Álitsgerð Kirkjueignanefndar – fyrri hluti 1984 - Þjóðkirkjan

More documents

Recommendations

Info

éttarbótum boðið og bífalað að fornu hér í landið. En inventaria og messuklæði fyrsagðra kirkna og saunghúsa skulu biskuparnir með lénsmannsins ráði og annara góðra manna leggja til þeirra sóknarkirkna, sem mest er þörf á í því héraði eður annarsstaðar.“ Í samþykkt þessari var einnig ályktað á um, að kirkjueignir skyldu verða tíundarskyldar að nokkru marki. Við siðaskiptin varð konungur æðsti yfirmaður kirkjunnar, en biskupar landsins reyndu þó að varðveita reisn hennar og forræði í nokkrum efnum og tókst það um sinn, auk þess sem Alþingi hafði fyrst um sinn vald í kirkjulegum málum, sem öðrum, þar til einveldi komst á. Að mati nefndarinnar voru flestar þær ráðstafanir á eignum kirkjulegra stofnana og sem meiriháttar mega teljast, þ.e. einkum taka stólseignanna og ráðstöfun stólsjarða og taka klaustursjarðanna, löglausar og óheimilar að þeirra tíma rétti. Konungur var eigi yfir lögin hafinn og fram til einveldisstofnunar alllöngu síðar var löggjafarvaldið í höndum konungs og Alþingis sameiginlega og dómsvald um kirknaeignir átti að réttu að vera í höndum kirkjulegra dómstóla, a.m.k. þar til því fyrirkomulagi hafði verið breytt á afdráttarlausan hátt. Í því sambandi skal á það minnt, að samkvæmt Gamla-sáttmála hafði konungur skuldbundið sig til þess sérstaklega að virða íslensk lög . Svo mikilvægum og afdrifaríkum ráðstöfunum, sem hér um ræðir, gat konungur því eigi réttilega komið til leiðar einhliða og á sitt eindæmi og í skjóli valdastöðu sinnar, heldur þurfti til að koma formlegt samþykki innlendra yfirvalda, einkum Alþingis. Það samþykki kom ekki til með ótvíræðum hætti og eigi verður talið, að heimild til svo viðamikilla ráðstafana hafi falist sjálfkrafa í viðtöku hinnar nýju kirkjuskipanar (ordinantiunnar), 1541 og 1551. Sama virðist gilda um ýmsar ráðstafanir, sem beindust að því að rýra tekjur biskupsstólanna, þótt eigi verði vikið nánar að því efni hér. Klaustrajarðirnar (mörgu hundruð að tölu) urðu síðar meginstofninn í jarðasafni konungs hérlendis, sem síðar var kallað þjóðjarðir, og var eignarheimild konungs á þeim í upphafi án lagastoðar og aldrei réttlætt síðar á formlegan hátt. Kirkjan í landinu naut heldur yfirleitt ekki arðsins af þessum jörðum. Ljóst er, að eftir viðtöku hins breytta siðar var eigi framar grundvöllur fyrir hinum fornu klausturstofnunum, en eðlilegt hefið þá verið, að eigir þeirra hefðu almennt runnið til viðkomandi biskupsstóla. Segja má þó með nokkrum rétti, að eigi hafi nokkru sinni, á öllum þeim öldum, sem síðar eru liðnar, verið hafðar uppi kröfur til leiðréttingar þessa frá kirkjulegum yfirvöldum eða öðrum, auk þess sem staða konungs styrktist mjög í þessu efni, sem á öðrum sviðum, með tilkomu einveldisins, þegar allt vald komst á hendur konungs. Verður eigi séð, að íslenska kirkjan eigi nú neina lagalega kröfu til klaustursjarðanna eða til bóta vegna töku þeirra á siðskiptatímunum. V. ÞRÓUN MÁLA FRÁ ÞVÍ EFTIR SIÐASKIPTI OG FRAM YFIR SÍÐUSTU ALDAMÓT. 1. Almennt. Prófessor Magnús Már Lárusson hefur sett upp eftirfarandi töflu yfir jarðahundruð landsins alls árið 1695 sundurgreinda eftir eignaraðild (1), með víðtækara samanburði, og sést þar glöggt hver hlutur kirkjueigna (í víðtækum skilningi) var miðað við alla jarðeign í landinu: 10
Alls Hólastifti Hólastifti Skálholtsstifti Skálholtsstifti Einkaeign 45.976 52% 16.138 46,4% 29.838,5 55,6% Skálholtsskóli 6.105,5 6,9% 3 0,01% 6.102,5 11,4% Hólastóll 8.060,3 9,1% 8.040,3 23,1% 20 0,04% Beneficia 3.438 3,9% 1.481,3 4,3% 1.956,3 3,6% Kirkjur 6.474,3 7,3% 1.828,3 5,3% 4.646 8,7% Bændakirkjur 2.825,2 3,2% 770,5 2,2% 2.054,7 2,2% Lagt fátækum 757 0,9% 30 0,1% 727 1,7% prestum Kristfé 316,7 0,3% 122 0,4% 194,7 0,2% Spítalar 214 0,2% 100 0,3% 114 0,2% Konungur 14.349,7 16,2% 6.282,5 18% 8.062,5 15% Samtals 88.516,7 34.800,2 53.715,5 Konungsjarðirnar má sundirliða eftir eðli: Viðeyjarklaustur 2.105,25 Helgafellsklaustur 2.367,2 Þingeyraklaustur 1.592,3 Reyninessklaustur 1.062 Möðruvallaklaustur 1.430,3 Munkaþverárklaustur 1.301,3 Skriðuklaustur 436 Kirkjubæjarklaustur 656 Þykkvabæjarklaustur 864 Annað góz 1.545,3 Alls 14.349,2 (Vestmannaeyjar 490 c eins og 1861) Klaustrahundruð í Skálholtsstifti: 5.992,42 11,2% af stiftinu Klaustrahundruð í Hólastifti: 4.084,9 11,7% af stiftinu Fjöldi lögbýla er 4.033. Samanburðartafla færð til jöfnunar milli áranna 1695 og 1861: Lögbýli Hundr. Lögbýli Hundr. Einkaeign 1.899 47,1% 45.902 52,3% 2.711 67,2% 64.578 73,6% Konungur 722 18,1% 14.270 16,3% 504 13,2 9.597 10,9% Skálholtsstóll 289 7,2% 5.959 6,8% 0 0 Hólastóll 323 8% 8.023 9,1% 0 0 Annað 790 19,6% 18.621 15,5% 788 18,5% 13.600 15,5% Samtals 4.033 87.775 4.033 87.775 Samanburður þessi sýnir, hversu mjög hefur aukist tala fjölbýla í einkaeign <strong>–</strong> úr 47,1% í 67,7%, en að verðmæti úr 52,3% í 73,6%. Í Kulturhistorisk leksikon VII., á bls. 673-674 (undir uppsláttarorðinu Joredjendom) birtir hann einnig töflu um sama efni, sem byggist á rannsóknum Björns Lárussonar á grundvelli Jarðabókarinnar 1702-1714 eftir samanburð við jarðabækur frá 1679-1753: Jordejendommens fordeling paa 11
Page 1 and 2: Álitsgerð Kirkjueignanefndar - fy
Page 3 and 4: II. NOKKUR ALMENN ATRIÐI Rétt er,
Page 5 and 6: kirkjum sínum, enda virðast fullt
Page 7 and 8: ýmsar útræðisjarðir á 13. og
Page 9: sinni á Viðeyjarklaustur. Gissur
Page 13 and 14: Foss á Síðu Ingunnarstaðir Bolh
Page 15 and 16: 16) Til þess að fyrirgirða allar
Page 17 and 18: átt frumkvæði að afhendingu, og
Page 19 and 20: Fyrir aukaþinginu 1894 voru tvö f
Page 21 and 22: sje því samþykkur, ef hjeraðsfu
Page 23 and 24: heyra undir útkirkjurnar á jarða
Page 25 and 26: onus personale, heldur reale, og vi
Page 27 and 28: viðréttingu í vændum, meðan ek
Page 29 and 30: 1. Hagkvæma skipun kirkjumálanna,
Page 31 and 32: Stórnin féllst í flestum atriðu
Page 33 and 34: 46/1907. Að öðru leyti voru fles
Page 35 and 36: hvert reglulegt alþingi til athugu
Page 37 and 38: „Þó að ekki sé tekið fram í
Page 39 and 40: festa kaup á þeim og ættu þeir
Page 41 and 42: A-liður 47. gr. var síðan felldu
Page 43 and 44: ábúendum, að því er virðist,
Page 45 and 46: Til samræmis við b-lið 19. gr. s
Page 47 and 48: Eftir, að ákvæðum laga nr. 92/1
Page 49 and 50: 2. Um prestssetur a. Lög 46/1907 o
Page 51 and 52: prestssetrum. Er prestum heimilað
Page 53 and 54: Þess vegna má leiða að því r
Page 55 and 56: Að því er áður vikið í álit
Page 57 and 58: góss, sem til hennar hefði verið
Page 59 and 60: jafnframt getið sérstaklega um
Page 61 and 62:
fullyrða megi, að „fullt verð
Page 63 and 64:
sterk, þannig að segja má að á
Page 65 and 66:
Þó er auðvitað ljóst, að eign
Page 67 and 68:
9. gr. Nú hefur ítak verið leyst
Page 69 and 70:
3. Hvað ítök þér vitið til, a
Page 71 and 72:
Samkvæmt upplýsingum frá Skógr
Page 73 and 74:
upprunalega undir kirkju, sem hét
Page 75 and 76:
„Hér með sendist yður, kæri s
Page 77 and 78:
að stofninn undir Kristfjárkvöð
Page 79 and 80:
munaðarlausar ekkjur og föðurlau
Page 81 and 82:
Nú gefur einhver sig fram, eftir a
Page 83 and 84:
held, að það séu ekki neinar si
Page 85 and 86:
4. gr. Heimilt skal sveitarstjórn
Page 87 and 88:
Ketilsstaðir, Hlíðarhreppi, Nor
Page 89 and 90:
Þegar séra Jón Jónsson tók vi
Page 91 and 92:
sonur hans, séra Magnús, greindur
Page 93 and 94:
aðstæður. Afstaða Hæstaréttar
Page 95 and 96:
átti hann að hafa tekjur af kirkj
Page 97 and 98:
sjálfra, þ.e. í höndum viðkoma
Page 99 and 100:
(18) Stjtíð 1874, B, bls. 47-48.
Page 101 and 102:
prestakalls, þar sem presti ber af
show all

Álitsgerð Kirkjueignanefndar – fyrri hluti 1984 - Þjóðkirkjan

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?