Álitsgerð Kirkjueignanefndar – fyrri hluti 1984 - Þjóðkirkjan

upprunalega undir kirkju, sem hét Miklabæjarkirkja og er búið að leggja niður, og
þegar hún var lögð niður, var Miklabæjarkirkjusókn að öllu leyti sameinuð
Viðvíkursókn, og þá eignaðist Viðvíkursókn hólmann. Eðlilegast væri þá líka, að
Viðvíkurkirkja fengi andvirði hans, ef hann væri seldur. Það væri eðlilegst, en ekki að
hann skiptist á milli Hólakirkju og Hofstaðakirkju og annarra kirkna prestakallsins, sem
aldrei hafa neitt haft með hann að gera að neinu leyti. Svona dæmi mætti taka ákaflega
mörg. Það er t.d. ekkert eðlilegt, þó að ítak Hvanneyrarkirkju í afréttarlandi, sem heitir
Kirkjutungur, uppi í Skarðsheiði, væri selt, ef viðkomandi hreppur vildi fá
Kirkjutungurnar keyptar og fengi fyrir upprekstarland fyrir sig, að Bæjarkirkja færi að
fá hluta af því verðmæti, sem Kirkjutungurnar seldust fyrir, ef ítakið væri selt undan,
eða Lundskirkja eða Fitjakirkja. Það væri ekkert réttlæti í því. Þær hafa aldrei komið
þar neitt nálægt. Þetta hefur alltaf verið óskert eign Hvanneyrarkirkju og nytjað af
henni alla tíð og tíma.
Svona dæmi gæti ég tekið nærri því úr hverri sýslu, þar sem kirkjur hafa átt ítak um
áratugi og árhundruð og alltaf notið þess, og ef það ítak er selt, þá finnst mér ekki nein
ástæða til þess að fara að skipta verðmæti þess milli annarra kirkna, sem aldrei hafa
neitt notið þess. Ef þetta ætti að styðjast við það, að þessi ítök á sínum tíma hefðu orðið
eign kirknanna til þess að launa prestana eða til að létta launagreiðslur prestsins, ef það
ætti að styðjast við það, og það mætti hugsa sér, að það styddist við það kannske, þá er
það ekki heldur rétt, því að laun prestanna eru núna að langsamlega mestu leyti greidd
beint úr ríkissjóði og koma ekki að neinu leyti kirkjunum og fjárhag þeirra við. Þess
vegna er þetta alveg óháð þeim. Ég skal viðurkenna, að það eru til einstök ítök, sem er
líkt ástatt með og með prestsmötunum, sem var alveg tilbúin á sínum tíma af
bændunum með frjálsum vilja í viðkomandi söfnuði til þess að standa undir launum
prestanna. Það hafa ítökin yfirleitt ekki verið. Þau hafa yfirleitt komið fram til þess að
viðhalda kirkjunum og létta starf safnaðanna hvað það snertir, en ekki sem uppbót á
laun prestanna, og þess vegna eru þau annar eðlis en prestmatan, sem þó er gerð
hliðstæð í grg. fyrir frv. upprunalega.
Ég vil þess vegna mjög biðja nefndina á milli 2. og 3. umr. Að athuga, hvort hún getur
ekki lagað þetta og látið andvirði ítakanna renna til þeirra kirkna, sem raunverulega
hafa átt þau, en ekki vera að skipta andvirði þeirra. Ef henni finnst, að það þurfi
endilega að skipta þessu verðmæti þeirra ítaka, sem hafa áður tilheyrt kirkjum, sem
búið er að leggja niður, þá má hafa tvö ákvæði um þetta, annað fyrir þau ítök, sem hafa
heyrt til kirkjum, sem búið er að leggja niður, og hitt fyrir hin ítökin, sem alltaf hafa
heyrt undir sömu kirkjuna. Annars hygg ég, að meginið af þessum kirkjuítökum, ekki
kannske alveg öll, sé af sjálfu sér nú úr gildi numið. Ég hygg, að þeir, sem hafa átt að
sjá um eign kirknanna, vafalaust prestarnir, hafi mjög fáir lýst ítökunum eins og þeim
bar skylda til að gera eftir 4. gr. laga nr. 113, 29. des. 1952, og hafi þeir ekki lýst
ítökunum þá, eru þau dottin niður. Þess vegna hygg ég, að það sé meira form en að það
komi að verulegu leyti til framkvæmda gagnvart mörgum af þessum kirkjuítökum.”
Síðan sagði hann einnig:
„Ég lét í ljós hér við fyrri umr. þessa máls, að ég teldi, að það væri ekki hægt, ekki
réttmætt a.m.k., af hafa frv. óbreytt eins og hér er. Ég benti þá á , að það, sem mér þætti
athugavert við það, væri það ákvæði í 3. gr. frv., að verðmæti ítaka, sem seld eru,
skyldu renna til þess prestakalls, þar sem presti ber afnotaréttur af ítakinu, og skiptast
síðan milli allra kirkna prestakallsins. Ég benti á það þá að þetta væri alrangt. Í fyrsta
lagi segir það ekkert um, hvert eigi að renna ítök þeirra kirkna, sem prestur hefur aldrei
haft afnot af, eins og allra kirkna, sem eru annexíur. Í öðru lagi tel ég ekki réttlátt að
taka löglega eign af kirkju og skipta henni á milli annarra. Ég er einu sinni ekki viss
um, hvort það er hægt eftir stjórnarskrá landsins að gera það. Nú kann að eiga að
réttlæta það eitthvað með því, að þessi ítök hafi verið illa fengin á sínum tíma. Það
getur vel verið, einhvern tíma í grárri forneskju. En það kemur nú ekki hér til mála, og
við getum ekki tekið tillit til þess. Þess vegna verðum við að taka staðreyndina eins og
73