνάω µέσα<br />

από τους Αθηναϊκούς δρόµους που φοβόµουν. Στην<br />

αρχή πήγαινα δειλά-δειλά από πεζόδροµους ή στενά<br />

αλλά σύντοµα ανακάλυψα ότι ο φόβος µου είχε<br />

διαλυθεί. Ανακάλυψα ότι, στην πραγµατικότητα, οι<br />

µεγάλοι δρόµοι ήταν και πιο γρήγοροι αλλά και πιο<br />

ασφαλείς. Σύντοµα δεν έπασχα πια από φοβία αλλά<br />

από υπερβολικό ενθουσιασµό για το ποδήλατο!<br />

Υγεία<br />

Στον τοµέα της υγείας κανείς δεν αρνείται τα<br />

εξαιρετικά οφέλη του ποδήλατου ως µέσου<br />

εξάσκησης. Μάλιστα οι ιατρικές ενώσεις συχνά<br />

πιέζουν τις αρχές να προωθήσουν την χρήση του<br />

ποδήλατου ως µέσο µεταφοράς για λόγους δηµόσιας<br />

υγείας. Όµως παρ'όλο που οι γιατροί µας ζητάνε την

αύξηση του µερίδιου του ποδηλάτου στις<br />

µετακινήσεις µας για λόγους υγείας, υψώνεται ένα<br />

αντεπιχείρηµα από τους µη-ποδηλάτες ότι είναι<br />

ανθυγιεινό να ποδηλατείς σε µια πόλη µε τόσο νέφος<br />

όπως η Αθήνα.<br />

Εκ πρώτης όψης ακούγεται λογικό: Το νέφος είναι<br />

ανθυγιεινό, άρα είναι ανθυγιεινό να εξασκείσαι µέσα<br />

στο νέφος αφού έτσι θα εισπνέεις περισσότερο.<br />

Συγκεκριµένα ένας ποδηλάτης εισπνέει κατά µέσο<br />

όρο 2.3 φορές µεγαλύτερο όγκο αέρα από έναν<br />

οδηγό αυτοκινήτου: άρα βγαίνει το συµπέρασµα ότι<br />

είναι πιο υγιεινό να οδηγείς µέσα στο νέφος παρά να<br />

ποδηλατείς µέσα στο νέφος. Όµως και πάλι τα<br />

γεγονότα διαψεύδουν την κοινή λογική: σε µια<br />

ολλανδική έρευνα του 1995 βρέθηκαν οι ανώτατοι<br />

µέσοι όροι για τις συγκεντρώσεις ρύπων που<br />

εισπνέονται σε µία ώρα από ποδηλάτες και οδηγούς<br />

αυτοκινήτου (βλ. Πίνακα 2).<br />

Πίνακας 2: Ανώτατος µέσος όρος της συγκέντρωσης ρύπων που<br />

εισπνέουν σε µία ώρα οι ποδηλάτες και οι οδηγοί αυτοκινήτου στην<br />

ίδια διαδροµή κατά τον ίδιο χρόνο. 21<br />

Μονοξείδιο του<br />

Άνθρακα (CO)<br />

∆ιοξείδιο του<br />

Αζώτου (NO2)<br />

Ποδηλάτες<br />

(µg/m^3)<br />

Οδηγοί<br />

(µg/m^3)<br />

2670 6730<br />

156 277<br />

Βενζόλιο 23 138<br />

Τολουόλιο 72 373<br />

Ξυλόλιο 46 193<br />

Ακόµα και αν πολλαπλασιάσουµε τις συγκεντρώσεις<br />

επί 2,3 ο ποδηλάτης βγαίνει κερδισµένος, πόσο<br />

µάλλον αν συνεκτιµηθεί το γεγονός ότι η φυσική<br />

άσκηση ενισχύει την αντίσταση του στις συνέπειες<br />

της ρύπανσης.<br />

Άλλες έρευνες έχουν ισχυριστεί ότι εντός του<br />

αυτοκινήτου τα ποσοστά ρύπων είναι εώς και 8<br />

φορές µεγαλύτερα απ'ό,τι στον εξωτερικό χώρο.<br />

Όπως και να έχει είναι φανερό ότι δεν κερδίζουµε<br />

τίποτα από το µετακινούµαστε χωρίς φυσική<br />

εξάσκηση λόγω νέφους. Αντιθέτως χάνουµε την<br />

ενίσχυση του ανοσιοποιητικού που δίνει η φυσική<br />

άσκηση αλλά και επωµιζόµαστε πολλά επιπλέον<br />

ρίσκα για την υγεία µας: Ένα άτοµο που δεν<br />

ασκείται τακτικά διατρέχει τον ίδιο κίνδυνο<br />

στεφανιαίας νόσου µε έναν καπνιστή που<br />

καταναλώνει 20 τσιγάρα την ηµέρα. Μόνο δύο<br />

διαδροµές των 15 λεπτών µε ποδήλατο κάθε µέρα<br />

αρκούν για να διατηρείται υγιής η καρδιά. Είναι<br />

παραδεκτό σε γιατρικούς κύκλους ότι τα οφέλη στην<br />

υγεία υπερκερούν και τον κίνδυνο της<br />

ατµοσφαιρικής ρύπανσης (που εξάλλου όλοι οι<br />

Rooster Review<br />

κάτοικοι της πόλης και ιδιαίτερα οι οδηγοί<br />

αυτοκινήτου υφίστανται) αλλά και τον κίνδυνο<br />

ατυχήµατος.<br />

Κοινωνική Αντιµετώπιση (Φτώχεια κ.λπ.)<br />

Εκτός από την ανασφάλεια, υπάρχουν στο µυαλό των<br />

ανθρώπων και άλλοι υποκειµενικοί παράγοντες που<br />

επηρεάζουν την επιλογή ή όχι του ποδηλάτου ως<br />

µέσου µεταφοράς: γόητρο, κοινωνική αποδοχή,<br />

στιγµατισµός του ποδήλατου ως µέσο µεταφοράς<br />

συγκεκριµένης ηλικιακής οµάδας (παιδιών ή<br />

ηλικιωµένων) και άλλα. Βέβαια, το ό,τι ένας<br />

παράγοντας είναι υποκειµενικός δεν είναι<br />

κατ'ανάγκιν κάτι κακό, ούτε και θα κακολογίσουµε<br />

κάποιον επειδή θεωρεί την Rolls Royce πιο<br />

αριστοκρατικό τρόπο µεταφοράς από ό,τι το<br />

ποδήλατο. Ο καθένας δικαιούται να έχει προτιµήσεις<br />

και δεν χρειάζεται να τις δικαιολογεί σε κανέναν.<br />

Από την άλλη όµως, είναι χρήσιµο να εξετάζουµε<br />

τους υποκειµενικούς παράγοντες και από<br />

αντικειµενική σκοπιά, έτσι ώστε να έχουµε την<br />

ευκαιρία να γνωρίζουµε πόσο βάσιµη ή όχι είναι µία<br />

προκατάληψή µας. Σε κάθε περίπτωση όµως η<br />

αντικειµενική σκοπιά δεν µπορεί να αντικαταστήσει<br />

την προνοµιούχα οπτική που έχει το ίδιο το άτοµο<br />

για τον εαυτό του. Έτσι ακόµα και αν είναι σχεδόν<br />

πασιφανές ότι το ποδήλατο χρησιµοποιείται ευρέως<br />

σε µέρη και χώρες της Ευρώπης µε πολύ υψηλότερο<br />

βιοτικό επίπεδο του δικού µας, δεν µπορούµε να<br />

µετατρέψουµε αυτή την πληροφορία σε ηθική<br />

επιταγή προς τον κάθε Αθηναίο. Και αυτό γιατί όσο<br />

και αν εγώ θεωρώ το ποδήλατο ένα όµορφο µέσο<br />

µεταφοράς και µε απωθεί η ιδέα του να είµαι<br />

µποτιλιαρισµένος στην Κηφισίας µέσα σε ένα<br />

αυτοκίνητο, τόσο µπορεί ο µέσος Αθηναίος να θεωρεί<br />

το ποδήλατο οπισθοδροµικό και ευτελές και στο<br />

κάτω-κάτω να µην τον ενοχλεί τόσο το<br />

µποτιλιάρισµα.<br />

Υπάρχει ένα όριο όµως, πέραν του οποίου οι<br />

υποκειµενικοί παράγοντες γίνονται µειωµένης<br />

σηµασίας. Όταν κανείς επιβάλλει την υποκειµενική<br />

του άποψη σε κάποιον που είτε δεν µοιράζεται τις<br />

απόψεις αυτές είτε απλά είναι αναγκασµένος να<br />

συµπεριφέρεται διαφορετικά, τότε θεωρώ θεµιτό να<br />

υπάρχουν παρεµβάσεις είτε από την µεριά του<br />

κράτους είτε από την µεριά των πολιτών για να<br />

εξισσοροπηθεί η κατάσταση. Στην Αθήνα οι<br />

αυτοκινητιστές δεν φτάνουν συνήθως σε ακραία<br />

σηµεία 22 µε την εξαίρεση ίσως της κακής συνήθειας<br />

της παραβίασης των ορίων ταχύτητας.<br />

Eκτός από το κράτος, που έχει φυσικά έναν ρόλο στο<br />

να ρυθµίζει τους δηµόσιους πόρους προς την<br />

επίτευξη κοινώς αποδεκτών στόχων (όπως µείωση του<br />

κυκλοφοριακού προβλήµατος) έχουµε και εµείς σαν<br />

43

44<br />

πολίτες έναν σηµαντικό ρόλο να παίξουµε: Ως οδηγοί<br />

πρέπει να ρυθµίζουµε την οδήγηση µας µε σύνεση<br />

απέναντι στους συµπολίτες ποδηλάτες και να<br />

σεβόµαστε τα δικαιώµατα τους (π.χ. το δικαίωµα<br />

στην χρήση επαρκούς τµήµατος του οδοστρώµατος).<br />

Ως ποδηλάτες πρέπει να σεβόµαστε τους κανόνες<br />

που ισχύουν στο οδόστρωµα για όλους ανεξαιρέτως.<br />

Κλείνοντας δεν θα ήθελα να δώσω την εντύπωση ότι<br />

οι σχέσεις οδηγών αυτοκινήτων και ποδηλατών στην<br />

Αθήνα είναι προβληµατικές. Περιπτώσεις εµπαθούς<br />

συµπεριφοράς από την µία ή την άλλη πλευρά είναι<br />

σπάνιες και συνήθως ακίνδυνες. Φυσικά για τα<br />

παραπάνω µιλάω µονάχα από την εµπειρία µου ως<br />

ποδηλάτης στην Αθήνα.<br />

Συµπέρασµα<br />

Ελπίζω µε τα παραπάνω να έκανα ένα µικρό βήµα<br />

µέσα στην ποδηλατική νοοτροπία του Αθηναίου και<br />

να έδειξα ότι είναι στο συµφέρον του να ξεκινήσει να<br />

ποδηλατεί τώρα. Ο πολίτης δεν χρειάζεται να<br />

περιµένει το κράτος να τον βάλει στο ποδήλατο, σαν<br />

να τον έβαζε στην κούνια ή στην στράτα. ∆εν<br />

χρειάζεται να βάλουν όλοι οι δήµοι<br />

ποδηλατόδροµους 23 ούτε να νοµοθετηθεί η<br />

προστασία του ποδηλάτη ως κάποιο είδος προς<br />

εξαφάνιση. Αυτό που πρωτίστως χρειάζεται είναι να<br />

συνειδητοποιήσει ο καθένας µας ότι το κύριο<br />

εµπόδιο στο να ποδηλατεί είναι ο φόβος και ότι,<br />

επιπλέον, έχει κάθε συµφέρον να ξεπεράσει αυτόν<br />

τον φόβο και να διεκδικήσει τα δικαιώµατα του:<br />

The only thing we have to fear is fear itself -<br />

nameless, unreasoning, unjustified terror which<br />

paralyzes needed efforts to convert retreat into<br />

advance.<br />

Franklin Delano Roosevelt<br />

Inaugural Address, March 4, 1933<br />

Αναφορές και Σηµειώσεις:<br />

1. «Περιοριστικά µέτρα, Μέτρα Αποθάρρυνσης Χρήσης ΙΧ<br />

Εµπορικό Τρίγωνο. Όαση Ζωής και Πολιτισµού»,<br />

Υ.ΠΕ.ΧΩ.∆.Ε.<br />

2. Αναφέρθηκε σε ηµερίδα του Συλλόγου Ελλήνων<br />

Συγκοινωνιολόγων σε συνεργασία µε την εταιρία<br />

KnowSys, µε τίτλο «Αθήνα :: "Επενδύσεις στις<br />

Συγκοινωνίες & Ποιότητα Ζωής"», 10 Σεπτεµβρίου<br />

2002.<br />

3. «ΤΟ ΠΟ∆ΗΛΑΤΟ ΩΣ ΜΕΣΟ ΜΕΤΑΦΟΡΑΣ», Οι φίλοι<br />

του Ποδηλάτου.<br />

4. «Η πόλη πάει µπροστά µε το ποδήλατο», p.11,<br />

Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Λουξεµβούργο, 1999, ISBN 92-<br />

828-5723-9.<br />

Rooster Review<br />

5. Αναφέρθηκε σε ηµερίδα του Συλλόγου Ελλήνων<br />

Συγκοινωνιολόγων σε συνεργασία µε την εταιρία<br />

KnowSys, µε τίτλο «Αθήνα :: "Επενδύσεις στις<br />

Συγκοινωνίες & Ποιότητα Ζωής"», 10 Σεπτεµβρίου<br />

2002.<br />

6. «Η πόλη πάει µπροστά µε το ποδήλατο», p.20,<br />

Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Λουξεµβούργο, 1999, ISBN 92-<br />

828-5723-9.<br />

7. «2001 Norwegian Travel Survey - key results», Jon<br />

Martin Denstadli, Randi Hjorthol, Institute of<br />

Transport Economics (TØI) report 588/2002, ISBN<br />

82-480-0277-2. Περίληψη.<br />

8. «Η πόλη πάει µπροστά µε το ποδήλατο», p.27,<br />

Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Λουξεµβούργο, 1999, ISBN 92-<br />

828-5723-9.<br />

9. Συνέντευξη στον Γιάννη Αλαφρό στην Καθηµερινή,<br />

14/05/2005<br />

10. «Mαύρη τρύπα στον µισθό το I.X.», Γιώργος<br />

Φιντικάκης, ΤΑ ΝΕΑ, 11/06/2004, Σελ. I04<br />

11. «Car Almanac: Stastistics about Pollution, Energy<br />

Use, and Danger», www.bicycleuniverse.com<br />

12. Donald Shoup, The High Cost of Free Parking,<br />

Chicago: Planners Press, 2005.<br />

13. Σύµφωνα µε το ευρωβαρόµετρο 1991 µόνο το 7,5%<br />

των Ελλήνων ποδηλατούν 1 ή 2 φορές την εβδοµάδα,<br />

το ποσοστό στην Αθήνα θα είναι µάλλον µικρότερο.<br />

Πηγή: «Η πόλη πάει µπροστά µε το ποδήλατο», p.19,<br />

Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Λουξεµβούργο, 1999, ISBN 92-<br />

828-5723-9.<br />

14. «Η πόλη πάει µπροστά µε το ποδήλατο», p.34,<br />

Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Λουξεµβούργο, 1999, ISBN 92-<br />

828-5723-9.<br />

15. «Bicycle Study: Bicycle Use and Hazard Patterns»,<br />

Consumer Products Safety Commission (CPSC)<br />

Technical Report 344,<br />

16. σύµφωνα µε το National Center for Health Statistics,<br />

1989<br />

17. «Is Cycling Dangerous?», Ken Kifer, 2000.<br />

18. Τα δεδοµένα για αυτοκινητικά ατυχήµατα<br />

προέρχονται από το «Traffic Safety Facts 1997» του<br />

National Highway Traffic Safety Administration του<br />

υπουργείου µεταφορών των ΗΠΑ.<br />

19. «Cycling Transportation Policy: How <strong>the</strong> Conflict<br />

Between Popular Emotions and Knowledge Affects<br />

<strong>the</strong> Scientific Process», John Forester, M.S., P.E.,<br />

1994.<br />

20. «The Existence of <strong>the</strong> Cyclist-Inferiority Phobia»,<br />

John Forster, M.S., P.E.<br />

21. «The exposure of cyclists, car drivers and<br />

pedestrians to traffic-related air-pollutants», Van<br />

Wijnen/Verhoeff/Henk/Van Bruggen, 1995 (Int.<br />

Arch. Occup. Environ. Health 67: 187-193)<br />

22. αν και έχουν παρατηρηθεί και βιωθεί από τον<br />

συγγραφέα µεµονωµένες περιπτώσεις όπου οδηγοί<br />

βάλλονται επίτηδες κατά ποδηλατών µε φραστικούς<br />

και µη τρόπους.<br />

23. που ούτως ή αλλιώς είναι µάλλον αχρείαστοι ή/και<br />

επικίνδυνοι, όπως θα προσπαθήσω να δείξω σε άλλο<br />

άρθρο, χρόνου επιτρέποντος.

ΤΡΙΤΟΒΑΘΜΙΑ ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΣΗ &<br />

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΤΗΝ<br />

ΕΛΛΑ∆Α ΤΟΥ 21ΟΥ ΑΙΩΝΑ<br />

Kωνσταντίνος Μιχαηλίδης<br />

Είναι γνωστό πως η Ελλάδα δε φηµίζεται τόσο για<br />

την εγγενή ερευνητική της παραγωγή, όσο για τα<br />

ικανά µυαλά που εξάγει και διαπρέπουν σε χώρες<br />

της ∆υτικής Ευρώπης και Βόρειας Αµερικής. Οι<br />

ερευνητές στην χώρα µας είναι ένα είδος που<br />

καθηµερινά παλεύει σε αντίξοες συνθήκες χαµηλών<br />

µισθών, λιγοστών ευκαιριών, επενδύσεων και<br />

κρατικών επιχορηγήσεων και µιας περιβόητης<br />

ακαδηµαϊκής αναξιοκρατίας για την κατάληψη των<br />

ανώτατων θέσεων της εκπαιδευτικής κι ερευνητικής<br />

ιεραρχίας.<br />

Η χώρα µας αυτή τη στιγµή είναι ουραγός της<br />

Ευρωπαϊκής Ένωσης στις κρατικές επενδύσεις στην<br />

έρευνα και τεχνολογία. To preliminary report της<br />

ευρωπαϊκής στατιστικής υπηρεσίας (Eurostat) µας<br />

αποδίδει ένα ποσοστό (του ΑΕΠ) 0,58% των<br />

κρατικών επιχορηγήσεων και µόλις 0,17% των<br />

ιδιωτικών για το έτος 2004. Αυτά τα ποσοστά είναι<br />

τραγικά χαµηλά αν αναλογιστείτε χώρες εφάµιλλου<br />

πληθυσµού όπως η Σουηδία (3,74% µόνο οι<br />

κρατικές!), αλλά και των άµεσα συγκρίσιµων<br />

ανερχόµενων οικονοµιών της Ουγγαρίας, Τσεχίας,<br />

και Πορτογαλίας.<br />

Στην Eλλάδα πάνω απ’το 70% της έρευνας γίνεται<br />

στα εθνικά πανεπιστήµια και κρατικά ερευνητικά<br />

ινστιτούτα. Είναι φυσικό επακόλουθο λοιπόν να<br />

απαντούµε όλα εκείνα τα νοσηρά στοιχεία που<br />

χαρακτηρίζουν σχεδόν όλους τους δηµόσιους φορείς:<br />

χαµηλή παραγωγικότητα, ανύπαρκτη αξιολόγηση,<br />

µηδαµινές ευθύνες απ’την ηγεσία και κοντόφθαλµες<br />

στρατηγικές ανάπτυξης. Αυτά σε συνδυασµό µε την<br />

πατροπαράδοτη αναξιοκρατία που κατατραίχει τον<br />

ελληνικό δηµόσιο τοµέα δηµιουργούν ένα εκρηκτικό<br />

µείγµα, που βγάζουν τον οποιοδήποτε νέο αγαπάει<br />

την πατρίδα του κυριολεκτικά έξω απ’τα ρούχα του,<br />

γι’αυτήν την αποτελµάτωση της ελληνικής<br />

εκπαιδευτικής, ερευνητικής, και τεχνολογικής<br />

πολιτικής.<br />

Θα ήθελα να υπογραµµίσω την επιτακτική ανάγκη<br />

για µια στρατηγική αλλαγή στο θέµα της<br />

χρηµατοδότησης της Έρευνας και Τεχνολογίας στην<br />

Ελλάδα. Η χώρα µας στην τελευταία ανάλυση της<br />

Rooster Review<br />

Eurostat φιγουράρει στον ναδίρ των ερευνητικών<br />

επενδύσεων µαζί µε χώρες όπως η Πολωνία και η<br />

Σλοβακία και µε πτωτικές τάσεις (έτη 2002-2004)<br />

µε βάση το ΑΕΠ. Το µέλλον φαίνεται υπερβολικά<br />

δυσοίωνο, ιδιαίτερα όταν είναι πλέον πρακτικά<br />

αποδεδειγµένη η σύνδεση της οικονοµικής και<br />

κοινωνικής ευηµερίας ενός τόπου µε το ποσοστό των<br />

επενδύσεων στην εκπαιδευτική-ερευνητική<br />

ανάπτυξη. ∆εν είναι τυχαίο που οι περιοχές της ΕΕ<br />

(χωρισµένες σύµφωνα µε το πρότυπο NUTS2) που<br />

δέχονται τις µεγαλύτερες επιχορηγήσεις στο R&D,<br />

είτε κρατικές είτε ιδιωτικές, έχουν παραδοσιακά και<br />

τους µεγαλύτερους δείκτες πολιτισµικής και<br />

οικονοµικής ανάπτυξης. Η ανάλυση της ευρωπαϊκής<br />

στατιστικής υπηρεσίας το δείχνει ξεκάθαρα αυτό µε<br />

τα παραδείγµατα περιοχών όπως: η Καταλονία, η<br />

Νοτιοανατολική Αγγλία, η Νότια Γερµανία, η<br />

Σουηδία, η Φινλανδία και- για την ελληνική<br />

πραγµατικότητα- η Κρήτη.<br />

Η Ευρωπαϊκή Ένωση τα τελευταία χρόνια προσπαθεί<br />

σε κεντρικό επίπεδο να πάρει αποφάσεις για την<br />

ανάπτυξη της έρευνας και τεχνολογίας στην<br />

επικράτειά της. Στη Λισαβώνα το Μάρτιο του 2000<br />

τέθηκε ο στόχος πως µεσοπρόθεσµα-µακροπρόθεσµα<br />

πρέπει το ποσοστό που ξοδεύουν τα κράτη-µέλη της<br />

ΕΕ να φτάσει το 3% του ΑΕΠ. Σήµερα η Ένωση<br />

βρίσκεται ακόµα στο 1,9%, αρκετά πιο χαµηλά<br />

απ’τους µεγάλους ανταγωνιστές στο παγκόσµιο<br />

στερέωµα: τις ΗΠΑ στο 2,9% και την Ιαπωνία στο<br />

3%. Η ανάγκη για µια αύξηση του ποσοστού φάνηκε<br />

απαραίτητη µετά από µια σωρεία εκθέσεων πριν<br />

αλλά και µετά τη συνάντηση στη Λισαβώνα που<br />

έδειχναν πως οι µόνες ρεαλιστικές πιθανότητες που<br />

έχει η ΕΕ ν’ανταγωνιστεί στο µέλλον επί ίσοις όροις<br />

µε τις παραπάνω οικονοµίες- αλλά και τις<br />

ανερχόµενες εξαγωγικές όπως την Κίνα και την Ινδία-<br />

είναι ν’αναπτύξει το know-how της και την<br />

παραγωγικότητα των επιχειρήσεών της µέσα από τη<br />

πρακτική εφαρµογή των ανακαλύψεων και<br />

ευρεσιτεχνιών που βγαίνουν απ’τα εργαστήριά της.<br />

Σε δεύτερη φάση, οι καλύτερες και<br />

ανταγωνιστικότερες συνθήκες εργασίας στον<br />

ερευνητικό-τεχνολογικό τοµέα της Ευρώπης<br />

(µισθολογικά για τους εργαζόµενους κι επενδυτικά<br />

για τα projects) θα φροντίσουν ν’αντιστραφεί η<br />

υπάρχουσα τάση φυγής των καλύτερων ερευνητών ή<br />

καθηγητών µας προς τα πανεπιστήµια και τις<br />

επιχειρήσεις της Βόρειας Αµερικής. Με άλλα λόγια<br />

θα καταπολεµηθεί το “brain drain” που ταλανίζει<br />

την Ευρώπη απ’το ∆εύτερο Παγκόσµιο Πόλεµο<br />

(φτάνει να δείτε ποιοί παίρναν τα περισσότερα Nobel<br />

πριν το 1945) και µετά…<br />

Αλλά ενώ όλες οι χώρες κάνουν προσπάθειες να<br />

µεταφέρουν κονδύλια στο R&D και µε απαραίτητα<br />

νοµοθετήµατα να διεγείρουν και να υποστηρίξουν<br />

την ιδιωτική συµµετοχή (πχ µέσω ευέλικτων<br />

45

46<br />

φορολογικών ρυθµίσεων-διευκολύνσεων ή/και<br />

συµπράξεων κοινών δηµοσίων-ιδιωτικών έργων) στην<br />

εκπαίδευση-έρευνα η Ελλάδα φαίνεται να κάνει<br />

βήµατα προς τα πίσω. Παρόλο που τα τελευταία<br />

10-15 χρόνια ζούµε σε µια δίχως προηγούµενο<br />

κοινωνικοοικονοµική ευηµερία και σταθερότητα<br />

στην ανάπτυξη, αντί ν’αυξήσουµε το ποσοστό<br />

επενδύσεων στη γνώση όπως είναι το δέον κάνουµε<br />

τα πάντα για τη περαιτέρω σµίκρυνσή του. Αυτή τη<br />

στιγµή η ελληνική πολιτεία αντί ν’ασχολείται µε το<br />

µέλλον των παιδιών της φροντίζει να εξυπηρετεί µε<br />

κοντόφθαλµες πολιτικές πάγια συµφέροντα<br />

κοινωνικών οµάδων που θέλουν και την πίτα<br />

ολόκληρη και το σκύλο χορτάτο. Και εδώ φυσικά<br />

µιλάω τις γνωστές οµάδες µονίµων δηµοσίων<br />

υπαλλήλων, πρόωρα συνταξιοδοτουµένων, αγροτών,<br />

ναυτεργατών, κλπ. Το γεγονός ότι το ∆ηµόσιο Χρέος<br />

ανεβαίνει χρόνο µε το χρόνο και ότι αυτοί που θα<br />

πληρώσουν το τίµηµα θα είναι οι επόµενες γενιές δε<br />

φαίνεται να το λογαριάζει κανένας. Ιδιαίτερα όταν<br />

είναι οφθαλµοφανές πως το αρνητικό αυτό trend-<br />

της ελάχιστης ερευνητικής ανάπτυξης- είναι<br />

χαρακτηριστικά ελληνικό φαινόµενο, περίεργο<br />

για χώρα της ΕΕ αλλά και γενικότερα του<br />

αναπτυγµένου ∆υτικού Κόσµου.<br />

Φυσικά υπάρχει µια ελπίδα. Υπάρχει η ελπίδα να<br />

ξυπνήσουµε επιτέλους! Από του χρόνου µπαίνουµε<br />

στη νέα επταετία του πλαισίου στήριξης για την<br />

Έρευνα (FP7: 2007-2013). Η Ευρωπαϊκή Ένωση<br />

έχει θέσει στόχο οι χρονιές αυτές να παίξουν<br />

καταλυτικό ρόλο στην ανεπιστρεπτί στροφή των<br />

χωρών-µελών προς µια κοινωνία που θα δίνει<br />

ιδιαίτερη έµφαση στην τροφοδότηση της ερευνητικής<br />

πολιτικής. Νέα προγράµµατα, νέοι στόχοι, νέα<br />

κονδύλια προς εκµετάλλευση σε όσες ευρωπαϊκές<br />

χώρες θα µπορέσουν να κάνουν ρεαλιστικές<br />

προτάσεις προς την παραγωγική επένδυση αυτών.<br />

Είναι ένα τρένο που δεν πρέπει να χάσουµε…<br />

Τι µπορεί να γίνει; Οι ελληνικές κυβερνήσεις- όποιες<br />

κι αν είναι αυτές- πρέπει να µεταφέρουν άµεσα<br />

κονδύλια στην ερευνητική και τεχνολογική ανάπτυξη<br />

της Ελλάδας. Κακά τα ψέµατα, το ποσοστό του µόλις<br />

0,6% είναι όνειδος για µια χώρα που θεωρείται και<br />

απ’τα παλιά µέλη της ΕΕ. Τα ελληνικά<br />

πανεπιστήµια, ο κύριος µοχλός της βασικής αλλά<br />

και εφαρµοσµένης έρευνας στη χώρα µας βρίσκονται<br />

σε κακό χάλι όχι εξαιτίας της απουσίας ικανότατων<br />

στελεχών-επιστηµόνων και ιδεών, αλλά κυρίως<br />

έλλειψης κονδυλίων. Οι Έλληνες ερευνητές όταν<br />

προσλαµβάνονται απ’τα πανεπιστήµια ή ερευνητικά<br />

ινστιτούτα δεν έχουν τίποτα να ζηλέψουν απ’τους<br />

ξένους συνεργάτες τους σε πληρότητα βιογραφικού<br />

και επαγγελµατικής εµπειρίας. Η παραγωγικότητά<br />

τους όµως µειώνεται δραµατικά απ’τη στιγµή της<br />

πρόσληψής τους πράγµα που δε µπορεί να εξηγηθεί<br />

τόσο µε την ανικανότητά τους όσο µε την έλλειψη<br />

Rooster Review<br />

δοµών και επιχορηγήσεων των project που παίρνουν<br />

µέρος στα ελληνικά κέντρα. Η µικρότατη εθνική<br />

επένδυση σε συνδυασµό µε την εξίσου βαρύτατη<br />

απουσία ενός διαφανούς µηχανισµού αξιολόγησης<br />

του προσωπικού και των αποτελεσµάτων έρευνας<br />

(αλλά και οικονοµικής διαχείρισης!) των κρατικών<br />

ιδρυµάτων κάνουν την Ελλάδα ερευνητικό νάνο στην<br />

παγκόσµια αγοράς εργασίας «µυαλών». Είµαστε<br />

πρώτοι στο να εξάγουµε φοιτητές-ερευνητές σε άλλες<br />

χώρες του κόσµου και τελευταίοι στο να τους<br />

προσφέρουµε τις ιδανικές συνθήκες να φέρουν<br />

αποτελέσµατα στην ίδια τους την πατρίδα!<br />

Η Ελλάδα οφείλει πάση θυσία να περάσει από µια<br />

οικονοµία που βασίζεται στους παραδοσιακούς<br />

πυλώνες της βιοµηχανικής µεταποίησης και του<br />

τουρισµού, σε µία των υπηρεσιών και της γνώσης. Οι<br />

χώρες που έχουν ήδη µετατρέψει µεγάλο µέρος των<br />

οικονοµιών τους στην τριτογενή παραγωγή (λόγου<br />

χάρη Μεγάλη Βρετανία, Ιρλανδία, Φινλανδία) έχουν<br />

σήµερα τις πιο σταθερές οικονοµίες και κινδυνεύουν<br />

λιγότερο σε σχέση µε τις παραδοσιακές αγροτικέςκατασκευαστικές<br />

οικονοµίες από τις ανερχόµενες<br />

δυνατότητες των ασιατικών χωρών.<br />

Το κράτος έχει πρωταρχικό ρόλο στο να θέσει τα<br />

θεµέλια γι’αυτή τη στρατηγική κατεύθυνση, όχι µόνο<br />

επενδύοντας άµεσα στην έρευνα και ανάπτυξη στη<br />

χώρα µας µέσω των υπαρχόντων πανεπιστηµίων και<br />

τεχνολογικών ιδρυµάτων, αλλά δηµιουργώντας και<br />

τις κατάλληλες συνθήκες ώστε να διεγείρει την<br />

ιδιωτική πρωτοβουλία να ανακυκλώνει µεγαλύτερο<br />

µέρος των εταιρικών εσόδων στην έρευνα. Σ’επίπεδο<br />

Ευρωπαϊκής Ένωσης οι συστάσεις είναι σαφείς ήδη<br />

από τη σύνοδο της Λισαβώνας: µέχρι το 2010 θα<br />

πρέπει τα κράτη-µέλη να επενδύουν γύρω στο<br />

3% του ΑΕΠ τους στην Ε&Α.<br />

Το θέµα της αξιολόγησης των ανώτατων<br />

εκπαιδευτικών ιδρυµάτων της χώρας είναι πολύ<br />

σηµαντικό και τα πρώτα θετικά βήµατα για τη<br />

σύσταση µιας τέτοιας επιτροπής ευτυχώς έχουν γίνει.<br />

Το ζήτηµα είναι τα πορίσµατα αυτά να πιάσουν τόπο.<br />

Αν δεν υπάρχει τρόπος ν’αυξήσουµε το ποσοστό του<br />

R&D επί του ΑΕΠ τουλάχιστον ας επενδύσουµε<br />

στους λίγους αξιόλογους τοµείς και ικανότατους<br />

επιστήµονες που είναι σε θέση να παρουσιάσουν<br />

αποτελέσµατα. Και φυσικά, αντίστροφα, να µειωθούν<br />

ή διακοπούν οι επιχορηγήσεις σ’εκείνα τα τµήµατα<br />

(και ερευνητές!) που αδυνάτησαν να παράγουν ικανό<br />

έργο, όποιο κι αν ήταν αυτό: διαδακτικό, ερευνητικό<br />

και διοικητικό.<br />

Όλες οι παραπάνω προτάσεις οφείλουν να έχουν<br />

φυσικά εφαρµογή και στα επιβλεπόµενα από τη<br />

Γενική Γραµµατεία Έρευνας και Τεχνολογίας<br />

ερευνητικά και τεχνολογικά ινστιτούτα και εθνικά<br />

κέντρα. Απλά επειδή στην Ελλάδα το εξαιρετικά

µεγαλύτερο µέρος των κονδυλίων δίδεται στην<br />

πανεπιστηµιακή έρευνα, είναι απαραίτητο πρώτα να<br />

διορθωθεί η νοοτροπία εκεί που υπάρχει το κυρίως<br />

πρόβληµα.<br />

Τέλος, θα ήθελα να υπενθυµίσω πως αν θέλουµε να<br />

γίνουµε ανταγωνιστικοί στην αγορά της Έρευνας και<br />

Τεχνολογίας, οφείλουµε να επιτρέψουµε την<br />

οικονοµία της ελεύθερης αγοράς και στην<br />

εκπαιδευτική-ερευνητική πολιτική. Αυτή τη<br />

στιγµή η χώρα µας έχει έναν πανεπιστηµιακό νόµο<br />

24 ετών, έναν ερευνητικό 21 ετών, κι ένα Σύνταγµα<br />

που είµαστε στον 21ο αίωνα και ακόµα δεν επιτρέπει<br />

την ανάπτυξη της τριτοβάθµιας εκπαιδευτικής<br />

πρωτοβουλίας. Το κράτος οφείλει να παίξει το ρόλο<br />

του εγγυητή της ποιότητας µέσω µιας εθνικής<br />

στρατηγικής στην Παιδεία που να ρυθµίζει τις<br />

ελάχιστες απαιτήσεις αξιολόγησης που επιθυµεί για<br />

τις δοµές των πανεπιστηµίων, το επιστηµονικό τους<br />

έργο, το προσωπικό και τους φοιτητές τους. Ένας<br />

βασικός πανεπιστηµιακός νόµος που να εγγυάται<br />

µέσω της αξιοκρατίας και των διαφανών διαδικασιών<br />

την ισόνοµη λειτουργία δηµοσίων και ιδιωτικών<br />

ιδρυµάτων απέναντι σε όλους τους stakeholders<br />

(φοιτητές, προσωπικό, κοινότητα, κοινωνία). Πέρα<br />

απ’αυτές τις απαραίτητες ρυθµίσεις ελάχιστης<br />

ποιότητας, οιαδήποτε απαγορευτική στάση της<br />

πολιτείας απέναντι στην ελεύθερη ιδιωτική<br />

πρωτοβουλία έχει µονάχα ανασταλτική δράση στην<br />

παραγωγή αξιόλογου εκπαιδευτικού κι ερευνητικού<br />

έργου από τους πιθανούς φορείς που θα µπορούσαν<br />

να συνεισφέρουν. Πέρα απ’την διαφύλαξη της<br />

ποιότητας το κράτος δεν έχει πλέον κανένα<br />

λόγο να µην επιτρέπει τη λειτουργία ιδιωτικών<br />

ιδρυµάτων.<br />

Στις ΗΠΑ, χώρα µε παράδοση στα ιδιωτικά µηκερδοσκοπικά<br />

κολλέγια και πανεπιστήµια, µεγάλο<br />

µέρος των εσόδων των ιδρυµάτων προέρχεται από<br />

κληροδοτήµατα και δωρεές. Η ιδιωτική πρωτοβουλία<br />

απ’την ίδια της την φύση δηµιουργεί ισχυρότερους<br />

δεσµούς ανάµεσα στο ίδρυµα και τους stakeholders<br />

του (προσωπικό, γύρω κοινότητα, φοιτητές και<br />

οικογένειές τους, απόφοιτους, φίλους). Αυτό<br />

εξηγείται εν µέρει από το «αίσθηµα ιδιοκτησίας» που<br />

δηµιουργείται ανάµεσα στους ευεργέτες ενός<br />

ιδιωτικού ιδρύµατος, πράγµα το οποίο είναι πιο<br />

δύσκολο να εκδηλωθεί όταν το πανεπιστήµιο ανήκει<br />

στο σύνολο, όντας δηµόσιο. Εκτός των άλλων, τα<br />

ιδιωτικά ιδρύµατα είναι πιο απελευθερωµένα από<br />

εθνικές επιταγές σχετικά µε την αυτοκυβέρνησή τους<br />

και τον τρόπο που διαχειρίζονται τον προϋπολογισµό<br />

τους διευκολύνοντας την µέγιστη εκµετάλλευση µιας<br />

δωρεάς στις κατευθύνσεις που οι ευεργέτες µπορούν<br />

και θέλουν να επηρεάσουν.<br />

Σκεφτείτε µονάχα πως ακόµα και η γειτονική<br />

Τουρκία εδώ και δεκαετίες επιτρέπει τα ιδιωτικά<br />

Rooster Review<br />

πανεπιστήµια. Στα δηµόσια µας ΑΕΙ/ΤΕΙ οι χαµηλοί<br />

κρατικοί µισθοί σε συνδυασµό µε το αντιπαραγωγικό<br />

σύστηµα µονιµότητας και έλλειψης αξιολόγησης<br />

κάνουν τη χώρα µας έναν απ’τους λιγότερο<br />

δελεαστικούς τόπους στην υφήλιο να κάνει ένας<br />

επιστήµονας µεγάλου βεληνεκούς σοβαρή καριέρα.<br />

Πόσο άλλο να βρει τη διέγερση να εξασκήσει αυτό<br />

που µε κόπους και θυσίες έχει διδαχθεί.<br />

Γενικώς το µέλλον διαγράφεται δύσκολο αν δεν<br />

αλλάξουµε πορεία άµεσα και δραστικά…<br />

—————————————————–<br />

Βιβλιογραφία<br />

1. Παπαδάκη Ν.Ε., Η Παλίµψηστη Εξουσία: Κράτος,<br />

Πανεπιστήµιο και Εκπαιδευτική Πολιτική στην Ελλάδα<br />

(Εκδόσεις Gutenberg, Αθήνα 2004)<br />

2. Μπένου Σ.Ε., Ο Νόµος 1268/82 και οι µεταγενέστερες<br />

ρυθµίσεις για τα ΑΕΙ (Εκδόσεις Γ. Μπένου, Αθήνα 2003)<br />

3. Πουλή Π.Ε., Εκπαιδευτικό ∆ίκαιο και Θεσµοί (Εκδόσεις<br />

Σάκκουλα, Αθήνα-Θεσσαλονίκη 2004)<br />

4. The role of <strong>the</strong> universities in <strong>the</strong> Europe of knowledge.<br />

(2003, February 5). Commission of <strong>the</strong> European<br />

Communities. COM(2003) 58 final. Ανάκτηση 25<br />

Φεβρουαρίου 2006 από http://europa.eu.int/eurlex/en/com/cnc/2003/com2003_0058en01.pdf<br />

5. Νοµοθεσία Ερευνητικής και Τεχνολογικής Ανάπτυξης.<br />

Γενική Γραµµατεία Έρευνας και Τεχνολογίας. Ανάκτηση 26<br />

Φεβρουαρίου 2006 από<br />

http://www.gsrt.gr/default.asp?V_ITEM_ID=2170<br />

6. Act now to boost research and innovation “before it’s<br />

too late”! (2006, February 24). European Research<br />

Headlines. Ανάκτηση 26 Φεβρουαρίου 2006 από<br />

http://europa.eu.int/comm/research/headlines/<strong>new</strong>s/ar<br />

ticle_06_02_24_en.html<br />

7. FP6 assessment with a focus on instruments and with<br />

a forward look to FP7 (2005, April). European Research<br />

Advisory Board Final Report. EURAB 05.014 Ανάκτηση 25<br />

Φεβρουάριου 2006 από<br />

http://europa.eu.int/comm/research/eurab/pdf/eurab_0<br />

5_014_wgi_final_report_en.pdf<br />

8. R&D expenditure in Europe - First preliminary data:<br />

EU-25 R&D expenditure as a share of GDP stable at 1.9%<br />

in 2004 (2006, February 24). Eurostat. Ανάκτηση 26<br />

Φεβρουαρίου 2006 από<br />

http://epp.eurostat.cec.eu.int/cache/ITY_OFFPUB/KS-<br />

NS-06-006/EN/KS-NS-06-006-EN.PDF<br />

9. Why Europe needs research spending (2005, June 9).<br />

European Commission. MEMO 05/199. Ανάκτηση 3<br />

Μαρτίου 2006 από<br />

http://europa.eu.int/rapid/pressReleasesAction.do?refer<br />

ence=MEMO/05/199&format=PDF&aged=1&language=E<br />

N&guiLanguage=en<br />

47

48<br />

ΕΘΝΙΚΗ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑ:<br />

ΟΤΑΝ 3-4 ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΕΣ<br />

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΜΠΟΡΟΥΝ ΝΑ<br />

ΕΠΙΤΥΧΟΥΝ ΟΣΑ ΚΑΜΙΑ<br />

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ<br />

ΠΟΛΙΤΙΚΗ<br />

Γιάννης Λάριος<br />

Η έννοια της εθνικής ανταγωνιστικότητας βρίσκεται<br />

επιτέλους, έπειτα από πολλά χρόνια, στο προσκήνιο!<br />

Το 2005 αποτέλεσε το πρώτο έτος που της<br />

αφιερώσαµε, αν και κάθε χρονιά θα έπρεπε να<br />

ορίζεται ως «έτος ανταγωνιστικότητας»….<br />

Για πολλά έτη, η χώρα επαναπαύθηκε στους<br />

υψηλότερους συγκριτικά µε άλλες ευρωπαϊκές<br />

χώρες, ονοµαστικούς ρυθµούς ανάπτυξης. Τo σύνολο<br />

των ελληνικών προϊόντων και υπηρεσιών, ασχέτως<br />

ποιότητας ή καινοτοµίας, παρέµεινε ανταγωνιστικό<br />

έως το 2000 αξιοποιώντας στο έπακρο ουσιαστικά<br />

ένα µοναδικό «εργαλείο» που ονοµαζόταν διολίσθηση<br />

της δραχµής.<br />

Ωστόσο, ήλθε η ώρα να αντιµετωπίσουµε κατάµατα<br />

την πραγµατικότητα που µας «αποκάλυψε» η<br />

συµµετοχή µας στην ONE: κατά την περίοδο 2000-<br />

2003 η Ελλάδα εµφανίζεται κάθε χρόνο πτωτική<br />

στην διεθνή κατάταξη ανταγωνιστικότητας του World<br />

Economic Forum.<br />

Επιτύχαµε υψηλούς ρυθµούς ανάπτυξης, χωρίς<br />

ωστόσο να δηµιουργηθούν νέες θέσεις εργασίας,<br />

χωρίς να διακριθούν επιχειρηµατικοί κλάδοι διεθνώς<br />

και χωρίς η προοπτική της Ολυµπιάδας να φέρει<br />

ουσιαστικά δοµικές αλλαγές, ωθώντας µας µπροστά.<br />

Η συνειδητοποίηση του προβλήµατος<br />

ανταγωνιστικότητας, όπως τώρα τη βιώνουµε,<br />

αποτελεί µια καλή αρχή για την αντιµετώπισή του,<br />

αλλά δεν αρκεί.<br />

To κρίσιµο ερώτηµα παραµένει: υπάρχουν<br />

«συνταγές» που εξασφαλίζουν επιτυχία;<br />

Οι διεθνείς «συνταγές» και …. Αποτυχίες<br />

Υπάρχουν ουσιαστικά δύο τρόποι για να καταρτίσει<br />

κανείς µια επιτυχηµένη πολιτική για την<br />

ανταγωνιστικότητα: ο πρώτος τρόπος είναι να<br />

Rooster Review<br />

ληφθούν τα εκτιµώµενα ως ορθά µέτρα πολιτικής, να<br />

µετρηθούν οι επιπτώσεις, και να …. γυρίσει ο χρόνος<br />

πίσω ώστε να γίνουν οι απαραίτητες διορθώσεις όπου<br />

απαιτείται, γεγονός βέβαια που µπορεί να συµβεί<br />

µόνο στα µυθιστορήµατα επιστηµονικής φαντασίας!<br />

Ο δεύτερος τρόπος, είναι να παρακολουθήσουµε την<br />

αντίστοιχη πορεία άλλων χωρών σε προγενέστερους<br />

χρόνους. Να αναλύσουµε τις δικές τους δοκιµές<br />

πολιτικών, να αξιολογήσουµε τις αποτυχίες και<br />

επιτυχίες τους και να προσπαθήσουµε να<br />

µεταφέρουµε τις καταλληλότερες από αυτές στην<br />

ελληνική πραγµατικότητα.<br />

Μέχρι την ουσιαστική συνειδητοποίηση του<br />

προβλήµατος ανταγωνιστικότητας στις αρχές του<br />

2004, οι ακολουθούµενες στην Ελλάδα πολιτικές<br />

αποτελούσαν κακέκτυπο αυτού που ονοµάζεται<br />

“Washington Consensus”….<br />

Η Βραζιλία, η Ρωσία, η Αργεντινή, η Πολωνία, το<br />

Μεξικό, η Ινδία, η Χιλή, η Νέα Ζηλανδία και<br />

δεκάδες άλλες αναπτυσσόµενες οικονοµίες, καθ’ όλη<br />

τη διάρκεια της δεκαετίας του ’90 θεώρησαν πως<br />

αρκεί να εφαρµοστεί το µίγµα πολιτικής που<br />

περιλαµβάνεται στο «Washington Consensus»,<br />

δηλαδή ευρείες ιδιωτικοποιήσεις, διατήρηση του<br />

πληθωρισµού σε χαµηλά επίπεδα, ευελιξία την<br />

συναλλαγµατική ισοτιµία, απελευθέρωση των αγορών<br />

κλπ., για να επιτευχθεί η ζητούµενη εθνική<br />

ανταγωνιστικότητα.<br />

∆υστυχώς, οι προσπάθειες αυτές δεν καρποφόρησαν.<br />

Οι περισσότερες από τις προαναφερθείσες χώρες, δεν<br />

κατόρθωσαν να αλλάξουν ουσιαστικά την<br />

ανταγωνιστική τους θέση στον παγκόσµιο χάρτη, όχι<br />

βέβαια γιατί τα παραπάνω µέτρα είναι στη λάθος<br />

κατεύθυνση, αλλά γιατί αποτελούν απλώς τις<br />

απαραίτητες προϋποθέσεις.<br />

Τόσο οι ιδιωτικοποιήσεις, η διατήρηση χαµηλού<br />

πληθωρισµού, όσο και ο έλεγχος των ελλειµµάτων, η<br />

απελευθέρωση των αγορών και η ευελιξία στην αγορά<br />

εργασίας, αποτελούν την απαραιτήτως αναγκαία<br />

αλλά όχι ικανή συνθήκη για την ανταγωνιστικότητα.<br />

Η αποτυχία των κεντρικά οριζόµενων<br />

βιοµηχανικών πολιτικών<br />

Επιπρόσθετα των παραπάνω, ιδιαίτερα στην<br />

Ευρωπαϊκή αγορά αλλά και στην Ιαπωνία και αλλού,<br />

εκτιµήθηκε πως η κρίσιµη παράµετρος για τη<br />

βελτίωση της θέσης της εκάστοτε χώρας, είναι η<br />

ισχυροποίηση της βιοµηχανίας µέσω κεντρικών<br />

πολιτικών ενίσχυσης συγκεκριµένων υποκλάδων και<br />

η διατήρηση του «κλειστού χαρακτήρα» των αγορών,<br />

ώστε να αποκρουσθούν οι κίνδυνοι διείσδυσης ξένων<br />

επιχειρήσεων στις εγχώριες αγορές.

Όµως φευ! Το όργανο κεντρικού βιοµηχανικού<br />

σχεδιασµού στην Ιαπωνία, το Υπουργείο<br />

Βιοµηχανίας και ∆ιεθνούς εµπορίου (MITI),<br />

κατήρτισε στις δεκαετίες του ’80 και του ’90 κεντρική<br />

βιοµηχανική πολιτική που όχι µόνο δεν βελτίωσε<br />

αλλά αντίθετα ζηµίωσε τη χώρα…. Οι προτάσεις του<br />

αφορούσαν στην ενίσχυση της Ιαπωνικής<br />

βιοµηχανίας, µέσω δηµιουργίας «µεγάλων παικτών».<br />

Η συνταγή που ακολουθήθηκε ήταν η ώθηση των<br />

βιοµηχανιών τους σε µεταξύ τους εξαγορές ή η<br />

επιβεβληµένη απόσυρσή τους από επιµέρους<br />

κλάδους, και η «προστασία» της αγοράς. Η πολιτική<br />

αυτή απέτυχε οικτρά….<br />

Είναι το ίδιο όργανο κεντρικού σχεδιασµού, που στη<br />

δεκαετία του ’60 έχει συστήσει στη SONY να µην<br />

αγοράσει την πατέντα για το τρανζίστορ από την<br />

Αµερική, καθώς «κινδύνευε» να απωλεσθεί ο εθνικός<br />

χαρακτήρας της βιοµηχανίας…. Ευτυχώς ούτε τότε<br />

βρήκε ευήκοα ώτα….<br />

Στην Ευρώπη, η διαµόρφωση κεντρικών<br />

βιοµηχανικών πολιτικών, όπως στη Γαλλία, στη<br />

Γερµανία κλπ. βοήθησε σηµαντικά τις τοπικές<br />

αγορές, µόνο όµως έως τα τέλη της δεκαετίας του<br />

’70. Την τελευταία εικοσιπενταετία, οι ευρωπαϊκές<br />

οικονοµίες απώλεσαν σε παραγωγικότητα των<br />

επιχειρήσεων, καθώς οι κεντρικά οριζόµενες<br />

πολιτικές δεν κατόρθωσαν έγκαιρα να διαγνώσουν τις<br />

νέες συνθήκες. Η ευελιξία της στρατηγικής µιας<br />

µεµονωµένης βιοµηχανικής επιχείρησης, επ’ ουδενί<br />

δεν µπορεί να συγκριθεί µε το «βαρύ» και δυσκίνητο<br />

πλαίσιο που ορίζουν οι εθνικές βιοµηχανικές<br />

πολιτικές.<br />

Επιπλέον, οι ευρωπαϊκές οικονοµίες απώλεσαν το<br />

ανταγωνιστικό τους πλεονέκτηµα λόγω της<br />

διατήρησης του «κλειστού» χαρακτήρα των αγορών. Η<br />

«προστασία» των αγορών, δεν εξέθεσε τις ευρωπαϊκές<br />

βιοµηχανίες στο διεθνή ανταγωνισµό, και κατ’ αυτόν<br />

τον τρόπο δεν υπήρχε ουσιαστικός λόγος ώστε αυτές<br />

να βελτιώσουν την παραγωγικότητά τους. Ο<br />

ευρωπαίος καταναλωτής βέβαια, συνέχιζε να<br />

πληρώνει ακριβότερα σε σχέση µε τον πολίτη των<br />

ΗΠΑ τα ίδια προϊόντα και υπηρεσίες.<br />

Η συνειδητοποίηση του προβλήµατος της<br />

παραγωγικότητας έγινε µόνο όταν οι ίδιες<br />

βιοµηχανίες, εξετέθησαν στο διεθνή ανταγωνισµό και<br />

απώλεσαν µερίδιο αγοράς.<br />

Ανάπτυξη από κάτω προς τα πάνω…<br />

Βάσει των παραπάνω διαπιστώσεων και από τη<br />

µελέτη των µοντέλων ανάπτυξης των περισσότερων<br />

χωρών παγκοσµίως, µέσω των στοιχείων που<br />

Rooster Review<br />

διατίθενται από τους διεθνείς οργανισµούς,<br />

προκύπτει ότι:<br />

- η ανταγωνιστικότητα κάθε χώρας, οφείλεται<br />

ουσιαστικά στην υψηλή παραγωγικότητα 3-4 κλάδων<br />

της οικονοµίας µε σχετικά µεγάλο βάρος, και<br />

- η ανάπτυξη του καθενός από τους 3-4 αυτούς<br />

κλάδους, οφείλεται κυρίως στις επιχειρηµατικές<br />

καινοτοµίες και στην υψηλή παραγωγικότητα µιας ή<br />

δύο βιοµηχανιών, που πρωτοστατούν στον κλάδο.<br />

Στην Ιαπωνία για παράδειγµα, η ανάπτυξη οφείλεται<br />

κυρίως σε τρεις κλάδους: στην<br />

αυτοκινητοβιοµηχανία, στη βιοµηχανία χάλυβα και<br />

στη βιοµηχανία ηλεκτρονικών. Τρεις βιοµηχανίες<br />

ουσιαστικά ενισχύουν την Ιαπωνική οικονοµία, η<br />

οποία σε άλλους τοµείς (λιανικό και χονδρικό<br />

εµπόριο, υπηρεσίες κλπ.) υπολείπεται σηµαντικά σε<br />

παραγωγικότητα των ανταγωνιστριών οικονοµιών.<br />

Σε κάθε µια από αυτούς τους τρεις κλάδους<br />

(αυτοκινητοβιοµηχανία, χαλυβουργία, ηλεκτρονικά)<br />

υπάρχουν µια-δύο εταιρίες στις οποίες οφείλεται το<br />

σύνολο σχεδόν της παραγωγικότητας. Τέτοιες<br />

εταιρείες είναι π.χ. η TOYOTA, η οποία εφήρµοσε<br />

πρωτοποριακές µεθόδους, όχι στη βάση µιας<br />

κεντρικής βιοµηχανικής πολιτικής, αλλά επειδή µε<br />

αυτόν τον τρόπο εξυπηρετούνταν καλύτερα τα<br />

εταιρικά της συµφέροντα. Παρακολουθώντας την, οι<br />

εγχώριες ανταγωνίστριες αυτοκινητοβιοµηχανίες<br />

είχαν δύο επιλογές: ή να ακολουθήσουν το<br />

παράδειγµά της και να γίνουν καλύτερες, ή να<br />

κλείσουν. Στην Ιαπωνική αγορά συνέβησαν και τα<br />

δύο…. αλλά συνολικά η αυτοκινητοβιοµηχανία έγινε<br />

εξαιρετικά παραγωγική χάρη σε µια-δύο<br />

επιχειρήσεις που αρχικά έδωσαν τον ρυθµό.<br />

Στις ΗΠΑ στην πενταετία 1995-2000, η οικονοµία<br />

ωθήθηκε αντίστοιχα από τη βιοµηχανία<br />

µικροαγωγών και λογισµικού, από τον κλάδο<br />

χονδρικού εµπορίου και από 1-2 ακόµη κλάδους.<br />

Πρωταγωνιστές και σε αυτή την περίπτωση, δεν ήταν<br />

κάποιες κεντρικές πολιτικές, αλλά οι καινοτοµίες σε<br />

συνδυασµό µε έξυπνες βιοµηχανικές στρατηγικές<br />

που ακολούθησαν µεµονωµένες εταιρείες όπως η<br />

Intel και η Wal-Mart αντίστοιχα και οι οποίες<br />

βελτίωσαν τους κλάδους τους συνολικά.<br />

Ανταγωνιστικότητα χωρίς…. «συνταγή»<br />

Τα παραπάνω παραδείγµατα, και δεκάδες παρόµοια<br />

που ισχύουν για κάθε χώρα της Ευρώπης ή αλλού,<br />

υποδεικνύουν ότι η επίτευξη της εθνικής<br />

ανταγωνιστικότητας, δεν θα προέλθει βάσει µιας<br />

κεντρικής πολιτικής που θα αναγνωρίσει τους<br />

καταλληλότερους κλάδους. Η ανταγωνιστικότητα της<br />

χώρας θα είναι το αποτέλεσµα αυξηµένης<br />

παραγωγικότητας σε σχέση µε το διεθνή<br />

49

50<br />

ανταγωνισµό, δυο-τριών κλάδων που θα διακριθούν<br />

από µόνες τους, και όχι κατόπιν κεντρικής<br />

υποδείξεως, ακριβώς επειδή θα έχει δηµιουργηθεί το<br />

κατάλληλο πλαίσιο ευκαιριών, που θα<br />

«απελευθερώσει» τις δυνάµεις τους, ώστε να<br />

ξεχωρίσουν.<br />

Σε κεντρικό επίπεδο, η µεγαλύτερη ώθηση στην<br />

ανταγωνιστικότητα θα δοθεί αν προχωρήσουν οι<br />

αλλαγές που ήδη ξεκίνησαν και οι οποίες εστιάζουν<br />

στην απελευθέρωση των αγορών, στον περιορισµό του<br />

κράτους αποκλειστικά σε στρατηγικό ρόλο<br />

«ρυθµιστή», στην εµπέδωση κανόνων διαφανούς<br />

ανταγωνισµού, στην αξιοποίηση των δυνατοτήτων<br />

νέων µορφών απασχόλησης που ενισχύουν την<br />

πρόσβαση στην εργασία, στη µείωση της<br />

παραοικονοµίας που οδηγεί σε αθέµιτο ανταγωνισµό<br />

και στη µείωση της γραφειοκρατίας και της<br />

αναποτελεσµατικότητας του δηµόσιου τοµέα που<br />

δηµιουργεί πρόσθετα εµπόδια στις εγχώριες<br />

βιοµηχανίες έναντι των διεθνών ανταγωνιστών τους.<br />

Ένα πλέγµα πολιτικών που σκοπεύει στην απλότητα<br />

και στην ελευθερία του πλαισίου λειτουργίας της<br />

αγοράς, όπως ήδη αποτελεί κυβερνητικό στόχο, είναι<br />

αυτό που θα δώσει ώθηση στις ικανότερες<br />

επιχειρήσεις να επικεντρωθούν στους<br />

επιχειρηµατικούς τους στόχους, να ανταγωνιστούν<br />

επί ίσοις όροις στο διεθνή στίβο και να «τραβήξουν»<br />

µαζί τους σε υψηλότερους ρυθµούς και τις<br />

υπόλοιπες εταιρίες του κλάδου που<br />

δραστηριοποιούνται.<br />

Από την πλευρά της εγχώριας βιοµηχανίας, είναι<br />

απαραίτητο να συνειδητοποιηθεί πως<br />

επιχειρηµατικές στρατηγικές που δεν αποσκοπούν<br />

στην δηµιουργία καινοτοµικών προϊόντων και<br />

υπηρεσιών υψηλής ποιότητας µε δυνατότητα να<br />

ανταγωνίζονται διεθνή προϊόντα, οδηγούν αργά ή<br />

γρήγορα σε απώλεια ανταγωνιστικότητας. Οι<br />

επιχειρηµατικές στρατηγικές που βασίζονται απλά<br />

στο χαµηλό κόστος εργασίας έχουν ήδη αρχίσει να<br />

αποτυγχάνουν σε πολλούς κλάδους.<br />

Για την επίτευξη της επιχειρηµατικής καινοτοµίας σε<br />

προϊόντα ή διαδικασίες παραγωγής, απαιτούνται από<br />

τις εγχώριες επιχειρήσεις περισσότερες επενδύσεις σε<br />

έρευνα και ανάπτυξη, αξιοποίηση του ερευνητικού<br />

δυναµικού της χώρας σε στενή συνεργασία µε τα<br />

Πανεπιστήµια και κυρίως η σύναψη συνεργασιών<br />

µεγάλης κλίµακας σε κάθε κλάδο.<br />

Η δηµιουργία σταθερών και µόνιµων συνεργασιών<br />

µεταξύ επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται σε<br />

συµπληρωµατικά αντικείµενα του ίδιου κλάδου<br />

(«clusters») αποτελεί βασικό µοχλό ενδυνάµωσής<br />

τους και εξάπλωσης σε διεθνείς αγορές, όπου ο<br />

ανταγωνισµός είναι σκληρός.<br />

Rooster Review<br />

Τρεις ή τέσσερις βιοµηχανίες που θα<br />

συνειδητοποιήσουν τις παραπάνω ευκαιρίες µπορούν<br />

να «ζωντανέψουν» τους αντίστοιχους βιοµηχανικούς<br />

κλάδους και να ωθήσουν τη χώρα σε υψηλότερη<br />

παραγωγικότητα, συµβάλλοντας µε ουσιαστικό τρόπο<br />

στην ανάπτυξη.<br />

Μαγικές λύσεις µε τη µορφή πεφωτισµένων<br />

κεντρικών βιοµηχανικών πολιτικών δεν υπάρχουν….<br />

Η εθνική ανταγωνιστικότητα, επιτυγχάνεται από το<br />

επίπεδο της επιχείρησης προς τα πάνω. Κάθε<br />

πολιτική, είτε από την πλευρά του κράτους είτε από<br />

την πλευρά της επιχειρηµατικής στρατηγικής, αυτές<br />

τις δυνάµεις πρέπει να απελευθερώσει.<br />

∆ηµοσιεύθηκε στο περιοδικό Plant Management - Απρίλιος<br />

2005<br />

EΤΟΣ ΠΡΟΚΛΗΣΕΩΝ ΓΙΑ ΤΗ<br />

∆ΙΕΘΝΗ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΙΚΗ<br />

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΤΟ 2006<br />

Κυριάκος Μητσοτάκης<br />

Το 2005 αποτέλεσε ένα καλό έτος για την παγκόσµια<br />

οικονοµία, ανάλογο του 2004. Οι ρυθµοί ανάπτυξης<br />

στην παγκόσµια και τις αναδυόµενες οικονοµίες από<br />

5,1% και 7,3% που ήταν αντίστοιχα το 2004,<br />

υποχώρησαν ελαφρώς σε 4,3% και 6,4% το 2005. Οι<br />

προβλέψεις της πλειονότητας των αναλυτών για την<br />

οικονοµική ανάπτυξη και την άνοδο των<br />

χρηµατιστηριακών αγορών επιβεβαιώθηκαν στα<br />

βασικά τους σηµεία, παρά την άνοδο της τιµής του<br />

πετρελαίου και των επιτοκίων από το Fed. Αυτό είχε<br />

σαν συνέπεια να κλείσει ο χρόνος µε ιδιαίτερα<br />

αισιόδοξη αντίληψη για την οικονοµική ανάπτυξη,<br />

καθώς και αισθήµατα ευφορίας για τις προοπτικές<br />

των αγορών.<br />

Πράγµατι, η οικονοµική επέκταση συνεχίστηκε<br />

δυναµικά στις ΗΠΑ, τη Κίνα, την Ινδία, τη ΝΑ Ασία<br />

και άλλες αναπτυσσόµενες οικονοµίες, ενώ<br />

αξιοσηµείωτες ενδείξεις εξαγωγικής ανάκαµψης<br />

επέδειξαν οι οικονοµίες της Ευρώπης και Ιαπωνίας.<br />

Παροµοίως, µε την εξαίρεση των αµερικανικών, οι<br />

περισσότερες ξένες χρηµατιστηριακές αγορές<br />

σηµείωσαν σηµαντικά κέρδη το 2005<br />

διαµορφώνοντας ανάλογες προσδοκίες για το 2006.

Ωστόσο, δεν πρέπει να ξεχνάµε πως αρκετά άλυτα<br />

προβλήµατα και δοµικές ανισορροπίες παραµένουν<br />

ή και διογκώνονται στην αµερικανική και παγκόσµια<br />

οικονοµία, µε συνέπεια την αβεβαιότητα για τη<br />

δυναµική της ανάπτυξης το 2006.<br />

Συγκεκριµένα:<br />

1. Το µεγάλο έλλειµµα τρεχουσών συναλλαγών των<br />

ΗΠΑ και οι µεγάλες απαιτήσεις χρηµατοδότησής<br />

του.<br />

2. Το συνεχώς αυξανόµενο δηµόσιο έλλειµµα των<br />

ΗΠΑ, ιδιαίτερα µετά τους τυφώνες Κατρίνα-Ρίτα και<br />

το ανοιχτό µέτωπο στο Ιράκ.<br />

3. Την βασισµένη στον δανεισµό (συχνά µε<br />

υποθήκευση ακινήτων) και πέραν της αύξησης των<br />

εισοδηµάτων ισχυρή κατανάλωση στις ΗΠΑ που έχει<br />

ως συνέπεια αρνητικά ποσοστά αποταµίευσης,<br />

υπέρογκα ιδιωτικά χρέη και µεγάλα βάρη<br />

εξυπηρέτησής τους.<br />

4. Η υπερτίµηση αγοράς ακινήτων στις ΗΠΑ και τις<br />

αγγλοσαξονικές κυρίως χώρες και ο κίνδυνος<br />

εκτόνωσης αυτής µε αρνητικές επιδράσεις στην<br />

ιδιωτική κατανάλωση.<br />

5. Ο κίνδυνος ενδυνάµωσης της τάσης επιβράδυνσης<br />

της αµερικανικής και παγκόσµιας οικονοµίας καθώς<br />

οι αυξήσεις των επιτοκίων του 2005 θα αρχίζουν να<br />

επιδρούν φέτος στην οικονοµία και το πετρέλαιο<br />

παραµένει σε πολύ υψηλά επίπεδα.<br />

6. Η τάση ανόδου του πληθωρισµού διεθνώς µε<br />

περαιτέρω αυξητικές πιέσεις στα επιτόκια.<br />

7. Οι προστατευτικοί κίνδυνοι σε περίπτωση νέας<br />

διεύρυνσης των διεθνών εµπορικών δυσαναλογιών,<br />

απροθυµίας περαιτέρω ανατίµησης του κινεζικού<br />

γιουάν και ενδεχόµενης αποτυχίας του Γύρου της<br />

Ντόχα.<br />

8. Η Αυξανόµενη ανησυχίαςκαι αβεβαιότητα στις<br />

χρηµατοπιστωτικές αγορές ενόψει της ανάληψης των<br />

ηνίων στο Fed από τον Μπερνάκε.<br />

9. Ο κίνδυνος νέας γεωπολιτικής αναταραχής στη Μ.<br />

Ανατολή λόγω Ιράν.<br />

10. Ο κίνδυνος πανδηµίας από τη νόσο των πτηνών<br />

µε οδυνηρές συνέπειες για το διεθνές εµπόριο.<br />

Υπό το πρίσµα, λοιπόν, των παραπάνω τάσεων και<br />

κινδύνων, το πιθανότερο σενάριο είναι να συνεχισθεί<br />

µεν η ανάπτυξη της παγκόσµιας οικονοµίας αλλά µε<br />

βραδύτερους ρυθµούς και µε σηµαντικές<br />

διακυµάνσεις στη συµπεριφορά των αγορών<br />

κεφαλαίου.<br />

Στις συνθήκες αυτές, η ευρωπαϊκή οικονοµική<br />

ανάκαµψη θα συναντήσει αρκετές αντιξοότητες<br />

(αυξηµένα επιτόκια και πετρέλαιο, ακριβότερο ευρώ,<br />

χαµηλότερη εξωτερική ζήτηση) και εφόσον δεν<br />

βασισθεί στην µέσω µεταρρυθµίσεων ενδυνάµωση<br />

της εσωτερικής – επενδυτικής κυρίως – ζήτησης,<br />

είναι πιθανόν να παραµείνει εγκλωβισµένη σε<br />

χαµηλούς ρυθµούς ανάπτυξης.<br />

Rooster Review<br />

Αυτό σηµαίνει ότι η ελληνική οικονοµία, η οποία<br />

σήµερα διατηρεί υψηλούς ρυθµούς ανάπτυξης παρά<br />

την αξιοσηµείωτη δηµοσιονοµική προσαρµογή που<br />

επιχειρεί και την αναµενόµενη µετα-ολυµπιακή<br />

κόπωση, είναι πιθανόν να στερηθεί µερικώς την<br />

ώθηση από την ισχυρή µέχρι πρόσφατα ζήτηση των<br />

διεθνοποιηµένων τοµέων της (τουρισµός, ναυτιλία).<br />

Το βασικό και χρόνιο πρόβληµα της ελληνικής<br />

οικονοµίας είναι η χαµηλή παραγωγικότητα και<br />

διεθνής ανταγωνιστικότητα, η οποία σε µεγάλο<br />

βαθµό οφείλεται στην µεγάλη εξάρτηση του ιδιωτικού<br />

τοµέα από το δηµόσιο και στην κρατική<br />

γραφειοκρατία που αµφότερες αποτελούν την άλλη<br />

όψη της χαµηλής επιχειρηµατικότητας στη χώρα.<br />

Αυτός είναι ο λόγος που η παρούσα κυβέρνηση<br />

προωθεί ένα πρόγραµµα φιλελεύθερων<br />

µεταρρυθµίσεων για το άνοιγµα της εγχώριας αγοράς<br />

σε περισσότερο ανταγωνισµό, τη µείωση της κρατικής<br />

γραφειοκρατίας και σπατάλης και τη µεγαλύτερη<br />

εξωστρέφεια της οικονοµίας. Βασικές προτεραιότητες<br />

αυτού του προγράµµατος είναι η προσέλκυση ξένων<br />

και εγχώριων επενδύσεων, η αναδιάρθρωση των<br />

δηµοσίων επιχειρήσεων και οργανισµών, καθώς<br />

επίσης η εξοικονόµηση ενέργειας και η ταχεία<br />

ενεργειακή αναδιοργάνωση της χώρας (βλ κατασκευή<br />

αγωγών) µε την ανάδειξη αυτής σε περιφερειακό<br />

ενεργειακό κέντρο της ΝΑ Ευρώπης.<br />

Χάρις στο πρόγραµµα αυτό των µεταρρυθµίσεων η<br />

φορολογική επιβάρυνση των επιχειρήσεων µειώθηκε<br />

και συνεχίζει να µειώνεται, µία σειρά αντικίνητρα<br />

στην επενδυτική δραστηριότητα εξαλείφθηκαν, νέα<br />

επενδυτικά κίνητρα θεσπίστηκαν µε έµφαση στις<br />

µικροµεσαίες επιχειρήσεις και την Περιφέρεια, οι<br />

αποκρατικοποιήσεις επιταχύνθηκαν, η απορρόφηση<br />

των κοινοτικών προγραµµάτων ανασχεδιάσθηκε,<br />

ενεργοποιούνται πλέον οι Συµπράξεις ∆ηµόσιου και<br />

Ιδιωτικού Τοµέα (Σ∆ΙΤ), ενώ δίνεται ιδιαίτερη έµφαση<br />

στον εκσυγχρονισµό των επιχειρήσεων µε άξονα την<br />

ποιότητα, την καινοτοµία, την εκπαίδευση και την<br />

έρευνα. Όχι τυχαία, λοιπόν, τελευταία σηµειώθηκε<br />

βελτίωση των δεικτών ανταγωνιστικότητας και<br />

σηµαντική άνοδος των εξαγωγών.<br />

Βεβαίως, ο πληθωρισµός παραµένει στο 3,6%, η<br />

ανεργία πάνω από 8% και το δηµόσιο έλλειµµα και<br />

χρέος πάνω από όσα επιτρέπει µία συνετή<br />

δηµοσιονοµική πρακτική. Πολλά, δε, µένουν να<br />

γίνουν τόσο από πλευράς υποδοµών όσο και<br />

µικροοικονοµικής διαχείρισης για τη µονιµότερη<br />

βελτίωση της ανταγωνιστικότητας και των<br />

αναπτυξιακών επιδόσεων της οικονοµίας.<br />

Ευελπιστούµε, ωστόσο, ότι µε την συνέχιση των<br />

µεταρρυθµίσεων (έχει ανοίξει ο διάλογος για το<br />

ασφαλιστικό και τις εργασιακές σχέσεις), το<br />

51

52<br />

επιχειρηµατικό άνοιγµα στα Βαλκάνια και την νέα<br />

κοινοτική βοήθεια που διασφαλίστηκε για την<br />

περίοδο 2007-2013 (20 δις) θα µπορέσουµε να<br />

αποτινάξουµε τα βάρη του παρελθόντος και να<br />

αναδείξουµε τον λανθάνοντα δυναµισµό της<br />

ελληνικής οικονοµίας.<br />

∆ηµοσιεύτηκε στο περιοδικό Καθηµερινή/The Economist<br />

ΓΡΑΦΕΙΟΚΡΑΤΙΑ ΚΑΙ ΠΑΙ∆ΕΙΑ ΩΣ<br />

∆ΗΜΟΣΙΟ ΑΓΑΘΟ, ∆ΗΜΟΣΙΑ<br />

ΠΑΡΑΓΩΓΗ, ∆ΑΠΑΝΗ ΚΑΙ<br />

ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ<br />

Σωκράτης Μεταξάς<br />

Η έννοια «Παιδεία»[1] είναι µια ιδιαίτερα<br />

προβληµατική λέξη. Σηµαίνει όλα και σχεδόν τίποτα.<br />

Μπορεί να συµπεριλάβει κανείς κάτω από αυτή την<br />

έννοια τους όρους εκγύµναση, κατάρτιση,<br />

εκπαίδευση όπως επίσης και τον πολιτισµό γενικά ως<br />

καλλιέργεια και εξανθρωπισµό.<br />

Η γραφειοκρατική οργάνωση είναι το σύνηθες µέσο<br />

τόσο στον κρατικό όσο και στον ιδιωτικό οικονοµικό<br />

χώρο[2] που προσπαθεί σύµφωνα µε το ορθολογικό<br />

κριτήριο οργάνωσης της κοινωνίας να συνζεύξει<br />

επιδιωκόµενους στόχους µε τους προσήκοντες<br />

τρόπους επίτευξης των στόχων αυτών. Κάθε<br />

οργανωµένη οµάδα έχει ένα είδος γραφειοκρατικής<br />

οργάνωσης που συνοδεύεται από συγκεκριµένες<br />

νοοτροπίες. Νοοτροπίες και οργάνωση<br />

αποκρυσταλλώνουν τον πολιτισµό της οµάδας που<br />

διαχέει και διαποτίζει τις εκδηλώσεις των µελών της.<br />

Αυτές µπορεί να είναι οικονοµικές, κοινωνικές, είτε<br />

συνυπάρχουσες µε άλλες οµάδες (π.χ. εξωτερικές).<br />

Όταν η σχέση «επιδιωκόµενοι στόχοι\ προσήκοντες<br />

τρόποι»[3] τείνει να γίνεται χαλαρώτερη ή εως<br />

ανύπαρκτη, τότε η γραφειοκρατία από µέσο<br />

ορθολογικής λύσης προβληµάτων µετατρέπεται σε<br />

ένα επιπλέον πρόβληµα χωρίς σοβαρά να επιλύει<br />

και όσα πιθανόν αρχικά να διευθετούσε σε ένα<br />

προηγούµενο στάδιο.<br />

Στην ιδιωτική ανταγωνιστική οικονοµία γνωρίζουµε<br />

πως ο ανταγωνισµός είναι η ασφαλιστική δικλείδα ως<br />

σύστηµα αρνητικής ανατροφοδότησης που αναγκάζει<br />

επιχειρήσεις και κλάδους της οικονοµίας να<br />

Rooster Review<br />

συντηρούν τόση και τέτοια «γραφειοκρατία» που αντί<br />

για βάρος να γίνεται ένας προοδευτικός επιταγχυντής<br />

της οικονοµίας.<br />

Στην δηµόσια οικονοµία, όσο µεγάλη ή µικρή αν<br />

είναι αυτή, ποιο σύστηµα αρνητικής<br />

ανατροφοδότησης (negative Feedback) έχουµε πλην<br />

του ελέγχου; Ενός δηλαδή κάθετου και κεντρικά<br />

οργανωµέµου ελέγχου;<br />

Έλεγχος σηµαίνει εξουσία. Στη µεταµοντέρνα εποχή<br />

η εξουσία βρίσκεται σε εκλεγµένα πρόσωπα ή<br />

όργανα είτε σε πρόσωπα δηµοσιοϋπαλληλικής<br />

καρίερας. Ο διευρυµένος µηχανισµός της ψήφου, ο<br />

αναγκαίος έλεγχος της δηµόσιας οικονοµίας στα<br />

χέρια προσώπων και οργάνων που εκλέγονται,<br />

εξαντλούν την ενέργεια του πολιτικού συστήµατος<br />

που το οδηγούν στη µεγένθυνση της γραφειοκρατίας<br />

δίχως να εξασφαλίζεται η τουλάχιστον ανάλογη<br />

ανάπτυξη της δηµόσιας οικονοµίας.<br />

Με άλλα λόγια ο πολυδιαφηµισµένος «δηµοκρατικός<br />

έλεγχος» στην στενή οικονοµική έννοιά του, όπως<br />

προηγούµενα παρουσιάστηκε, δεν επιτελεί ούτε τον<br />

αρχικό του σκοπό, τον έλεγχο και την ορθολογική<br />

χρήση της γραφειοκρατίας κατα το πρότυπο της<br />

ανταγωνιστικής οικονοµίας, ούτε όµως είναι<br />

ουσιαστικά δηµοκρατικός, πλην της έννοιας της<br />

τήρησης των προδιαγεγραµµέων διαδικασιών, διότι<br />

και για λόγους τυπικούς,(π.χ. οι δηµόσιες υπηρεσίες<br />

που είναι επιφορτισµένες µε ελέγχους δεν εκλέγονται<br />

από τους πολίτες!), όσο βέβαια και για δοµικούςλειτουργικούς<br />

λόγους. ∆ηλαδή αν τέτοιες υπηρεσίες<br />

εκλέγονταν, δεν θα ήταν σε θέση να επινοήσουν<br />

µηχανισµούς[4] και τρόπους, έτσι ώστε να<br />

ανακαλύψουν τις ανάγκες των πολιτών, να τις<br />

ιεραρχήσουν, να τις αξιολογήσουν και τελικά<br />

σύµφωνα µε όλα αυτά να επιδιώξουν να τις<br />

πραγµατώσουν, χωρίς στην ουσία να καταταργήσουν<br />

το κράτος δικαίου[5]. Έτσι η γραφειοκρατία θα<br />

αναπαράγει τον εαυτό της. Μόνο αυτό το γεγονός την<br />

κάνει δειναστικότερη.<br />

∆ιατυπώνω τώρα τα ακόλουθα ερωτήµατα: είναι η<br />

Παιδεία δηµόσιο αγαθό;[6]<br />

Ποια είδους Παιδεία µπορεί και επιθυµούµε να<br />

θεωρείται αγαθό εν γένει ή έστω δηµόσιο αγαθό;<br />

Η απλή κατάρτιση ή η ανθρωπιστική Παιδεία ;[7]<br />

Αν δεχθούµε έναν ορισµό για την Παιδεία ευρύ ή<br />

στενό, είναι αυταπόδεκτο ότι η παραγωγή του αγαθού<br />

πρέπει να είναι δηµόσια, έτσι ώστε και η<br />

κατάναλωση να είναι δηµόσια; Αν η δηµόσια<br />

κατανάλωση (δηµόσια δαπάνη) αφορά την<br />

εκπαίδευση δηλ. τα κρατικά εκπαιδευτικά<br />

συστήµατα, µπορούµε να συµπεράνουµε ότι η

Παιδεία ως αγαθό πρέπει να είναι δηµόσια και<br />

µάλιστα µε τη στενή της έννοια; ∆εν θα περιοριζόταν<br />

έτσι η έννοια της Παιδείας στα στενά πλαίσια της<br />

εκπαίδευσης και δεν θα απογυµνωνόταν η<br />

εκπαίδευση από το πιο συναρπαστικό της κοµµάτι;<br />

Και αν όλα τα παραπάνω ισχύουν, µπορούµε τότε να<br />

ισχυριστούµε πως και η ισότητα ευκαιριών και<br />

αποτελεσµάτων είναι συµβατές µε τη δηµόσια<br />

Παιδεία; Και για να τα πετύχει µια οργανωµένη<br />

κοινωνία όλα αυτά τι είδους µηχανισµούς χρειάζεται,<br />

ποια γραφειοκρατία που να υποστηρίζει το<br />

προαναφερθέν σχέδιο µιας εξισωτικής δηµόσιας<br />

Παιδείας τόσο στην παραγωγή όσο και στην<br />

κατανάλωση;<br />

Αν αρχίσουµε τώρα να αρνούµαστε τη θετική έκβαση<br />

των παραπάνω ερωτηµάτων, τι θα πρόκειτο να<br />

συµβεί; Ας αναλογιστούµε τις παρακάτω υποθέσεις:<br />

Η Παιδεία δεν είναι δηµόσιο αγαθό ούτε οφείλει να<br />

είναι. Είναι ιδιωτικό και ως προς την παραγωγή αλλά<br />

και την κατανάλωση, µόνο το ότι προκαλεί συχνά<br />

ωφέλιµες τριτεπιδράσεις (εξωτερικώτητες θετικού<br />

αποτελέσµατος) και γι’ αυτό αξιολογείται συνολικά<br />

ως αναγκαία παρ’ όλα αυτά παραµένει φροντίδα των<br />

ατόµων όχι της οργανωµένης πολιτείας.<br />

Η Παιδεία µπορεί να θεωρηθεί ως ατοµική<br />

περιπέτεια στο στίβο της ζωής που δεν στοχεύει<br />

αποκλειστικά σε υλικά αγαθά. Αρχικά στάδια της<br />

εκπαίδευσης (ανάγνωση, γραφή, αρίθµιση, χρήση<br />

υπολογιστών και πολυµέσων κτλ) θεωρούνται<br />

επιθυµητά, µπορούµε να τα ονοµάσουµε αγαθά<br />

καταρτίσεως όµως δεν ανήκουν στη σφαίρα της<br />

Παιδείας διότι πραγµατώνουν στο ελάχιστο την<br />

έννοια της περιπέτειας στό χώρο των γνώσεων,<br />

ανακαλύψεων και της προσωπικής δηµιουργίας κτλ.<br />

Η αντίληψη περί δηµόσιας Παιδείας στην εποχή µας<br />

εµπίπτει σε µερικά στερεότυπα. Αυτά<br />

δηµιουργήθηκαν καθότι επικράτησε να θεωρούµε,<br />

πως η δηµόσια Παιδεία καλύπτει µια γενική ανάγκη.<br />

Πιστεύουµε δηλαδή ότι αφού είναι η Παιδεία<br />

δηµόσιο αγαθό πρέπει να παράγεται και να<br />

καταναλώνεται δηµόσια .[8]<br />

Η κρατική φροντίδα ανέλαβε αρκετά νωρίς το χώρο<br />

της εκπαίδευσης (θα λέγαµε ότι η εκπαίδευση<br />

αποτέλεσε φροντίδα της κρατικής πολιτικής<br />

παράλληλα µε τη δηµιουργία των εθνικών<br />

στρατών[9]) µε το πρόσχηµα των θετικών<br />

τριτεπιδράσεων και εξωτερικοτήτων επισφραγίζοντας<br />

έτσι το συνολικό χώρο της Παιδείας ως χώρο<br />

δηµοσίου συµφέροντος. Μετά το Β΄ Παγκόσµιο<br />

Πόλεµο παρατηρούµε µια επέκταση θεσµική όσο κσι<br />

δηµοσιονοµική στην εκπαιδευτική πολιτική των<br />

ανεπτυγµένων και αναπτυσσόµενων χωρών που<br />

µοιραία συντέλεσε στην περαιτέρω<br />

γραφειοκρατικοποίηση της Παιδείας.<br />

Rooster Review<br />

Ο Torsten Husen επισηµαίνει:<br />

Το εισήλθε στο<br />

προσκήνιο της δηµόσιας συζήτησης και άρχισε να<br />

µελετάται από τους κοινωνιολόγους µετά τον Β΄<br />

Παγκόσµιο Πόλεµο, όταν τόσο η στρατιωτική όσο και<br />

η πολιτική διοικητική µηχανή γνώρισαν µια περίοδο<br />

ταχείας ανάπτυξης και, σε µερικές περιπτώσεις,<br />

πολλαπλασιάστηκαν µε΄σα σε λιγα χρόνια….Η<br />

γραφειοκρατία θεωρείται ότι χαρακτηρίζεται από:<br />

1. πολύπλοκη διάταξη µε µεγάλη ειδίκευση και<br />

καταµερισµό αρµοδιοτήτων<br />

2. αυστηρούς και άκαµπτους κανόνες, που έχουν<br />

στενό περιθώριο προσαρµογής στις ειδικές<br />

περιπτώσεις<br />

3. χρονοβόρες διαδικασίες µε µεγάλες<br />

καθυστερήσεις και οπισθωχήσεις<br />

4. περιττές ενέργειες, σπατάλη πόρων,<br />

συγκρουόµενες εντολές<br />

5. επεκτατισµό, προσπάθειες να αυξηθεί η εξουσία<br />

των ιεραρχικών θέσεων<br />

6. συγκέντρωση της ισχύος στα χέρια λίγων<br />

7. συγκρούσεις µε τα δηµοκρατικά δικαιώµατα<br />

8. πολιτική ευνοιοκρατία<br />

9. λάθη και ηλιθιότητα των υψηλόβαθµων<br />

υπαλλήλων…»[10]<br />

Η θεωρητική παρουσίαση του θέµατος δεν µου<br />

επιτρέπει να δείξω τις δοµικές παρανέργειες που<br />

προκαλεί η δογµατική αντίληψη που ακολουθούµε<br />

εδώ και τόσους αιώνες στο χώρο της Παιδείας.<br />

Η πορεία και η εξέλιξη θεσµών που συνοδεύουν το<br />

φαινόµενο της Παιδείας σχεδόν υπό αποκλειστική<br />

αρµοδιότητα ή έλεγχο του κράτους και των οργάνων<br />

του στην µοντέρνα και µεταµοντέρνα εποχή είναι<br />

αποτέλεσµα της αντίληψης που διαµορφώθηκε εδώ<br />

και χρόνια για το «δηµόσιο αγαθό». Η αντίληψη αυτή<br />

επηρεάζει και τη στάση που έχουµε απέναντι στην<br />

έννοια της Παιδείας.<br />

Η πλούσια κρατικίστικη εµπειρία των τελευταίων<br />

εβδοµήντα ετών στην Ελλάδα στο χώρο της<br />

εκπαιδευτικής πολιτικής υπό την άµεση φροντίδα<br />

και επίβλεψη του κράτους θα αποτελέσει για τον<br />

κοινωνικό επιστήµονα και τους ελληνικής Παιδείας<br />

µετέχοντες πολίτες (κατά Ισοκράτη) του µέλλοντος µια<br />

τεράστια παρακαταθήκη λαθών επί λαθών επί<br />

ζητηµάτων αρχών όσο και πρακτικής εφαρµογής,<br />

που θα συνετούν κάθε µεταγενέστερο από τα<br />

τετριµµένα του παρελθόντος.<br />

—————————————————————————<br />

[1] Το ερώτηµα της αποτίµησης της Παιδείας ως προς τη<br />

φύση του αγαθού αυτού µας δίνει γλαφυρά ο<br />

Ε.Π.Παπανούτσος, Η Παιδεία το µεγάλο µας πρόβληµα,<br />

Αθήνα, 1976, σελ.226: «Όταν κάποτε ένας ξακουστός<br />

δάσκαλος ζήτησε µεγάλη αµοιβή από τον πατέρα ενός νέου<br />

που τον παρακάλεσε να εκπαιδεύσει το γιο του κι’ αυτός<br />

διαµαρτυρήθηκε ότι µε τόσα χρήµατα θα µπορούσε όχι να<br />

53

54<br />

µισθώσει αλλά να αγοράσει ένα δούλο γι’ αυτό το έργο<br />

(δούλοι ήσαν συνήθως οι γραµµατοδιδάσκαλοι στους<br />

αρχαίους χρόνους), εκείνος αποκρίθηκε:<br />

-Παρ’ τον. Και τότε θα έχεις δύο δούλους στο σπίτι σου…<br />

-Την αναλογία του µύθου µε τις προρρήσεις µου αφήνω τον<br />

αναγνώστη να την εικάσει µόνος του.»<br />

[2] Ludwig von Mises, Bureaucracy, New York, 1983.<br />

[3] B. Külp, E. Knappe, U. Roppel, R. Wolters,<br />

Einführung in die Wirtschaftspolitik, Freiburg, 1980<br />

ιδιαίτερα στις σελ. 93-111 αναφορά στην ανάλυση στόχων.<br />

[4] F.A.v. Hayek, Die Verwertung des Wissens in der<br />

Gesellschaft in Individualismus und wirtschaftliche<br />

Ordnung, Salzburg, 1976, σελ.: 103-121.<br />

[5] F.A.v. Hayek, Der Weg zur Knechtschaft, München,<br />

1971.<br />

[6] Γίωργος Ψαχαρόπουλος, Οικονοµική της<br />

Εκπαίδευσης, Αθήνα, 1999,<br />

Γίωργος Ψαχαρόπουλος, Ελληνική Παιδεία. Μια<br />

σύγχρονη περιπέτεια, 2003.<br />

[7] Ανδρέας Μ. Καζαµίας, Παγκοσµιοποίηση και Παιδεία<br />

στην Νέα Κοσµόπολη: Ύβρις ή Ευλογία; Προβληµατισµοί για<br />

την Ελλάδα στο περιοδικό Συγκριτική και διεθνής<br />

εκπαιδευτική επιθεώρηση, 1ο τεύχος, Αθήνα, 2003.<br />

Σωκράτης Α. Μεταξάς, Παγκοσµιοποίηση,<br />

Νεοφιλελευθερισµός και Παιδεία.<br />

[8] Στο εισαγωγικό βιβλό µικροοικονοµικής του H. R.<br />

Varian, Grundzüge der Mikroökonomik, Wien, 1995, σελ.:<br />

565-566 παρουσιάζεται αρκετά πρωτότυπα η θεωρία<br />

δηµόσιων αγαθών, καθώς συνδέεται η θεωρία και µε τις<br />

εξωτερικότητες (θετικές όσο και αρνητικές στην παραγωγή<br />

και στην κατανάλωση) του οικονοµικού πράττειν και ορίζεται<br />

το αγαθό εκείνο ως δηµόσιο όταν στην κατανάλωση<br />

εµφανίζει χαρακτηριστικά εξωτερικοτήτων κατανάλωσης.<br />

Είναι αρκετά ενδιαφέρον πως ο F. A. v. Hayek στο βιβλίο<br />

του Recht, Gesetzgebung und Freiheit, Band 3 Die<br />

Verfassung einer Gesellschaft freier Menschen, Munchen,<br />

1981, σελ. 70 του γερµανικού κειµένου γράφει για τα<br />

συλλογικά ή δηµόσια αγαθά, πως η πώληση τέτοιων αγαθών<br />

µέσω της αγοράς δεν είναι πρόσφορη για τους παραγωγούς<br />

γιατί δεν µπορεί να γίνει η επιµέρους κοστολόγηση ανά<br />

καταναλωτή. Ο Mancur Olson στο βιβλίο του Εξουσία και<br />

Ευηµερία. Υπερβαίνοντας τις κοµµουνιστικές και τις<br />

καπιταλιστικές δικτατορίες, Αθήνα, 2003, σελ.75 τονίζει την<br />

διττή όψη των συλλογικών αγαθών: «Το χαρακτηριστικό των<br />

εξωτερικών οικονοµιών που επιφέρει η αποτυχία της αγοράς<br />

είναι ότι υπάρχει ένα ‘αγαθό’ ή ένα ‘κακό’ που δεν έχει τιµή<br />

στην αγορά, διότι δεν είναι δυνατόν να χρεωθούν οι<br />

αποδέκτες του ‘αγαθού’ ή να υποχρεωθούν εκείνοι που<br />

παράγουν το ‘κακό’ να πληρώσουν για τις απώλειες που<br />

επιβάλλουν στους άλλους. Έτσι, κάθε εξωτερική οικονοµία-<br />

εάν έχει επίπτωση σε δύο ή περισσότερους ανθρώπους- είναι<br />

αναγκαστικά ένα δηµόσιο αγαθό ή κακό.»<br />

[9] F.A.v. Hayek, Die Verfassung der Freiheit, Tübingen,<br />

1991, σελ.: 465.<br />

[10] Torsten Husen, Η αµφισβήτηση του σχολείου. Μια<br />

συγκριτική µελέτη για το Σχολείο και το µέλλον του στις<br />

δυτικές κοινωνίες, Αθήνα, 1991, σελ.: 157-158.<br />

Rooster Review<br />

ΑΝΟΙΚΤΕΣ ΑΓΟΡΕΣ ΚΑΙ<br />

∆ΗΜΟΚΡΑΤΙΑ: ΜΠΟΡΕΙ Ο<br />

ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΣ ΝΑ ΠΡΟΩΘΗΣΕΙ<br />

ΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ (ΚΑΙ<br />

ΑΝΤΙΣΤΡΟΦΩΣ);<br />

Χάρης Πεϊτσίνης<br />

H πρόβλεψη είναι πάντα επικίνδυνη στις κοινωνικές<br />

επιστήµες. Η κοινωνία, ευτυχώς ή δυστυχώς, δεν<br />

υπακούει αυστηρά σε σιδερένιους νόµους αλλά<br />

ακολουθεί σε δοσµένες ιστορικές στιγµές<br />

πολυποίκιλες και συχνά απρόβλέπτες διαδροµές.<br />

Ακόµα κι έτσι όµως, οι πεσιµιστικές προβλέψεις του<br />

αξιότιµου κυρίου Χάντιγκτον για το µέλλον της<br />

δηµοκρατίας τη δεκαετία του '80 µπορούν άνετα να<br />

θεωρηθούν από τις πιο άστοχες εκτιµήσεις για έναν<br />

κοινωνιολόγο. Ο εν λόγω επιστήµονας στα 1984 δεν<br />

δίστασε να συµπεράνει ότι οι προοπτικές για τη<br />

διάδοση της δηµοκρατίας σε µη δηµοκρατικές<br />

κοινωνίες είναι αποθαρρυντικά ελάχιστες.<br />

Ο Χάντιγκτον βέβαια δεν ήταν ο µόνος που<br />

αµφισβητούσε την ελαστικότητα και τη βιωσιµότητα<br />

του δηµοκρατικού πολιτεύµατος . Περισσότερο<br />

εξέφραζε ένα (νεο)συντηρητικό ιδεολογικό ρεύµα που<br />

είχε αρχίσει να στερεοποιείται εκείνη την εποχή στην<br />

αµερικανική πολιτική σκηνή, µια δυσπιστία<br />

απέναντι στις ενδογενείς φιλελεύθερες δυνάµεις των<br />

µη-δυτικών κοινωνιών και τις αυτοφυείς δυνατότητες<br />

τους για εκδηµοκρατισµό. Λίγα χρόνια αργότερα<br />

επιβεβαίωσε τον προεξάρχοντα ρόλο του στην<br />

αντιδραστική πνευµατική πρωτοπορία, όταν εξήγαγε<br />

το ¨νόµο¨ της σύγκρουσης των πολιτισµών<br />

αποσπώντας (µε “τσεκουριές” ,όπως χαρακτηριστικά<br />

έγραψε ο Εµµάνιουελ Τοντ) κάποιες ιδέες του<br />

µεγάλου στοχαστή Όσβαλντ Σπένγκλερ…<br />

Ο συντηρητισµός του Χάντιγκτον, σχεδόν εγγενής<br />

στην πολιτική του φύση, δεν του επιτρέπει να<br />

συλλάβει πλήρως τους εσώτερους οργανικούς<br />

δεσµούς που συνδέουν οικονοµικές, ιστορικές και<br />

πολιτικές δυνάµεις. Αλλά η διερώτηση για το<br />

πεπρωµένο της δηµοκρατίας παραµένει. Αν θέλουµε<br />

να φτάσουµε σ΄ενα συµπέρασµα θα πρέπει να<br />

διερευνήσουµε συγκεκριµένα ζητήµατα…ποιο<br />

οικονοµικό σύστηµα µπορεί στη δοσµένη ιστορική<br />

συγκυρία να εξασφαλίσει ένα ελεύθερο και<br />

δηµοκρατικό κοινωνικό περιβάλλον; Και

περαιτέρω… είναι η δηµοκρατία τελικά ο φορέας της<br />

οικονοµικής ανάπτυξης και της ευηµερίας;<br />

Υπόσχονται οι δηµοκρατικοί θεσµοί καλύτερη<br />

οικονοµική αποδοτικότητα άρα και περισσότερες<br />

πιθανότητες για ευηµερία; Χειρότερη; ίδια µε εκείνη<br />

των εξουσιαστικών κοινωνιών; Αυτά τα ερωτήµατα<br />

έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον κυρίως για τις<br />

υπανάπτυκτες και αναπτυσσόµενες χώρες που<br />

αποπειρώνται το βήµα από τον ολοκληρωτισµό στη<br />

δηµοκρατική αναγέννηση.<br />

Η Ιστορία, διδάσκει ότι σε δεδοµένες στιγµές οι<br />

δηµοκρατικοί θεσµοί µπορούν να προωθήσουν<br />

καταστροφικές οικονοµικές πολιτικές και να δώσουν<br />

το υπόβαθρο για έναν γενικό αναπτυξιακό µαρασµό.<br />

Η δηµαγωγία των πολιτικών και οι κοντόθωρες<br />

εκτιµήσεις των ψηφοφόρων µπορούν συχνά να<br />

παράγουν ένα µείγµα εκρηκτικό για τις οικονοµίες<br />

των εκάστοτε κοινωνιών. Από την άλλη ο<br />

καπιταλισµός απαιτεί νοµικά θεσπισµένους,<br />

αναπαλλοτρίωτους κώδικες λειτουργίας και κρατικά<br />

αναγνωρισµένα δικαιώµατα για να λειτουργήσει<br />

οµαλά. Η ιδιοκτησία, θεµέλιο και πυρήνας της<br />

ελεύθερης οικονοµίας πόρρω απέχει από τη<br />

φιλοσοφία των συλλογικών αποφάσεων και την αρχή<br />

της πλειοψηφίας. Από µια συγκεκριµένη οπτική<br />

γωνία είναι ίσως ο µόνος γνωστός θεσµός πλήρους<br />

αυτοκυβέρνησης καθώς µέσα στα όρια της το άτοµο<br />

είναι ολότελα ανεξάρτητο από τη θέληση του άλλου,<br />

τη βία της εξουσίας και τις προσταγές της<br />

“κοινωνικής βούλησης¨.<br />

Ακολουθώντας αυτήν τη συλλογιστική πορεία πολλοί<br />

φιλόσοφοι έκαναν ένα αµφίβολης αξίας φιλοσοφικό<br />

άλµα: διαχώρισαν τη δηµοκρατία από τον<br />

ελευθεριακό καπιταλισµό, τα πολιτικά από τα αστικά<br />

δικαιώµατα, σαν αυτές οι ελευθερίες να µην<br />

¨ανήκαν¨ µε τρόπο αδιαχώριστο στα ίδια πρόσωπα. Η<br />

αλήθεια είναι ότι φαινοµενικά µια τέτοια άποψη<br />

µπορεί να θεωρηθεί βάσιµη. ∆ηµοφιλείς ηγέτες σαν<br />

τον Σαλβαδόρ Αλιέντε στη Χιλή προχώρησαν σε<br />

αυθαίρετες απαλλοτριώσεις ατοµικών ιδιοκτησιών<br />

και οι επίγονοι τους, συγκεκριµένα ο στρατηγός<br />

Πινοσέτ, συµφώνησαν να υποστηρίξουν πλήρως την<br />

“ιδιοκτησία” σε καθεστώς πλήρους ανελευθερίας.<br />

Κατά την οπτική αυτή λοιπόν δεν υφίσταται σχεδόν<br />

κανένας δεσµός ανάµεσα στην πολιτική ανεξαρτησία<br />

και την οικονοµική.<br />

Αλλά αν είναι όντως έτσι, τότε πώς µπορεί να<br />

ερµηνεύσει κανείς τις αντιδηµοκρατικές πολιτικές<br />

του Αλιέντε στην τελευταία περίοδο πριν το τραγικό<br />

θάνατο του; Πώς θα µπορούσε επίσης να εξηγήσει<br />

την οικονοµική κρίση που συντάραξε τη Χιλή τη<br />

δεκαετία του 80; Φυσιολογικά ένας λειτουργικός<br />

καπιταλισµός θα παρήγαγε, τα µπουµ, τις υφέσεις,<br />

τις κρίσεις του, όπως στις ΗΠΑ και την Ευρώπη.<br />

Αλλά στην περίπτωση της Χιλής είχαµε µια βαθιά,<br />

Rooster Review<br />

σχεδόν δοµική, οικονοµικοπολιτική κρίση που<br />

τελικά έφτασε µέχρι το προεδρικό µέγαρο<br />

καταλήγοντας στην πτώση του Πινοσέτ…<br />

O Friedrich Hayek, ο Milton Friedman, ο Ludwig<br />

Von Mises, και πολλοί άλλοι στοχαστές βλέπουν το<br />

ζήτηµα διαφορετικά. Υποστηρίζουν ότι οι ελευθερίες<br />

στο πολιτικό και οικονοµικό στερέωµα είναι<br />

αλληλένδετες και αµοιβαία εξαρτηµένες. Σύµφωνα<br />

µε αυτούς, υφίσταται µια ενδογενής οµοιότητα<br />

ανάµεσα στα δηµοκρατικά και τα ιδιοκτησιακά<br />

δικαιώµατα καθώς η πολιτική δηµοκρατία είναι ο<br />

καλύτερος εγγυητής για την προστασία των<br />

τελευταίων και αντιστρόφως.<br />

Τελικά ποια άποψη είναι ορθότερη ; Για να<br />

απαντήσουµε θα πρέπει να ξεκινήσουµε την<br />

ανάλυση µας µε µία µικρή αναδροµή. Στον 18ο<br />

αιώνα τα ζητήµατα της ατοµικής ιδιοκτησίας ήταν<br />

αρκετά ασαφή και θολά. ∆εν απείχαµε και πολύ από<br />

την εποχή που οι αριστοκράτες της επαρχίας<br />

διατηρούσαν το δικαίωµα της prima noctae, δηλαδή<br />

της ασέλγειας σε βάρος νεόνυµφων γυναικών. Οι<br />

πολίτες όπως γίνεται κατανοητό δεν διέθεταν τότε<br />

αναγνωρισµένα ιδιοκτησιακά δικαιώµατα ούτε στο<br />

ίδιο τους το κορµί.. Το θνήσκον φεουδαρχικό<br />

σύστηµα µε τον ιδιόρρυθµο καστικό του χαρακτήρα<br />

και την άκαµπτη ταξική του δοµή ήταν ανίκανο να<br />

παρέχει τη βάση για την ανάπτυξη τόσο του<br />

καπιταλισµού, όσο και της δηµοκρατίας. Αυτές οι<br />

ιστορικές αντιφάσεις που καθρέφτιζαν την αντίθεση<br />

ανάµεσα στο επίπεδο των παραγωγικών δυνάµεων<br />

και την καθυστέρηση του κοινωνικοπολιτικού<br />

συστήµατος επιλύθηκαν τελικά µε τρόπο<br />

επαναστατικό. Μια αλυσίδα από εξεγέρσεις και<br />

επαναστάσεις κατέληξαν στη νίκη µιας φίλα<br />

προσκείµενης στην ελεύθερη αγορά, µεσαίας τάξης.<br />

Οι εκπρόσωποι της ενεπλάκησαν σε µια θανάσιµη<br />

πάλη µε τους ταξικούς τους αντιπάλους. Σκοπός δεν<br />

ήταν µόνο η οικονοµική µεταρρύθµιση αλλά και η<br />

πολιτική αλλαγή. Πολιτική και οικονοµία φαίνονταν<br />

δεµένες µε άθραυστους δεσµούς.<br />

Από εδώ προκύπτει ένα ζήτηµα-κλειδί για την<br />

ανάλυσή µας, συγκεκριµένα η ανάγκη διερεύνησης<br />

του συγκεκριµένου πολιτικού καθεστώτος που θα<br />

είναι πιο συµβατό µε την οικονοµική ελευθερία.<br />

Κάτω από ποιου είδους εξουσία µπορούν οι<br />

καταναλωτές και οι παραγωγοί να απολαύσουν της<br />

µεγαλύτερης δυνατής προστασίας; Είναι οι<br />

δηµοκρατικοί θεσµοί η απάντηση στο ερώτηµα αυτό;<br />

Ιστορικά, η πάλη της µεσαίας τάξης για την<br />

υπεράσπιση της ιδιοκτησίας από το κράτος και τους<br />

δεσποτικούς θεσµούς συµπίπτει µε την αρχή της<br />

πραγµάτωσης του δηµοκρατικού πολιτεύµατος. Αυτό<br />

είναι λογικό. Τα ανοιχτά πολιτικά συστήµατα<br />

αποδεικνύονται ιδιαίτερα αποτελεσµατικά στον τοµέα<br />

της προστασίας των ιδιοκτησιακών δικαιωµάτων. Οι<br />

55

56<br />

βασικές τους προϋποθέσεις, κράτος δικαίου,<br />

ισονοµία, ισοπολιτεία µεταφράζονται στην εξάλειψη<br />

εκείνων των κινδύνων που θα βλάψουν την<br />

ακεραιότητα των πολιτών και των ιδιοκτησιών τους.<br />

Θα µπορούσαµε να προσθέσουµε επίσης ότι η<br />

δηµοκρατία φέρνει και ανεξάρτητα οφέλη καθώς<br />

απελευθερώνει και επιταχύνει τη ροή της<br />

πληροφορίας µε ό,τι συνεπάγεται αυτό το γεγονός για<br />

την ελεύθερη αγορά.<br />

Αλλά η δηµοκρατία, αντιστρόφως, θα ωφεληθεί<br />

τελικά από την προστασία της ελεύθερης οικονοµίας;<br />

Είναι εύκολο να καταλάβουµε ότι η δηµοκρατία<br />

προϋποθέτει κατά κάποιο τρόπο την ανάπτυξη και<br />

την ευηµερία. Η οικονοµική οπισθοδρόµηση και η<br />

χαµηλή παραγωγικότητα οδηγεί στον µαρασµό και<br />

την πείνα που µε τη σειρά τους οξύνουν τις<br />

ανισότητες οδηγώντας στην αποδυνάµωση της<br />

κοινωνικής συνοχής. Οι ταξικές συγκρούσεις και η<br />

δικτατορία φαντάζουν σχεδόν αναπόφευκτες µετά<br />

από αυτήν την εξέλιξη. Φυσικά το τελευταίο<br />

επιχείρηµα δρα και αντιστρόφως καθώς η ανάπτυξη<br />

µακροπρόθεσµα αποδοµεί τους εξουσιαστικούς<br />

θεσµούς και εµπλουτίζει την πολιτική αρένα µε νέες<br />

κοινωνικές δυνάµεις. Συνεπώς η δηµοκρατία είναι<br />

στενά δεµένη µε το οικονοµικό σύστηµα που φέρνει<br />

ανάπτυξη και υψηλή παραγωγικότητα.<br />

Όπως αποδεικνύουν οι στατιστικές, τα νοµικά<br />

κατοχυρωµένα ιδιοκτησιακά δικαιώµατα έχουν<br />

άµεση σχέση µε την συνολική αύξηση της<br />

παραγωγής. Οι ανοιχτές οικονοµίες τείνουν να<br />

αναπτύσσονται ταχύτερα και να επιτυγχάνουν<br />

υψηλότερα κατά κεφαλή εισοδήµατα από τις<br />

κλειστές αποµονωµένες οικονοµίες. Μια έρευνα µε<br />

τίτλο Economic Freedom of <strong>the</strong> World του James<br />

Gwartney και του Robert Lawson κατέληξε ότι τα<br />

έθνη που διέθεταν τις πιο ανοιχτές αγορές από το<br />

1980 ως το 1998 παρουσίασαν οικονοµική ανάπτυξη<br />

πέντε φορές ταχύτερη από τα έθνη των οποίων οι<br />

οικονοµίες ήταν ελάχιστα ή καθόλου ανοικτές. Οι<br />

κάτοικοι κοινωνιών που ακολουθούν το µοντέλο των<br />

ανοικτών αγορών είχαν πολύ υψηλότερα κατά<br />

κεφαλή ετήσια εισοδήµατα από όσους διαβιούν σε<br />

κλειστές οικονοµίες ($22,306 vs. $2,916) Μια<br />

έρευνα από οικονοµολόγους της World<br />

Bank,συγκεκριµένα των David Dollar και Aart<br />

Kraay κατέληξε στο συµπέρασµα ότι οι λιγότερο<br />

ανεπτυγµένες χώρες που ανοίχτηκαν στην<br />

παγκόσµια οικονοµία αναπτύχθηκαν πολύ ταχύτερα<br />

από όσες προτίµησαν ¨κλειστά¨ µοντέλα. Οι<br />

εµπειρικές αποδείξεις δείχνουν ότι οι δηµοκρατικοί<br />

θεσµοί και οι ανοικτές οικονοµίες σχετίζονται µε<br />

ταχύτερους ρυθµούς ανάπτυξης στις αναπτυσσόµενες<br />

χώρες.<br />

Στην πραγµατικότητα η διάδοση του φιλελευθέρου<br />

καπιταλισµού ακολουθήθηκε από µια αυξανόµενη<br />

Rooster Review<br />

δηµοκρατικοποίηση πολλών χωρών. Σύµφωνα µε τον<br />

οργανισµό ανθρώπινων δικαιωµάτων ‘‘Freedom<br />

House’’, το ποσοστό του παγκόσµιου πληθυσµού που<br />

απολαµβάνει πλήρεις αστικές και πολιτικές<br />

ελευθερίες αυξήθηκε σταθερά τις τελευταίες τρεις<br />

δεκαετίες. Συγκεκριµένα από 35 % που ήταν το<br />

1973 (όσο υπήρχε ακόµα ο “εναλλακτικός δρόµος”<br />

του υπαρκτού σοσιαλισµού ) σήµερα έχει φτάσει το<br />

44%, αξιοσηµείωτη διαφορά αν σκεφτούµε ότι οι<br />

µεταβατικές πολιτικές περίοδοι σε ιστορική κλίµακα<br />

δεν θα πρέπει να µετριούνται µε µήνες και χρόνια<br />

αλλά µε δεκαετίες και αιώνες.<br />

Η εσωτερική αλληλοσύνδεση ανάµεσα στις χώρες µε<br />

υψηλή παραγωγικότητα και το δηµοκρατικό<br />

πολίτευµα δεν είναι φυσικά σταθερός και<br />

αµετάβατος νόµος. Είναι αλήθεια ότι χώρες µε<br />

τεράστιο ορυκτό πλούτο, πχ η Σαουδική Αραβία και<br />

το Κουβέιτ µπορούν να έχουν υψηλό κατακεφαλήν<br />

εισόδηµα και ταυτόχρονα να διατηρούν άθικτη την<br />

εξουσιαστική τους υπερδοµή. Είναι εύκολο να<br />

διαπιστώσουµε ότι ο κεντρικός σχεδιασµός των<br />

συγκεκριµένων οικονοµιών παράγει δεσµούς<br />

εξάρτησης ανάµεσα στην κοινωνική βάση και την<br />

ηγεσία. Αυτή η εξάρτηση µακροπρόθεσµα ποτίζει τις<br />

ρίζες του ολοκληρωτισµού και επιµηκύνει τη<br />

διάρκεια του. Όχι, ο κεντρικός σχεδιασµός δεν είναι<br />

ο δρόµος για δηµοκρατικές µεταρρυθµίσεις ακόµα<br />

και σε µια πλούσια χώρα. Το µυστικό κρύβεται στη<br />

βασική προϋπόθεση της δηµοκρατίας: την ελευθερία<br />

του ατόµου να διαχειρίζεται κατά βούληση της<br />

παραγωγικές του δυνάµεις, να τις εκµεταλλεύεται<br />

και να αποκερδαίνει το υλικό όφελος αυτής της<br />

εκµετάλλευσης δίχως την παρέµβαση του κράτους.<br />

Αυτής της µορφής η οικονοµική ελευθερία<br />

ανεξαρτητοποιεί ένα αρχικά ετερογενές κοινωνικό<br />

σώµα που σταδιακά µορφοποιείται σε µια<br />

διαφοροποιηµένη κοινωνική τάξη µε κοινά<br />

συµφέροντα και στόχους. Μια µεσαία τάξη που<br />

αντλεί τον πλούτο της χωρίς τη συµµετοχή του<br />

κράτους είναι ικανή να το αµφισβητήσει και να το<br />

πολεµήσει. Αυτή η κοινωνική διαδικασία<br />

αντικειµενικά ανοίγει το δρόµο στον πολιτικό<br />

πλουραλισµό , τις αστικές ελευθερίες και τη<br />

δηµοκρατία. Τα συµπεράσµατα που µπορούµε να<br />

εξάγουµε από την ιστορική εµπειρία είναι παραπάνω<br />

από πειστικά:<br />

Οι χώρες τις ανατολικής Ασίας ακολούθησαν<br />

διαφορετικά µοντέλα οικονοµικών συστηµάτων από<br />

τα µέσα του προηγούµενου αιώνα µέχρι και σήµερα.<br />

Η Ινδία πήρε ένα µισοσοσιαλιστικό µονοπάτι<br />

στηριγµένο στον κεντρικό σχεδιασµό ενώ χώρες σαν<br />

τη νότιο Κορέα και την Ταϊβάν ανοίχτηκαν<br />

περισσότερο στις ελεύθερες αγορές. Μέχρι το 1990<br />

το κατά κεφαλήν εισόδηµα στις χώρες αυτές ήταν<br />

περίπου 10-15 φορές περισσότερο από της Ινδίας.

∆εν µπορούµε να µη συσχετίσουµε µε τούτες τις<br />

οικονοµικές επιλογές τον ολοένα αυξανόµενο<br />

εκδηµοκρατισµό της Ταϊβάν και της Νότιας Κορέας<br />

όπως επίσης και την όψιµη στροφή της Ινδίας στην<br />

ελεύθερη αγορά.<br />

Ας κοιτάξουµε τώρα την περίπτωση των χωρών της<br />

υποσαχάριας Αφρικής. Ο καθηγητής Smith έκανε<br />

µια ενδιαφέρουσα σύγκριση ανάµεσα στο Ζαΐρ και τη<br />

Μποτσουάνα. Το Ζαΐρ είναι µια χώρα µε πολλές<br />

πλουτοπαραγωγικές πηγές. Έχει αρκετή<br />

καλλιεργήσιµη γη για να ικανοποιήσει πλήρως τις<br />

ανάγκες της Ηπείρου και µπορεί να παράγει µε τις<br />

υδάτινες πηγές της , ηλεκτρισµό για ολόκληρη την<br />

Αφρική. Αλλά σχεδόν σαράντα εκατοµµύρια Ζαΐριοι<br />

βρίσκονται στα όρια του υποσιτισµού, όντας ανάµεσα<br />

στους 12 φτωχότερους λαούς της γης. Από την άλλη<br />

πλευρά, η Μποτσουάνα ανήκει στις πιο παραγωγικές<br />

χώρες του τρίτου κόσµου δίχως τα στρατηγικά<br />

πλεονεκτήµατα του Ζαΐρ. Αυτή η διαφορά µπορεί να<br />

εξηγηθεί αν επεκτείνουµε τη µελέτη µας στην<br />

πολιτική υπερδοµή. Το Ζαΐρ είναι µια χώρα<br />

κρατικιστική . Το κράτος ελέγχει άµεσα την<br />

οικονοµία µέσω των µεγαλύτερων εταιριών<br />

παραγωγής. Ο µηχανισµός του κατευθύνεται από<br />

ένα και µόνο αυταρχικό κόµµα. ∆εν είναι δύσκολο<br />

να συµπεράνουµε ότι το πολιτικό κλίµα εκεί είναι<br />

µάλλον ασταθές. Στην πρόσφατη ιστορία του<br />

συγκλονίστηκε από 8 κυβερνητικές κρίσεις, ένα<br />

πραξικόπηµα, 11 αναταραχές, 12 εξεγέρσεις και<br />

τουλάχιστον 3 δολοφονίες σηµαντικών πολιτικών<br />

προσώπων. Το αποτέλεσµα ήταν η διαρκής<br />

συρρίκνωση της οικονοµικής του ανάπτυξης. Από<br />

την άλλη η Μποτσουάνα ακολούθησε ένα ανοιχτό<br />

Rooster Review<br />

οικονοµικό µοντέλο µε αναγκαστικά περιορισµένη<br />

κεντρική εξουσία και κατά συνέπεια µε<br />

ελευθεροτυπία, αναγνωρισµένα δικαιώµατα, και<br />

λειτουργική δηµοκρατία. Τα αποτελέσµατα ήταν<br />

εµφανή: Ανάπτυξη της τάξεως του 9% ανά έτος επί<br />

τριάντα συναπτά χρόνια (1966-1999) και τους<br />

υψηλότερους ρυθµούς ανόδου του κατά κεφαλή<br />

εισοδήµατος σ’ ολόκληρη την Αφρική. Όπως<br />

σηµειώνει ο Martin L. Weitzman: “η καπιταλιστική<br />

οικονοµία λόγω του υψηλού βαθµού αποκέντρωσης,<br />

αυτόµατα χτίζει µια αντίπαλη δύναµη ικανή να<br />

ελέγξει τις εκτροπές του κράτους”.<br />

Η αιτία αυτών των εξελίξεων λοιπόν είναι προφανής.<br />

Οι ανοικτές αγορές προσφέρουν ένα ισχυρό αντίβαρο<br />

στον κεντρικό σχεδιασµό και την ισχύ της κρατικής<br />

εξουσίας κινητοποιώντας έτσι ανεξέλεγκτες<br />

κοινωνικές δυνάµεις που τείνουν να διεκδικήσουν το<br />

δικαίωµα της αυτοκυβέρνησης από τις κυρίαρχες<br />

ελίτ. Η ιδιωτική πρωτοβουλία τελικά ίσως να είναι ο<br />

βαθύτερος λόγος που µια ελεύθερη αγορά όπως<br />

σηµειώνει το Cato Institute, σπέρνει τους<br />

καρπούς της δηµοκρατίας…<br />

Προσθήκη: Καθώς γράφονταν αυτές οι γραµµές<br />

έφτασαν στην Ελλάδα τα νέα για τις εξεγέρσεις των<br />

κινέζων χωρικών ενάντια στην κυβέρνηση τους. H<br />

αυθαίρετη απαλλοτρίωση των ιδιοκτησιών τους για<br />

την κατασκευή µιας σύγχρονης ενεργειακής µονάδας<br />

ξεσήκωσαν τους αγρότες της υπαίθρου που<br />

επιτέθηκαν στις στρατιωτικές µονάδες του Κόµµατος<br />

µε αυτοσχέδια όπλα και δυναµίτες. Οι εξεγερµένοι<br />

τσακίστηκαν από το σιδερένιο χέρι της “δικτατορίας<br />

του προλεταριάτου” ενώ µετά τη σφαγή<br />

(αναφέρθηκαν εν ψυχρώ εκτελέσεις πενήντα<br />

αγροτών) οι υπεύθυνοι έσπευσαν να ζητήσουν<br />

συγγνώµη για το συµβάν (εφηµερίδα “Μακεδονία της<br />

Κυριακής”, 18-12-05). Είναι άραγε τυχαίο που οι<br />

ανησυχίες πολλών ερυθρών µανδαρίνων συνδέονται<br />

µε την φιλοκαπιταλιστική στροφή της Κίνας τα<br />

τελευταία χρόνια; Για µια ακόµα φορά η ιστορία<br />

παίζει τα παιχνίδια που την κάνουν µοναδική. Το<br />

κοµµουνιστικό καθεστώς αλλάζει σταδιακά τις<br />

οικονοµικές του βάσεις για να επιβιώσει στο<br />

σύγχρονο παγκόσµιο σύστηµα εξουσίας. Αλλά αυτή<br />

η µεταβολή αφυπνίζει την κοινωνική ενεργητικότητα<br />

των µαζών που χρόνια και χρόνια βίαιης καταστολής<br />

είχαν παλέψει να αποκοιµίσουν. Οι συµπάθειες µας<br />

φυσικά βρίσκονται στο πλευρό των επαναστατηµένων<br />

που υψώνουν την κραυγή τους ενάντια στον Έλεγχο<br />

της εξουσίας.. Οι πρόσφατες εξεγέρσεις, ανοργάνωτες<br />

και σποραδικές πνίγηκαν στο αίµα. Κανείς όµως δεν<br />

µπορεί να προδικάσει την έκβαση της πάλης που<br />

πρόκειται να ακολουθήσει..<br />

57

58<br />

————————————————————–<br />

Eνδεικτική βιβλιογραφία:<br />

D.Griswold: Trading tyranny for freedom: How open<br />

markets till <strong>the</strong> soil for democracy, available at<br />

http://www.freetrade.org/pubs/pas/tpa-026es.html<br />

John Marangos: Was shock <strong>the</strong>rapy consistent with<br />

democracy?<br />

Review of Social Economy, June 2004 v62 i2 p221 (23)<br />

Jose Pinera: Latin America: a way out.<br />

The Cato Journal, Wntr 2003 v22 i3 p409 (8)<br />

Paul Baran: On capitalism and freedom.<br />

Monthly Review, Nov 1990 v42 n6 p35 (9)<br />

Yi Feng Democracy and growth: <strong>the</strong> sub-Saharan African<br />

case, 1960-1992,<br />

The Review of Black Political Economy, Summer 1996 v25<br />

n1 p.95(31)<br />

1. To σκίτσο βρέθηκε στην τοποθεσία<br />

http://www.nancho.net/memes/abexotic.html όπου και<br />

συνόδευε το άρθρο “<strong>the</strong> abhorrence of exotic ideas” του<br />

David Kubiak. Η λεζάντα προστέθηκε από το συγγραφέα του<br />

παρόντος.<br />

STEVEN PINKER: THE BLANK<br />

SLATE<br />

Αλέξανδρος Νίξον<br />

Η ανθρώπινη ψυχή είναι µια tabula rasa;<br />

Ερχόµαστε στον κόσµο µε τη µορφή ενός άσπρου<br />

πίνακα όπου το περιβάλλον µας µπορεί να<br />

ζωγραφίσει ό,τι θέλει και εποµένως να διαµορφώσει<br />

αυτό που αποκαλούµε ο “εαυτός” µας; Υπάρχει<br />

ανθρώπινη φύση ενιαία και κοινή για όλους τους<br />

ανθρώπους ή καθορίζεται αυτή από τις κοινωνίες στις<br />

οποίες ζούµε και οι οποίες τελικά µας διαµορφώνουν<br />

σύµφωνα µε κάποιο τυπικό καλούπι;<br />

Το συγκεκριµένο βιβλίο διακατέχεται από ένα<br />

βασικό µοτίβο: η ανθρώπινη φύση υπάρχει είναι<br />

ενιαία και ο σεβασµός προς αυτή διασφαλίζει τις<br />

βασικότερες ελευθερίες µας και µας προστατεύει<br />

από κάθε είδους ολοκληρωτισµό.<br />

Ο συγγραφέας αποτελεί µια από τις σηµαντικότερες<br />

επιστηµονικές προσωπικότητες και µε την ευρύτητα<br />

της σκέψης του συνδυάζει µοναδικά στοιχεία από<br />

πολλαπλά πεδία στα οποία περιλαµβάνονται η<br />

ανθρωπολογία, η εξελικτική ψυχολογία, η γνωσιακή<br />

ψυχολογία, οι νευροεπιστήµες, η φιλοσοφία, οι<br />

πολιτικές και νοµικές επιστήµες καθώς και το πεδίο<br />

των οικονοµικών. Το έργο το οποίο έχει αναλάβει δεν<br />

είναι καθόλου εύκολο καθώς πρέπει να πατάξει και<br />

να κατατροπώσει την αγαπηµένη τριάδα των<br />

Rooster Review<br />

διανοούµενων ελιτιστών : “Blank Slate” (η ιδέα ότι<br />

γεννιόµαστε χωρίς καµία καταβολή, άσπρες κόλλες<br />

χαρτιού όπου η κοινωνία γράφει πάνω ό,τι επιθυµεί),<br />

το “Noble Savage” (η ιδέα ότι όλοι γεννιόµαστε καλοί<br />

και ότι το περιβάλλον µας διαφθείρει) και το “Ghost<br />

in <strong>the</strong> Machine” (αναφέρεται στο διαχωρισµό<br />

µυαλού και σώµατος, δηλαδή ότι το µυαλό αποτελεί<br />

κάτι τελείως ξεχωριστό από το έµβιο κόσµο.<br />

Ουσιαστικά αναφέρεται στην έννοια της “ψυχής”).<br />

Έτσι αρχίζουν τα πρώτα κεφάλια µε µια λεπτοµερή<br />

αναφορά στις 3 αυτές έννοιες καθώς και στον δήµιο<br />

τους, τον ∆αρβίνο. Τα γονίδια µας σε ένα σηµαντικό<br />

βαθµό διαµορφώνουν αυτό που είµαστε και θα<br />

είµαστε και εποµένως η ιδέα του άσπρου πίνακα και<br />

του ευγενούς αγρίου είναι τελείως εσφαλµένη.<br />

Επίσης η ανακάλυψη ότι όλες οι ανώτερες<br />

πνευµατικές λειτουργίες του ανθρώπου ελέγχονται<br />

από νευρικά κυκλώµατα (των οποίων η οργάνωση σε<br />

µεγάλο βαθµό εξαρτάται από τα γονίδια) αναδεικνύει<br />

ότι το µυαλό δεν είναι κάτι ξεχωριστό από την ύλη<br />

όπως υποστήριζε ο Καρτέσιος και εποµένως είµαστε<br />

εξ ολοκλήρου υλικά όντα. Τα προαναφερθέντα δεν<br />

αποτελούν επιστηµονικές εικασίες αλλά γεγονότα<br />

που στηρίζονται από υπερπληθώρα επιστηµονικών<br />

ερευνών.<br />

Εν τούτοις η άρνηση της<br />

ανθρώπινης φύσης και η<br />

αποδοχή του λευκού πίνακα<br />

αποτελεί το υποστήριγµα<br />

όλων όσων ευαγγελίζονται<br />

έναν καλύτερο κόσµο µέσω<br />

ενός νοήµονος κοινωνικού<br />

σχεδιασµού.. Ο Μάο Τσε<br />

Τούνγκ ανέφερε συχνά τη<br />

συγκεκριµένη αντίληψη :<br />

“Μια λευκή κόλλα χαρτί δεν<br />

έχει µουντζούρες και<br />

εποµένως µόνο οι πιο νέες<br />

και πιο όµορφες λέξεις<br />

µπορούν να γραφτούν πάνω<br />

του και µόνο οι πιο νέες και<br />

οι πιο όµορφες εικόνες<br />

µπορούν να ζωγραφιστούν πάνω του¨. Η ίδια<br />

αντίληψη αναδιατυπώνεται και από τους Ερυθρούς<br />

Χµερ: “Μόνο το νεογέννητο µωρό είναι άσπιλο”. Η<br />

ισοπέδωση της ανθρώπινης φύσης γενικά αποτελεί το<br />

βασικό µοτίβο του διαλεκτικού υλισµού και γενικά η<br />

ιδέα ότι ο άνθρωπος είναι απεριόριστα εύπλαστος<br />

αποτελεί τη βασικά ιδέα όλων των ολοκληρωτικών<br />

καθεστώτων καθώς η διαµόρφωση της ανθρώπινης<br />

φύσης είναι και εκείνη που θα εξασφαλίσει τη<br />

βιωσιµότητα του εκάστoτε καθεστώτος. Όπως λέει και<br />

ο εκπρόσωπος του Κόµµατος, ο χαρακτήρας O'Brien<br />

στο 1984 του Orwell:<br />

“We<br />

control life, Winston, at all its levels. You are<br />

imagining that <strong>the</strong>re is something called human

Rooster Review<br />

59<br />

nature which will be outraged by what we do and έχουν και τα ίδια αποτελέσµατα. Όπως υπαγορεύει<br />

will turn against us. But we create human nature.<br />

και η απλή λογική οι άνθρωποι διαφέρουν σε<br />

Men are infinitely malleable”<br />

θέληση, σε φιλοδοξία, σε ικανότητα και είναι αυτά τα<br />

χαρακτηριστικά τα οποία καθορίζουν το αποτέλεσµα.<br />

Η ιδέα ότι η προσωπικότητά µας σε µεγάλο βαθµό Το όραµα των ίσων ευκαιριών εποµένως δε χάνεται<br />

καθορίζεται<br />

από τα γονίδια µας δεν είναι ιδιαίτερα µε την αποδοχή της ύπαρξης της ανθρώπινης φύσης.<br />

δηµοφιλής. Η ιδέα αυτή του γενετικού<br />

“ντετερµινισµού” φαίνεται να υποσκάπτει τα θεµέλια<br />

Όπως επισηµαίνει και ο Friedrich Hayek:<br />

της ελευθερίας µας. Πόσο ελεύθεροι µπορούµε<br />

να “It is not just true that humans are born equal;…if<br />

είµαστε πραγµατικά αν η προσωπικότητά µας είναι we<br />

treat <strong>the</strong>m equally, <strong>the</strong> result must be<br />

ήδη εν µέρει προκαθορισµένη; Αφού δεν έχω λέγειν inequality in <strong>the</strong>ir actual position;… [thus] <strong>the</strong> only<br />

στα γονίδια τα οποία θα παραλάβω τότε είµαι έρµαιο way to place <strong>the</strong>m in an equal position would<br />

be to<br />

της βιολογικής τυχαιότητας. Με αυτά τα ερωτήµατα treat <strong>the</strong>m differently. Equality before <strong>the</strong> law and<br />

ασχολείται ο Pinker στα επόµενα κεφάλαια του<br />

material equality are, <strong>the</strong>refore, not only different<br />

βιβλίου και δείχνει για ποιο λόγο οι ενστάσεις είναι<br />

παραπλανητικές και επίσης µας εξηγεί τους λόγους<br />

but in conflict with each o<strong>the</strong>r.”<br />

για τους οποίους ο κοινωνικός ντετερµινισµός που Τι γίνεται τότε µε την έννοια της δικαιοσύνης;<br />

Οι<br />

υποστηρίζουν οι οπαδοί του κοινωνικού σχεδιασµού γενετικές<br />

µας καταβολές µας απαλλάσσουν από την<br />

είναι ανέφικτος αλλά και ηθικά ανεπίτρεπτος.<br />

ευθύνη των πράξεών µας; Αυτό αποτελεί έναν από<br />

Γενετικός ντετερµινισµός δεν υφίσταται καθώς τα τους µεγαλύτερους φόβους όσον αφορά την αποδοχή<br />

γονίδια µας δεν µπορούν να καθορίσουν επακριβώς<br />

της ανθρώπινης φύσης. Αν κάποιος είναι βιαστής<br />

τη συµπεριφορά µας και ούτε να ελέγξουν τις<br />

λόγω γονιδίων τότε πόσο υπεύθυνος µπορεί να είναι<br />

αποφάσεις µας. Οι γενετικές µας καταβολές<br />

για τις πράξεις του; Στην πραγµατικότητα όπως ορθά<br />

µπορούν απλά να κάνουν πιο πιθανή µια<br />

υποδηλώνει και ο συγγραφέας , διαφέρει η<br />

συµπεριφορά µας από µια άλλη, αλλά το ίδιο ισχύει κατανόηση από τη δικαιολόγηση και ουσιαστικά δεν<br />

και για τους άλλους παράγοντες που επηρεάζουν<br />

τη µπορούµε να µιλάµε για ένα αληθές σύστηµ α<br />

συµπεριφορά µας όπως το περιβάλλον και τα<br />

δικαιοσύνης αν κινούµαστε στα τυφλά χωρίς να<br />

προσωπικά µας βιώµατα. Τα γονίδια συµβάλλουν γνωρίζουµε όσο το δυνατό περισσότερα για τους<br />

στη διαµόρφωση του εαυτού µας, δεν είναι ο εαυτός<br />

παράγοντες που παρακινούν σε αντικοινωνική<br />

µας.<br />

συµπεριφορά. Βέβαια πως θα σταµατήσουµε τους<br />

εκάστοτε εγκληµατίες από το να αποδίδουν τις<br />

Όµως η κατανόηση ότι πολλά από τα<br />

πράξεις τους στα “κακά” γονίδια και όχι σε δικές<br />

χαρακτηριστικά<br />

της προσωπικότητάς µας µας<br />

τους επιλογές; Το ζητούµενο είναι να κάνουµε τους<br />

κληροδοτούνται, αναδεικνύουν ότι ο άνθρωπος<br />

δεν ανθρώπους να θέλουν να αναλαµβάνουν ευθύνες για<br />

αποτελεί ένα απόλυτα λογικό ον (rational agent)<br />

και τις πράξεις τους. Από τη στιγµή που ένα άτοµο θέλει<br />

σε πολλές περιπτώσεις αδυνατεί να αναγνωρίσει<br />

να επιβραβεύεται για µια ατοµική επιτυχία τότε θα<br />

ακόµη και το ίδιο του συµφέρον. Πολλοί άνθρωποι πρέπει να τιµωρείται συµµετρικά και για µια<br />

αδυνατούν να καταλάβουν ότι µια συγκεκριµένη εγκληµατική του πράξη. ∆ιότι µπορεί ένα άτοµο να<br />

δραστηριότητα είναι επιζήµια για αυτούς<br />

ισχυριστεί ότι για ένα έγκληµα που διέπραξε δεν<br />

οικονοµικά, κοινωνικά ή ακόµη και σε θέµατα<br />

έφταιγε αυτός αλλά τα “κακά” γονίδια, αλλά και<br />

υγείας (π.χ. κάπνισµα, παχυσαρκία). Αυτό βέβαια δε οποιαδήποτε επιτυχία του µπορούµε εξίσου να<br />

δικαιολογεί έναν άκρατο κρατικό παρεµβατισµό σε ισχυριστούµε ότι είναι καρπός των γονιδίων του και<br />

όλες τις εκφάνσεις της ζωής για να προστατέψουµε<br />

τους “λιγότερο ευφυείς” αλλά δείχνει ότι συνθήκες<br />

όχι του ίδιου του εαυτού.<br />

όπως η υποχρεωτική κοινωνική (είτε αυτή είναι<br />

Τέλος µας θυµίζει ο συγγραφέας<br />

κάτι εξαιρετικά<br />

δηµόσια είτε ιδιωτική) ασφάλιση όχι µόνο δεν είναι σηµαντικό.<br />

Οι φιλόσοφοι συχνά µας υπενθυµίζουν<br />

επιζήµιες αλλά είναι και αναγκαίες για να<br />

ότι αυτό που “είναι” δεν ισοδυναµεί µε αυτό που<br />

προστατευτούµε από τις εγγενείς αδυναµίες µας. “πρέπει”. Το γεγονός ότι έχουµε βιολογικές<br />

καταβολές που καθορίζουν σε µεγάλο βαθµό τη<br />

Αν όµως εκ γενετής έχουµε διαφορετικά<br />

συµπεριφορά µας δε σηµαίνει ότι πρέπει να δρούµε<br />

χαρακτηριστικά<br />

τότε αυτό δεν ισοπεδώνει την ιδέα µε βάση µόνο αυτές αλλά σηµαίνει ότι δεν πρέπει<br />

να<br />

της κοινωνικής ισότητας; Αυτό εξαρτάται από τι<br />

τις αγνοούµε. Για παράδειγµα το γεγονός ότι οι<br />

εννοούµε µε την έννοια κοινωνική ισότητα. Αν<br />

άνθρωποι είναι ανταγωνιστικοί από τη φύση τους και<br />

εννοούµε την παροχή ίσων ευκαιριών στους<br />

επιδιώκουν την επίτευξη στόχων κυρίως για<br />

ανθρώπους µιας κοινωνίας τότε αυτό δεν αλλάζει,<br />

αν προσωπικό συµφέρον δε σηµαίνει ότι θα<br />

όµως εννοούµε ισότητα αποτελέσµατος τότε αυτό<br />

δικαιολογήσουµε ή θα νοµιµοποιήσουµε την<br />

σίγουρα αλλάζει. ∆εν µπορούµε να περιµένουµε ότι ανθρωποκτονία για την επίτευξη των στόχων<br />

αυτών.<br />

επειδή δίνονται ίσες ευκαιρίες τότε όλοι πρέπει να Σηµαίνει όµως ότι πρέπει να εκµεταλλευτούµε<br />

αυτό

60<br />

το στοιχείο της ανθρώπινης φύσης προς συµφέρον<br />

όλων µας και όχι να κλείσουµε τα µάτια και να<br />

προσποιηθούµε ότι δεν υπάρχει.<br />

Αυτά δεν αποτελούν παρά µόνο ένα µικρό τµήµα<br />

όλων<br />

των θεµάτων που αναπτύσσονται στο βιβλίο.Ο<br />

Pinker µε αναφορές στους σηµαντικότερους<br />

εκπροσώπους της σύγχρονης διανόησης όπως ο<br />

Popper, ο Hayek, ο Rawls, ο Nozick, ο Chomsky,<br />

ο<br />

Dennett, ο Dawkins, ο Herrnstein, ο E.O. Wilson<br />

κ.ά. παρουσιάζει ένα ολοκληρωµένο έργο για τους<br />

τοµείς όπου θα αναπτυχθούν τα κυριότερα debates<br />

τις επόµενες δεκαετίες. Η επιστήµη έχει<br />

επικεντρωθεί για τα καλά πάνω στον ίδιο τον<br />

άνθρωπο και τα πορίσµατά της αναδεικνύουν<br />

µια<br />

αρκετά διαφορετική εικόνα από αυτή που<br />

διαισθητικά αντιλαµβανόµαστε. Το ευτύχηµα είναι<br />

ότι µας έχει δείξει ότι ο καθένας από εµάς έχει µια<br />

εντελώς ξεχωριστή ταυτότητα και ο κοινωνικός<br />

ντετερµινισµός είναι µια απάτη που µόνο µέσω<br />

ανείπωτης βίας µπορεί να επιβληθεί στο άτοµο<br />

ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΤΗΣ<br />

ΕΛΛΗΝΟΡΘΟ∆ΟΞΙΑΣ<br />

∆ηµήτρης Σκάλκος<br />

Εάν κάτι εντυπωσιάζει στο µήνυµα της Ιεράς<br />

Συνόδου «προς τον ευσεβή λαό για τον εορτασµό της<br />

25ης Μαρτίου» στο πλαίσιο της µονότονα<br />

επαναλαµβανόµενης και µάλλον απολογητικής<br />

προσπάθειας της (ιστορικά ανακριβούς και<br />

πολιτικά<br />

ολοκληρωτικής) ταύτισης ελληνισµού και<br />

ορθοδοξίας, είναι πέρα από την επιστράτευση του<br />

αναπόφευκτου «συνοµιλητή» της Παναγίας<br />

στρατηγού Μακρυγιάννη και του Κοσµά του<br />

Αιτωλού, η αναφορά σε διαπρεπείς ιστορικούς,<br />

όπως<br />

ο Νίκος Σβορώνος και ο Στήβεν Ράνσιµαν. Κάτι<br />

που<br />

συνιστά εξέλιξη, καθώς ο Ορθός Λόγος τίθεται στην<br />

υπηρεσία του µεταφυσικού ανορθολογισµού.<br />

Ο γνωστός δηµοσιογράφος και συγγραφέας Μανώλης<br />

Βασιλάκης, στο νέο του βιβλίο µε τον προκλητικό,<br />

πλην όµως τεκµηριωµένα δικαιολογηµένο, τίτλο Η<br />

Μάστιγα του Θεού, ακολουθεί την αντίθετη διαδροµή,<br />

επιχειρώντας την αναβύθιση στην καρδιά του νέοορθόδοξου<br />

ανορθολογικού φονταµενταλισµού.<br />

Ανατρέχοντας σε ένα εξαιρετικά πλούσιο αρχειακό<br />

υλικό, καρπό σίγουρα επίπονης έρευνας, µας καλεί<br />

να παρακολουθήσουµε τη συγκρότηση και τις<br />

Rooster Review<br />

εκφράσεις του νέο-ορθόδοξου πολιτικού Λόγου, µέσα<br />

από τα έργα και τις ηµέρες του Αρχιεπισκόπου<br />

Χριστόδουλου, προσφέροντας ουσιαστικά µία<br />

περιεκτική καταγραφή της µεταπολιτευτικής<br />

ελληνορθοδοξίας.<br />

Πρόκειται πραγµατικά<br />

για µία ανατοµία του<br />

ιδεολογήµατος<br />

της ελληνορθοδοξίας, που εξηγεί<br />

πλήθος στάσεων της εγχώριας κοινής γνώµης, από<br />

τον αντι-αµερικανισµό («τα χέρια του Κλίντον στάζουν<br />

αίµα») και την αντι-δυτική στάση («οι ευρωπαίοι ήταν<br />

εκείνοι που πάντα ήθελαν το κακό µας»), έως την<br />

υποστήριξη στο καθεστώς Μιλόσεβιτς («στη Βοσνία οι<br />

Σέρβοι µάχονται µε τον σταυρό στο ένα χέρι και το<br />

όπλο στο άλλο»), το ζήτηµα των ταυτοτήτων<br />

(«λυσσαλέος πόλεµος κατά της πίστης») και τις<br />

ελληνοτουρκικές σχέσεις («τα κανόνια είναι αυτά που<br />

χρειαζόµαστε στο Κυπριακό»).<br />

Στάσεις και αντιλήψεις που εκφράζουν<br />

όψεις της<br />

κυρίαρχης<br />

πολιτικής κουλτούρας των νεοελλήνων<br />

και συντελούν στη διατήρηση της απόστασης που<br />

χωρίζει την Ελλάδα από το να καταστεί µία<br />

«κανονική χώρα» (normal country), µε την έννοια<br />

που την πραγµατεύεται ο αµερικανός διανοητής<br />

Samuel Huntington.<br />

Πρόκειται για µία κουλτούρα<br />

που χαρακτηρίζεται<br />

από<br />

το σύνδροµο του «underdog», το σύνολο δηλαδή<br />

εκείνων των πεποιθήσεων που συνθέτουν µία<br />

κουλτούρα θύµατος, µίας αίσθησης διωκόµενου και<br />

ενός αισθήµατος αδικίας.<br />

Μέσα από αυτό το<br />

πρίσµα<br />

πρέπει να<br />

ιδωθούν ο πολιτικός<br />

ανορθολογισµός, η<br />

ξενοφοβία και η<br />

δαιµονοποίηση του<br />

«άλλου», ο αµυντικός<br />

εθνικισµός και η µανία<br />

καταδίωξης, η ροπή στη<br />

συνοµωσιολογία, οι<br />

συχνές εκρήξεις µικρο-<br />

µεγαλοµανίας.<br />

Στην αφετηρία της<br />

διαµόρφωσης αυτής της<br />

κουλτούρας βρίσκεται<br />

η<br />

ηµιτελής διαδικασία µεταλαµπάδευσης<br />

των αξιών<br />

και ιδεών του ευρωπαϊκού διαφωτισµού στον<br />

ελλαδικό χώρο. Το αποτέλεσµα της υπήρξε η άβολη<br />

συνύπαρξη δύο καθόλα διαφορετικών πολιτισµ ικών<br />

παραδόσεων, ενός «πολιτιστικού δυισµού»<br />

(∆ιαµαντούρος), ανάµεσα σε µία σουλτανικήβυζαντινική<br />

και σε µία ευρωπαϊκή-φιλελεύθερη<br />

Ελλάδα. Ενός δυισµού που εµφανίζει όλα τα

συµπτώµατα µίας πολιτισµικής κρίσης και βιώνεται<br />

ως πολιτική σχιζοφρένεια.<br />

Σχηµατικά, πρόκειται για τη σύγκρουση ανάµεσα σε<br />

δύο Ελλάδες. Η µία αντιδυτική, σκοταδιστική,<br />

ανασφαλής, κοινοτιστική, προγονόπληκτη,<br />

εγκλωβισµένη σε σχήµατα και εικόνες του<br />

παρελθόντος. Η άλλη εµφανίζεται δυτικοστραφής,<br />

πλουραλιστική, σύγχρονη, δηµιουργική και ανοικτή<br />

σε νέα ρεύµατα σκέψης και ιδέες.<br />

Το<br />

1830, ο Αδαµάντιος Κοραής, αντικρίζοντας το<br />

τότε νεοσύστατο ελληνικό κράτος, παρατήρησε µε<br />

θλίψη πως «η Ελλάδα άλλαξε νεκροθάφτες και από<br />

τους τούρκους πέρασε στους χριστιανούς».<br />

Ολοκληρώνοντας κάποιος την ανάγνωση του βιβλίου<br />

του Μ. Βασιλάκη (καθώς και τα καλογραµµένα<br />

προλεγόµενα των ∆. Ραυτόπουλου και Ν. ∆ήµου και<br />

το επίµετρο του Ρ. Σωµερίτη) αντιλαµβάνεται µε<br />

ικανοποίηση πως, η πνευµατική κληρονοµιά του<br />

(έστω και ηµιτελούς) ελληνικού ∆ιαφωτισµού<br />

συνεχίζει να επιβιώνει προς πείσµα των επίµονων<br />

προσπαθειών των νεκροθαφτών του που επιθυµούν<br />

να στρέψουν την Ελλάδα «πίσω ολοταχώς», όπως<br />

αναφωνούσε περήφανα ο «Αρχιεπίσκοπος Κεραυνός»<br />

την περίοδο της κρίσης των ταυτοτήτων.<br />

Εν<br />

κατακλείδι, η Μάστιγα του Θεού προσφέρει στους<br />

αναγνώστες της…666 από τις πλέον απολαυστικές<br />

και χρήσιµες σελίδες της εφετινής βιβλιοπαραγωγής,<br />

που συνιστούν αντίδοτο απέναντι στη θλιβερή<br />

επικυριαρχία του ανορθολογικού θρησκόληπτου<br />

ταλιµπανισµού και της µίζερης εσωστρέφειας σε ένα<br />

σηµαντικό τµήµα της ελληνικής κοινωνίας.<br />

ΤΟ ΜΕΡΙΣΜΑ ΕΙΡΗΝΗΣ ΤΗΣ<br />

ΕΛΕΥΘΕΡΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ<br />

Φώτης Περλικός<br />

Perhaps <strong>the</strong> removal of trade restrictions<br />

throughout<br />

<strong>the</strong> world would do more for <strong>the</strong><br />

cause<br />

of universal peace than can any political<br />

union of peoples separated by trade barriers.<br />

Frank Chodorov<br />

Mια<br />

ενδιαφέρουσα είδηση/στατιστική πέρασε στα<br />

αζήτητα, θαµµένη κάτω από την τροµολαγνική<br />

επικαιρότητα, που δείχνει ότι στην πραγµατικότητα<br />

ο<br />

Rooster Review<br />

κόσµος µας γίνεται ειρηνικότερος και ασφαλέστερος!<br />

Σύµφωνα µε το σουηδικό Stockholm International<br />

Peace Research Institute, που καταγράφει τις<br />

ένοπλες συρράξεις εδώ και µισό αιώνα, αυτές<br />

βρίσκονται σε διαρκή πτώση. Ειδικά τα τελευταία<br />

15<br />

χρόνια είχαµε µια κάθετη µείωση από 33 σε 18. Το<br />

2005 κλείνει µάλιστα χωρίς να υπάρχει ούτε ένας<br />

πόλεµος µεταξύ ανεξάρτητων κρατών!<br />

Το SIPRI καταγράφει ως ένοπλη<br />

σύγκρουση οποιαδήποτε<br />

σύγκρουση έχει πάνω από 1000<br />

νεκρούς σε µάχες ανά έτος.<br />

Υπάρχει και άλλη έρευνα, της<br />

καναδικής οργάνωσης Project<br />

Ploughshares, που δείχνει<br />

επίσης µείωση των<br />

συγκρούσεων, από 44<br />

το 1995<br />

σε 36 το 2003. Η καναδική<br />

οργάνωση καταγράφει ως<br />

σύγκρουση οποιαδήποτε<br />

σύγκρουση έχει ως αποτέλεσµα<br />

1000 θανάτους ανά<br />

έτος, άσχετα αν είναι σε µάχη ή<br />

απώλειες αµάχων.<br />

Επιπλέον,<br />

στην ετήσια έκθεση Human Security<br />

Report (του Human Security Center που ανήκει στο<br />

University of British Columbia, σε συνεργασία µε το<br />

πανεπιστήµιο της Uppsala ) οι νεκροί σε µάχες<br />

έχουν µειωθεί από 700.000 περίπου το 1951 (στην<br />

Κορέα), σε υπολογιζόµενοι 40.000-100.000 στις<br />

αρχές της δεκαετίας του '90, σε περίπου 20.000 το<br />

2003 και στο εκπληκτικά χαµηλό νούµερο των<br />

15.000 φέτος. Και όλα αυτά παρά την τεράστια<br />

διάσπαση που επέφερε η διάλυση του ανατολικού<br />

µπλοκ και τις περίπου 91 εµφύλιες και<br />

αποσχιστικές συρράξεις που ακολούθησαν!<br />

∆εν είναι<br />

µόνο ο αριθµός των συγκρούσεων που µειώνεται,<br />

αλλά µειώνεται και η έντασή τους.<br />

Τι<br />

έφερε αυτήν την εκπληκτική µείωση τα τελευταία<br />

15 χρόνια; Όσο προκατειληµένος και να είναι κανείς<br />

(και στη χώρα µας είναι πολύ) δεν µπορεί παρά να<br />

αναγνωρίσει τις ευεργετικές συνέπειες του<br />

ανοίγµατος των αγορών και των οικονοµιών,<br />

του<br />

ελεύθερου εµπορίου και της παγκοσµιοποιήσης. Η<br />

παγκοσµιοποίηση ενίσχυσε δραµατικά τις τάσεις<br />

εκδηµοκρατισµού προσφέροντας νέες οδούς<br />

πρόσβασης στην πληροφόρηση και την επικοινωνία<br />

(κινητά, ίντερνετ, δορυφορική TV κτλ). Σήµερα<br />

έχουµε το µεγαλύτερο ποσοστό δηµοκρατικών χωρών<br />

που είχε ποτέ ο πλανήτης, σχεδόν τα 2/3 των κρατών<br />

και είναι πολύ πιο δύσκολο δύο δηµοκρατικά<br />

καθεστώτα να βρεθούν σε πόλεµο µεταξύ τους.<br />

Ακόµα,<br />

τα σύγχρονα κράτη δεν πλουτίζουν πια τόσο<br />

µε την κατοχή εδαφών και πόρων όσο µε την<br />

παραγωγή τους και το εµπόριο. Οι νέες µορφές<br />

61

62<br />

πλούτου της ελεύθερης οικονοµίας, η πνευµατική<br />

ιδιοκτησία, τα άυλα χρηµατικά αποθέµατα και το<br />

ανθρώπινο κεφάλαιο δεν µπορούν να κατακτηθούν<br />

µε συµβατικούς στρατούς. Η ανταλλαγή και το<br />

ελεύθερο εµπόριο είναι πολύ πιο οικονοµικό και<br />

αποτελεσµατικό στν απόκτηση των αναγκαίων πόρων<br />

για µια οικονοµία. Η ενσωµάτωση των οικονοµιών σε<br />

µια αγορά έχει αυξήσει δραµατικά το κόστος ενός<br />

ενδεχόµενου πολέµου. Ακόµα και για τον νικητή το<br />

κόστος γίνεται σχεδόν απαγορευτικό.<br />

H επίδραση της παγκοσµιοποίησης και του<br />

ελεύθερου εµπορίου γίνεται πιο παραστατική αν<br />

δούµε ότι οι ένοπλες συρράξεις ξεσπούν κυρίως πια<br />

στην Υποσαχάρια Αφρική και την Μέση Ανατολή, οι<br />

λιγότερο ενσωµατωµένες στην παγκόσµια αγορά<br />

περιοχές. Αντίθετα στην Ανατολική Ασία οι<br />

αυξανόµενοι οικονοµικοί δεσµοί µεταξύ Κίνας,<br />

Νότιας Κορέας, Ιαπωνία και Ταϊβάν βοηθούν την<br />

εύθραυστη ειρήνη να γίνει σταθερότερη, ενώ η<br />

Βόρεια Κορέα, που δέν έχει οικονοµικούς δεσµ ούς<br />

µε κανένα είναι ο κίνδυνος όλης της περιοχής. Στην<br />

Κεντρική Αµερική το ίδιο. ∆ύο δεκαετίες<br />

δηµοκρατίας και εµπορίου έχουν µειώσει<br />

κατακόρυφα τις εµφύλιες διαµάχες και τα ένοπλα<br />

κινήµατα. Όπως γράφει χαρακτηριστικά το 2005<br />

Yearbook του SIPRI, "Since <strong>the</strong> 1980s, <strong>the</strong><br />

introduction of a more open economic model<br />

in<br />

most states of <strong>the</strong> Latin American and Caribbean<br />

region has been accompanied by <strong>the</strong> growth of <strong>new</strong><br />

regional structures, <strong>the</strong> dying out of interstate<br />

conflicts and a reduction in intra-state conflicts."<br />

Η παγκοσµιοποίηση, το ελεύθερο εµπόριο και οι<br />

ανοιχτές αγορές δεν είναι από µόνες τους εγγύηση<br />

ειρήνης. Πάντα µπορεί ο εθνιστικός, ο ιδεολογικός ή<br />

θρηκευτικός φανατισµός να ανατρέψουν τους<br />

οικονοµικούς υπολογισµούς. Καθιστούν όµως<br />

διαρκώς την βία και τον πόλεµο µια όλο και λιγότερο<br />

ελκυστική επιλογή.<br />

Rooster Review<br />

ΘΕΟΣ ΚΑΙ ΕΠΙΣΤΗΜΗ<br />

Παύλος Μσάουελ<br />

Ο Θεός είναι νεκρός : Νίτσε.<br />

Ο Νίτσε είναι νεκρός: Θεός<br />

Ανώνυµος (Γκράφιτι)<br />

Αισθάνοµαι, δίχως να έχω στη διάθεσή µου<br />

αντικειµενικές µετρήσεις, ότι όλο και περισσότερο<br />

στη ∆ύση υπάρχει µία τάση επιστροφής στη<br />

θρησκευτικότητα. Η αντίφαση εδώ είναι ότι σήµερα<br />

πιο πολύ από ποτέ η επιστήµη διαθέτει δεδοµένα<br />

που ανατρέπουν κάθε σχεδόν θρησκευτικό δόγµα.<br />

Για αυτό και ο συνδυασµός της θρησκευτικής<br />

λατρείας και της αρχής της αντικειµενικότητας<br />

γίνεται όλο και πιο αντιφατικός.<br />

Ο ρόλος αυτής της σύγκρουσης είναι καίριος<br />

καθώς<br />

η οργανωµένη θρησκεία<br />

φαίνεται να δυσκολεύεται<br />

πια να προσαρµόσει το δόγµα της στα νέα κοινωνικά<br />

δεδοµένα, τα οποία θεµ ελιώνονται πια από την<br />

επιστηµονική<br />

βιβλιογραφία (βλ.<br />

υιοθεσίες από<br />

οµοφυλόφιλα ζευγάρια, κλωνοποίηση κ.ο.κ.) .<br />

Ανθρωπολογικά µπορεί να εξηγηθεί γιατί διαισθητικά<br />

ο άνθρωπος συµπαθεί τη θρησκεία. Η επιστήµη τον<br />

αντιλαµβάνεται ως ένα συµπτωµατικό και πρόσκαιρο<br />

φαινόµενο του σύµπαντος (ή αν θέλετε του<br />

πολυσύµπαντος –Multiverse). Για τη θρησκεία όµως<br />

οι άνθρωποι είναι το κέντρο του κόσµου. Η επιστήµη<br />

δε µας βοηθάει να αντιµετωπίσουµε υπαρξιακά άγχη<br />

όπως η µοναξιά, ο θάνατος, η αναζήτηση της αγάπης<br />

και της δικαιοσύνης. ∆ε µας λέει τι θα πρέπει να<br />

κάνουµε αλλά τι µπορούµε να κάνουµε.<br />

Προβλέπω ότι αυτή η «διαµάχη» θα βρει σύντοµα<br />

τους επιστήµονες σε πολύ πιο δύσκολη θέση. Καθώς<br />

θα έρχονται στο φως όλο και περισσότερα δεδοµ ένα<br />

για τους γενετικούς παράγοντες που επηρεάζουν<br />

την<br />

προσωπικότητά µας, τη µνήµη, την αθλητική µας<br />

ικανότητα, τη γλωσσική µας ευχέρεια, την<br />

κοινωνικότητά µας, αυτά θα µας υπενθυµίζουν<br />

διαρκώς –για την ακρίβεια θα το βροντοφωνάζουνότι<br />

δε γεννιόµαστε όλοι ίσοι. Θα ξυπνήσουν έτσι<br />

οι µνήµες του κοινωνικού δαρβινισµού των αρχών<br />

του 20ου αιώνα ενώ θα οδηγηθούµε σε απρόβλεπτες<br />

κοινωνικοοικονοµικές ανατροπές, οι οποίες θα<br />

κλονίσουν την εµπιστοσύνη των ανθρώπων στην<br />

επιστήµη.<br />

Είναι<br />

οι επιστήµονες έτοιµοι να προβάλουν και να

υπερασπιστούν ψύχραιµα και µε παρρησία το έργο<br />

τους αποφεύγοντας από τη µία πλευρά το σκόπελο<br />

του γενετικού ρατσισµού, και αντικρούοντας από την<br />

άλλη τις λαϊκίστικες κορώνες; Κι ακόµη περισσότερο,<br />

είναι η οργανωµένη θρησκεία διατεθειµένη να<br />

βοηθήσει αυτήν την προσπάθεια, προς όφελος<br />

της<br />

κοινωνικής συνοχής αλλά και δικό της<br />

µακροπρόθεσµα, ή θα αδράξει την ευκαιρία να<br />

ενισχύσει το ρόλο της σε βάρος του ορθού λόγου και<br />

της αντικειµενικής σκέψης;<br />

Υ.Γ. Οι παραπάνω σκέψεις θέτουν προβληµατισµούς<br />

που απαιτούν πολύ περισσότερη ανάπτυξη (θα<br />

πρέπει να συζητηθεί<br />

π.χ. ποιος ήταν ο ιστορικός<br />

ρόλος<br />

της οργανωµένης θρησκείας στη διαχείριση<br />

κοινωνικών κρίσεων καθώς και πόσο καταστροφική<br />

υπήρξε η παρερµηνεία της επιστήµης και η<br />

ανάµειξη αυτών των λίγων που επιστηµονικά<br />

γνωρίζουµε µε την ηθική).<br />

Η ΚΑΤΑΡΡΕΥΣΗ ΤΗΣ<br />

Φώτης Περλικός<br />

ΛΟΓΙΚΗΣ<br />

The elementary truth is that <strong>the</strong> Great<br />

Depression was produced by government<br />

mismanagement of money. It was not produced<br />

by <strong>the</strong> failure of private enterprise.<br />

Milton Friedman<br />

Ένα από τα πιο προβεβληµένα επιχειρήµατα και<br />

ταυτόχρονα µια από τις µεγαλύτερες πλάνες των<br />

εχθρών των ελεύθερων αγορών είναι ότι αργά ή<br />

γρήγορα η ελεύθερη οικονοµία οδηγεί σε ύφεση. Και<br />

προς<br />

επιβεβαίωση των λόγω τους φέρνουν το κραχ<br />

του 1929 και την Μεγάλη Ύφεση που ακολούθησε.<br />

Το κραχ του 1929 παρουσιάζεται ως η οριστική<br />

απόδειξη των εγγενών αδυναµιών του laissez-faire<br />

καπιταλισµού κ αι αποτελεί µια από τις κύριες<br />

αφετηρίες της προσπάθειας ιδεολογικής<br />

νοµιµοποίησης<br />

του σύγχρονου κρατικού<br />

παρεµβατισµού.<br />

Κι όµως, ήταν ακριβώς ο κρατικός<br />

παρεµβατισµός και που οδήγησε στο<br />

χρηµατιστηριακό<br />

κραχ και ήταν οι παρεµβατικοί<br />

µηχανισµοί που µετέτρεψαν µια χρηµαστηριστιακή<br />

κρίση<br />

σε παγκόσµια ύφεση!<br />

Είναι φυσιολογικό µια επιχείρηση ή ένας κλάδος<br />

οικονοµίας να παρουσίαζει περιοδικά<br />

σκαµπανεβάσµατα στη αποδοτικότητά του. Μια<br />

πτώση στην ζήτηση, τα περιθώρια κέρδους, τις<br />

επενδύσεις ή της απασχόλησης σε κάποιο κλάδο<br />

Rooster Review<br />

της<br />

δηµιουργεί αυτόµατα προϋποθέσεις µεταφοράς<br />

κεφαλαίων και εργατικού δυναµικού σε άλλους<br />

κλάδους που εµφανίζονται ελκυστικότεροι και πιο<br />

αποδοτικοί. Αυτή η διαδικασία επιτρέπει την διαρκή<br />

ανανέωση, βελτίωση και εξέλιξη της παραγωγής<br />

τιµωρώντας τις λανθασµένες επιχειρηµατικές<br />

επιλογές και τις αντιπαραγωγικές επενδύσεις.<br />

Αυτή η<br />

διαρκής µετακίνηση πόρων και η αναζήτηση της<br />

µεγαλύτερης αποδοτικότητας είναι η δύναµη που<br />

οδηγεί στην εξέλιξη.<br />

Όταν οι αγορές λειτουργούν χωρίς παρεµβατικές<br />

ρυθµίσεις, έχουν τις ασφαλιστικές δικλείδες<br />

ώστε<br />

αυτή η διαδικασία να µην οδηγεί σε καταστροφές.<br />

Και αυτές είναι το τραπεζικό σύστηµα και οι<br />

υπόλοιποι επενδυτικοί µηχανισµοί. Αυτοί όµως δεν<br />

έχουν άπειρα αποθεµατικά. Και η ανάγκη τους να<br />

διασφαλίσουν και την ασφάλεια και την απόδοση των<br />

κεφαλαίων που δανείζουν (και που είναι η κύρια<br />

πηγή των νέων επενδύσεων) τους αποτρέπει από την<br />

υπερβολική έκθεση σε υψηλού ρίσκου<br />

επιχειρηµατικές κινήσεις. Ο περιορισµός των<br />

κεφαλαίων είναι ο µηχανισµός που επιβάλλει τον<br />

εξορθολογισµό του δανεισµού.<br />

Το σύστηµα, στις ΗΠΑ,<br />

λειτουργούσε<br />

ικανοποιητικά µ έχρι το<br />

1913 (µε εξαίρεση τις<br />

κρίσεις πληθωρισµού του<br />

χρυσού) οπότε και<br />

κόπηκαν τα φρένα του<br />

συστήµατος, όταν η<br />

δηµουργία της FED<br />

κατήργησε τους<br />

περιορισµούς δανεισµού,<br />

και έκανε την προσφορά<br />

χρήµατος πολύ<br />

ευκολότερη. Επιπλέον, η<br />

κρατική διασύνδεση των τραπεζών κατήργησε τα<br />

προστατευτικά στεγανά µεταξύ τους, επιτρέποντας τα<br />

οικονοµικά προβλήµατα µιας τράπεζας (αποτέλεσµα<br />

των αποτυχηµένων οικονοµικών και επιχειρηµατικών<br />

της επιλογών) να κλυδωνίζει το σύνολο του<br />

τραπεζικού συστήµατος. ∆ηµιούργησε ένα κρατικά<br />

ελεγχόµενο τραπεζικό "Τιτανικό"<br />

που απλά<br />

αναζητούσε<br />

το οικονοµικό του παγόβουνο. Και το<br />

παγόβουνο δεν άργησε να εµφανιστεί.<br />

Η προσφορά χρήµατος άρχισε να εξαρτάται πλέον<br />

από τις αποφάσεις κάποιων σχεδιαστών, των οποίων<br />

τα κίνητρα δεν ήταν πάντα οικονοµικά. Η πολιτική<br />

πάτησε το καταστροφικό της πόδι. Πχ το 1925 η<br />

Αγγλία αποφάσισε να επιστρέψει στον κανόνα του<br />

χρυσού. Ο τότε διοικητής της FED, µε απολύτως<br />

πολιτικά κριτήρια, αποφάσισε να ρίξει τα επιτόκια<br />

για να ισχυροποιήσει την στερλίνα. Αυτό οδήγησε την<br />

ανθούσα οικονοµία σε µια τεχνητή υπερθέρµανση.<br />

63

64<br />

Όσο τα επιτόκια ήταν τεχνητά χαµηλά ο δανεισµός<br />

για επενδύσεις στο χρηµατιστήριο ήταν απίστευτα<br />

ελκυστικός οδηγώντας τις τιµές στα ύψη.<br />

Οι εταιρίες<br />

εµ φάνιζαν µεγάλα κέρδη αφού το κόστος των<br />

επενδύσεων ήταν µειωµένο και οι επενδυτές είχαν<br />

φτηνό χρήµα για να αγοράσουν µετοχές. Η<br />

κατάσταση έγινε ακόµα χειρότερη όταν το 1927 η<br />

FED χαµήλωσε κιάλλο τα επιτόκια για να βοηθήσει<br />

πολιτικά την Αγγλία που αντιµετώπιζε τότε<br />

πρόβληµα. Η κατάσταση που επικράτησε στην<br />

δεκαετία του '20 µετά των Α'ΠΠ είναι παρόµοια µε<br />

αυτά που ζήσαµε στην Ελλάδα την περίοδο 1997-<br />

2000. Η υπερπροσφορά χρήµατος και η ευφορία<br />

που<br />

δηµιούργησε οδήγησε µε µια αποσύνδεση µε<br />

την πραγµατικότητα.<br />

Η κρίση του 1929 δεν είναι ένα τυχαίο γεγονός.<br />

Είναι το αποτέλεσµα µιας µακράς πορείας<br />

υπερεπενδύσεων χωρίς κανένα έλεγχο της<br />

οικονοµικής τους αποδοτικότητας, έχοντας κοµµένα<br />

τα φρένα των µηχανισµών της ελεύθερης αγοράς<br />

χάρη στον κρατικό παρεβατισµό.<br />

Και η προσγείωση ήρθε ανώµαλα όπως ήταν εντελώς<br />

φυσικό. Αν οι τράπεζες λειτουργούσαν σε ένα<br />

ελεύθερο καθεστώς, χωρίς την δυνατότητα να<br />

δανείζονται από το κράτος, η στρόφιγγα του αέρα<br />

που µεγάλωσε τη φούσκα θα είχε κοπεί πολύ<br />

νωρίτερα µε πολύ µικρότερης<br />

έντασης διακυµάνσεις.<br />

Ακόµα<br />

όµως και κάποιες τράπεζες να είχαν οδηγηθεί<br />

στην υπερβολή, αυτό δεν θα επηρέαζε τόσο τις<br />

υπόλοιπες. Ακόµα όµως και αυτή απότοµη<br />

επιστροφή στην οικονοµική πραγµατικότητα<br />

µε την<br />

κατακόρυφη πτώση των προσδοκιών και αντίστοιχα<br />

των τιµών των µετοχών, δεν είχε κανένα λόγο να<br />

οδηγήσει σε κατάρρευση την οικονοµίας,<br />

αν δεν είχε<br />

µ πει πάλι στη µέση το παρεµβατικό χέρι του<br />

κρατικού παρεµβατισµού.<br />

H πτώση της αξίας των µετοχών δηµιούργησε<br />

επισφάλιες σε πολλές τράπεζες που είχαν<br />

υπερδανείσει χρήµατα. Όµως η αλήθεια είναι ότι<br />

µέχρι το Νοέµβριο του 1930 (δηλαδή 13 µήνες µετά<br />

τό κραχ του Οκτωβρίου του 1929) τίποτα δεν έδειχνε<br />

πόσο άσχηµα θα εξελιχθούν τα πράγµατα. Η<br />

κατάσταση προκάλεσε και επιδείνωσε η τραγική<br />

πολιτική της FED. Η παρέµβασή της να αυξήσει τα<br />

επιτόκια ήταν εξίσου καταστροφική όσο οι επιλογές<br />

της νωρίτερα να τα ρίξει. Αυτό δηµιούργησε την<br />

κρίση ρευστότητας που οδήγησε πολλές τράπεζες σε<br />

αναστολή λειτουργίας και κρίση έλλειψης<br />

εµπιστοσύνης των καταθετών<br />

µε µαζικές αποσύρσεις<br />

καταθέσεων.<br />

Οι χρεωκοπίες τραπεζών εκτοξεύτηκαν<br />

στα ύψη, µειώνοντας την προσφορά χρήµατος και<br />

βαθαίνοντας την ύφεση.<br />

Πάνω στις ήδη καταστροφικές επιλογές, ήρθε να<br />

Rooster Review<br />

προστεθεί ανάκαµψη του προστατετισµού, που<br />

µείωσε δραµατικά το παγκόσµιο εµπόριο<br />

ενισχύοντας την πτώση της οικονοµικής<br />

δραστηριότητας. Η δε λύση που εφαρµόστηκε (και<br />

µυθοποιήθηκε), αυτή της αυξηµένης σπατάλης<br />

κρατικών χρηµάτων σε αντιπαραγωγικές επενδύσεις<br />

(σε σηµείο να ξηλώνουν πλακόστρωτους δρόµους για<br />

τους ξαναπλακοστρώσουν απλά για να δίνουν<br />

µισθούς στους εργάτες) δεν έκανε τίποτα άλλο παρά<br />

να παρατείνει την κρίση (η οποία τελικά ξεπεράστηκε<br />

µε τον πόλεµο). H αύξηση των φόρων εισοδήµατος<br />

που την χρηµατοδότησαν (1.5% σε 4% για τα<br />

χαµηλά<br />

εισοδήµατα και από 25% σε 63% για το<br />

ανώτερο τµήµα της κλίµακας) µηδένισαν τις<br />

ιδιωτικές επενδύσεις που, προσπαθώντας να<br />

µεγιστοποιήσουν την απόδοσή τους, θα µπορούσαν<br />

να αντιµετωπίσουν την κρίση.<br />

Όπως έχει αποδείξει ο Milt n F<br />

o riedman η<br />

οικονοµική ανάπτυξη συνδέεται άµεσα µε την<br />

προσφορά χρήµατος και η ρύθµιση της προσφοράς<br />

χρήµατος µπορεί να αντιµετωπίσει την στασιµότητα<br />

(βέβαια υπεβολική προσφορά δηµιουργεί<br />

πληθωρισµό και ανεπαρκής αποπληθωρισµό). Αλλά<br />

αυτό είναι µια θεωρητική δυνατότητα που βασίζεται<br />

στην υπόθεση ότι ο εκάστοτε σχεδιαστής είναι<br />

απόλυτα ενηµερωµένος για την οικονοµική<br />

κατάσταση, είναι απόλυτα ικανός να χειριστεί ένα<br />

τόσο επικίνδυνο εργαλείο και ότι η αποφάσεις του<br />

έχουν γνώµονα αυτό το κριτήριο και µόνο (και όχι<br />

άλλες πολιτικές σκοπιµότητες).

Καλύτερα οι ασφαλιστικές δικλείδες της ελεύθερης<br />

αγοράς παρά η ακροβατικές ικανότητες σχεδιαστών-<br />

µάγων. Όπως ειπώθηκε πρόσφατα ακόµα και για τον<br />

επιτυχηµένο σε γενικές γραµµές Alan Greenspan:<br />

"Better Than Predecessors, Not As Good as Gold".<br />

Η ιστορία του 1929 και της µετέπειτα ύφεσης δεν<br />

αποτελεί καθόλου απόδειξη της εγγενούς αστάθειας<br />

των ελεύθερων αγορών αλλά πώς η συγκεντρωµένη<br />

εξουσία (εδώ η ρύθµιση των επιτοκίων) στα χέρια<br />

λίγων σχεδιαστών µπορεί να αποβεί καταστροφική.<br />

Depressions and mass unemployment are not<br />

caused by <strong>the</strong> free market but by government<br />

interference in <strong>the</strong> economy.<br />

Ludwig von Mises<br />

Η ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΙΚOΤΗΤΑ ΤΟΥ<br />

ΛΑΪΚΙΣΜΟΥ<br />

Φώτης Περλικός<br />

Πολύς θόρυβος έχει σηκωθεί γύρω από τα πρόσφατα<br />

µ έτρα της γαλλικής κυβέρνησης για την µείωση της<br />

νεανικής ανεργίας. Στην χώρα µας, ως συνήθως,<br />

ακούσαµε µόνο τα µονολιθικά στερεότυπα της<br />

κατάργησης των εργατικών δικαιωµάτων από τα<br />

περισσότερα ΜΜΕ, τις ονειρώξεις κοινωνικών αγώνων<br />

από<br />

τους συνηθισµένους γραφικούς, αλλά το<br />

χειρότερο ακούσαµε τον ίδιο ασόβαρο, κοντόφθαλµ ο<br />

λαϊκισµό<br />

από το σύνολο των πολιτικών κοµµάτων.<br />

Μάλιστα τα κόµµ ατα εξουσίας επιδώθηκαν<br />

σε µια<br />

πλειοδοσία λαϊκισµού. Η ανεύθυνη όµως αυτή στάση<br />

είναι καταστροφική, όχι µόνο για τη Γαλλία<br />

ή την<br />

χώρα µας, αλλά για οποιαδήποτε χώρα µαστίζεται<br />

από παρόµοια προβλήµατα ανεργίας.<br />

∆εν θα αναφερθώ στα<br />

χιλιοειπωµένα παραδείγµατα<br />

της Ιρλανδίας, της Νέας<br />

Ζηλανδίας, της Βρετανίας ή<br />

των ΗΠΑ, αλλά στη ∆ανία της<br />

ισχυρής κοινωνικής<br />

προστασίας. Όπως γράφει η<br />

Wall Street Journal:<br />

Η ∆ανία όµως έχει<br />

ακολουθήσει άλλο δρόµο: η<br />

κυβέρνηση επιτρέπει<br />

Rooster Review<br />

ελεύθερα τόσο τις προσλήψεις όσο και<br />

τις<br />

απολύσεις,<br />

όπως συµβαίνει στις ΗΠΑ, ενώ έχει<br />

θέσει όριο στη χρονική διάρκεια καταβολής των<br />

υψηλών επιδοµάτων ανεργίας. Την ίδια στιγµή<br />

όµως, επενδύει περισσότερο από κάθε άλλη χώρα στην<br />

επανεκπαίδευση των ανέργων, ως ποσοστό επί του<br />

ακαθάριστου<br />

εγχώριου προϊόντος - συνδυασµός<br />

ευελιξίας και ασφάλειας.<br />

Ο ασυνήθιστος αυτός συνδυασµός βοήθησε τη δανική<br />

κυβέρνηση να µειώσει το ποσοστό ανεργίας στο<br />

ήµισυ, από το 10% στις αρχές της δεκαετίας<br />

του<br />

1990 (από 12,3% το 1994) σε χαµηλότερα από<br />

5% σήµερα, στα πρότυπα των ΗΠΑ. Η οικονοµία<br />

είναι σχετικά εύρωστη, παρουσιάζοντας ρυθµό<br />

αύξησης 3,4% πέρυσι. Αντίστοιχα,<br />

η Γαλλία και η<br />

Γερµανία παρουσίαζαν το δανικό ποσοστό ανεργίας<br />

ή<br />

και περισσότερο πριν από<br />

µία δεκαετία.<br />

Μολονότι οι ∆ανοί θεωρούνται οι εργαζόµενοι που<br />

απολύονται πιο εύκο λα στην Ευρώπη, οι<br />

έρευνες δείχνουν ότι είναι οι περισσότεροι<br />

ασφαλείς όσον αφορά<br />

το µέλλον τους. Η<br />

Ευρωπαϊκή Επιτροπή σήµερα προβάλλει τη ∆ανία<br />

ως<br />

µοντέλο για άλλες χώρες,<br />

τις οποίες προτρέπει να<br />

ακολουθήσουν το παράδειγµά<br />

της.<br />

Την ίδια στιγµή, οι ∆ανοί αλλάζουν θέσεις εργασίας<br />

πιο συχνά από τους εργαζοµένους του ανεπτυγµένου<br />

κόσµου µε εξαίρεση τους Αµερικανούς και τους<br />

Αυστραλούς, σύµφωνα µε τον Οργανισµό Οικονοµικής<br />

Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ).Λιγότεροι από<br />

το<br />

10% των ∆ανών εργαζοµένων υποστηρίζουν<br />

ότι δεν<br />

νιώθουν<br />

ασφάλεια όσον αφορά την εργασία τους,<br />

συγκριτικά µε το 40% των εργαζοµένων στη Γερµανία<br />

και το 60% στην Ισπανία. Οι περισσότεροι ∆ανοί<br />

πιστεύουν ότι πάντα µπορούν να βρουν δουλειά<br />

στην ευέλικτη αγορά εργασίας τους. Ακόµ η και<br />

την περίοδο που είναι άνεργοι, νιώθουν ασφάλεια,<br />

καθώς λαµβάνουν επίδοµα αντίστοιχο περίπου µε τα<br />

εννέα-δέκατα του τελευταίου µισθού τους - πρόκειται<br />

για<br />

το υψηλότερο επίπεδο στην Ευρώπη.<br />

Αυτές οι επιτυχίες<br />

ήταν που ενέπνευσαν<br />

τη γαλλική κυβέρνηση<br />

να τολµήσει κάποιες<br />

αλλαγές, για να<br />

αντιµετωπίσει την<br />

τεράστια νεανική<br />

ανεργία, και όχι<br />

κάποια έµφυτη κακία<br />

της απέναντι στους εργαζοµένους. ∆υστυχώς όµως<br />

αντιµετωπίστηκαν εχθρικά από τους διανοούµενους<br />

της κρατικίστικης αριστεράς, από τους κλασικούς<br />

βολεµένους του συστήµατος (τους συνδικαλιστές),<br />

από τους νέους που βρίσκονται στην κορυφή της<br />

65

66<br />

πυραµίδας,<br />

έχουν τα µικρότερα προβλήµατα αλλά<br />

ζουν<br />

µια παρατεταµένη εφηβεία, αλλά και από<br />

όσους υποστεί την συστηµατική<br />

πλύση εγκεφάλου<br />

τόσα χρόνια εναντίον των<br />

ίδιων τους των<br />

συµφερόντων (που έχουν<br />

ονοµαστεί συλλύβδην<br />

...νεοφιλελευθερισµός).<br />

Ο νεοφιλελευθερισµός<br />

όµως είναι κάτι που ποτέ δεν<br />

εφαρµόστηκε στη Γαλλία του κρατικισµού, της<br />

φορολογίας, τς γραφειοκρατίας<br />

και των ασφυκτικών<br />

ρυθµίσεων της αγοράς. Τα προβλήµατα της γαλλικής<br />

οικονοµίας είναι χρόνια, συµπληρώνει σχεδόν 30<br />

χρόνια αναιµικής ανάπτυξης και η ανεργία της είναι<br />

δοµική και όχι κάτι το συγκυριακό, πληρώνοντας το<br />

τίµηµα των σοσιαλδηµοκρατικών/συντηρητικών<br />

εµµονών της. Μια απόδειξη της χρεοκοπίας ενός<br />

συστήµατος να προστετεύσει αυτούς για τους<br />

οποιούς υπιτίθεται ότι αναπτύχθηκε.<br />

Αλλά και οι αλλαγές που προτείνονται δεν<br />

είναι η<br />

πλήρης κατάργηση της προστασία των εργαζοµένων<br />

όπως διαδίδουν οι πολέµ ιο κάθε αλλαγής, αλλά η<br />

αναπροσαρµογή<br />

τους µε τέτοιο τρόπο ώστε να<br />

απελευθερωθούν οι παραγωγικές δυνάµεις της<br />

ελεύθερης αγοράς να παράγουν πλούτο και<br />

ευηµερεία και να ξεφεύγει η κοινωνία από τον φaύλο<br />

κύκλο της µακροχρόνιας ανεργίας και των αδιέξοδων<br />

σπάταλων πολιτικών που την διαιωνίζουν. Πλέον<br />

χρειάζονται βαθιές τοµές και ριζικές αλλαγές όχι<br />

µόνο στην νοµοθεσία αλλά και στην νοοτροπία των<br />

πολιτών, αν θέλουν αναστρέψουν µια διαρκώς<br />

επιδεινούµενη κατάσταση, διότι τα µέτρα από µόνα<br />

τους δεν φτάνουν. Αλλαγές νοοτροπίας όχι µόνο<br />

στην<br />

αποδοχή των µέτρων αλλά και στην συµµετοχή<br />

στην<br />

επιτυχία<br />

τους. Όπως αποδεικνύουν δύο Γάλλοι<br />

οικονοµολόγοι:<br />

...civic attitudes cannot be systematically changed<br />

quickly just by changing institutions. This result<br />

has<br />

far-reaching consequences for <strong>the</strong> policy reforms<br />

agenda. It indicates that civic attitudes impose<br />

real<br />

constraints on <strong>the</strong> choice of labor market<br />

institutions. From this point of view, it is unlikely<br />

that countries with weak public-spiritedness can<br />

implement <strong>the</strong> Danish Model without specific<br />

action aimed at changing <strong>the</strong> values of <strong>the</strong>ir<br />

citizens.<br />

...this analysis suggests that public-spiritedness is<br />

a key ingredient in <strong>the</strong> possibility for a society to<br />

implement efficient public unemployment insurance.<br />

To that regard, a country may be unlikely to<br />

succeed<br />

in its labor market reforms without a<br />

comprehensive policy affecting civic behavior<br />

of its citizens.<br />

Οι επιλογές είναι διαθέσιµες και τα επιτυχηµένα<br />

Rooster Review<br />

παραδείγµατα είναι υπαρκτά. Φυσικά, οι λύσεις της<br />

∆ανίας ή της Σουηδίας δεν είναι πανάκεια. Έχουν<br />

και αυτές τις αδυναµίες τους (πχ υψηλή φορολογία).<br />

Είναι όµως απόδειξη ότι αν ένας λαός δεν βρίσκεται<br />

αγκυλωµένος<br />

πίσω από καταστροφικές ιδεοληψίες,<br />

κυνηγώντας<br />

δονκιχωτικά νεοφιλελεύθερους<br />

ανεµόµυλους, και αγκαλιάσει τους µηχανισµούς της<br />

αγοράς, τότε µπορεί να τους αξιοποιήσει<br />

επιτυχηµένα χωρίς να µειώσει την µέριµνα για τους<br />

εργαζοµένους.<br />

Το παράδειγµα των βόρειων χωρών δείχνει ότι για να<br />

αποδώσουν τα µέτρα χρειάζονται ταυτόχρονα µια<br />

συνολική<br />

αλλαγή νοοτροπίας που δυστυχώς ούτε<br />

επιδεικνύεται,<br />

ούτε υπάρχουν ενδείξεις προσπάθειας<br />

σε αυτήν την κατεύθυνση. Εδώ ακριβώς βρίσκονται<br />

οι εγκληµατικές ευθύνες όλων όσων λαϊκίστικα<br />

φωνάζουν σε κάθε προσπάθεια εξορθολογισµού των<br />

οικονοµικών σχέσεων διότι µε τις κραυγές τους (που<br />

είναι σχεδόν µονοπώλιο στην χώρα µας ή της Γαλλία)<br />

εξασφαλίζουν ότι δεν θα αναπτυχθούν ποτέ οι<br />

αναγκαίες συνθήκες, νοοτροπίες και οι θεσµ οί για να<br />

έχουν πιθανότα επιτυχίας οι αλλαγές. Ειδικά οι<br />

ευθύνες του πολιτικού κόσµου και των κοµµάτων<br />

είναι τεράστιες, που µπροστά στα µικροκοµµατικά<br />

τους οφέλη θυσιάζουν<br />

κάθε πολιτική αρχή.<br />

Γι' αυτό οι αντιδράσεις στις αλλαγές δεν είναι απλά<br />

χαριτωµένες, γραφικές, ανεύθυνες ή σουρεαλιστικές.<br />

Είναι ουσιαστικό µέρος που προβλήµατος που κρατά<br />

τη χώρα πίσω, διατηρεί την ανεργία στα ύψη,<br />

συντηρεί τις αντιπαραγωγικές ρυθµίσεις και τους<br />

περιορισµούς της αγοράς και µηδενίζει κάθε<br />

πιθανότητα ουσιαστικών αλλαγών. ∆εν θέλουν απλά<br />

την αδιαφορία µας, απαιτούν την αποδοκιµασία µας.<br />

Ο ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΣ ∆ΙΚΤΑΤΟΡΑΣ<br />

Φώτης Περλικός<br />

Χθες είχαµε την προαποφασισµένη "επανεκλογή"<br />

του<br />

τελευταίου δικτάτορα της Ευρώπης µε ένα σαρωτικό<br />

σταλινικό ποσοστό του 82,6% µια παρωδία εκλογών,<br />

την<br />

οποία η αντιπολίτευση χαρακτήρισε φάρσα. Ο<br />

Αλεξάντρ<br />

Λουκασένκο, που κυβερνά εδώ και 12<br />

χρόνια,<br />

θα συνεχίσει να είναι πρόεδρος της<br />

Λευκορωσίας, και για να το πετύχει µεταχειρίστηκε<br />

κάθε µέσο τροµοκράτησης των αντιπάλων του και<br />

των πολιτών, καταστολής της ελευθερίας των ΜΜΕ<br />

και ασφυκτικών περιορισµών στους διεθνείς

παρατηρητές . Μέχρι και το Σύνταγµα της χώρας<br />

τροποποίησε<br />

για να µπορέσει να συνεχίσει την<br />

δικτατορική του διακυβέρνηση. Οι χθεσινές εκλογές<br />

είναι άλλη µια πράξη του δράµατος που ξεκίνησε το<br />

1996 όταν µε ένα στηµένο δηµοψήφισµ α ο<br />

Λουκασένκο κατάφερε απαλλαγεί από τους<br />

περιορισµούς του Κοινοβουλίου.<br />

Έκτοτε αναφέρονται φυλακίσεις αντιφρονούντων,<br />

κακοποίηση των πολιτικών αντιπάλων (πρόσφατα ο<br />

σοσιαλδηµοκράτης υποψήφιος Αλεξάντερ Κοσούλιν<br />

δεν κατάφερε να µιλήσει στη συνεδρίαση της<br />

εθνοσυνέλευσης διότι πράκτορες της KGB τον<br />

συνέλαβαν στην είσοδο του µεγάρου, τον<br />

κακοποίησαν και τον µετέφεραν στο αστυνοµικό<br />

τµήµα, όπου έµεινε επί ώρες. Οι δηµοσιογράφοι<br />

που<br />

ήταν µάρτυρες του επεισοδίου κακοποιήθηκαν<br />

επίσης το οπτικό υλικό τους κατασχέθηκε). Στο τέλος<br />

των προεκλογικών του συγκεντρώσεων γίνονται κατά<br />

κανόνα συλλήψεις τονίζει ο Κοσούλιν. Φυλακίζονται<br />

και εκείνοι που οργανώνουν τις συναντήσεις µ ας µε<br />

ψηφοφόρους, καταγγέλλει από την πλευρά του<br />

ο<br />

Αλεξάντερ Μιλίνκεβιτς, που θεωρείται<br />

ο<br />

σηµαντικότερος<br />

από τους υποψήφιους της<br />

αντιπολίτευσης.<br />

Οι ∆ηµοσιογράφων Χωρίς<br />

Σύνορα καταγγέλουν τις<br />

παραβιάσεις της ελευθερίας<br />

του Τύπου. ∆ιώξεις και<br />

κακοποιήσεις<br />

δηµοσιογράφων, απελάσεις<br />

ξένων ανταποκριτών, έλεγχος<br />

του συνόλου σχεδόν των<br />

ΜΜΕ, κατάσχεσεις φύλλων<br />

ανεξάρτητων εφηµερίδων,<br />

απαγόρευση εκδόσεων,<br />

κλείσιµο εφηµερίδων είναι<br />

λίγες από τις συνηθισµένες<br />

πρακτικές του καθεστώτος. Έφτασαν στο σηµείο<br />

να<br />

απελάσουν ξένους<br />

παρατηρητές των εκλογών, ενώ<br />

δήλωσαν<br />

ότι η παρουσία αντιπροσωπίας του<br />

Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου<br />

είναι ανεπιθύµητη και<br />

συνιστά "πρόκληση".<br />

Παρ'όλα αυτά η δυσαρέσκεια<br />

δεν µπορεί να<br />

καταπνιγεί και ίδιο το βράδυ χιλιάδες διαδήλωσαν<br />

χθες στο Μινσκ εναντίον<br />

των στηµένων εκλογών. O<br />

αντιπολιτευόµενος ηγέτης<br />

Αλεξάντρ Μιλίνκεβιτς<br />

δήλωσε ότι θα ζητήσει την ακύρωση των εκλογών,<br />

κάνοντας λόγο για νοθ εία. Και η Ευρωπαϊκή Ένωση<br />

όµως επέκρινε τον τρό πο διεξαγωγής των εκλογών<br />

στη Λευκορωσία που έγιναν όπως επισηµάνθηκε<br />

«σε<br />

κλίµα εκφοβισµού». Η υπουργός Εξωτερικών της<br />

Αυστρίας –χώρας που ασκεί την προεδρία της Ε.Ε.-<br />

Ούρσουλα Πλάσνικ κατήγγειλε σήµερα «το κλίµα<br />

εκφοβισµού» σε βάρος της αντιπολίτευσης. Το<br />

καθεστώς προέβη σε συλλήψεις τεσσάρων ηγετικών<br />

Rooster Review<br />

στελεχών των χθεσινών διαδηλωτών καθώς χιλιάδες<br />

Λευκορώσοι από όλη τη<br />

χώρα αψήφησαν την<br />

αστυνοµική<br />

τροµοκρατία και διαδήλωσαν ενατίον του<br />

στηµένου αποτελέσµατος. Η ΕΕ, ο Οργανισµός για<br />

την Ασφάλεια κα ιτην Συνεργασία στην Ευρώπη και<br />

οι ΗΠΑ καταδίκασαν ως απάτη τις εκλογές ενώ η<br />

Ρωσία τις έκρινε δίκαιες!<br />

Το Σάββατο 25 του µηνός, εκατοντάδες διαδηλωτές<br />

της αντιπολίτευσης στη Λευκορωσία κατάφεραν να<br />

σπάσουν έναν πρώτο αστυνοµικό κλοιό και να να<br />

ξεκινήσουν την πορεία τους προς την πλατεία του<br />

Οκτώβρη στο κέντρο του Μινσκ. Η αστυνοµία της<br />

Λευκορωσίας συνέλαβε έναν από τους δύο ηγέτες της<br />

αντιπολίτευσης που έχασαν από τον πρόεδρο<br />

Αλεξάντερ Λουκασένκο στις εκλογές που<br />

διεξήχθησαν πριν από µία εβδοµάδα, δήλωσαν<br />

µάρτυρες. Υποστηρικτές της αντιπολίτευσης δήλωσαν<br />

πως οι ειδικές δυνάµεις της αστυνοµίας για την<br />

καταστολή των διαδηλώσεων έσυραν τον Αλεξάντερ<br />

Κοζουλίν µακριά από ένα πλήθος διαδηλωτών που<br />

πραγµατοποιούσαν πορεία προς ένα κέντρο<br />

κράτησης όπου κρατούνται<br />

περίπου 200 σύντροφοί<br />

τους.<br />

Η οικονοµία τη Λευκορωσίας βρίσκεται υπό<br />

ασφυκτικό κρατικό κλοιό, αφού ελέγχει σχεδόν το<br />

80% της βιοµηχανίας. Οι εγκαταστάσεις στο σύνολό<br />

τους είναι απαρχαιωµένες και πάνω από το 40% των<br />

εταιριών συνεχίζουν να λειτουργούν µε ζηµίες.<br />

Υψηλή φορολογία, υπερβολικές κανονιστικές<br />

ρυθµίσεις και αντιεπενδυτικό κλίµα αποθαρρύνουν<br />

ξένες επενδύσεις. Κι όµως το καταπιεστικό<br />

ολοκληρωτικό καθεστώς επιβιώνει, παρά την<br />

δυσφορία των πολιτών του, χάρη στην ενίσχυσή του<br />

από την Ρωσία, µε αντάλλαγµα την πολιτική<br />

εξάρτηση.<br />

Η οικονοµία της Λευκορωσίας είναι απόλυτα<br />

εξαρτηµένη<br />

ενεργειακά από το πετρέλαιο και το<br />

φυσικό<br />

αέριο. Όπως γράφει το πολύ καλό blog<br />

Libertinos, η Gazprom χρεώνει τη Λευκορωσία<br />

µόνο<br />

47$ ανά 1.000 κυβικά µέτρα του αερίου. Η Αρµενία<br />

και η Γεωργία χρεώνονται 110$, η Ρουµανία 280$<br />

και η ΕΕ κατά µέσον όρο 240$ (τα λέει και το BBC).<br />

Η Ρωσία είναι ο µεγαλύτερος εµπορικός της εταίρος<br />

(απορροφά το 49.1% των εξαγωγών και προσφέρει<br />

το<br />

65,8% των εισαγωγών) και χορηγός γενναιόδωρων<br />

δανείων. Πέραν αυτού παρέχει και διπλωµατική<br />

υποστήριξη και πολιτική κάλυψη στο καθεστώς,<br />

όπως πέρισυ µε αφορµή τις δηλώσεις της<br />

αµερικανίδας ΥΠΕΞ.<br />

Η Λευκορωσία είναι το τελευταίο κάστρο του<br />

ολοκληρωτισµού στην Ευρώπη (αν και η πορεία<br />

χωρών όπως η Ρωσία δείχνει ότι ίσως να αποκτήσει<br />

και παρέα σύντοµα). Ένα κράτος-κόλαση για τους<br />

πολίτες του, που ελέγχει κάθε έκφραση του<br />

67

68<br />

δηµόσιου βίου τους. Mια υπόµνηση ότι ο αγώνας<br />

ενάντια στις δυνάµεις του ολοκληρωτισµού δεν έχει<br />

τελειώσει.<br />

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, Η<br />

ΒΑΣΗ ΤΗΣ ΕΥΗΜΕΡΙΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ<br />

∆ΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ<br />

Φώτης Περλικός<br />

Economic freedom is an essential requisite for<br />

political<br />

freedom. By enabling people to<br />

cooperate with one ano<strong>the</strong>r without coercion or<br />

central direction, it reduces <strong>the</strong> area over<br />

which political power is exercised.<br />

Milton Friedman<br />

Ένα<br />

από τα θεµέλια του<br />

σύγχρονου φιλελευθερισµού<br />

είναι η<br />

προτεραιότητα<br />

που δίνει<br />

στο άτοµο να διαχειρίζεται<br />

ελεύθερα χωρίς<br />

περιορισµούς του πόρους<br />

του. Η µεγιστοποίηση<br />

της<br />

οικονοµικής<br />

ελευθερίας<br />

µ ιας κοινωνίας και των<br />

οικονοµικών<br />

επιλογών του<br />

ατόµου βρίσκεται στον<br />

πυρήνα<br />

κάθε πραγµατικά<br />

φιλελεύθερης πολιτικής<br />

και είναι ένα από τα<br />

βασικότερα<br />

εργαλεία µιας ανοιχτής κοινωνίας όχι<br />

µόνο για να παράγει ευηµ ερία αλλά και για να<br />

διασφαλίζει την δηµοκρατία και τις πολιτικές<br />

ελευθερίες. O βαθµός οικονοµικής<br />

ελευθερίας κάθε<br />

κοινωνίας είναι µέγεθος µ ετρήσιµο και κάθε χρόνο<br />

δηµοσιεύονται µε βάση αυτόν εκθέσεις κατάταξης<br />

των διαφόρων χωρών.<br />

Τα συµπεράσµατα των συγκρίσεών<br />

τους είναι<br />

πραγµατικά εντυπωσιακά,<br />

αν και σπάνια γίνεται<br />

λόγος για αυτά στην χώρα<br />

µας. Όχι µόνο λόγω της<br />

απαράδεκτης θέσης µας , αλλά<br />

και διότι διαψεύδουν<br />

τις συνεχώς αναµασώµενες<br />

κυρίαρχες ιδεολογικές<br />

καραµέλες, που διαστρέφουν<br />

και συκοφαντούν κάθε<br />

πολιτική αύξησης των οικονοµικών<br />

µας ελευθεριών.<br />

Βέβαια στην Ελλάδα ο παραλογισµός έχει ξεφύγει σε<br />

βαθµό να κατηγορείται ως "νεοφιλελεύθερη λαίλαπα"<br />

σχεδόν οποιαδήποτε κυβερνητική επιλογή, άσχετα<br />

Rooster Review<br />

µε τα χαρακτηριστικά της. Ας δούµε λίγα στοιχεία<br />

για την οικονοµική ελευθερία:<br />

Η οικονοµική ελευθερία σχετίζεται απόλυτα µε το<br />

κατακεφαλήν εισόδηµα.<br />

Μπορεί να υπάρχουν<br />

διακυµάσνεις<br />

και κάποιες εξαιρέσεις, αλλά η τάση<br />

είναι ξεκάθαρη: µια χώρα µε οικονοµικές ελευθερίες<br />

είναι κατά τεκµήριο πολύ πιο πλούσια από όσες<br />

επιµένουν σε παρεµβατικές επιλογές που<br />

περιορίζουν και καταπατούν την οικονοµική<br />

ελευθερία του ατόµου:

H εξήγηση έρχεται από την πολύ στενή συσχέτιση<br />

οικονοµικής ελευθερίας και ανάπτυξης. Μπορεί να<br />

συνυπάρχουν διάφορες συγκυρίες σε κάθε χώρα σε<br />

µια δεδοµένη στιγµή, αλλά και πάλι φαίνεται<br />

ξεκάθαρα ότι η οικονοµική ελευθερία δηµιουργεί<br />

πολύ ευνοϊκότερες συνθήκες ανάπτυξης. Για µια<br />

χώρα που θέλει να ξεφύγει από τον κύκλο της<br />

ανέχειας, η υιοθέτηση µεταρρυθµίσεων που<br />

αυξάνουν<br />

την οικονοµική ελευθερία είναι αναγκαία<br />

συνθήκη, ίσως όχι παντά και ικανή από µόνη της:<br />

Γεγονός απόλυτα λογικό, αφού το πόσο πιο ελεύθερη<br />

είναι µια οικονοµία είναι από τα βασικότερα<br />

κριτήρια που την κάνουν ελκυστική σε επενδύσεις:<br />

Rooster Review<br />

Όχι όµως µόνο αυτό, οι επενδύσεις σε ελεύθερες<br />

οικονοµίες έχουν µεγαλύτερη αποδοτικότητα:<br />

Το µικρότερο και µε λιγότερες εξουσίες κράτος είναι<br />

λιγότερο δεκτικό στην διαφθορά και υπάρχουν<br />

λιγότερα κίνητρα για να το κάνει, αφού ελέγχει πολύ<br />

µικρότερα τµήµατα της οικονοµικής δραστηριότητας:<br />

69

70<br />

Η παραοικονοµία είναι µικρότερη (για την µεγάλη<br />

σηµασία<br />

της ενσωµάτωσης της παραοικονοµιάς<br />

περισσότερα εδώ):<br />

Έτσι χώρες µε µεγαλύτερη οικονοµική ελευθερία<br />

έχουν κατα τεκµήριο χαµηλότερη ανεργία:<br />

Rooster Review<br />

Τι γίνεται όµως µε τις ανισότητες; Όπως βλέπουµε<br />

παρά την πολύ µεγάλη διαφορά στο κατακεφαλήν<br />

εισόδηµα, οι χώρες µε αυξηµένη οικονοµική<br />

ελευθερία δεν έχουν µεγαλύτερη ανισοκατανοµή<br />

εισοδήµατος, αφού το φτωχότερο 10% τους έχει<br />

παρόµοιο ποσοστό µε τις φτωχότερες κοινωνίες:<br />

Η µεγάλη διαφορά όµως γίνεται όταν το εισόδηµα<br />

του φτωχότερου 10% σε απόλυτες τιµές. Η ελεύθερη<br />

οικονοµία δεν στοχεύει στην κατάργηση των<br />

οικονοµικών ανισοτήτων. Βελτιώνει όµως το επίπεδο<br />

ζωής και το εισόδηµα όλων των στρωµάτων, πράγµα

που την δικαιώνει αφού τα καταφέρνει καλύτερα από<br />

κάθε παρεµβατική πολιτική. Για να θυµηθούµε και<br />

τον Rawls: inequality is acceptable only if <strong>the</strong><br />

lot of <strong>the</strong> worst off is improved:<br />

Επιπλεόν,<br />

το ποσοστό των ανθρώπων που ζουν κάτω<br />

από τα όρια τη φτώχειας µειώνεται:<br />

Η παιδική εργασία µηδενίζεται στις χώρες µε<br />

αυξηµένο βαθµό οικονοµική ελευθερίας:<br />

Rooster Review<br />

Οι κοινωνίες µε αυξηµένη οικονοµική ελευθερία,<br />

προσφέρουν πολύ καλύτερες συνθήκες ζωής στους<br />

πολίτες τους:<br />

71

72<br />

Πέρα όµως από όλα αυτά, είναι πολύ σηµαντικό να<br />

αναγνωρίσουµε ότι η οικονοµική ελευθερία είναι σε<br />

ευθεία συσχέτιση µε τις πολιτικές ελευθερίες και την<br />

δηµοκρατική διακυβέρνηση. Μπορεί να υπάρχουν<br />

επιµέρους διαφοροποιήσεις, µπορεί ανελεύθερα<br />

καθεστώτα να επιλέξουν πολιτικές οικονοµικής<br />

ελευθερίας (υπονοµεύοντας τα θεµέλιά τους), αλλά<br />

και πάλι φαίνεται η ξεκάθαρη τάση η οικονοµική<br />

φιλελευθεροποίηση να οδηγεί τελικά στην πολιτική<br />

φιλελευθεροποίηση:<br />

Rooster Review

Θα µπορούσαµε να επεκταθούµε και στην συµβολή<br />

της ελεύθερης οικονοµίας στον περιορισµό των<br />

ένοπλων συγκρούσεων του πλανήτη ή στους<br />

µεγαλύτερους δείκτες προστασίας του<br />

περιβάλλοντος:<br />

Rooster Review<br />

Νοµίζω ότι τα παραπάνω στοιχεία επαρκούν για να<br />

δείξουν ότι οι φιλελεύθερες µεταρρυθµίσεις που<br />

ζητούνε τον περιορισµό της γραφειοκρατείας, της<br />

φορολογίας, του ρόλου του κράτους ως<br />

επιχειρηµατία και των µονοπωλίων του, των<br />

κανονιστικών ρυθµίσεων, των επιδοτήσεων, των<br />

παρεµβάσεων στην αγορά και την αύξηση της<br />

οικονοµικής µας ελευθερίας είναι ...καταστροφικές,<br />

απάνθρωπες ή ανάλγητες! Η σοβαρότητα δεν ήταν<br />

ποτέ χαρακτηριστικό της ελληνικής πολιτικής<br />

πραγµατικότητας...<br />

73

74<br />

Rooster Review

logo

products

Resources

Company

Terms of service
Privacy policy
Cookie policy
Cookie settings
Imprint
Change language
Made with love in Switzerland
© 2024 Yumpu.com all rights reserved

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!