Álitsgerð Kirkjueignanefndar – fyrri hluti 1984 - Þjóðkirkjan

skóglendi annarra jarða, að lýsa ítökunum fyrir honum áður en tólf mánuðir eru liðnir
frá síðustu birtingu auglýsingarinnar. – Jafnframt því, sem ítökunum er lýst, skal
tilgreina, ef kostur er, með hvaða hætti ítökin urðu til og hvenær, hversu þau hafa verið
notuð síðustu áratugi og hvers virði menn telji sér þau nú, og greina fyrir því skilríki
eftir föngum. – Ítök þau, sem ekki verður lýst á tilsettum tíma, skulu falla niður.
29. gr. Nú vill eigandi eða umráðamaður einhverrar jarðar ekki kannast við, að aðrar
jarðir eigi ítök í skóglendi hennar, svo sem fram er haldið, og skal þá úr þeim
ágreiningi skorið svo sem lög mæla.
30. gr. Nú hefir skógur verið upprættur úr landi, er telst skógarítak annarrar jarðar, og
fellur þá ítakið niður.
31. gr. Á næstu fimmtán árum eftir að lög þessi ganga í gildi má með úrskurði ráðherra
heimila landeiganda að kaupa skógarítak, sem í jörð hans er. Vilji landeigandi ekki nota
heimildina, má heimila eiganda ítaksins að kaupa land það, sem ítakið nær yfir. –Rísi
ágreiningur um kaupverð ítaks eða lands, skal hvorttveggja metið af tveim
dómkvöddum mönnum og sala fara fram samkvæmt því. Skjóta má úrskurði
matsmanna undir yfirmat þriggja dómkvaddra manna. – Vilji hvorugur aðila, ítaks- eða
landeigandi, nota ofangreindar heimildir, getur skógræktarstjóri, með samþykki
ráðherra, látið dómkveðja tvo menn til þess að skipta landi og skógi þannig, að aðilar
fái land með skógi í hlutfalli við það, sem verðmæti lands og ítaks er metið. Skjóta má
úrskurði matsmanna undir yfirmat. Kostnaður við mat og skipti greiðist af aðilum í
hlutfalli við eign þeirra í því, sem skipt hefir verið.
32. gr. Eftir staðfesting þessara laga er öllum óheimilt að selja, gefa eða láta af hendi
ítök í skógum og kjarri án þess að landið, skógartorfan, fylgi með afsalinu.”
Í greinargerð með frumvarpi til þessara laga segir m.a.: (1)
„Að binda auglýsingarnar við fimm ár frá gildistöku laganna er gert vegna þess, að
hagkvæmara þykir að auglýsa ekki eftir öllum skógarítökum samtímis, heldur t.d. að
hver fjórðungur sé tekinn í senn og aflað upplýsinga um öll skógarítök innan hans.“
Í reynd birti þó skógræktarstjóri einungis eina innköllunarauglýsingu, fyrir allt land, í
68., 69. og 70. tbl. Lögbirtingarblaðsins árið 1940. Í kjölfar þessa birtist, þann 1. apríl
1942, í Stjórnartíðindum auglýsing frá skógræktarstjóra, þar sem hann birtir lista,
flokkaðan eftir sýslum, yfir þá aðila, sem lýst höfðu skógarítökum sínum samkvæmt
hinni fyrrnefndu auglýsingu, og voru þar á meðal allmörg kirknaítök. Skorar hann þar
jafnframt á þá, er véfengja vilja nefnd ítök, að senda sér rökstudda greinargerð og
vekur athygli á því, að öll önnur skógarítök, en í auglýsingunni greinir, séu fallin til
landeiganda. Er auglýsing þessi, nr. 44/1942, birt orðrétt sem fylgiskjal nr.6 með
þessari álitsgerð. Á næstu árum, allt fram um 1955, var, af hálfu Skógræktar ríkisins,
unnið, að því að koma til leiðar lausn skógarítaka af jörðum, eftir fyrrgreindri
lagaheimild, en þó gekk það seinlega og í 28. gr. nýrra (og núgildandi)
skógræktarlaga, nr. 3/1955, var kveðið á um, að „ákvæði V. kafla l. 100 frá 1940 um
skógarítök og aflétting þeirra skuli gilda áfram til ársloka 1955“. Tók þetta þó að
sjálfsögðu einungis til innlausnarheimildar ítaksþola, en eigi til ákvæðanna um
brottfall ítaka vegna vanlýsingar. Um þetta síðastnefnda ákvæði segir í greinargerð
með viðkomandi frumvarpi: (2)
„Kaflinn um skógarítök er framlengdur til ársloka 1955. Þess má þó að geta að flest
skógarítök eru fallin niður, þar sem þeim var ekki lýst á tilsettum tíma. Er unnið að því
að aflétta hinum, en mjög hefur gengið treglega að fá upplýsingar um flest þeirra.
Stafar það einkum af því, hve menn nú telja þau lítils virði.“
70